Της Αριστέας
Τσαμαδιά
Το Ιράν αποτελεί έναν από τους «παρίες» του διεθνούς
συστήματος όπως αυτό αναλύεται από τη Δύση, καθώς η στάση του θεωρείται
απειλητική για τη σταθερότητα του διεθνούς συστήματος, κυρίως λόγω του πυρηνικού
του προγράμματος. Στη χώρα έχουν επιβληθεί κυρώσεις από το 1987[1]
κι ενώ φαινόταν το 2015 ότι η κατάσταση έχει εξομαλυνθεί και επετεύχθη το Joint
Comprehensive Plan of Action (JCPOA), το 2018 η προεδρεία Trump επανάφερε τις κυρώσεις κατά της χώρας υποχρεώνοντας
και τα υπόλοιπα συμβαλλόμενα μέρη να πάψουν τις οικονομικές δραστηριότητες με
το Ιράν. Ανάμεσα στα συμβαλλόμενα μέρη ξεχωρίζει η Κίνα η οποία ήταν ιδιαίτερα
δυσαρεστημένη με την αμερικανική απόφαση.
Σχέσεις
Κίνας-Ιράν πριν το 2015
Το
Ιράν και η Κίνα εγκαθίδρυσαν διπλωματικές σχέσεις το 1971, αλλά οι εμπορικές
συναλλαγές μεταξύ τους είχαν αρχίσει ήδη το 1950. Το 1985, εγκατέστησαν την
Κοινή Επιτροπή για τη Συνεργασία στην Οικονομία, το Εμπόριο και την Οικονομική
Συνεργασία για να συνεργαστούν σε τομείς όπως η ενέργεια, τα μηχανήματα, οι
μεταφορές, τα οικοδομικά υλικά, οι εξορύξεις και τα χημικά προϊόντα.[2]
Αδιαμφισβήτητα
η Κίνα θεωρεί σημαντικό το ρόλο του Ιράν για την ενεργειακή του σταθερότητα.
Από την άλλη το Ιράν αντιλαμβάνεσαι την αυξανόμενη πολιτική και οικονομική ισχύ
της Κίνας και την αντιμετωπίζει ως τη μόνη δύναμη, η οποία δύναται να
αντισταθμίσει τα δυσμενή αποτελέσματα των αμερικανικών και δυτικών εν γένει
κυρώσεων.
Η
σύσφιξη των σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες συντελέστηκε στις αρχές του 1990
όταν το Πεκίνο έγινε από τους σημαντικότερους εισαγωγείς υδρογονανθράκων. Η
οικονομική ανάπτυξη της Κίνας συνεπάγεται την αύξηση των ενεργειακών της
αναγκών με αποτέλεσμα την εγκαθίδρυση οικονομικών σχέσεων με τις χώρες που
διαθέτουν σημαντικά κοιτάσματα υδρογονανθράκων, ανάμεσα στις οποίες βρίσκεται
και το Ιράν, καθώς στο έδαφός του βρίσκονται τα δεύτερα μεγαλύτερα αποθέματα
φυσικού αερίου και τα τέταρτα μεγαλύτερα πετρελαίου παγκοσμίως.[3]
Είναι
αξιοσημείωτο ότι το 2015 οι εισαγωγές πετρελαίου από το Ιράν αντιστοιχούσαν στο
11% των εισαγωγών πετρελαίου της Κίνας, η οποία αποτελούσε το μεγαλύτερο
αγοραστή ιρανικού πετρελαίου.[4]
Το εμπόριο ανάμεσα στην Κίνα και το Ιράν αυξήθηκε από $4 δις το 2003 σε πάνω
από 20 το 2009 και έως το 2013 έφτασε τα $53 δις.[5]
Το 2015 διαμορφώθηκε στα $50 δις.[6] Οι
σημαντικότερες κινεζικές εξαγωγές προς το Ιράν αφορούν τα μηχανήματα και τους
εξοπλισμούς, τα υφαντά, χημικά προϊόντα και καταναλωτικά αγαθά. Επίσης η Κίνα
πωλεί στο Ιράν επεξεργασμένο πετρέλαιο, καθώς το Ιράν δεν διαθέτει τα
διυλιστήρια που χρειάζεται για να καλύψει τις εσωτερικές του ανάγκες.
