της Δάφνη Ζησιμοπούλου
Η
Ινδία αποτελεί, πλέον, μία από τις ισχυρότερες παγκόσμιες δυνάμεις, λόγω της
οικονομίας της, με 29,11 δισεκατομμύρια εξαγωγές[1], και της σημαντικής
γεωγραφικής της θέσης, η οποία ενισχύει το γεωπολιτικό της ρόλο στον Ινδικό
Ωκεανό. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως Ρωσία και ΗΠΑ αποσκοπούν σε μία σταθερή
συνεργασία και συμμαχία μαζί της, με στόχο της εξισορρόπηση της αναδυόμενης
Κίνας.
Η
εξωτερική πολιτική της Ινδίας άρχισε να αλλάζει το 2014, όταν ο Narendra Modi
ανέλαβε την πρωθυπουργία. Ο νυν πρωθυπουργός της Ινδίας, παρ’ όλο που κατά την προεκλογική εκστρατεία του έδειξε
ελάχιστο ενδιαφέρον για ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, με την εκλογή του
παρατηρήθηκε μία ριζική αλλαγή στη συμπεριφορά του. Όντας στην εξουσία ο Modi
έχει πραγματοποιήσει 35 ταξίδια στο εξωτερικό και επισκέφθηκε 53 χώρες, έχοντας
ήδη καταστεί ο πιο πολυταξιδεμένος και εξωστρεφής πρωθυπουργός της Ινδίας από
την εποχή του Jawaharlal Nehru
[2].
Ακόμα, κατάφερε να συμπεριληφθεί στη φετινή λίστα με τους 100 ανθρώπους με τη
μεγαλύτερη επιρροή παγκοσμίως, του περιοδικού Time[3],
γεγονός που αποδεικνύει το καλό προφίλ που έχει
το εξωτερικό. Ο Modi ανέλαβε την πρωθυπουργία με την ελπίδα να αλλάξει
ριζικά την εξωτερική πολιτική της χώρας. Ωστόσο, παρά τις καλύτερες προσπάθειές
του, έχει αποτύχει να το πραγματοποιήσει, μέχρι στιγμής.
Πέντε
στοιχεία είναι αυτά που αποτελούν τις στοχεύσεις της Ινδίας από άποψη υψηλής
στρατηγικής. Αρχικά, βασική προτεραιότητα δίνεται στη βελτίωση των σχέσεων με
τις γείτονες χώρες, στο πλαίσιο της απόφασης της ινδικής κυβέρνησης, που αφορά
στην ενίσχυση των συνεργασιών και τον μετριασμό του εθνικισμού. Ένας δεύτερος μείζων στόχος των εξωτερικών σχέσεων της
Ινδίας είναι η αξιοποίηση των διεθνών συνεργασιών για την προώθηση της εγχώριας
ανάπτυξης της Ινδίας[4]. Αυτό,συγκεκριμένα,
περιλαμβάνει τη βελτίωση της τεχνολογικής πρόσβασης, την προμήθεια κεφαλαίων,
την υιοθέτηση βέλτιστων πρακτικών, την πρόσβαση στην αγορά και την εξασφάλιση
φυσικών πόρων. Επιπλέον, δεδομένου ότι η
περιοχή του Ινδικού- Ειρηνικού Ωκεανού παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, η
προσπάθεια για εξασφάλιση μια σταθερής ισορροπίας ισχύος εκεί, συγκαταλέγεται
στις σημαντικές επιδιώξεις του Modi.
Ακόμα ένας μεγάλος γεωπολιτικός στόχος είναι ο περιορισμός και η εξισορρόπηση
της ανάπτυξης του Πακιστάν. Ωστόσο, η διαδικασία αυτή παρά
τις επανειλημμένες προκλήσεις θα είναι μακρά και,ενδεχομένως, απογοητευτική.
Τέλος, η προώθηση των εθνικών συμφερόντων της Ινδίας με την εκπροσώπηση της
ηγεσίας της σε θέματα παγκόσμιας διακυβέρνησης αποτελεί προαπαιτούμενο για να
καταφέρει η Ινδία να αποκτήσει πρωταγωνιστικό ρόλο στην διεθνή σκηνή.
