της Ηλέκτρας Ανδρέου
Η κατασκευή του Nord Stream 2 είναι γεγονός. Στο παρόν
άρθρο θα αναλυθεί η σημασία του εν λόγω αγωγού, καθώς και τα πλεονεκτήματα που
θα αποφέρει στη Ρωσία, τη Γερμανία, αλλά και τα προβλήματα που δύνανται να
προκύψουν, ιδιαίτερα όσον αφορά την Ουκρανία. Επίσης, αξιοσημείωτη είναι η
αντίδραση της διεθνής κοινότητας, ιδιαίτερα των ΗΠΑ και της ΕΕ. Ακόμη, θα
εξεταστεί αν η κατασκευή του Nord Stream 2, εμπίπτει στις προϋποθέσεις της
ενεργειακής πολιτικής που έχει χαράξει η ΕΕ.
O Nord Stream 2 είναι ένας διπλός αγωγός που
βρίσκεται σε απόσταση 1.200 χιλιομέτρων κάτω από τη Βαλτική Θάλασσα. Με τον εν
λόγω αγωγό φυσικού αερίου η Ρωσία πρόκειται
να τροφοδοτήσει με φυσικό αέριο τη Γερμανία.[1]
Το έργο σχεδιάστηκε με σκοπό την προώθηση της
αξιοπιστίας, την ενίσχυση ασφάλειας εφοδιασμού, την υποστήριξη των
κλιματικών στόχων και της ασφάλεια της παροχής φυσικού αερίου στο ευρωπαϊκό
δίκτυο μεταφοράς.[2] Επισημαίνεται ότι η εγχώρια
παραγωγή φυσικού αερίου στην ΕΕ παρουσιάζει ταχεία πτώση. Για να ανταποκριθεί
στη ζήτηση, η ΕΕ χρειάζεται αξιόπιστες, προσιτές και βιώσιμες νέες προμήθειες
φυσικού αερίου. Ο αγωγός Nord Stream 2 θα το εξασφαλίσει με τη μεταφορά φυσικού
αερίου από τα μεγαλύτερα αποθέματα της Ρωσίας στην εσωτερική αγορά της ΕΕ.[3] Ο Nord Stream 2 βασίζεται
στα πρότυπα τεχνικής αριστείας και περιβαλλοντικής ασφάλειας που έχουν
επιτευχθεί με τον αγωγό Nord Stream, ο οποίος
μεταφέρει φυσικό αέριο μέσω της Βαλτικής Θάλασσας από το 2011. Η επιτυχής
κατασκευή του πρώτου αγωγού Nord Stream έδειξε ότι το έργο αποτελεί βιώσιμη
λύση για την κάλυψη της ζήτησης φυσικού αερίου στην ΕΕ, καθώς δεν προκάλεσε
σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις.[4]
Ο νέος αγωγός Nord Stream 2 θα μεταφέρει φυσικό αέριο από το τεράστιο πεδίο
φυσικού αερίου Bovanenkovo στη χερσόνησο Yamal της βόρειας Ρωσίας, στην οποία
βρίσκονται συνολικά περίπου 4,9 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου,
δηλαδή περισσότερα από τα διπλάσια από τα συνολικά αποδεδειγμένα αποθέματα της
ΕΕ (1,9 τρισεκατομμύρια).
Ο Nord Stream αποτελεί την άμεση σύνδεση
μεταξύ των μεγαλύτερων αποθεμάτων φυσικού αερίου στη Ρωσία (47 τρισεκατομμύρια
κυβικά μέτρα) και του συστήματος μεταφοράς αερίου της ΕΕ. Με πάνω από 40 χρόνια
εξαγωγών στη Δυτική Ευρώπη, η Ρωσία είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας φυσικού
αερίου στον κόσμο. Η παραγωγή φυσικού αερίου και οι σύγχρονες εγκαταστάσεις
μεταφοράς στη Ρωσία έχουν μακροπρόθεσμες επενδύσεις από ρωσικές και διεθνείς
εταιρείες ενέργειας για δεκαετίες, αναπτύσσοντας νέους τομείς και αυξάνοντας
την παραγωγή. Ως αποτέλεσμα αυτών των επενδύσεων, τα ρωσικά αποθέματα
συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο αποδοτικών πόρων από τους οποίους θα
προμηθεύεται η Ευρώπη. Ο Nord
Stream 2 προβλέπει την κατασκευή δύο
γραμμών του αγωγού, με δυνατότητα μεταφοράς 55 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων
φυσικού αερίου ετησίως από τα παράλια της Ρωσίας, μέσω της Βαλτικής Θάλασσας
στη Γερμανία. Το κόστος της κατασκευής του εκτιμάται ότι θα φθάσει τα 9,5
δισεκατομμύρια ευρώ. Μοναδικός μέτοχος της διαχειρίστριας εταιρείας Nord Stream
2 AG, είναι η ρωσική Gazprom. Οι ευρωπαίοι εταίροι της Gazprom είναι οι
γερμανικές εταιρείες Uniper Wintershall, η αυστριακή OMV, η γαλλική Engie και η
βρετανό-ολλανδική Shell.[5
O πραγματικός νικητής από τον διευρυμένο αγωγό θα είναι η
Ρωσία. Πέρυσι, η Gazprom παρείχε το 33% του φυσικού αερίου που καταναλώνεται
από την ΕΕ.[7] Δίνοντας το πράσινο φως για την κατασκευή του Nord Stream 2, η ΕΕ θα
εξουσιοδοτήσει την ίδια τη χώρα που εργάζεται σκληρότερα για να την
υπονομεύσει. Η εξάρτηση της ΕΕ από την προσφορά φυσικού αερίου από τον αγωγό θα
ενισχύσει τα συναλλαγματικά αποθέματα της Ρωσίας και θα ενισχύσει την κυριαρχία
της στις ευρωπαϊκές αγορές ενέργειας. Εν τω μεταξύ, οι δυτικές επενδύσεις σε
νέους αγωγούς που συνδέουν ευρωπαϊκά κράτη με το γερμανικό τέλος του αγωγού
Nord Stream θα δεσμεύουν την Ευρώπη για την παροχή φυσικού αερίου από τη Ρωσία.
