Της Άντας Καλλιτέρη
Στις 18 Απριλίου 2018, εκατοντάδες
προσκεκλημένοι συγκεντρώθηκαν σε μία πρόσφατα ανακαινισμένη αίθουσα στο Ριάντ.
Τα διεθνή μέσα επικοινωνίας παρουσίασαν το γεγονός ως ιδιαίτερης συμβολικής
σημασίας για τη Σαουδική Αραβία. Όχι μόνο επρόκειτο για την πρώτη προβολή μετά
από 39 χρόνια απαγόρευσης των κινηματογράφων, αλλά το κοινό αποτελούνταν από
άντρες και γυναίκες.[1]
Σύμφωνα με τους δημοσιογράφους που κάλυψαν το θέμα, ήταν ένα ακόμα θετικό βήμα
για τον εκμοντερνισμό της χώρας. Για ορισμένους αναλυτές όμως,[2] η
πιο ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια ήταν διαφορετική: η πρώτη ταινία που προβλήθηκε
μπροστά σε ένα ενθουσιώδες κοινό γεμάτο με υψηλόβαθμους αξιωματούχους και
γνωστές προσωπικότητες ήταν ο “Μαύρος Πάνθηρας”.
Η επιλογή του συγκεκριμένου έργου
είναι ευνόητη: η ταινία συγκέντρωσε θετικές αντιδράσεις από το κοινό και τους
κριτικούς, είναι πλούσια σε δράση χωρίς πολλές σκηνές που θα προκαλούσαν τις
παραδοσιακές αξίες του βασιλείου. Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον όμως έγκειται στην
πλοκή, εφόσον η ταινία παρουσιάζει την προσπάθεια ενός νεαρού μονάρχη από ένα
απομονωμένο, αλλά εξαιρετικά πλούσιο και ασύγκριτα ανεπτυγμένο κράτος της Αφρικής,
καθώς προσπαθεί να αποφασίσει για το αν οφείλει να αξιοποιήσει τα μέσα που
διαθέτει προκειμένου να βοηθήσει τον υπόλοιπο κόσμο. Η βασική διαμάχη της
πλοκής διαδραματίζεται ανάμεσα στον γενικά μετριοπαθή και αρχικά διστακτικό
βασιλιά, και τον πρόσφατα επαναπατρισθέντα ξάδερφό του, ο οποίος υποστηρίζει
μία ακραία και βίαιη εκστρατεία υπέρ της Αφρικανικής διασποράς ως απάντηση στις
διακρίσεις και την καταπίεση που συνεχίζει να υποφέρει.[3] Αναμενόμενα, ο καλός και
ηρωικός βασιλιάς επικρατεί στο τέλος, αποφασίζοντας όμως να βοηθήσει όσους
υποφέρουν μέσω της φιλανθρωπίας και της εκπαίδευσης. Θα ήταν ενδεχομένως
δύσκολο να βρει κανείς οποιαδήποτε άλλη σύγχρονη κινηματογραφική παραγωγή με
τόσους πολλούς και προφανείς παραλληλισμούς με τη Σαουδική Αραβία.[4] Δύο κράτη
πλούσια σε φυσικό πλούτο, που έχουν αναπτυχθεί ταχύτατα σε σχέση με τους
γείτονές τους, που διατηρούν ηγετικό ρόλο για μία μεγάλη παγκόσμια κοινότητα
ανθρώπων, και που κυβερνώνται από δύο παραδοσιακές μοναρχίες. Πιο κρίσιμα, και
στις δύο περιπτώσεις, ένας νέος ηγέτης καλείται να σώσει τον κόσμο. Για τη
Σαουδική Αραβία, ο ήρωας αυτός είναι ο Mohammed bin Salman.
Ο Mohammed bin Salman, ή MBS όπως
είναι ευρύτερα γνωστός, αποτελεί έναν από τους πιο προβεβλημένους πολιτικούς σε
διεθνές επίπεδο. Ο ρόλος του στη Σαουδική Αραβία, καθώς και στην ευρύτερη
περιφέρεια της Μέσης Ανατολής, ή ακόμα και του Ισλάμ, είναι τόσο κρίσιμος επί
του παρόντος, ώστε κάθε ουσιώδης ανάλυση της περιοχής οφείλει να τον λαμβάνει
υπόψη. Εντούτοις, οι εκτιμήσεις που τον αφορούν συχνά διχάζουν τους ξένους
αναλυτές. Για πολλούς, ο MBS είναι οραματιστής και μεταρρυθμιστής, όπως
φαίνεται από την πρωτοβουλία του να επιτραπεί η οδήγηση στις γυναίκες της
Σαουδικής Αραβίας.[5] Για
άλλους, ο MBS είναι υπερφιλόδοξος και αυταρχικός, όπως φαίνεται από την
εκστρατεία κατά της διαφθοράς που κλιμακώθηκε με το διαβόητο περιστατικό στο
Ritz-Carlton.[6] Αν
και φαινομενικά αντικρουόμενες, οι επιλογές του MBS σκιαγραφούν ένα φιλόδοξο
όραμα για τη Σαουδική Αραβία, και κατά προέκταση τον ίδιο.