Έχοντας
ως μεγάλο αντίπαλο την Κίνα, η Ινδία επιχειρεί να την προσεγγίσει με σκοπό την
εξισορρόπηση της ραγδαίας της ανάπτυξης. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο κρατών έχει τις ρίζες του στο 1947, όταν η
Ινδία κέρδισε την ανεξαρτησία της και καθιέρωσε το δημοκρατικό πολίτευμα, ενώ η
Κίνα επέστρεψε στον κουμμουνισμό με την επικράτηση του Μάο Τσετούνγκ μετά τη
Μεγάλη Πορεία[5] . Όμως, παρά τις όποιες προσπάθειες βελτίωσης των μεταξύ τους σχέσεων,
τα προβλήματα παραμένουν εξαιτίας των τεράστιων εδαφικών διαφορών. Στοιχείο το
οποίο παλαιότερα δεν προκαλούσε συγκρούσεις, διότι οι χώρες δε συνόρευαν, λόγω
της ύπαρξης βουνών, ερήμων, καθώς και άλλων κρατών και κρατιδίων ανάμεσά τους. Κομβικό σημείο για τις σχέσεις τους
αποτελεί ο συνοριακός πόλεμος του 1962, ο οποίος προκάλεσε την υπονόμευση τόσο
των πολιτικών όσο και των οικονομικών σχέσεων των δύο συμβαλλομένων. Οι
διμερείς σχέσεις έχουν βελτιωθεί από τότε αλλά όχι πολύ.
Το αναμενόμενο θα ήταν η εξέλιξη της Ινδίας να ήταν ταχύτερη, εφόσον
εφαρμόστηκαν δημοκρατικοί θεσμοί. Ωστόσο λόγω του ότι το επικρατέστερο μοντέλο
ανάπτυξης την εποχή εκείνη υπαγόρευε τη συσσώρευση κεφαλαίων, η Κίνα είχε το συγκριτικό
πλεονέκτημα, καθώς μπορούσε να αυξήσει το ρυθμό επενδύσεων περισσότερο από την
Ινδία, όπου η δημοκρατία έθετε περιορισμούς στη φορολογία του πληθυσμού με
στόχο την αύξηση των εγχώριων αποταμιεύσεων. Επιπλέον, ένας ακόμη πολύ
σημαντικός παράγοντας που οδήγησε στην ταχύτερη ανάπτυξη της Κίνας, παρά το
κομουνιστικό της καθεστώς, είναι το γεγονός ότι η κοινωνία της Ινδίας
αποτελείται από πολλές και διαφορετικές εθνοτικές ομάδες λειτουργώντας
διαιρετικά. Σε αντίθεση με την Κίνα, η οποία σε πολύ μεγάλο βαθμό είναι
ομοιογενής, με μία κοινή ταυτότητα. Στην πραγματικότητα, όμως, οι δύο χώρες ήταν ιδιαίτερα νωχελικές μέχρι τη
δεκαετία του 1980 (η Κίνα) και τις αρχές της δεκαετίας του 1990 (η Ινδία),
κυρίως επειδή και στις δύο περιπτώσεις εφαρμοζόταν ένα αντιπαραγωγικό πλαίσιο
πολιτικής[6].
Η Κίνα, από νωρίς, φάνηκε πως προοριζόταν για
μία θέση μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, σε αντίθεση με την Ινδία η οποία παρέμενε
προσκολλημένη στο παρελθόν. Στοιχείο που δικαιολογεί την σταθερή στάση
περιφρόνησης που επί χρόνια διατηρούσε η Κίνα απέναντί της. Ωστόσο, η εν λόγω
κατάσταση φαίνεται να αλλάζει με την Ινδία, τα τελευταία χρόνια, να αποκτά όλο
και σημαντικότερο ρόλο σε παγκόσμιο επίπεδο κερδίζοντας μία επιφανέστερη θέση
στο γεωπολιτικό χάρτη του Πεκίνου. Οι λόγοι για την εξέλιξη αυτή είναι πολλοί.
Αρχικά με τα δημογραφικά της στοιχεία να είναι
ιδιαίτερα αισιόδοξα, η Ινδία οδεύει ολοταχώς στο να εξελιχθεί σε μια δυναμική
κοινωνία νέων ανθρώπων, όταν στην Κίνα τα αντίστοιχα στοιχεία αποτελούν
τροχοπέδη[7].