Επισημαίνεται ότι αν και η κατανάλωση φυσικού αερίου στη Γερμανία
μειώνεται, η μετατόπιση της χρήσεως πυρηνικής ενέργειας και ενέργειας που προέρχεται από το κάρβουνο στην
Ευρώπη, θα μπορούσε να οδηγήσει σε περιορισμένη επιστροφή του φυσικού αερίου ως
το λεγόμενο μεταβατικό καύσιμο. Ταυτόχρονα, η μείωση της εγχώριας παραγωγής
φυσικού αερίου στην ΕΕ, ιδίως στις Κάτω Χώρες, θα μπορούσε να οδηγήσει σε
αυξημένη ζήτηση εισαγωγών αερίου στη Γερμανία.[8]
Για τους ανωτέρω λόγους, ο Nord Stream 2 θα μπορούσε να παραχωρήσει στη Ρωσία
αυξημένο μερίδιο της γερμανικής ενεργειακής αγοράς.
Η Ρωσία επενδύει στη γεωπολιτική αξία που προσδίδει σημαντικά
πλεονεκτήματα η κατασκευή του αγωγού.
Αρχικά, ο Nord Stream 2 θα μπορούσε
να δώσει στη Μόσχα περισσότερη μόχλευση στην Ουκρανία και σε ορισμένα άλλα
γειτονικά κράτη. Με τη δυνατότητα να καλύψει σχεδόν όλες τις ανάγκες φυσικού
αερίου της Δυτικής Ευρώπης, μέσω της Βαλτικής Θάλασσας, η Μόσχα θα μπορούσε να
διακόψει ορισμένες από τις προμήθειες ενέργειας του Κιέβου, χωρίς να θέσει σε
κίνδυνο τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς τη Δύση.[9]
Η Μόσχα θα μπορούσε να λάβει παρόμοια μέτρα έναντι άλλων χωρών με αγωγούς από
τη Ρωσία, όπως η Λευκορωσία, η Πολωνία και η Σλοβακία. Καθίσταται
σαφές ότι ο Nord Stream 2 θα
αποδυναμώσει τη θέση της Ουκρανίας ως σημαντικού μεταφορέα φυσικού αερίου στην
Ευρώπη, αφαιρώντας από το Κίεβο τουλάχιστον 2,2 δισεκατομμύρια δολάρια σε έσοδα
και υπονομεύοντας τις επενδύσεις της Δύσης στη μεταρρύθμιση της χώρας, οι
οποίες εξαρτώνται εν μέρει από την οικονομική σταθερότητα.
Όσον αφορά την
Γερμανία η κατασκευή του Nord Stream 2, θα την καταστήσει διαμετακομιστή φυσικού αερίου για όλη την
ηπειρωτική Ευρώπη. Ως εκ τούτου, θα επωφεληθεί όχι μόνο από τις δραστηριότητες
που σχετίζονται με το Nord Stream 2, αλλά και από τις χαμηλότερες τιμές αερίου
σε σχέση με τα γειτονικά κράτη.