Ενώ το πρόσωπο του MBS συνεχίζει να
διχάζει τους ξένους αναλυτές, η σημασία της διακυβέρνησής του είναι ένα
στοιχείο που δύσκολα θα μπορούσε κανείς να υποτιμήσει καθώς ο Πρίγκιπας βρέθηκε
στην ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας σε μία εξαιρετικά κρίσιμη συγκυρία. Όπως
εξηγεί ο Madawi Al-Rasheed, ο σημερινός μονάρχης, Βασιλιάς Salman, ανήλθε στον
θρόνο αντιμέτωπος με μία σειρά σοβαρών προβλημάτων για τη χώρα. Πολιτικές,
οικονομικές και διεθνείς εξελίξεις που αμφισβητούσαν το status quo εντός και
γύρω από το βασίλειο, σήμαναν την ανάγκη για άμεσες αλλαγές.[7] Τα
ζητήματα αυτά συνδέονταν άμεσα με τους παράγοντες που αποτελούν τα θεμέλια της
σύγχρονης Σαουδικής Αραβίας. Ο Gregory Gause διαχωρίζει αυτούς τους παράγοντες
σε τέσσερα στοιχεία.[8] Κατά
πρώτον, ένα πελατειακό σύστημα μεταξύ των κυβερνώντων και των σημαντικών
κοινοτήτων, το οποίο βασίζεται στα έσοδα από τις εξαγωγές πετρελαίου. Το
σύστημα αυτό βρίσκεται υπό συνεχείς πιέσεις τα τελευταία χρόνια εξαιτίας της
ταχύτατης μείωσης των τιμών του πετρελαίου.[9] Κατά δεύτερον, μία στενή σχέση
μεταξύ των κυβερνώντων και της θρησκευτικής ηγεσίας, η οποία νομιμοποιεί το
πολιτικό καθεστώς και εξασφαλίζει την υποστήριξη μίας από τις πιο σημαντικές
κοινότητες. Η σχέση αυτή επίσης δοκιμάζεται εξαιτίας μίας σειράς αντικρουόμενων
τάσεων εντός και εντός του βασιλείου.[10] Κατά τρίτον, τη διαχρονική
συνοχή εντός της βασιλικής οικογένειας, η οποία αποτελείται από εκατοντάδες
μέλη. Η συνοχή της οικογένειας των Saud φαίνεται να υφίσταται πρωτοφανή
πλήγματα τα τελευταία χρόνια, με τον MBS να βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της
διαδικασίας.[11]
Τέλος, η ειδική θέση του Ριάντ ως του βασικού στρατηγικού συμμάχου των ΗΠΑ στη
Μέση Ανατολή, αλλά και στον Μουσουλμανικό κόσμο
ευρύτερα, η οποία συνδέεται με την εθνική ασφάλεια της Σαουδικής
Αραβίας. Η σημασία της Σαουδικής Αραβίας, καθώς και οι σχέσεις μεταξύ των δύο
συμμάχων έχουν περάσει σε μία φάση αμοιβαίου επαναπροσδιορισμού, ιδιαίτερα μετά
to 2011.[12] Η
εξέταση αυτών των τεσσάρων τομέων είναι απαραίτητη για την όποια εκτίμηση σε
σχέση με το παρόν και το μέλλον της Σαουδικής Αραβίας.
Η Σαουδική Αραβία είναι άμεσα
συνυφασμένη με το πετρέλαιο, το οποίο αναμφισβήτητα αποτελεί έναν βασικό
παράγοντα για την ιστορική εξέλιξη του βασιλείου. Το 1933, ο ιδρυτής της
Σαουδικής Αραβίας, Βασιλιάς Ibn Saud, συμφώνησε να παραχωρήσει τα δικαιώματα
για πετρελαϊκές έρευνες στην Αμερικανική εταιρεία Standard Oil of California.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1938, οι Αμερικάνοι ερευνητές κατάφεραν να εντοπίσουν
το πρώτο κοίτασμα.[13] Από
τότε, η πορεία της Σαουδικής Αραβίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το πετρέλαιο.
Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία, η Σαουδική Αραβία ελέγχει το δεύτερο
μεγαλύτερο απόθεμα πετρελαίου παγκοσμίως μετά τη Βενεζουέλα, αγγίζοντας το
17,2% ή 297 τρισεκατομμύρια βαρέλια.[14] Όπως υπολογίζουν οι
αναλυτές, το 80% των εξαγωγών της χώρας είναι το πετρέλαιο, και τα 2/3
τουλάχιστον των κρατικών εσόδων προέρχεται από αυτή την πηγή.[15]
Αναμενόμενα, η συνεχιζόμενη πτώση των τιμών του πετρελαίου που σημειώνεται τα
τελευταία χρόνια έχει επηρεάσει σημαντικά και την οικονομική πολιτική του βασιλείου,
με τις τιμές να έχουν μειωθεί σχεδόν κατά 60% την τελευταία δεκαετία.[16] Συνακόλουθα, η ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας
έχει προχωρήσει σε μία σειρά πρωτοφανών για τα δεδομένα της χώρας μέτρα, όπως η
επιβολή φόρων και η δημοσιονομική λιτότητα.[17] Η επώδυνη κατάσταση την
οποία κλήθηκε να αντιμετωπίσει ο Βασιλιάς Salman όταν ανήλθε στον θρόνο,
οδήγησε τον MBS να προτείνει ένα νέο σχέδιο μεταμόρφωσης της οικονομίας, το
Vision 2030. Ο βασικός στόχος του Vision 2030 είναι η διαφοροποίηση της
Σαουδαραβικής οικονομίας, προσελκύοντας ξένους επενδυτές, ιδιωτικοποιώντας τις
κρατικές επιχειρήσεις και αυξάνοντας το ημεδαπό ανθρώπινο δυναμικό.[18] Αν
και το σχέδιο επικροτήθηκε από πληθώρα ξένων μέσων, το Vision 2030 παραμένει
ένα ιδιαίτερα φιλόδοξο πρόγραμμα, το οποίο στοχεύει να προωθήσει ριζικές
αλλαγές στο βασίλειο. Πέραν αυτού, η μέχρι τώρα απόδοση του προγράμματος
εμφανίζεται αργή, ενδεχομένως εξαιτίας άλλων πολιτικών επιλογών του MBS. Για
παράδειγμα, αν και η εκστρατεία κατά της διαφθοράς επιχειρεί μεταξύ άλλων να αποδείξει
στους ξένους επενδυτές ότι η Σαουδική Αραβία είναι μία άριστη επιλογή για
ασφαλείς επενδύσεις, περιστατικά όπως εκείνο του Ritz-Calton το 2017 έχουν το
αντίθετο αποτέλεσμα.[19]
Παράλληλα, η επιμονή του MBS για δραματική κλιμάκωση των σχέσεων της Σαουδικής
Αραβίας και του Ιράν, δυσχεραίνει τη διαμόρφωση ενός κλίματος ασφάλειας και
σταθερότητας που θα προσέλκυε ξένα κεφάλαια.[20] Επιπροσθέτως, ο Βασιλιάς
Salman ανέθεσε στον MBS ορισμένα κρίσιμα καθήκοντα στον οικονομικό τομέα.