Συγκεκριμένα, ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω στην Ασία θα αυξηθεί
από 365 εκατομμύρια σήμερα σε περισσότερα από μισό δισεκατομμύριο το 2027.
Αντίθετα, η Ινδία θα οδηγήσει το τρίτο μεγάλο κύμα ανάπτυξης στην Ασία - μετά
την Ιαπωνία και την Κίνα - με ένα δυνητικό εργατικό δυναμικό που αναμένεται να
ανέβει από τα 885 εκατομμύρια στο 1,08 δισεκατομμύριο ανθρώπους τα επόμενα 20
χρόνια και να παραμείνει εκεί από αυτό για μισό αιώνα[8].
Όλα αυτά, όμως, θα είναι εφικτά μόνο εάν η Ινδία καταφέρει και δημιουργήσει τις
απαραίτητες θέσεις εργασίας προκειμένου αυτοί οι νέοι άνθρωποι να παραμείνουν
στη χώρα. Το πρόβλημα, συγκεκριμένα, έγκειται στην επέλαση της τεχνολογίας και
στο φόβο που προκαλεί για την μη τυχόν αποκατάσταση των θέσεων εργασίας που θα
αντικατασταθούν από αυτήν.
Στη συνέχεια, με πρωταρχικό στόχο την
εξισορρόπηση της κινεζικής απειλής, η Ινδία επιχειρεί συστηματικά την αύξηση
της ισχύος της Οι εν λόγω προσπάθειες
έρχονται σε μία εποχή όπου η ινδική οικονομία δυναμώνει, καταγράφοντας ρυθμό
ανάπτυξης 7,2%, αρκετά υψηλότερο από το 6,8% της Κίνας[9] με
αποτέλεσμα να ξεπερνά
την κινεζική για να γίνει η ταχύτερα αναπτυσσόμενη μεγάλη οικονομία στον κόσμο[10]. Σε αυτά τα πλαίσια η
Ινδία τα τελευταία χρόνια έχει δώσει μεγάλη έμφαση στην Έρευνα και Ανάπτυξη,
στην ενίσχυση των ένοπλων δυνάμεών της[11], της πυρηνικής τριάδας
και της οικονομίας. Γεγονός που δημιουργεί ανησυχία στο εσωτερικό της Κίνας,
καθώς καλούνται να διορθώσουν το μεγαλύτερο λάθος των τελευταίων δεκαετιών, την
υποτίμηση της Ινδίας.
Ενώ
η στρατιωτική αντιπαράθεση με την Κίνα συνεχίζεται στην ξηρά, η Ινδία
αναπτύσσει μία νέα, προληπτική πολιτική θαλάσσιας ασφάλειας για να
αντιμετωπίσει τον αναπτυσσόμενο ρόλο και επιρροή της Κίνας στον Ινδικό Ωκεανό.
Οι γείτονες της Ινδίας δεν φαίνεται να συμμερίζονται τις ανησυχίες τους για την
κινεζική επιρροή και αβεβαιότητα, αλλά είναι αυτοί που επωφελούνται σε μεγάλο
βαθμό από την προσπάθεια για εμβάθυνση της συνεργασίας στον τομέα της
οικονομίας και της ασφάλειας[12]. Στα πλαίσια της προαναφερθείσας
πολιτικής του προσεταιρισμού των γειτόνων η Ινδία προσφέρει
σημαντικά κίνητρα, οικονομικά, ενεργειακά και στον τομέα των μεταφορών, για την
επιλογή των παράκτιων και νησιωτικών κρατών της Νότιας Ασίας. Η πρωτοβουλία
αυτή σημαίνει ότι η Ινδία θα είναι μεταξύ των πρώτων φορέων ανθρωπιστικής
βοήθειας και των επιχειρήσεων ανακούφισης από καταστροφές στη γειτονιά, και θα
δημιουργήσει μια επέκταση της διμερούς θαλάσσιας συνεργασίας και της αμυντικής
συνεργασίας με τα νησιωτικά κράτη πέρα από το "δίχτυ παροχής ασφάλειας”.
Ακόμα παρέχει το κίνητρο για μια διπλωματική και πολιτική ώθηση στις
νοτιοδυτικές και ανατολικές περιοχές του Ινδικού Ωκεανού[13].