Επισημαίνεται ότι εντός της ΕΕ, ο Nord Stream 2 υποστηρίζεται ιδιαίτερα από τη
Γερμανία (η οποία όπως προαναφέρθηκε θα μπορούσε να γίνει ο πιο σημαντικός
ενεργειακός κόμβος, εάν το έργο προχωρήσει), καθώς και από την Αυστρία και την
Ολλανδία.[10] Η Γερμανία και η Αυστρία
έχουν επικεντρωθεί περισσότερο στα εμπορικά οφέλη και στην παροχή φθηνού φυσικού αερίου, υποστηρίζοντας ότι δε θα μπορούσε να
υπάρξει ζημιά από την κατασκευή ενός πρόσθετου αγωγού. "Κάθε πρόσθετη
υποδομή φυσικού αερίου μπορεί να συμβάλει στην αύξηση της ασφάλειας εφοδιασμού
στην Ευρώπη", δήλωσε ο εκπρόσωπος του υπουργείου Οικονομίας της Γερμανίας,
προσθέτοντας ότι η θέση του Βερολίνου ήταν ότι ο Nord Stream 2 είναι ένα
εμπορικό εγχείρημα που πρέπει να συμμορφώνεται με τους σχετικούς νόμους.[11]
Η Δυτική Ευρώπη θα
επωφεληθεί από το φθηνότερο αέριο, ενώ η Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη θα
εξακολουθούν να εξαρτώνται πολύ από το αέριο που παραδίδεται μέσω της
Ουκρανίας. Ωστόσο, η Ευρώπη είναι λιγότερο ευάλωτη από ποτέ στη ρωσική πίεση
και η απειλή για ορισμένα κράτη-μέλη μπορεί να μετριαστεί, εάν η ΕΕ συνεχίσει
να κατασκευάζει μια καλύτερα ενοποιημένη και συνδεδεμένη αγορά φυσικού αερίου.
Η εταιρεία του έργου Nord Stream 2 είναι 100% ιδιοκτησία της Gazprom, αλλά
υποστηρίζεται οικονομικά από πέντε ευρωπαϊκές εταιρείες ενέργειας: την Αυστριακή
OMV, τη γαλλική Engie, τις γερμανικές
Uniper και Wintershall της
Γερμανίας και την Αγγλο-ολλανδική Shell.[12]
Οι εν λόγω εταιρείες έχουν ήδη χορηγήσει συνολικά 1,42 δισ. ευρώ το 2017 και έχουν δεσμευθεί
να χρηματοδοτήσουν μέχρι και 10% των
συνολικών εκτιμώμενων δαπανών ύψους 9,5 δισ. ευρώ (11,2 δισ. Δολάρια) εάν
χρειαστεί.[13]Αυτό σημαίνει ότι πέντε
χώρες της ΕΕ συμπεριλαμβανομένων κάποιων από των πιο ισχυρών όπως η Γαλλία, η
Γερμανία και το Ηνωμένου Βασιλείου (που εξακολουθεί να είναι πλήρες μέλος μέχρι
το Μάρτιο του 2019 τουλάχιστον) - θα απορρίψουν οποιαδήποτε εξέλιξη που δύναται
να προκαλέσει
δυσκολίες στο έργο.
Η
Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη ζητήσει εντολή από το συμβούλιο να διαπραγματευτεί
μια διακυβερνητική συμφωνία μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας σχετικά με τους κανόνες
λειτουργίας του αγωγού.[14] Το πιο ανησυχητικό είναι
ότι η Gazprom θα αποκτήσει ένα ακόμη εργαλείο για τη διάκριση μεταξύ των χωρών.
Η Gazprom θα μπορούσε να απειλήσει με αξιόπιστο τρόπο την αποκοπή των
προμηθειών φυσικού αερίου στην Ανατολική Ευρώπη, χωρίς να απειλήσει τις αγορές
της στη Δυτική Ευρώπη. Με τον τρόπο αυτό, η Gazprom θα μπορούσε να επιτύχει
υψηλότερες τιμές στη Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, χωρίς να χρειάζεται να
χρησιμοποιήσει παράνομες "ρήτρες προορισμού" (οι οποίες επιτρέπουν
στους αγοραστές του φυσικού αερίου της Gazprom να τις πωλούν μόνο σε εγχώριους
καταναλωτές). Η πρόταση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου είναι πιθανόν να αποδυναμωθεί
σημαντικά ή ακόμη και να αποκλειστεί, καθώς αυτές οι πέντε χώρες έχουν αρκετές
ψήφους στο συμβούλιο για να σχηματίσουν μια μειοψηφία αποκλεισμού.