Εκτός
του εμπορίου οι σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες ήταν επενδυτικής φύσεως.
Ενδεικτικά, η κινεζική εταιρεία Sinopec
υπέγραψε μια αναπτυξιακή συμφωνία για το πεδίο Yadavaran προς το τέλος του 2007 και η China
National Petroleum Corporation (CNPC)
υπέγραψε συμφωνία για το North Azadegan το 2009, μετά την
απόσυρση Ιαπωνικών και ευρωπαϊκών εταιριών.[7]
Τον
Οκτώβριο του 2010, η Κίνα έδωσε στις εταιρίες της την οδηγία να διακόψουν τα
αναπτυξιακά σχέδια στο Ιράν, ώστε να αποφύγουν τις κυρώσεις. H CNPC
καθυστερούσε τις γεωτρήσεις στο πετρελαϊκό πεδίο South Pars
και το Ιράν αντιδρούσε ζητώντας την επιτάχυνση των έργων. Η Τεχεράνη τελικά
διέκοψε τη συνεργασία τον Οκτώβριο του 2011. Αντίστοιχα και η Sinopec διέκοψε τη δεύτερη φάση
της ανάπτυξης του πετρελαϊκού πεδίου Yadavaran.[8]
Το 2012, ακόμα, η Κίνα ακύρωσε ένα σχέδιο αξίας $4.7 δις για την πραγματοποίηση
επενδύσεων στο πεδίο φυσικού αερίου South Pars.[9]
Ένας
τομέας στον οποίο η Κίνα είναι αρκετά ενεργή στο Ιράν είναι ο τομέας των μεταφορών.
Το 2015, η China Railway Corporation (CRC) παρουσίασε ένα σχέδιο
για τη σύνδεση Κίνας και Ιράν μέσω ενός σιδηροδρόμου υψηλής ταχύτητας με τον
προτεινόμενο δρόμο να ξεκινά από τη δυτική περιοχή της Κίνας Xinjiang. Ο σιδηρόδρομος θα
διέσχιζε το Καζακστάν, την Κιργισία, το Ουζμπεκιστάν και το Τουρκμενιστάν πριν
φτάσει στο Ιράν. Σε συνεργασία με την Ιρανική
MAPNA Group,
η China National Machinery Import and Export Corporation
(CMC) και η Supower Technology Company βοήθησαν στη
χρηματοδότηση και εκσυγχρονισμό μιας σιδηροδρομικής γραμμής που θα συνδέει Tehran και Mashhad με μια επένδυση $2 δισ.
Ακόμα, η China International Trust and Investment Corporation (CITIC) έπαιξε σημαντικό ρόλο
στην κατασκευή του μετρό της Τεχεράνης.[10]
Η
εξέλιξη των σχέσεων Κίνα-Ιράν, 2015-σήμερα
Η
βραχύβια εφαρμογή του
Joint
Comprehensive Plan of Action (JCPOA) φαινόταν ότι θα συνέβαλε στη σταδιακή
επαναφορά του Ιράν στην κανονικότητα και προβλεπόταν ότι η συμμετοχή της Κίνας
στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας θα έπαιζε καθοριστικό ρόλο. Η Κίνα
συμμετείχε στις πυρηνικές συνομιλίες με τη Βρετανία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, τη
Ρωσία και τις ΗΠΑ που οδήγησαν στη συμφωνία άρσης των κυρώσεων,[11]
παίζοντας το ρόλο του διαιτητή κατά τις διαπραγματεύσεις και βοηθώντας το Ιράν.[12]
Η
Κίνα είχε γίνει ο σημαντικότερος επενδυτής στον πετρελαϊκό τομέα του Ιράν,
καθώς οι διεθνείς οικονομικές κυρώσεις περιόρισαν την είσοδο ξένου κεφαλαίου
και τεχνολογίας απαραίτητη για την ανάπτυξη του ενεργειακού τομέα,[13]
ως εκ τούτου η Κίνα διατηρούσε ένα προβάδισμα σε σχέση με τις άλλες χώρες,
μάλιστα το 2016 ξεκίνησε η λειτουργία των εγκαταστάσεων στο πεδίο North
Azadegan που παρήγαγε 80,000 bpd.[14]
Το
2016 οι αρχές του Ιράν εξέφρασαν την επιθυμία να συμμετάσχουν στο «Δρόμο του