Με
την εκλογή του Narendra Modi η Ινδία, φοβούμενη το ρόλο της Κίνας στη Νότια
Ασία, προσπαθεί να καλλιεργήσει ισχυρές συμμαχίες στον Ινδικό και Ειρηνικό Ωκεανό δημιουργώντας
ειδικές σχέσεις με τις ΗΠΑ[14]. Στέλνοντας ένα ηχηρό
μήνυμα στην Κίνα, η Ινδία έχει αναβαθμίσει τις στρατηγικές εταιρικές της
σχέσεις με τις ΗΠΑ. Η επανάληψη της κοινής άσκησης Malabar το 2017 με τις ΗΠΑ
και την Ιαπωνία, η οποία έλαβε χώρα στον
Κόλπο της Βεγγάλης αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα[15]. Ουσιαστικά πρόκειται για
μία διμερής συνεργασία που βασίζεται σε κοινούς σκοπούς, καθώς αφενός
γεωπολιτικά, η Ινδία είναι σημαντική για τις ΗΠΑ προς τα νότια και τα
ανατολικά, κυρίως ως δύναμη αναχαίτισης της Κίνας και αφετέρου, οι ΗΠΑ
αποτελούν παράγοντα σταθερότητας στην περιοχή. Οι συμφωνίες στον τομέα της
άμυνας[16] και της ενέργειας[17], επιπλέον, δείχνουν το έντονο ενδιαφέρον για
διείσδυση των ΗΠΑ στην ινδική αγορά. Παράλληλα, οι ΗΠΑ θεωρούν πως η Ινδία
μπορεί να διαδραματίσει κομβικό ρόλο στην προώθηση στενών εμπορικών δεσμών στην
Νότια Ασία και να αποτελέσει παράγοντα σταθερότητας στην περιοχή.
Η
Ρωσία, από την άλλη πλευρά, επενδύοντας εδώ και δεκαετίες σε μία σχέση στενής στρατηγικής συνεργασίας με την Ινδία, η οποία με την πάροδο των
χρόνων έχει αποκτήσει μία σταθερότητα, επιχειρεί να εκμεταλλευτεί το ρόλο που
πιθανώς αυτή έχει στην προώθηση των ρωσικών συμφερόντων. Αρχικά, οι δύο χώρες
μοιράζονται ένα κοινό στρατηγικό στόχο για μια σταθερή ισορροπία δυνάμεων στην
ασιατική ήπειρο, όπου η Κίνα γίνεται όλο και πιο απειλητικά μεγάλη. Αυτή είναι
η βασική γεωπολιτική επιτακτική ανάγκη που οδήγησε το Νέο Δελχί και τη Μόσχα να
χτίσουν γέφυρα συνεργασίας μεταξύ τους.
Με
βασικά πεδία συνεργασίας το εμπόριο, την άμυνα[18] και την ενέργεια[19] Ινδία και Ρωσία έχουν
αναπτύξει μία σχέση με γερά θεμέλια. Ξεκινώντας από το 1963 με τη στενή
συνεργασία τους στη μεταφορά σοβιετικών όπλων και την πώληση των σοβιετικών MiG
21s, καταστήσαν σαφείς τις προθέσεις τους. Το 1971 με τη Συνθήκη Ειρήνης και
Φιλίας ο δύο χώρες επισημοποίησαν τη συνεργασία τους. Τις δεκαετίες που
ακολούθησαν υπήρχε έντονη διμερής συνεργασία στην άμυνα, στη βιομηχανία, καθώς
και στην επιστήμη. Παρά την κρίση που βίωσαν επί την Προεδρία Γέλτσιν, ο
Πρόεδρος Πούτιν προχώρησε σε κινήσεις
για την ενίσχυση των διμερών σχέσεων. Απώτερος στόχος της Ρωσίας είναι η
δημιουργία μια κατάστασης όπου οι σχέσεις μεταξύ Ρωσίας- Ινδίας και
Ρωσίας-Κίνας είναι καλύτερες από τις αντίστοιχες τους σχέσεις με τις ΗΠΑ.