Από την
άλλη αξιοσημείωτο είναι ότι ο Nord Stream 2 δύναται να απειλήσει την οικονομική
υγεία των άλλων χωρών. Εάν η κατανάλωση φυσικού αερίου στην Ευρώπη μειωθεί,
καθώς είναι πιθανό να γίνει μεταστροφή σε ανανεώσιμες και μη συμβατικές πηγές
ενέργειας, η ήπειρος θα μπορούσε τελικά να προμηθεύεται όλο το αέριο που
χρειάζεται μέσω του διευρυμένου αγωγού Nord Stream 2 εκμεταλλευόμενη τις οικονομίες κλίμακας
χρησιμοποιώντας τον αγωγό μέχρι την πλήρη δυναμικότητά του.[15]
Αυτό, με τη σειρά του, θα καθιστούσε περιττές τις εγκαταστάσεις που συνδέουν τη
Ρωσία με την Ευρώπη μέσω της Λευκορωσίας, της Πολωνίας και της Σλοβακίας,
στερώντας στις χώρες αυτές μια σημαντική πηγή εισοδήματος και καθιστώντας τες
πιο ευάλωτες στη ρωσική πίεση. Γενικότερα, ο Nord Stream 2 θα μπορούσε να
αποδυναμώσει το ενδιαφέρον της Ευρώπης για την εξεύρεση εναλλακτικών πηγών
φυσικού αερίου τις επόμενες δεκαετίες - ειδικά εάν η Gazprom τροποποιήσει τις
τιμές της για να εξουδετερώσει τον ανταγωνισμό αποθαρρύνοντας την πρόοδο της περιοχής στην ενεργειακή
απόδοση. Καθίσταται σαφές ότι ο Nord
Stream 2 θα αποδυνάμωνε τη θέση της Ουκρανίας ως σημαντικού μεταφορέα φυσικού
αερίου στην Ευρώπη, καθώς θα επέτρεπε στη Gazprom να παρακάμψει σε μεγάλο βαθμό
το ουκρανικό σύστημα διαμετακόμισης φυσικού αερίου κατά την παροχή στους
καταναλωτές της ΕΕ, αφαιρώντας από την Ουκρανία τουλάχιστον 2,2 δισεκατομμύρια
δολάρια σε έσοδα -που αντιστοιχεί σήμερα στο 2-3% περίπου του ΑΕΠ της,
υπονομεύοντας τις επενδύσεις της Δύσης στη μεταρρύθμιση της χώρας, οι οποίες
εξαρτώνται εν μέρει από την οικονομική σταθερότητα.[16]
Πιο συγκεκριμένα η κατασκευή του εν λόγω αγωγού ενδέχεται
να δυσχεράνει την προμήθεια φυσικού αερίου από την ΕΕ στην Ουκρανία. Εάν τα
ρωσικά αποθέματα φυσικού αερίου παραδίδονται στη Σλοβακία μέσω του Nord Stream
2, της Γερμανίας και της Τσεχίας, η τιμή του φυσικού αερίου στα ουκρανικά
σύνορα θα είναι σημαντικά υψηλότερη –
εάν τα αποθέματα επαρκούν και για την παροχή της Ουκρανίας.[17] Ως εκ τούτου, η Ουκρανία
ενδέχεται να αναγκαστεί να επαναλάβει την αγορά φυσικού αερίου από τη Ρωσία.
Χωρίς τη μόχλευση της διαμετακόμισης φυσικού αερίου που είχε χρησιμοποιηθεί στο
παρελθόν, οι διαπραγματεύσεις αυτές θα είναι
αρκετά μονόπλευρες. Στην πραγματικότητα, οι ρωσικές απαιτήσεις θα μπορούσαν να αφορούν τις τιμές, αλλά θα
μπορούσαν επίσης να περιλαμβάνουν και πολιτικά στοιχεία. Ωστόσο, η Ουκρανία δεν
υιοθετεί τις απαραίτητες ενέργειες για να αποτρέψει την κατασκευή του Nord Stream 2.[18] Είναι αλήθεια ότι η
Naftogaz (η εθνική εταιρεία πετρελαίου και φυσικού αερίου της Ουκρανίας) και
ορισμένοι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, προσπαθούν να ασκήσουν πιέσεις στην
Ουάσιγκτον και τις Βρυξέλλες για να αποτρέψουν την κατασκευή του αγωγού.
Ωστόσο, δεν έχουν καταφέρει να πείσουν τους ευρωπαίους καταναλωτές φυσικού αερίου. Τα τιμολόγια διαμετακόμισης
φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας είναι σήμερα πιο ακριβά από τα αναμενόμενα
τιμολόγια του Nord Stream 2 και συμβάλλει σημαντικά το γεγονός, ότι η ουκρανική
τιμολογιακή πολιτική δεν είναι ούτε διαφανής, ούτε προβλέψιμη, γεγονός που
καθιστά τους Ευρωπαίους καταναλωτές φυσικού αερίου πιο επιφυλακτικούς, ως προς
το πόσο η Ουκρανία θα είναι μια φθηνή και αξιόπιστη διαδρομή διαμετακόμισης
φυσικού αερίου για την επόμενη δεκαετία.
Παράλληλα, η ουκρανική κυβέρνηση αντί να αναπτύξει μια
ελκυστική προσφορά, ώστε να προσεγγίσει πελάτες όσον αφορά την διαμετακόμιση
φυσικού αερίου, παραμένει άπραγη εδώ
και δύο χρόνια. Το σύστημα διαμετακόμισης φυσικού αερίου παραμένει σε μεγάλο
βαθμό μη αναμορφωμένο και ενσωματωμένο στη Naftogaz, ενώ οι συζητήσεις στο
Κίεβο παραμένουν επικεντρωμένες, στο ποιος ελέγχει το εισόδημα διέλευσης τη στιγμή που καθημερινά ο Nord Stream φτάνει 2 ίντσες πιο κοντά στην ολοκλήρωση.