Χαρακτηριστικά, το 2015, ο MBS ανέλαβε επικεφαλής του νέου Ανώτατου Συμβουλίου
της ARAMCO, της κρατικής εταιρείας που ελέγχει αποκλειστικά την παραγωγή
πετρελαίου στη Σαουδική Αραβία.[21] Ένα
από τα κρίσιμα σχέδια του Vision 2030 ήταν η είσοδος της ARAMCO στο
χρηματιστήριο, με ένα μικρό ποσοστό των μετοχών. Έπειτα από αρκετές αναβολές, η
πρώτη προσφορά μετοχών του 1,5% πραγματοποιήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2019 σε μία
τοπική αγορά, συγκεντρώνοντας ένα ποσό ρεκόρ με περισσότερα από $26 δις.[22]
Ταυτόχρονα, ο MBS είναι Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Δημόσιου
Ταμείου Επενδύσεων (PIF) της Σαουδικής Αραβίας.[23] Ένα από τα άλλα σχέδια του
Vision 2030 είναι η μεταφορά της ARAMCO υπό την ιδιοκτησία του PIF,
ισχυροποιώντας τον έλεγχο του MBS στις κρατικές πηγές εσόδων.[24]
Αν το πετρέλαιο βοήθησε στην
ανάπτυξη της Σαουδικής Αραβίας, τότε ο Ουαχαμπισμός βοήθησε στη δημιουργία της.
Στην πραγματικότητα, η σχέση του Ουαχαμπισμού και της δυναστείας των Saud
ξεκίνησε στα μέσα του 18ου αιώνα, όταν ο Mohammad ibn Saud, ο οποίος
έλεγχε την κεντρική περιοχή της Αραβικής Χερσονήσου, υποδέχθηκε τον Abdul
Wahhab, έναν υποστηρικτική της επιστροφής στο ορθόδοξο Ισλάμ. Μαζί οι δύο
άντρες δημιούργησαν το Εμιράτο της Diriya.[25] Για τους επόμενους δύο
αιώνες, οι συνθήκες στην Αραβική Χερσόνησο άλλαζαν, και μαζί τους έπεσαν και
ανέβηκαν δύο ακόμα βασίλεια των Saud. Ο Ουαχαμπισμός όμως παρέμεινε ένας
κεντρικός άξονας της στρατηγικής τους για την κατάκτηση της χερσονήσου. Το
1932, όταν ο ιδρυτής του σημερινού βασιλείου ενοποίησε τα εδάφη που είχε
κατακτήσει και δημιούργησε το σύγχρονο κράτος της Σαουδικής Αραβίας, οι
απόγονοι του Wahhab, οικογένεια al-Sheikh, και το Ισλαμιστικό κίνημα που είχε
ξεκινήσει, αποτέλεσαν τους θεμέλιους λίθους.[26] Οι θρησκευτικές αρχές δεν
προΐστανται απλώς των θρησκευτικών θεμάτων. Αντιθέτως για δεκαετίες
διαδραμάτιζαν κρίσιμο ρόλο μέσω της έκδοσης ερμηνευτικών fatwa και της
θρησκευτικής αστυνομίας mutawaeen.[27] Παράλληλα, ο Ουχαμπισμός
αποτέλεσε μία από τις κύριες «πολιτιστικές εξαγωγές» της Σαουδικής Αραβίας, με
τους κρατικούς θεσμούς να επενδύουν δισεκατομμύρια δολάρια για να οικοδομήσουν
τεμένη και (θρησκευτικά) σχολεία σε τρίτα κράτη.[28] Η συστηματική διάδοση του
Ουαχαμπισμού από τη Σαουδική Αραβία έχει συχνά απασχολήσει τους διεθνείς
αναλυτές και ηγέτες, με αρκετούς να συνδέουν τη χρηματοδότηση από το Ριάντ με
την άνοδο διάφορων εξτρεμιστικών ομάδων.[29] Ιστορικά, ο Ουαχαμπισμός
δεν ήταν πάντα παράγοντας σταθερότητας για το βασίλειο. Για παράδειγμα, το
1979, μία ομάδα φανατικών Ισλαμιστών που εναντιώνονταν στον «ραγδαίο
εκσυγχρονισμό» της χώρας, κατέλαβαν το Μεγάλο Τέμενος στη Μέκκα, κατακρίνοντας
μεταξύ άλλων και τη βασιλική οικογένεια.[30] Επί του παρόντος, η σχέση
του MBS με το θρησκευτικό κατεστημένο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως αμφίσημη.