Μεταξιού». Οι δύο πλευρές υπέγραψαν την Ολοκληρωμένη Στρατηγική Εταιρική Σχέση
που προέβλεπε σωρεία επενδύσεων, σύμφωνα με την οποία θα συνεργαστούν σε πολλά
σχέδια αναφορικά με την κατασκευή σιδηροδρομικών γραμμών και λιμένων και στους
τομείς της ενέργειας, της βιομηχανίας και των υπηρεσιών. Στα σχέδια αυτά
περιλαμβάνεται ο σιδηρόδρομος υψηλής ταχύτητας αξίας $4.2 δις. που θα συνδέει τις μεγαλύτερες πόλεις του Ιράν Tehran,
Mashhad and Isfahan. Η επέκταση του σιδηρόδρομου που
συνδέει τις δύο χώρες ξεκίνησε να λειτουργεί το 2016 και ξεκινάει από την πόλη
της Κίνας Yiwu στο
Xinjiang.
Καλύπτει μια απόσταση 10.399 km, περνώντας
από το Καζακστάν και το Τουρκμενιστάν φτάνοντας στο σταθμό Injeborun στα
σύνορα έπειτα από 14 ημέρες.[15]
Το
Μάιο του 2018, η Κυβέρνηση Trump
αποσύρθηκε από την πυρηνική συμφωνία. Εκείνη τη χρονιά το Ιράν εξήγαγε 2.7
εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα—εκ των οποίων τα 775,000 bpd προορίζονταν για την
Κίνα, δηλαδή το 29% των συνολικών πωλήσεων.[16] Η
κίνηση των ΗΠΑ και η απειλή επιβολής κυρώσεων σε όποιον θα συναλλασσόταν με το
Ιράν είχε άμεσο αποτέλεσμα. Έως το Σεπτέμβριο του 2018 οι συνολικές εξαγωγές
διαμορφώθηκαν στα 1.3 εκ βαρέλια την ημέρα, εκ των οποίων 333.300 bpd αγοράζονταν από το
Πεκίνο, περίπου το 26% των συνολικών πωλήσεων του Ιράν.[17]
Οι
ΗΠΑ έδωσαν στην Κίνα μια «περίοδο χάριτος» έξι μηνών, κατά τη διάρκεια της
οποίας επιτρεπόταν να αγοράσει 360,000 bpd
ιρανικού πετρελαίου χωρίς να υποστεί κυρώσεις.[18]
Το Μάιο του 2019, η περίοδος χάριτος έληξε αλλά η Κίνα συνέχισε να εισάγει αργό
πετρέλαιο από το Ιράν αν και σε μειωμένη ποσότητα. Τον Ιούνιο 2019, η Κίνα
εισήγαγε μόνο 210.000 bpd
ιρανικού αργού πετρελαίου—η μικρότερη ποσότητα σε μια δεκαετία και 60% κάτω από
το επίπεδο των εισαγωγών από το Ιράν τον Ιούνιο 2018.[19]
Το ίδιο διάστημα διπλασίασε τις εισαγωγές της από τη Σαουδική Αραβία.[20]
Οι
ΗΠΑ ανακοίνωσαν ότι θα επιβάλουν μέτρα κατά της Κίνας, όταν αυτή αγνόησε τις
αμερικανικές κυρώσεις προς το Ιράν. Στις 22 Ιουλίου, η Washington ανακοίνωσε κυρώσεις κατά
της Zhuhai Zhenrong Co., μια κρατική ενεργειακή
εταιρία με την κατηγορία ότι αγόρασε αργό πετρέλαιο από το Ιράν. Το Σεπτέμβριο
του 2019, το Υπουργείο οικονομικών των ΗΠΑ ανακοίνωσε επιπρόσθετες κυρώσεις σε
πέντε κινεζικές εταιρίες και πέντε κινέζους πολίτες που κατηγορήθηκαν ότι
εισήγαγαν πετρέλαιο από το Ιράν. Οι εταιρίες είναι η China Concord Petroleum Co. Ltd., και δύο μονάδες της Cosco Shipping Tanker (Dalian) Co. Ltd. and Cosco
Shipping Tanker (Dalian) Seaman και η Ship Management Co. Ltd. Η
Washington επίσης επέβαλε κυρώσεις
σε υψηλά ιστάμενα στελέχη των εν λόγω εταιριών.[21]
Παρότι
η Κίνα παρέμεινε ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος του Ιράν οι εξαγωγές
πετρελαίου μειώθηκαν σημαντικά ,μετά την εκ νέου επιβολή κυρώσεων από τις ΗΠΑ.