Η Ουκρανία, η οποία εξακολουθεί να βρίσκεται σε σύγκρουση με αποσχιστές που
υποστηρίζονται από τη Ρωσία, αγωνίστηκε στοχεύοντας στην αντιμετώπιση της
κυριαρχίας των μονοπωλιακών δεσμών της Μόσχας στην παροχή φυσικού αερίου στην
Ανατολική Ευρώπη τα τελευταία χρόνια.[19]
Η ικανότητα της Μόσχας να διακόψει την προμήθεια φυσικού αερίου, πρακτική που
έχει ασκήσει κατά τη διάρκεια
προηγούμενων διαφορών σχετικά με τις τιμές, αποτελεί μακροχρόνια
ανησυχία για πολλά άλλα ευρωπαϊκά κράτη.[20]
Η Πολωνία συμμερίζεται τις ανησυχίες της Ουκρανίας καθώς και των χωρών της
Βαλτικής ότι ο Nord Stream 2 θα αυξήσει την εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο. Πιο συγκεκριμένα, ο
πρωθυπουργός της Πολωνίας Mateusz Morawieck, δήλωσε ότι επιζητά την επιβολή
κυρώσεων από τις Ηνωμένες Πολιτείες μεταξύ Ρωσίας και Γερμανίας, όσον αφορά τον
σχεδιαζόμενο αγωγό φυσικού αερίου Nord Stream 2.[21]
Η Πολωνία εισάγει το μεγαλύτερο μέρος του φυσικού αερίου
που χρησιμοποιεί από τη Ρωσία, αλλά σχεδιάζει να διαφοροποιήσει την υφιστάμενη
κατάσταση. Η χώρα άνοιξε τον πρώτο τερματικό σταθμό LNG στο λιμάνι της στο
Swinoujscie στη Βαλτική Θάλασσα το 2016 και πέρυσι η Βαρσοβία έλαβε την πρώτη
επί τόπου παράδοση υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG).[22]
Η κρατική επιχείρηση αερίου PGNiG σχεδιάζει να επενδύσει περισσότερα στην
κατασκευή καινούργιων σταθμών υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG).[23] Η Πολωνία δεν σκοπεύει να
παρατείνει τη μακροπρόθεσμη συμφωνία εισαγωγής που έχει υπογράψει με τη ρωσική
εταιρεία Gazprom όταν αυτή λήξει το 2022, καθώς φαίνεται ότι στηρίζεται
περισσότερο στη Swinoujscie,
όπου βρίσκεται ο τερματικός σταθμός LNG και σε έναν προγραμματισμένο για κατασκευή αγωγό
φυσικού αερίου με τη Νορβηγία. Η Πολωνία έχει αναπτύξει επίσης συμφωνίες
εισαγωγής LNG με το Κατάρ.[24]
Παράλληλα, ιδιαίτερης σημασίας είναι η θέση των Ηνωμένων
Πολιτειών όσον αφορά την κατασκευή του
Nord Stream 2. Η συζήτηση για την κατασκευή του Nord Stream 2 ώθησε τις χώρες της Βαλτικής, την Πολωνία και τις Ηνωμένες
Πολιτείες εναντίον της Γερμανίας, υπονομεύοντας τη δυτική αλληλεγγύη προς
όφελος της Ρωσίας. Τον Ιούνιο, για παράδειγμα, η Γερουσία των ΗΠΑ ψήφισε υπέρ
αυστηρότερων κυρώσεων κατά της Ρωσίας.[25]
Η Αυστρία και η Γερμανία καταδίκασαν την ψηφοφορία, αυξάνοντας το επίπεδο
ανταγωνισμού μεταξύ Βερολίνου και Ουάσινγκτον στο υψηλότερο σημείο στην
Προεδρία Trump. «Ο ενεργειακός εφοδιασμός της Ευρώπης είναι θέμα της Ευρώπης
και όχι των Ηνωμένων Πολιτειών», δήλωσε σε κοινή δήλωση ο Γερμανός υπουργός
Εξωτερικών Sigmar Gabriel και ο αυστριακός καγκελάριος Christian Kern.[26] Καταδεικνύοντας τη δέσμευση
των γερμανικών επιχειρήσεων ότι το έργο θα
μπορούσε να καταστήσει τη χώρα έναν σημαντικό κόμβο μεταφοράς ενέργειας.