Από τη μία, ο MBS έχει προωθήσει ορισμένες μεταρρυθμίσεις που αντιβαίνουν τις
πάγιες απόψεις των ανώτερων θρησκευτικών ηγετών, όπως για παράδειγμα την
πολυσυζητημένη θέσπιση του δικαιώματος οδήγησης από τις γυναίκες.[31] Από
την άλλη, ο MBS έχει συνεχίσει, αν όχι εντείνει, την πρακτική εξαγωγής του
Ουαχαμπισμού, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση της κεντρικής Ασίας.[32]
Εντούτοις, σύμφωνα με κάποιους αναλυτές, οι επιλογές του MBS είναι πρωτίστως
πολιτικής φύσης. Όταν, λόγου χάρη, ο MBS προώθησε την αποδυνάμωση της
θρησκευτικής αστυνομίας, ο στόχος του δεν ήταν η κοινωνική φιλελευθεροποίηση,
αλλά η συγκέντρωση των σωμάτων ασφαλείας υπό τον έλεγχό του, όπως εξηγούν οι
Ulrichsen και Sheline. Αντίστοιχα, όταν οι κρατικές αρχές συλλαμβάνουν κάποιον
ιμάμη, η δίωξή του συνδέεται περισσότερο με την κριτική που ασκεί στο καθεστώς,
παρά με τις θρησκευτικές διδάγματα που υποστηρίζει.[33] Αξίζει να σημειωθεί, ότι
στη Σουνιτική παράδοση, οι θρησκευτικοί ηγέτες ορίζονται και χρηματοδοτούνται
από την πολιτική ηγεσία. Επομένως, ο εκάστοτε Βασιλιάς της Σαουδικής Αραβίας
διατηρεί αυστηρό έλεγχο στη θρησκευτική ιεραρχία.[34]
Είναι ενδεχομένως αρκετά νωρίς για
να αποτιμήσει κανείς τις προσπάθειες μεταρρυθμίσεων του MBS στους ανωτέρω
τομείς. Αντιθέτως, κανείς δεν θα υποτιμούσε τα αποτελέσματα των πεπραγμένων του
MBS για τη βασιλική οικογένεια της Σαουδικής Αραβίας. Ο ιδρυτής του σύγχρονου
κράτους, Βασιλιάς Ibn Saud, είχε πολλές συζύγους από τις οποίες απέκτησε
δεκάδες παιδιά. Επιχειρώντας να αποφύγει τις μελλοντικές διαμάχες για τον
θρόνο, προσπάθησε να καθιερώσει ένα βιώσιμο σύστημα μοναρχίας, το οποίο
βασιζόταν στη διαδοχή κατά «αγνατική αρχαιότητα»[35] και την ισορροπία ισχύος
μεταξύ των γιων του.[36] Με
τον τρόπο αυτό, από το 1953 έως το 2015, οι γιοι του Ibn Saud κυβερνούσαν τη
χώρα. Η άνοδος του Βασιλά Salman το 2015 θα σηματοδοτούσε μία δραματική στροφή,
καθώς απομάκρυνε τον Πρίγκιπα Muqrin από τη θέση του διαδόχου, και επέλεξε τον
Πρίγκιπα Mohammed bin Nayef ως Πρίγκιπα Διάδοχο, με αναπληρωτή τον
γιο του Πρίγκιπα Mohammed bin Salman.[37] Η επιλογή αυτή ήταν
ιδιαίτερα κρίσιμη για δύο λόγους: Αφενός, ο Βασιλιάς Salman περιθωριοποίησε
τους υπόλοιπους αδελφούς του, οι οποίοι θα είχαν δικαίωμα στον θρόνο με βάση το
παλιό σύστημα. Έτσι, ο θρόνος θα περνούσε στην τρίτη γενιά των Saud. Αφετέρου,
ο Βασιλιάς Salman αγνόησε τους υπόλοιπους ανιψιούς του, και επέλεξε δύο
απόγονους από τη δική του μητρική γραμμή.[38] Η αλλαγή αυτή ήταν η έναρξη
μίας σειράς ανακατατάξεων στη βασιλική οικογένεια. Αρχικά, ο MBS φρόντισε να
μειώσει δραστικά τις αμοιβές και επιδοτήσεις που λάμβαναν τα μέλη της βασιλικής
οικογένειας.[39] Στη
συνέχεια, ο Βασιλιάς Salman άλλαξε εκ νέου τη σειρά διαδοχής, απομακρύνοντας
τον Mohammed bin Nayef και ορίζοντας ως Πρίγκιπα Διάδοχο τον γιο του, Mohammed
bin Salman. Στις 21 Ιουνίου 2017, το κρατικό δίκτυο Al Arabiya μετέδωσε το
βίντεο που έδειχνε τον MBS να γονατίζει μπροστά στον ξάδελφό του,
καθησυχάζοντάς τον ότι θα συνεχίσει να τον συμβουλεύεται, τραβώντας την προσοχή
των ξένων ΜΜΕ.[40] Η
κορύφωση της εκκαθάρισης διαδραματίστηκε στο Ritz-Calton, όταν οι οικονομικές
αρχές της Σαουδικής Αραβίας μεταξύ άλλων συνέλαβαν αρκετούς πρίγκιπες με την
κατηγορία της διαφθοράς και τους απομάκρυναν από τις δημόσιες θέσεις που
κατείχαν.[41]
Όσον αφορά στις πιο πρόσφατες εξελίξεις, ο Πρίγκιπας Ahmed, αδελφός του Βασιλιά
Salman, και ο Πρίγκιπας Mohammed bin Nayef, πρώην διάδοχος, συνελήφθησαν μαζί
με άλλους συγγενείς τους με την κατηγορία της προδοσίας.[42] Η εξέλιξη αυτή θεωρείται
από αρκετούς ως η απόδειξη ότι ο MBS ετοιμάζεται να απομακρύνει κάθε πιθανόν
αντίπαλο για τον θρόνο, έχοντας συγκεντρώσει όλες τις σημαντικές εξουσίες υπό
τον έλεγχό του.[43]
Η συνεργασία ΗΠΑ και Σαουδικής
Αραβίας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μία από τις «ειδικές σχέσεις» της
