του Βασίλη Πανταζόπουλου
Ο
πόλεμος ενάντια της τρομοκρατίας, ο οποίος «κηρύχτηκε» από τον πρώην Πρόεδρο
των ΗΠΑ George Bush Jr μετά από τις τρομοκρατικές επιθέσεις στους Δίδυμους Πύργους το 2001 έχει εκδηλωθεί
μέσα από διάφορες εκφάνσεις όλα αυτά τα χρόνια. Από επιθέσεις ενάντια κρατών «στόχων» όπως το Αφγανιστάν και
το Ιράκ και επιχειρήσεις ειδικών δυνάμεων, όπως η επιχείρηση της δολοφονίας του
πρώην αρχηγού της Al Qaida Osama bin Laden, μέχρι πιο πρόσφατα τις επιθέσεις μη
επανδρωμένων ιπτάμενων οχημάτων (Uninhabited Aerial Vehicles/UAV/drones) που
υπόσχονταν χτυπήματα ακριβείας εναντίων συγκεκριμένων στόχων, με φυσικό
επακόλουθο την ελαχιστοποίηση των παράπλευρων απωλειών αλλά και την προστασία
του προσωπικού των ενόπλων δυνάμεων των ΗΠΑ[1].
Θεωρητικά, η
προσέγγιση αυτή εξελίσσει τον «πόλεμο», αν πράγματι μπορεί να οριοθετηθεί με τη
χρήση αυτού του όρου η αντιμετώπιση της τρομοκρατικής απειλής, σε μονομαχία,
όπως ορίζεται από τον Clausewitz[2], ανάμεσα
σε άμεσα εμπλεκόμενους πόλους αφήνοντας τους αμάχους σχετικά ασφαλείς και το
προσωπικό των ενόπλων δυνάμεων το οποίο χειρίζεται τα UAV χιλιάδες χιλιόμετρα
μακριά από τη σύγκρουση. Πολλά ερωτήματα ηθικής φύσεως εγείρονται με την
εμφάνιση κάθε νέου όπλου καθώς οι λήπτες αποφάσεων, η ακαδημαϊκή κοινότητα και
οι αναλυτές προσπαθούν να οριοθετήσουν τη χρήση του νεοεισαγώμενου όπλου αλλά
και να οριοθετήσουν το βέλτιστο τρόπο εκμετάλλευσης του. Για παράδειγμα, κατά
πόσο πράγματι ελαχιστοποιούνται οι απώλειες αμάχων ή σε ποιο βαθμό η χρήση των
όπλων αυτών έχει ως «αποδέκτες» επιβεβαιωμένους στόχους και δεν αποτελούν
χτυπήματα τα οποία βασίζονται σε πληροφορίες που συνάδουν γενικά με τις
κινήσεις τρομοκρατών (δηλαδή κινήσεις που βασίζονται σε πιθανότητες και όχι
στην ακρίβεια); Επιπλέον, σε έναν τέτοιο πόλεμο, χαρακτηρίζονται όντως οι πολίτες
σαν άμαχοι; Τέλος, κατά πόσο είναι ηθικό να απομακρύνονται οι υπηρεσίες και οι
τακτικές αυτού του είδους από τον στρατιωτικό έλεγχο; Με την χρήση πολιτικού
προσωπικού ως χειριστές, το όπλο αυτό μεταμορφώνεται σε πολιτικό εργαλείο ή
καλύτερα ως εργαλείο το οποίο χρησιμοποιείται τόσο για την εσωτερική όσο και
για την εξωτερική πολιτική, εξέλιξη η οποία αλλάζει ριζικά τη φύση του. Εκτός
από όπλο, αποκτά και την ιδιότητα του μέσου καταστολής, ιδιότητα που έρχεται σε
αντίθεση με την αρχή την εθνικής κυριαρχίας καθώς χρησιμοποιείται από τις ΗΠΑ
για αντιμετώπιση απειλών σε κράτη με τα οποία δεν βρίσκεται σε εμπόλεμη
κατάσταση. Αυτό συνεπάγεται ότι περνά στον έλεγχο διαφορετικών υπηρεσιών οι
οποίες δεν βρίσκονται υπό τον έλεγχο της
κοινής γνώμης, με την ευρύτερη φυσικά έννοια, εννοώντας ότι ακολουθούνται
διαδικασίες οι οποίες δεν δημοσιοποιούνται.