Επίσης, χαρακτηριστικές είναι οι δηλώσεις του Αμερικάνου
Υπουργού Εξωτερικών Rex Tillerson (πρώην πρόεδρος και
διευθύνων σύμβουλος της ExxonMobil) στις οποίες αναφέρει πως ο εν λόγω αγωγός υπονομεύει την ενεργειακή ασφάλεια της
Ευρώπης,[27] γι αυτό οι ΗΠΑ δεν
επιθυμούν να πραγματοποιηθεί ο σχεδιασμός. «Όπως και η Πολωνία, οι Ηνωμένες
Πολιτείες αντιτίθενται στον αγωγό Nord Stream 2. Θεωρούμε ότι υπονομεύει τη συνολική
ενεργειακή ασφάλεια και σταθερότητα της Ευρώπης», Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν
ήδη επιβάλει κυρώσεις στις ρωσικές εταιρείες για τη συμμετοχή της Μόσχας στην
κρίση της Ουκρανίας και για τις ξένες εταιρείες που επενδύουν ή βοηθούν στη διερεύνηση της ρωσικής
ενέργειας.[28] Η Πολωνία θεωρεί τη Ρωσία,
τη μεγαλύτερη πιθανή απειλή, ιδίως επειδή η Μόσχα προσάρτησε τη χερσόνησο της
Κριμαίας από τη γειτονική Ουκρανία το 2014.[29]
Οι
εκπρόσωποι της Επιτροπής έχουν επανειλημμένως ισχυριστεί τα τελευταία δύο
χρόνια ότι δεν συμπαθούν «πολιτικά» το σχέδιο Nord Stream 2, καθώς παραμένει
ασαφές, το τι θα σήμαινε νομικά.[30],[31]
Σε πρώτη φάση, η οποία ξεκίνησε ήδη από το 2016, η Επιτροπή ζήτησε από τη
νομική της υπηρεσία να αποσαφηνίσει τη δυνατότητα εφαρμογής του ρυθμιστικού της
πλαισίου για την αγορά φυσικού αερίου - το τρίτο πακέτο συμφωνιών για την
εσωτερική αγορά από το 2009 - σχετικά με τον προγραμματισμένο αγωγό.[32] Σε εσωτερικό έγγραφο, η νομική
υπηρεσία της Επιτροπής απέρριψε την εφαρμογή, δεδομένου ότι το ρυθμιστικό πλαίσιο
της ΕΕ δεν καλύπτει υπεράκτιους αγωγούς
τρίτων χωρών, έως το σημείο εισόδου του συστήματος της ΕΕ μερικά χιλιόμετρα
εσωτερικά, όπου το φυσικό αέριο διανέμεται μέσω των αγωγών σύνδεσης στην
εσωτερική αγορά.[33] Σε δεύτερο στάδιο, τον
Φεβρουάριο του 2017, η Διεύθυνση Ενέργειας της Επιτροπής, σε αντίθεση με τις
εσωτερικές νομικές συμβουλές της, ζήτησε από τη γερμανική ρυθμιστική αρχή, να
εφαρμόσει τους κανόνες του 2009 για το σχέδιο.[34] Η γερμανική ρυθμιστική αρχή
αρνήθηκε να το πράξει, αναφερόμενη στη δική της ανάγνωση του κοινοτικού δικαίου
και σε άλλες περιπτώσεις αγωγών εισαγωγής, στις οποίες δεν εφαρμόστηκαν ρητά οι
κανόνες της ΕΕ, υπονοώντας επίσης την αξιολόγηση της εσωτερικής νομικής
υπηρεσίας της Επιτροπής.[35] Ενώ η Επιτροπή αισθάνθηκε ότι η
πολιτική πίεση για λήψη μέτρων κατά του σχεδίου αυξανόταν, βρέθηκε σε μια δύσκολη κατάσταση, όπου ή θα αγνοούσε
τις αξιολογήσεις των εσωτερικών νομικών συμβούλων της και της ρυθμιστικής
αρχής, που θα έπρεπε να εφαρμόσει στην πολιτική της ή θα ανέτρεπε τους παράγοντες
αυτούς, οι οποίοι είχαν εμπιστευθεί την Επιτροπή να χρησιμοποιήσει κάθε πιθανό
μέσο κατά του σχεδίου στο πλαίσιο της ΕΕ. Σε αυτή την κατάσταση δύσκολης
διαχείρισης των πολιτικών εξελίξεων η Επιτροπή επέλεξε έναν τρίτο τρόπο, να
αντιμετωπίσει την κατάσταση μετατοπίζοντας την ευθύνη σε άλλο θεσμικό όργανο,
θέτοντας το θέμα στο πεδίο των κυβερνήσεων των κρατών μελών στο Συμβούλιο.[36]
Η
προσέγγιση της Επιτροπής για εξωτερική ανάθεση του προβλήματος σχετικά με την
αντιμετώπιση του Nord Stream 2 περιλάμβανε δύο πτυχές. Πρώτον, μεταφέρθηκε σε
ένα διαφορετικό πεδίο, στον τομέα της διεθνούς διακυβέρνησης της ενέργειας,
όπου τα κράτη μέλη έχουν θεσμικό προνόμιο,
ενώ η εσωτερική αγορά ενέργειας της ΕΕ αποτελεί τομέα που άπτεται των
αρμοδιοτήτων της Επιτροπής. Δεύτερον, η Επιτροπή έπρεπε να βρει έναν λόγο για
τη μετάβαση αυτή στη διεθνή σκηνή και προκειμένου να γίνει αυτό, κατασκεύασε το
πρόβλημα ενός «νομικού κενού» υποστηρίζοντας ότι στη Βαλτική Θάλασσα υπήρξε