Ουάσιγκτον διαχρονικά. Αν και τα πρώτα βήματα είχαν γίνει χάρη στις
Αμερικανικές έρευνες για πετρέλαιο, η σχέση εδραιώθηκε το 1945, όταν ο Βασιλιάς
Ibn Saud συναντήθηκε με τον Αμερικανό Πρόεδρο Roosevelt. Ο διάλογος με τον
Roosevelt άλλαξε τη στάση του Ibn Saud στα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, και
σηματοδότησε την ανάδειξη της Σαουδικής Αραβίας σε σύμμαχο- κλειδί των ΗΠΑ στη
Μέση Ανατολή. Η σημασία του Ριάντ για τα Αμερικανικά συμφέροντα καθίσταται
σαφής από την εκτελεστική διαταγή του Προέδρου Roosevelt ότι «η άμυνα της Σαουδικής Αραβίας είναι ζωτικής
σημασίας για την άμυνα των ΗΠΑ».[44] Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού
Πολέμου, η Σαουδική Αραβία, το Ιράν και το Ισραήλ θεωρούνταν οι τρεις πυλώνες
αντίστασης κατά της Σοβιετικής Ένωσης στη Μέση Ανατολή.[45] Η Ισλαμική Επανάσταση του
1979 άλλαξε όχι απλώς τη δομή του Αμερικανικού σχεδιασμού ασφαλείας, αλλά και
τις ισορροπίες στην ευρύτερη περιοχή. Σύμφωνα με τον MBS, τα γεγονότα του 1979
άλλαξαν ριζικά τη Σαουδική Αραβία, οδηγώντας σε μία έντονη άνωθεν
συντηρητικοποίηση εξαιτίας της ανησυχίας ότι κάτι παρόμοιο θα μπορούσε να
συμβεί και στο Σαουδαραβικό καθεστώς.[46] Ασχέτως του αν αυτή η εκτίμηση
είναι ιστορικά ακριβής ή όχι, φέρει στο προσκήνιο την άποψη του MBS για την
Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν. Ενδεχομένως, δεν θα υπερβολή αν ο MBS
ανακηρυσσόταν σε έναν από τους εντονότερους κριτικούς της Τεχεράνης, καθώς όχι
απλώς δεν χάνει ευκαιρία να επισημάνει την απειλή του «Ιρανικού επεκτατισμού»
στη Μέση Ανατολή, αλλά δεν διστάζει να συγκρίνει τον Ayatollah Khamenei με τον
Hitler.[47]
Τα προσωπικά αισθήματα του MBS για
το Ιράν φαίνεται να έχουν επηρεάσει άμεσα τόσο την εξωτερική πολιτική της
Σαουδικής Αραβίας, όσο και κατά συνέπεια τη σχέση με την Αμερικανική
διπλωματία, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς τη θέση του ως Υπουργός Άμυνας του
βασιλείου. Μία από τις πιο κρίσιμες αποφάσεις του MBS ως Υπουργός Άμυνας ήταν η
έναρξη της επιχείρησης ‘Αποφασιστική Καταιγίδα’ εναντίον των Σηιτών ανταρτών
Houthi στην Υεμένη το 2015. Η εμπλοκή της Σαουδικής Αραβίας κατάφερε πράγματι
να εμποδίσει τους Houthi, προκάλεσε ωστόσο μία σειρά άλλων προβλημάτων. Όντας η
ηγέτιδα δύναμη σε έναν αδιέξοδο πόλεμο, η Σαουδική Αραβία έχει ξοδέψει
τουλάχιστον 100 δις στο μέτωπο.[48]
Επίσης, το Ριάντ έχει κατηγορηθεί για πιθανά εγκλήματα πολέμου αλλά και την
ανθρωπιστική κρίση που αντιμετωπίζει η Υεμένη.[49] Μολονότι οι ΗΠΑ προσέφεραν
υλικοτεχνική υποστήριξη και εκπαίδευση στον πόλεμο της Υεμένης, η ατμόσφαιρα
μεταξύ Ριάντ και Ουάσιγκτον είχε ψυχρανθεί εξαιτίας της προσπάθειας του
Προέδρου Obama να προωθήσει τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Η
κατάσταση φάνηκε να αλλάζει δραστικά με την εκλογή του Προέδρου Trump. Για την
Αμερικανική κυβέρνηση, ο MBS θεωρούταν ως ο «άνθρωπος που θα άλλαζε» τη Μέση
Ανατολή, και ο Trump φρόντισε να αποδείξει την εμπιστοσύνη του επιλέγοντας τη
Σαουδική Αραβία ως το πρώτο μέρος που επισκέφθηκε κατά τη θητεία του.[50] Το
βασικό ζητούμενο της Αμερικανικής ηγεσίας ήταν η διαμόρφωση ενός κοινού
περιφερειακού μετώπου εναντίον του Ιράν. Το σχέδιο αυτό φάνηκε να καταρρέει
όταν ο MBS και ο μέντοράς του, Πρίγκιπας Mohammed bin Zayed των Ηνωμένων
Αραβικών Εμιράτων, ενέκριναν τον ναυτικό αποκλεισμό του Κατάρ το 2017, πιέζοντας
τη Ντόχα να διακόψει τις διπλωματικές σχέσεις με την Τεχεράνη. [51]
Λίγους μήνες αργότερα, ο MBS ενεπλάκη σε ακόμα ένα αμφιλεγόμενο διπλωματικό
επεισόδιο, όταν ο Πρωθυπουργός του Λιβάνου, Saad Hariri, επισκέφθηκε
αιφνιδιαστικά το Ριάντ και ανακοίνωσε την παραίτησή του. Οι διεθνείς
παρατηρητές θεώρησαν ότι ο MBS επιχείρησε να επηρεάσει άμεσα την πολιτική
κατάσταση στον Λίβανο, αποσταθεροποιώντας τη χώρα.[52] Ενώ η συνεργασία του