Από
την έναρξη της συγκεκριμένης επιχειρησιακής προσέγγισης, ουσιαστικά υπό την
προεδρία του Barack Obama χρησιμοποιήθηκαν σε μεγάλο βαθμό UAV για επιθέσεις
εναντίον στόχων οι οποίοι σχετίζονται με τρομοκρατικές οργανώσεις, είτε την
Al-Qaida και παρακλάδια της, είτε το ISIS. Από τα 563 χτυπήματα που
πραγματοποιήθηκαν στην περίοδο αυτή, έχασαν την ζωή τους από 384 μέχρι 807 άμαχοι
σε περιοχές του Πακιστάν, της Υεμένης και ιδιαίτερα της Σομαλίας[3]. Από
τους συγκεκριμένους αριθμούς είναι προφανές ότι ο στόχος της ελαχιστοποίησης
των παράπλευρων απωλειών όχι μόνο δεν έχει επιτευχθεί, αλλά οι άμαχοι
θυσιάζονται κατά κάποιο τρόπο καθώς ο σχεδιασμός τον επιθέσεων είναι
εμποτισμένος από μία λογική «ελέγχου ρίσκου», η οποία έχει ως αποτέλεσμα την
στόχευση «κατά προσέγγιση» πιθανών και όχι επιβεβαιωμένων στόχων. Οι απώλειες
αυτές όμως, είναι περισσότερο αποδεκτές από την κοινή γνώμη των ΗΠΑ από ότι θα
ήταν πιθανές απώλειες αμερικανών στρατιωτών σε αποστολές τέτοιου τύπου.
Επιπλέον, με την ρητορική που έχει αναπτυχθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες από την
προεδρία Bush ακόμη, ένα σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού έχει σχηματίσει την
άποψη ότι οι Μουσουλμάνοι στην πλειοψηφία τους είτε είναι τρομοκράτες, είτε
τους στηρίζουν παθητικά, οπότε σε ένα βαθμό είναι και αυτοί «μάχιμοι». Όταν η χρήση των UAV
περνά από τον έλεγχο του στρατού σε αυτόν των μυστικών υπηρεσιών και
χρησιμοποιείται πολιτικό προσωπικό ως χειριστές, αλλά και σε άλλους ρόλους, τα
προβλήματα πολλαπλασιάζονται. Ο λόγος είναι ότι ο έλεγχος δεν είναι τόσο
εύκολος και δεν διέπουν οι ίδιοι κανόνες τις επιχειρήσεις από πολιτικό
προσωπικό σε καιρό ειρήνης και αυτές από στρατιωτικό προσωπικό σε εμπόλεμη
περίοδο. Επιπλέον, πολιτικό προσωπικό μπορεί να πραγματοποιεί επιχειρήσεις με
UAV σε περιοχές όπου δεν έχει κηρυχτεί επίσημα πόλεμος, όπως το Πακιστάν, κάτι
που αντίκειται στο θέσφατο του σεβασμού της εθνικής κυριαρχίας. Έχοντας αυτό
κατά νου λοιπόν, είναι προβληματική η χρήση drones για τέτοια χτυπήματα
ακριβείας, τουλάχιστον για όσο καιρό η τεχνολογία δεν μπορεί να εγγυηθεί την
ελαχιστοποίηση των παράπλευρων απωλειών και όσο δεν δημιουργείται ένα θεσμικό
πλαίσιο που να θωρακίζει την νομιμότητα των συγκεκριμένων χτυπημάτων[4].