σύγκρουση νόμων, σχετικά με την ενεργειακή ρύθμιση, γνωρίζοντας πλήρως ότι η
ρύθμιση της ΕΕ για την ενεργειακή αγορά δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ για όμοιους
αγωγούς εισαγωγής πριν.[37] Ο Πρόεδρος Juncker έλαβε
σαφή θέση στο θέμα κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στην Αγία Πετρούπολη το
2016, δηλώνοντας ότι κάθε νέο σχέδιο πρέπει να συμμορφώνεται με τους
ευρωπαϊκούς κανόνες και να ευθυγραμμιστεί με τα ευρωπαϊκά συμφέροντα.[38] Ο
Nord Stream 2 από μια κοινή προοπτική της ΕΕ, είναι ένα έργο που δεν
βασίζεται ούτε στην οικονομική λογική, ούτε στην ισχυρή πολιτική στήριξη. Η
κατασκευή του Nord Stream 2 δύναται επίσης να επηρεάσει τη συνοχή της
εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, ιδίως όσον αφορά την Ουκρανία, δεδομένων των
συνεχιζόμενων οικονομικών κυρώσεων έναντι της Ρωσίας. Η κατασκευή του Nord Stream 2 θα
ήταν δύσκολο να είναι συμβατή με τους στρατηγικούς στόχους της Ενεργειακής
Ένωσης. Δεν θα συνέβαλε στην εφαρμογή της στρατηγική της ΕΕ για την ενεργειακή
ασφάλεια με βάση τη διαφοροποίηση της προσφοράς, των πηγών ενέργειας, των
προμηθευτών και των διαδρομών, την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας
και την πιο αποδοτική κατανάλωση ενέργειας.[39]
Οι
ουκρανικές κρίσεις διαμετακόμισης φυσικού αερίου το 2006 και το 2009 έδωσαν την
ευκαιρία στην ΕΕ να λάβει δραστικά μέτρα για τη βελτίωση της ασφάλειας του
εφοδιασμού και της ανταγωνιστικότητας της στην αγορά φυσικού αερίου.[40] Τα κράτη μέλη της ΕΕ
συνειδητοποίησαν ότι η κοινή προσέγγιση στον τομέα της ενεργειακής ασφάλειας
από όλα τα μέρη της ΕΕ - και των γειτόνων της -
θα τα καταστήσουν ισχυρότερα, ακόμη και σε περίπτωση έλλειψης ή διακοπής
της προσφοράς. Το πνεύμα της αλληλεγγύης σε θέματα ενέργειας επρόκειτο να
ενσωματωθεί ρητά στη Συνθήκη για τη
Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.[41] Τον Μάιο του 2014, η
Ευρωπαϊκή Επιτροπή έθεσε ως ευρωπαϊκή στρατηγική για την ενεργειακή ασφάλεια να
αντιμετωπισθεί το ζήτημα της εξωτερικής ευπάθειας της ΕΕ, καλώντας τους
υπεύθυνους χάραξης πολιτικής σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο για να καταστήσουν
σαφές στους πολίτες τις επιλογές που προκύπτουν σε περίπτωση μείωσης της
εξάρτησης της ΕΕ από συγκεκριμένα καύσιμα, ενέργειες, προμηθευτές και
διαδρομές.
Παρόλα αυτά, εξετάζοντας τις ανάγκες ζήτησης
και εισαγωγής φυσικού αερίου δεν υπάρχει άμεση ένδειξη ότι ο Νord Stream 2 θα
ενισχύσει την ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ, δεδομένου ότι η υπάρχουσα υποδομή
αρκεί για να ανταποκριθεί στη μελλοντική ζήτηση της ΕΕ για εισαγόμενο αέριο.[42] Επισημαίνεται ακόμη ότι η
ΕΕ ήδη διαθέτει αρκετούς αγωγούς για την εισαγωγή της ποσότητας του φυσικού
αερίου που χρειάζεται, ενώ σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν και τα τερματικά
εργοστάσια υγροποιημένου φυσικού
αερίου (LNG). Κοιτάζοντας τον τρόπο με τον οποίο
διαρθρώνεται ο Nord Stream 2 ανάντη στη Ρωσία και κατάντη στην Ευρώπη, δεν
υπάρχει μέχρι στιγμής καμία σαφής
ένδειξη για τον τρόπο με τον οποίο θα ενισχυόταν- η πολυμορφία του ενεργειακού
εφοδιασμού της ΕΕ, ούτε όσον αφορά την πηγή ενέργειας, ούτε από την άποψη της
διαδρομής, καθώς θα ακολουθήσει τη διαδρομή διέλευσης του Nord Stream 1.[43] Αντίθετα, ο αγωγός Nord
Stream 2 θα οδηγούσε σε συγκέντρωση διαδρομών στο Βόρειο διάδρομο. Η ΕΕ πρέπει να συνεχίσει να
επιδιώκει να επιτύχει τους στόχους που έχει θέσει για την ενεργειακή απόδοση.