Στο πλαίσιο της
συγκεκριμένης συνεργασίας, τα δύο κράτη προχώρησαν σε μία ακόμη συμφωνία. Η εν
λόγω συμφωνία αφορά στην αγορά αντιαεροπορικών- αντιπυραυλικών συστημάτων S-400 Triumph,
η οποία καταδεικνύει τη συνεχιζόμενη εμπιστοσύνη της Ινδίας στο ρωσικό
στρατιωτικό υλικό σε μια εποχή που οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν να αυξήσουν
τις πωλήσεις όπλων στη χώρα. Οι ΗΠΑ προσπαθούν
να καλλιεργήσουν την Ινδία ως στρατηγικό σύμμαχο και ως αντίβαρο στην
κινεζική στρατιωτική επέκταση. Ωστόσο, με την ολοκλήρωση της αγοράς η διοίκηση Trump θα πρέπει να επιλέξει ανάμεσα στην
τιμωρία της Ινδίας λόγω παραβίασης των κανόνων και, συγκεκριμένα του νόμου CAARSA[20]
, ή της απαλλαγής για αποφυγή ρήξης της σχέσης[21]. Σε οποιοδήποτε
ενδεχόμενο, το μόνο σίγουρο είναι ότι η εμπιστοσύνη μεταξύ τους θα δοκιμαστεί.
Ανακεφαλαιώνοντας,
είναι εμφανές ότι η Ινδία
χρησιμοποιώντας τη γεωστρατηγική της θέση, τη ραγδαία ανάπτυξη της οικονομίας
της, τις όλο ένα και ενισχυόμενες ένοπλες δυνάμεις της αλλά και την ενεργή της
παρουσία σε διεθνές επίπεδο, αποδεικνύει
πως δικαίως συγκαταλέγεται μεταξύ των ισχυρότερων κρατών παγκοσμίως. Αυτό
δικαιολογεί απόλυτα την υψηλή σημασία που αποδίδει τόσο η Ρωσική Ομοσπονδία
αλλά και οι ΗΠΑ στη βελτίωση των μεταξύ τους σχέσεων με την Ινδία. Από την
άλλη, η Κίνα αντιλαμβάνεται ότι η Ινδία αποτελεί μια υπαρκτή μελλοντική απειλή
στην προσπάθειά της να κυριαρχήσει στην περιοχή της Ασίας. Εκμεταλλευόμενη με
τον πιο κατάλληλο τρόπο τις ήδη υπάρχουσες συμμαχίες της και αυξάνοντας την
δική της επιρροή και εξουσία στην ευρύτερη περιοχή της Ασίας, η Ινδία έχει
καταστεί απαραίτητος εταίρος των άλλων παγκόσμιων και περιφερειακών δρώντων.
Γεγονός που την καθιστά έναν από τους σημαντικότερους νέους πόλους ισχύος της
αναδυόμενης, πολυπολικής, παγκόσμιας τάξης.
[1] “India Exports 1957-2018 | Data | Chart |
Calendar | Forecast | News”, Tradingeconomics. [ Online at : https://tradingeconomics.com/india/exports
]
[2]
Sumit Ganguly, “Modi’s
Foreign Policy Revolution?”, Foreign
Affairs, 8 Μαρτίου
2018. [Online at: https://www.foreignaffairs.com/articles/india/2018-03-08/modis-foreign-policy-revolution
]
[3] “PM Narendra Modi, Putin, Trump among TIME's most influential people's
list” , The Economic Times, 29 Μαρτίου 2018. [ Online at: https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/pm-narendra-modi-putin-trump-among-times-most-influential-peoples-list/articleshow/63526900.cms ]
[4] Dhruva Jaishankar, “India’s
Five Foreign Policy Goals: Great Strides, Steep Challenges. The
Wire”, Brookings, 26 Μαΐου 2016. [ Online at: https://www.brookings.edu/opinions/indias-five-foreign-policy-goals-great-strides-steep-challenges/
]
[5]
Jagdish Bhagwati, “Ινδία ή Κίνα”, naftemporiki, 13 Δεκεμβρίου 2010. [Online
at: http://www.naftemporiki.gr/story/264549/india-i-kina]
[6] Jagdish Bhagwati, “Ινδία ή Κίνα”,
naftemporiki, 13 Δεκεμβρίου
2010. [Online at: http://www.naftemporiki.gr/story/264549/india-i-kina]
[7] Ο
πληθυσμός της Κίνας παρέμεινε σε ήπιους
ρυθμούς ανάπτυξης λόγω της πολιτικής που υπαγόρευε την απόκτηση ενός
παιδιού.