Πρίγκιπα και του Προέδρου ξεκίνησε με εξαιρετικά θετικές ενδείξεις, η πραγματικότητα
φαίνεται να εξελίσσεται πολύ διαφορετικά πλέον. Για παράδειγμα, ο πρόσφατος
πόλεμος μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ρωσίας για τις τιμές του πετρελαίου,
προκάλεσε την έντονη αντίδραση του Προέδρου Trump, καθώς σήμανε τη δραματική
απώλεια εσόδων από την Αμερικανική πετρελαϊκή βιομηχανία.[53] Σε κάθε περίπτωση, ο MBS
εμφανίζεται αποφασισμένος να συνεχίσει την αντιπαράθεσή του με τον Ιράν,
επιχειρώντας πλέον να διαμορφώσει και έναν νέο Σαουδαραβικό εθνικισμό.[54]
Η ανωτέρω έρευνα επιχείρησε να
αναδείξει τον κρίσιμο ρόλο του Πρίγκιπα Mohammed bin Salman για το μέλλον της
Σαουδικής Αραβίας, και της Μέσης Ανατολής ευρύτερα. Ο MBS δεν είναι απλώς ο
επιλεχθέντας διάδοχος του 85-χρονου Βασιλιά Salman. Είναι επίσης Αναπληρωτής
Πρωθυπουργός, Υπουργός Άμυνας και Επικεφαλής του Συμβουλίου για Οικονομικά και
Αναπτυξιακά Ζητήματα. Όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, ο MBS καθορίζει σχεδόν κάθε
πτυχή της δημόσιας ζωής του βασιλείου, έχοντας τον έλεγχο των οικονομικών,
θρησκευτικών, πολιτικών και στρατιωτικών θεσμών. Παράλληλα, απομακρύνοντας τους
πιθανούς αντιπάλους του για την εξουσία, αλλά και όσους τυχόν κατακρίνουν τις
αποφάσεις του, έχει διαμορφώσει ένα νέο σύστημα. Με την άνοδο του Mohammed bin
Salman στον θρόνο, η Σαουδική Αραβία θα αποτελεί ενδεχομένως ένα νέο τύπο
απόλυτης μοναρχίας, όπου ο Βασιλιάς θα κυβερνά μόνος χωρίς κανέναν θεσμικό ή
λειτουργικό περιορισμό.
[1] Dragana Jovanovic,
“This is a historic moment’: ‘Black Panther breaks Saudi’s 35-year cinema ban
with men, women seated together’, ABC News, April 19 2018. [Online at: https://abcnews.go.com/International/black-panther-break-saudi-arabias-35-year-cinema/story?id=54333816]
[2] Ben Hubbard, MBS: The
rise to power of Mohammed bin Salman, Tim Duggan Books, 2020, p.259.
[3] ‘Black Panther’, Rotten
Tomatoes, 2018. [Online at: https://www.rottentomatoes.com/m/black_panther_2018]
[4] Dilip Hiro, Cold War in
the Islamic World: Saudi Arabia, Iran and the struggle for supremacy, Oxford
University Press, 2018, p.387.
[5] Rebecca Staudenmaier,
‘Saudi Arabia: Prince says women should decide whether to wear robes, face
veils’, Deutsche Welle, March 19 2018. [Online at: https://www.dw.com/en/saudi-arabia-prince-says-women-should-decide-whether-to-wear-robes-face-veils/a-43043071]
[6] Michael Hirsh, ‘How
Mohammed bin Salman turned Saudi Arabia into an investment wasteland’, Foreign
Policy, October 26 2018. [Online at: https://foreignpolicy.com/2018/10/26/how-mohammed-bin-salman-turned-saudi-arabia-into-an-investment-wasteland-khashoggi/]
[7] Madawi Al-Rasheed
(ed.), Salman’s Legacy: The dilemmas of a new era in Saudi Arabia, Oxford
University Press, 2018, p.1.
[8] Madawi Al-Rasheed
(ed.), Salman’s Legacy: The dilemmas of a new era in Saudi Arabia, Oxford
University Press, 2018, p.31.
[9] ‘Crude Oil’, Trading
Economics, 2020. [Online at: https://tradingeconomics.com/commodity/crude-oil]
[10] Scott Shane, ‘Saudis
and extremism: ‘Both the arsonists and the firefighters’, The New York Times,
August 25 2016. [Online at: https://www.nytimes.com/2016/08/26/world/middleeast/saudi-arabia-islam.html]
[11] David Hearst, ‘Exclusive:
At least 20 princes detained in mass purge by Saudi Crown Prince’, Middle East
Eye, March 7 2020. [Online at: https://www.middleeasteye.net/news/exclusive-least-20-princes-detained-mass-purge-saudi-crown-prince]
[12] Keith Johnson &
Robbie Gramer, ‘How the bottom fell out of the U.S.- Saudi alliance’, Foreign
Policy, April 23 2020. [Online at: https://foreignpolicy.com/2020/04/23/saudi-arabia-trump-congress-breaking-point-relationship-oil-geopolitics/]
[13] Dilip Hiro, Cold War in
the Islamic World: Saudi Arabia, Iran and the struggle for supremacy, Oxford
University Press, 2018, p.24-25.