Συν
τοις άλλοις, η ευκολία με την οποία πραγματοποιούνται τα συγκεκριμένα
χτυπήματα, αποξενώνει σε ένα βαθμό τους χειριστές από την πραγματικότητα της
σύρραξης. Κάποιοι ακαδημαϊκοί ισχυρίζονται ότι οι εν λόγω χειριστές φτάνουν στο
σημείο να αντιμετωπίζουν τέτοιου είδους επιχειρήσεις σαν ηλεκτρονικό παιχνίδι
ξεχνώντας, λόγω της απόστασης αλλά και της ασφάλειας που απολαμβάνουν, ότι όταν
αυτοί πραγματοποιούν ένα χτύπημα, πραγματικοί άνθρωποι πεθαίνουν και όχι απλά
σχήματα σε μία οθόνη. Όπως παρατήρησε και ένας πρώην αρχηγός επιτελείου, « Η
νοοτροπία του Nintendo είναι μια αποσυνδεδεμένη νοοτροπία, ενώ αυτά τα πράγματα
είναι αληθινά»[5]. Εν κατακλείδι, η χρήση UAV είναι ένα
νέο, σχετικά, στοιχείο που εισάγεται στην ένοπλη σύγκρουση και στην κρατική
καταστολή ή παρακολούθηση. Ως εκ τούτου, όπως και όλες οι καινοτομίες που
εισέρχονται στον τομέα της ένοπλης σύγκρουσης (όπως η αεροπορία, οι βαλλιστικοί
πύραυλοι και τα όπλα μαζικής καταστροφής) απαιτεί την δημιουργία ενός πλαισίου
για την χρήση του. Τα ανθρώπινα δικαιώματα προστατεύουν νομικά και άμαχους και
τους εμπλεκόμενους στη σύγκρουση, δυστυχώς όμως σε κάποιες περιπτώσεις τα όρια
είναι δυσδιάκριτα με αποτέλεσμα να πλήττονται εξίσου άμαχοι και ενεργά
εμπλεκόμενοι. Φαίνεται σαν μια επιστροφή σε ένα βαθμό στην μεσοπολεμική
περίοδο, όπου η άνοδος της αεροπορίας τότε έκανε διάφορους θεωρητικούς της
στρατηγικής, όπως ο Ιταλός Douhet, να στοχοποιήσουν τον πληθυσμό του
«αντίπαλου» κράτους και να τον θεωρήσουν ως το μαλακό υπογάστριο της πολεμικής
του προσπάθειας. Σήμερα, σε ένα καιρό όπου ο θρησκευτικός φανατισμός
γιγαντώνεται εκ νέου και προκαλεί βίαιες ενέργειες, φυσικά δεν ευθύνεται αποκλειστικά αυτός όμως, η δολοφονία αμάχων
από UAV το μόνο που επιφέρει είναι η δημιουργία μαρτύρων και η αναζωπύρωση του
μίσους ενάντια στην Δύση κάτι που δεν βοηθά ούτε στην επίτευξη της συλλογικής
ασφάλειας, ούτε στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, αλλά ούτε και στην
προσπάθεια εκδημοκρατισμού και δημιουργίας θετικών παραδειγμάτων ώστε οι χώρες
της Μέσης Ανατολής, παραδείγματος χάρη, να δεχτούν να ακολουθήσουν έναν πιο φιλελεύθερο
και ειρηνικό δρόμο στην άσκηση τόσο της εσωτερικής, όσο και της εξωτερικής
πολιτικής τους[6].
[1]
Enemark, Christian: “Drones, Risk, and Perpetual Force”, Ethics &
International Affairs, Vol.28, No. 3 (2014), pp. 365-381.
[2]
Clausewitz, Carl Von: “On War”, (Hertfordshire: Wordsworth Editions Limited,
1997).
[3] Obama’s covert drone war in numbers: ten
times more strikes than Bush, (by: Purkiss, Jessica & Serle, Jack), https://www.thebureauinvestigates.com/stories/2017-01-17/obamas-covert-drone-war-in-numbers-ten-times-more-strikes-than-bush
(τελευταία πρόσβαση:
29/5/2017)
[4]
Rasmussen, Mikkel Vedby: “’It Sounds Like a Riddle’: Security Studies, the War
on Terror and Risk”, Journal of International Studies, Vol.33, No. 2, (2004),
pp. 281-295.
[5]
Gregory, Derek: “From a view to a Kill. Drones and Late Modern art”, Theory, Culture and Society, Vol. 28,
No. 7-8, (2011), pp. 188-215
[6] Adams, Richard,
Barrie, Chris: “The bureaucratization of war: moral challenges exemplified by
the covert lethal drone”, Ethics
&Global Politics, Vol. 6, No. 4, (2013), pp.245-260