Φαίνεται ότι το Νοέμβριο του 2019, η Κίνα εισήγαγε 547.758 τόνους ιρανικού
πετρελαίου, ενώ τον Απρίλιο 3.07 εκ τόνους[22]
και πλέον το Ιράν βρίσκεται στην έκτη θέση ως προμηθευτής φυσικών πόρων για την
Κίνα, πίσω από τη Σαουδική Αραβία, τη Ρωσία αλλά και την Αγκόλα.[23]
Αναφορικά με το εμπόριο που δεν περιλαμβάνει την αγορά υδρογονανθράκων,
παρατηρήθηκε μείωση κατά 15% κάθε χρόνο από τη στιγμή που επανήλθαν οι
κυρώσεις.[24]
Αποτίμηση
των σχέσεων Κίνας-Ιράν σήμερα
Η
Κίνα και το Ιράν διατηρούσαν διαχρονικά άριστες διπλωματικές και οικονομικές
σχέσεις, οι οποίες συνεχίζονται έως σήμερα παρά την ύπαρξη κυρώσεων που εμποδίζουν
την ομαλή διεξαγωγή των οικονομικών σχέσεων. Η σημασία του Ιράν για την Κίνα
έγκειται στα κοιτάσματα υδρογονανθράκων που η χώρα χρειάζεται για την οικονομική
της ανάπτυξη και καθώς μεγάλο μέρος των εισαγωγών υδρογονανθράκων προέρχεται
από την περιοχή του Κόλπου, στόχος της Κίνας θα εξακολουθήσει να είναι η
αποφυγή μιας σύγκρουσης στην περιοχή που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τις
ενεργειακές ροές. Ακόμα, το Ιράν αποτελεί πρόσφορο έδαφος για την
πραγματοποίηση επενδύσεων ειδικά για την ανάπτυξη των ενεργειακών πεδίων, καθώς
πάγια τακτική της Κίνας αποτελεί ο έλεγχος στρατηγικών τομέων στις οικονομίες
των χωρών στις οποίες εμπλέκεται. Συνεπώς το Πεκίνο θα αποτελέσει σημαντικό
παράγοντα υπέρ του Ιράν σε περίπτωση επαναδιαπραγμάτευσης μιας πυρηνικής συμφωνίας.