[8] Γιάννης
Παλιούρης, “ Ποια Κίνα; Η επόμενη υπερδύναμη θα είναι η Ινδία εκτός αν τη
σταματήσει η τεχνολογία”, Liberal,
16 Νοεμβρίου 2017. [ Online at : https://www.liberal.gr/arthro/174938/diethni-themata/2017/poia-kina-i-epomeni-uperdunami-tha-einai-i-india-ektos-an-ti-stamatisei-i-technologia.html
]
[9] Η
Ινδία βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο ανάπτυξης, όπου μπορεί να αναπτυχθεί με
την αξιοποίηση πλεοναζόντων πόρων που έχουν παγιδευτεί στον πρωτογενή τομέα,
ενώ η Κίνα βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο ανάπτυξης, όπου η ανάπτυξη έρχεται
με την καινοτομία.
[10] Panos Mourdoukoutas, “ Modi Is Getting Ready
To Stop China, As The Indian Economy Booms”, Forbes, 4 Μαρτίου 2018. [
Online at : https://www.forbes.com/sites/panosmourdoukoutas/2018/03/04/modi-is-getting-ready-to-stop-china-as-the-indian-economy-booms/#4876f09679db
]
[11] Αγορά 464 ρωσικών αρμάτων μάχης T-90M Bhishma,, αγορά δώδεκα υποβρύχιων πυραύλων Harpoon
UGM-84L Block II από ΗΠΑ.
[12] Rahul Roy-Chaudhury, “Αντιπαράθεση Ινδίας-Κίνας στον Ινδικό
Ωκεανό”, Capital, 28 Αυγούστου 2017. [ Online at : http://www.capital.gr/iiss-org/3235132/antiparathesi-indias-kinas-ston-indiko-okeano ]
[13] Rahul Roy-Chaudhury, “Αντιπαράθεση Ινδίας-Κίνας στον Ινδικό
Ωκεανό”, Capital, 28 Αυγούστου 2017. [ Online at: http://www.capital.gr/iiss-org/3235132/antiparathesi-indias-kinas-ston-indiko-okeano ]
[14] Andrey Sushentsov, “The India- China rivalry
and Russia’s interests”, Valdaiclub, 2 Φεβρουαρίου
2018. [ Online at: http://valdaiclub.com/a/highlights/the-india-china-rivalry-and-russia-interests/
]
[15] Rahul Roy-Chaudhury, “Αντιπαράθεση Ινδίας-Κίνας στον Ινδικό
Ωκεανό”, Capital, 28 Αυγούστου 2017. [ Online at : http://www.capital.gr/iiss-org/3235132/antiparathesi-indias-kinas-ston-indiko-okeano ]
[16] Το
2002 η Ινδία αγόρασε από την αμερικανική εταιρεία Raytheon 4 συστήματα
ανίχνευσης πυροβόλων όπλων και τα 12 AN / TPQ-37 (V) 3, τα οποία παραδόθηκαν το
2007.
[17] Partnership to Advance Clean Energy (PACE)
[18]
Το Ινδικό Πολεμικό Ναυτικό αγόρασε το πρώτο υποβρύχιο Akula-II, με το
όνομα INS Chakra, σε 10ετή μίσθωση από τη Ρωσία τον Απρίλιο του 2012, με
μυστική συμφωνία ύψους 900 εκατομμυρίων δολαρίων τον Ιανουάριο του 2004.
[19] Η
ρωσική εταιρεία Rosneft
αγόρασε το 49% της Essar Oil Limited,
ινδικού διυλιστηρίου, τον Αύγουστο το 2007.
[20] Νόμος
ο οποίος επιβάλλεται από τις ΗΠΑ σε όσες χώρες συνεργάζονται με χώρες εχθρικά
διακείμενες με τις ΗΠΑ.
[21] Maria Abi-Habib, “India Is Close to Buying a
Russian Missile System, Despite U.S. Sanctions”, The New York Times, 5 Απριλίου
2018. [ Online at : https://www.nytimes.com/2018/04/05/world/asia/india-russia-s-400-missiles.html
]