Θα πρέπει επίσης να συνεχίσει να διαφοροποιεί τις πηγές φυσικού αερίου,
μειώνοντας την εξάρτησή της από τις ρωσικές προμήθειες. Με επικεφαλής την
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, θα πρέπει να προσπαθήσει να εναρμονίσει τις ενεργειακές
πολιτικές των κρατών μελών της. Ο στόχος πρέπει να είναι μια ενοποιημένη
προσέγγιση έναντι της Ρωσίας, η οποία δεν ευνοεί τους στενούς στόχους
μεμονωμένων κρατών και εταιρειών, αλλά προστατεύει τα συμφέροντα ολόκληρης της
ΕΕ.
[5] Πράσινο φως" της Γερμανίας για τον αγωγό Nord Stream
2, Sigma Live, 31/01/2018 http://www.sigmalive.com/news/international/485792/quotprasino-fosquot-tis-germanias-gia-ton-agogo-nordstream-2, ημ. ανάκτησης
15/02/2018
[7] Petr Polak,
The trouble with Nord Stream 2, Foreign Affairs, 23/08/2017, https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2017-08-23/trouble-nord-stream-2 ημ,ανάκτησης
17/02/2018
[10]
Ibid
[11]
Ibid
[12]
Siobhan Hall,European Commission
throws book at Russia’s Nord Stream 2 natural gas link, S&P
Global Platts
[13]
Ibid
[14]
Georg Zachmann,Nord Stream 2: a bad deal for Germany and Eastern
Europe,11/06/2016,http://energypost.eu/nord-stream-2-bad-deal-germany-eastern-europe/ ημ.ανάκτησης
17/022016
[16] Georg
Zachmann, The clock is ticking: Ukraine’s last chance to prevent Nord Stream 2,
24/01/2018,http://bruegel.org/2018/01/the-clock-is-ticking-ukraines-last-chance-to-prevent-nordstream-2/, ημ.ανάκτησης 15/02/2018
[19] Sam Meredith,Ukraine
'desperately concerned' Russia could soon attack its gas pipeline, foreign
policy expert says, 21/02/2018,https://www.cnbc.com/2018/02/21/nord-stream-2-ukraine-concerned-russia-could-attackits-gas-pipeline-analyst-says.html, ημ.ανάκτησης 20/02/2018.
[21] WARSAW (REUTERS), Poland Wants
U.S. Sanctions to Cover Nord Stream 2, 29/01/2018, https://www.usnews.com/news/world/articles/2018-01-29/poland-wants-us-sanctions-to-covernord-stream-2, ημ. ανάκτησης 18/02/2018
[26]
Elena Mazneva, Patrick Donahue, Anna Shiryaevskaya, Germany, Austria Tell U.S.
Not to Interfere in EU Energy,
15/06/2017,https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-02-27/new-york-will-never-be-silicon-valley-and-it-sgood-with-that,
ημ. ανάκτησης 21/02/2018
[27] NEWSIT,«Όχι» από τις ΗΠΑ στον αγωγό
Nord Stream 2 – «Υπονομεύει την ασφάλεια
της Ευρώπης»,27/01/2018, https://www.newsit.gr/kosmos/oxi-apo-tis-ipa-ston-agogo-nord-stream-2-yponomeyei-tin-asfaleia-tiseyropis/2372727/ ημ.ανάκτησης 10/02/2018
[28]
Ιbid
[29] Μarcin Goettig, Lidia Kelly, U.S. says planned Russian pipeline would
threaten European energy security, Reuters, 27/12/2018, https://www.reuters.com/article/us-europe-nordstream-usa/u-s-says-planned-russian-pipeline-would-threaten-european-energy-security-idUSKBN1FG0CY, ημ, ανάκτησης 15/02/2018
[31] 13/11/2017,http://energypost.eu/lost-in-regulation-the-eu-and-nord-stream-2/ ημ. ανάκτησης 24/02/2018
[32]
Ibid
[33]
Ibid
[34]
Ibid
[35]
Ibid
[37] Nord Stream 2, https://ec.europa.eu/epsc/sites/epsc/files/epsc_-_nord_stream_-_divide_et_impera_again.pdf ημ.ανάκτησης
25/02/2018
[41]
Ibid