[14] Statistical Review of
World Energy, BP, 69th edition, 2020, p.14. [Online at: https://www.bp.com/en/global/corporate/energy-economics/statistical-review-of-world-energy.html]
[15] Abeer Abu Omar, ‘Saudi
Arabia’s economy can ill afford oil-price war it began’, Bloomberg, March 9
2020. [Online at: https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-03-09/saudi-arabia-s-economy-can-ill-afford-oil-price-war-it-started]
[16] ‘Crude Oil’, Trading
Economics, 2020. [Online at: https://tradingeconomics.com/commodity/crude-oil]
[17] Awad Alharbi, ‘Economic
effects of low oil prices in Saudi Arabia’, International Journal of
Information Technology, February 11 2020, p.5. [Online at: https://link.springer.com/article/10.1007/s41870-020-00432-w]
[18] Dexter Filkins, ‘A
Saudi Prince’s quest to remake the Middle East’, The New Yorker, April 2 2018.
[Online at: https://www.newyorker.com/magazine/2018/04/09/a-saudi-princes-quest-to-remake-the-middle-east]
[19] Michael Hirsh, ‘How
Mohammed bin Salman turned Saudi Arabia into an investment wasteland’, Foreign
Policy, October 26 2018. [Online at: https://foreignpolicy.com/2018/10/26/how-mohammed-bin-salman-turned-saudi-arabia-into-an-investment-wasteland-khashoggi/]
[20] Dilip Hiro, Cold War in
the Islamic World: Saudi Arabia, Iran and the struggle for supremacy, Oxford
University Press, 2018, p.362.
[21] ‘Saudi Aramco Gets new
supreme council headed by deputy crown prince- statement’, Reuters, May 1 2015.
[Online at: https://www.reuters.com/article/saudi-oil-aramco/saudi-aramco-gets-new-supreme-council-headed-by-deputy-crown-prince-statement-idUSL5N0XS0LR20150501]
[22] Samantha Gross, ‘The
Saudi Aramco IPO breaks records, but falls short of expectations’, Brookings,
December 11 2019. [Online at: https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2019/12/11/the-saudi-aramco-ipo-breaks-records-but-falls-short-of-expectations/]
[23] ‘Leadership: Board
Members’, Public Investment Fund, 2020. [Online at: https://www.pif.gov.sa/en/Pages/Boradmembers.aspx]
[24] Stephan Roll, ‘Aramco’s
IPO and Bin Salman’s fiscal takeover’, Carnegie Endowment for International
Peace, December 2 2019. [Online at: https://carnegieendowment.org/sada/80463]
[25] Dilip Hiro, Cold War in
the Islamic World: Saudi Arabia, Iran and the struggle for supremacy, Oxford University
Press, 2018, p.7.
[26] Kristian Coates
Ulrichsen & Annelle R. Sheline, ‘Mohammed bin Salman and religious
authority and reform in Saudi Arabia’, Rice University’s Baker Institute for
Public Policy Report, September 19 2019, p.3. [Online at: https://www.bakerinstitute.org/media/files/files/516a1378/bi-report-092319-cme-mbs-saudi.pdf]
[27] Kristian Coates
Ulrichsen & Annelle R. Sheline, ‘Mohammed bin Salman and religious
authority and reform in Saudi Arabia’, Rice University’s Baker Institute for
Public Policy Report, September 19 2019, p.3. [Online at: https://www.bakerinstitute.org/media/files/files/516a1378/bi-report-092319-cme-mbs-saudi.pdf]
[28] Marc Tucker, ‘Wahhabi
schools: Saudi Arabia’s most successful export?’, National Center on Education
and the Economy, December 1 2017. [Online at: https://ncee.org/2017/12/wahhabi-schools-saudi-arabias-most-successful-export/]
[29] John Hannah, ‘It’s time
for Saudi Arabia to stop exporting extremism’, Foreign Policy, May 3 2019. [https://foreignpolicy.com/2019/05/03/its-time-for-saudi-arabia-to-stop-exporting-extremism/]
[30] Kristian Coates
Ulrichsen & Annelle R. Sheline, ‘Mohammed bin Salman and religious
authority and reform in Saudi Arabia’, Rice University’s Baker Institute for
Public Policy Report, September 19 2019, p.2. [Online at: https://www.bakerinstitute.org/media/files/files/516a1378/bi-report-092319-cme-mbs-saudi.pdf]
[31] Jane Kinninmont, ‘End
of Saudi women driving ban reflects deep changes in society’, BBC News, September
27 2017. [Online at: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-41412022]
[32] Saltanat Berdikeeva,
‘Saudi Arabia’s growing influence in Central Asia’, Inside Arabia, April 10
2020. [Online at:
https://insidearabia.com/saudi-arabias-growing-influence-in-central-asia/]
[33] Kristian Coates
Ulrichsen & Annelle R. Sheline, ‘Mohammed bin Salman and religious
authority and reform in Saudi Arabia’, Rice University’s Baker Institute for
Public Policy Report, September 19 2019, p.6-7. [Online at: https://www.bakerinstitute.org/media/files/files/516a1378/bi-report-092319-cme-mbs-saudi.pdf]
[34] Dilip Hiro, Cold War in
the Islamic World: Saudi Arabia, Iran and the struggle for supremacy, Oxford
University Press, 2018, p.10.
[35] Η
αγνατική αρχαιότητα (agnatic seniority) ορίζει ότι η διαδοχή μεταφέρεται από
αδελφό σε αδελφό με βάση την ηλικία και όχι από πατέρα σε γιο. Έτσι, η εξουσία
διατηρείται στην ίδια γενιά μίας οικογένειας μέχρι να εξαντληθούν όλοι οι
άντρες συγγενείς.
[36] Madawi Al-Rasheed
(ed.), Salman’s Legacy: The dilemmas of a new era in Saudi Arabia, Oxford
University Press, 2018, p.52.
[37] Madawi Al-Rasheed
(ed.), Salman’s Legacy: The dilemmas of a new era in Saudi Arabia, Oxford
University Press, 2018, p.46.
[38] Ο Βασιλιάς Fahd, o Βασιλιάς
Salman, οι Πρίγκιπες Sultan, Abdul Rahman,
Nayef, Turki II και
Ahmed ήταν
γιοι
του
Βασιλιά
Ibn Saud και
της
Hussa Sudairi, κόρης
του
ισχυρού
φύλαρχου
της
κεντρικής
Αραβικής
Χερσονήσου.
Όπως εξηγεί ο Al-Rasheed, οι γιοι του Ibn Saud
δεν ήταν ίσοι επειδή οι μητέρες τους δεν ήταν ισότιμες. Οι γιοι της Hussa
Sudairi, γνωστοί ως Sudairi Seven, θεωρούνταν ιδιαίτερα ισχυροί. Βλ. Madawi Al-Rasheed (ed.), Salman’s
Legacy: The dilemmas of a new era in Saudi Arabia, Oxford University Press,
2018, p.52-53 και Dilip Hiro, Cold War in
the Islamic World: Saudi Arabia, Iran and the struggle for supremacy, Oxford
University Press, 2018, p.275-276.
[39] Nicholas Kulish &
Mark Mazzetti, ‘Saudi Royal Family is still spending in an age of austerity’,
The New York Times, December 26 2016. [Online at: https://www.nytimes.com/2016/12/27/world/middleeast/saudi-royal-family-money.html]
[40] Al Arabiya English,
‘Former Saudi Crown Prince pledges allegiance to Mohammed bin Salman’, Youtube,
June 21 2017. [Online at: https://www.youtube.com/watch?v=MEaq0coZVF8]
[41] Dilip Hiro, Cold War in
the Islamic World: Saudi Arabia, Iran and the struggle for supremacy, Oxford
University Press, 2018, p.330, 346.
[42] Simon Mabon, ‘Analysis:
There is a perfect storm brewing in Saudi Arabia’, Al Jazeera, March 10 2020.
[Online at: https://www.aljazeera.com/indepth/features/analysis-perfect-storm-brewing-saudi-arabia-200310053406818.html]
[43] Martin Jay, ‘Latest
Saudi purge signals tough times ahead. But what’s the link with Trump?’, Inside
Arabia, March 12 2020. [Online at: https://insidearabia.com/latest-saudi-purge-signals-tough-times-ahead-but-whats-the-link-with-trump/]
[44] Dilip Hiro, Cold War in
the Islamic World: Saudi Arabia, Iran and the struggle for supremacy, Oxford
University Press, 2018, p.26-27.
[45] Dilip Hiro, Cold War in
the Islamic World: Saudi Arabia, Iran and the struggle for supremacy, Oxford
University Press, 2018, p. 68.
[46] Kristian Coates
Ulrichsen & Annelle R. Sheline, ‘Mohammed bin Salman and religious
authority and reform in Saudi Arabia’, Rice University’s Baker Institute for
Public Policy Report, September 19 2019, p.4-5. [Online at: https://www.bakerinstitute.org/media/files/files/516a1378/bi-report-092319-cme-mbs-saudi.pdf]
[47] Jeffrey Goldberg,
‘Saudi Crown Prince: Iran’s Supreme Leader ‘makes Hitler look good’, The
Atlantic, April 2 2018. [Online at: https://www.theatlantic.com/international/archive/2018/04/mohammed-bin-salman-iran-israel/557036/]
[48] Martin Jay, ‘Saudi
Arabia looks for peace deal in Yemen, but at what price?’, Inside Arabia, April
2 2020. [Online at: https://insidearabia.com/saudi-arabia-looks-for-a-peace-deal-in-yemen-but-at-what-price/]
[49] ‘Yemen War: No end in
sight’, Amnesty International, March 24 2020. [Online at: https://www.amnesty.org/en/latest/news/2015/09/yemen-the-forgotten-war/]
[50] Dexter Filkins, ‘A
Saudi Prince’s quest to remake the Middle East’, The New Yorker, April 2 2018.
[Online at: https://www.newyorker.com/magazine/2018/04/09/a-saudi-princes-quest-to-remake-the-middle-east]
[51] Simon Henderson, ‘Meet
the two Princes reshaping the Middle East’, Politico Magazine, June 13 2017.
[Online at: https://www.politico.com/magazine/story/2017/06/13/saudi-arabia-middle-east-donald-trump-215254]
[52] David Ignatius, ‘Saudi
Arabia forcibly detained Lebanon’s prime minister, sources say’, The Washington
Post, November 10 2017. [Online at: https://www.washingtonpost.com/opinions/global-opinions/saudi-arabia-forcibly-detained-lebanons-prime-minister-sources-say/2017/11/10/b93a1fb4-c647-11e7-84bc-5e285c7f4512_story.html]
[53] Martin Jay, ‘Debunked:
Trump-MBS or the myth of the strongest relationship in the world’, Inside
Arabia, May 18 2020. [Online at: https://insidearabia.com/debunked-trump-mbs-or-the-myth-of-the-strongest-relationship-in-the-world/]
[54] Jonathan Fenton-Harvey,
‘Nationalism: An underpinning of Saudi Arabia’s foreign policy’, Inside Arabia,
March 16 2020. [Online at: https://insidearabia.com/nationalism-an-underpinning-of-saudi-arabias-foreign-policy/]