Για
το Ιράν αντίστοιχα, η Κίνα είναι ένας επιπλέον δυνητικός υποστηρικτής, πέρα από
τη Ρωσία, στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και σημαντικός πελάτης για την αγορά
υδρογονανθράκων. Επιπρόσθετα, το Ιράν βασίζεται στα κινεζικά προϊόντα για την
κάλυψη των αναγκών του. Για τη στήριξη των ανωτέρω αξίζει να αναφερθεί η
συμφωνία που σύναψαν οι δύο χώρες το καλοκαίρι του 2019 με την οποία η Κίνα
φέρεται να αναλαμβάνει την υποχρέωση να επενδύσει $280 δις στον ιρανικό
ενεργειακό τομέα και $120 δις στις υποδομές
και στον τομέα μεταποίησης σε διάστημα 25 ετών. Σε αντάλλαγμα το Πεκίνο θα
επωφεληθεί από χαμηλότερες τιμές πετρελαίου. Ακόμη, ο στόχος είναι να
πραγματοποιηθούν οι προαναφερθείσες συναλλαγές με χρήση του renminbi.[25]
Το Ιράν δέχεται το κινεζικό νόμισμα για τις εξαγωγές του αργού από το Πεκίνο
ήδη από το 2012 και η συνεχόμενη απουσία των δυτικών χωρών από την ιρανική
αγορά θα ευνοήσει μεσοπρόθεσμα την ευκαιρία χρήσης του renminbi σε βάρος του δολαρίου
και του ευρώ.[26]
Ωστόσο,
η κατάσταση σήμερα όπως διαμορφώθηκε μετά την εκ νέου επιβολή κυρώσεων από την
Αμερική δεν είναι ρόδινη. Είναι εμφανές ότι η Κίνα δεν φαίνεται εντελώς
διατεθειμένη να λάβει ανοικτή θέση κατά των ΗΠΑ, παρά το γεγονός ότι έχει
διατηρήσει μέρος των δραστηριοτήτων της με το Ιράν. Η άνοδος της Κίνας είναι
μεν ταχεία και η παρουσία της είναι παγκόσμια, αλλά η χώρα δεν είναι
διατεθειμένη να στηρίξει το Ιράν σε βάρος των σχέσεων του με το Ισραήλ και τη
Σαουδική Αραβία και προτιμά τη διατήρηση ενός ουδέτερου προφίλ, καθώς η Μέση
Ανατολή δεν αποτελεί άμεση προτεραιότητα. Η Κίνα περαιτέρω, εξαρτάται ακόμα από
τις ΗΠΑ για τεχνολογία και επενδύσεις αλλά και από τη Σαουδική Αραβία για τους
φυσικούς της πόρους, γεγονός που σημαίνει ότι μεσοπρόθεσμα δεν θα αψηφήσει τη
θέση της πλειοψηφίας υπέρ του Ιράν, χωρίς ωστόσο αυτό να συνεπάγεται την πλήρη
διακοπή των δραστηριοτήτων που το συνδέουν με αυτό.
[1]John Park
and Cameron Glenn, Iran and China, The Iran Primer, [Available at: https://iranprimer.usip.org/resource/iran-and-china
[2] Ibid.
[3]
Informazioni Mercati Esteri, “Iran”, Ministero degli Esteri, 5June 2019,
[Available at: http://www.infomercatiesteri.it/paese.php?id_paesi=104]
[4] Supra n.1.
[5] Ibid.
[6] Chris
Zambelis , “China and Iran Expand Relations After Sanctions” End
Publication: China Brief
Volume: 16 Issue: 5, 7 March 2016,[Available at:
https://jamestown.org/program/china-and-iran-expand-relations-after-sanctions-end/]
[7] Ali
Bagheri Dolatabadi, “The Future of Iran and China relations: an alliance or
pure cooperation”, [Available at:
https://cyberleninka.ru/article/n/the-future-of-iran-china-relations-an-alliance-or-pure-cooperation]
[8] Supra n.1.
[9] Ibid.
[10] Supra n.6.
[11] Supra n.7.
[12] John
Garver, “China and Iran: an emerging partnership post sanctions”, Middle East
Institute Policy focus February 2016 page 1, [available at:
https://www.jstor.org/stable/pdf/resrep17581.pdf?refreqid=excelsior%3Ad8d1a2689ca7705d67bc507ccd9b4d43]
[13] Alex Yacoubian,
Iran's Increasing Reliance on China , United States Institute of Peace, 3
december 2019, [Available at:
https://iranprimer.usip.org/blog/2019/sep/11/irans-increasing-reliance-china]
[14] Ibid.
[15] Omid
Shokri Kalehsar, “Iran’s Interests in China’s One Belt One Road Policy”, United
World, 8 March 2019, [Available
at:https://uwidata.com/4707-irans-interests-in-chinas-one-belt-one-road-policy/]
[16] Supra
n.13.
[17] Ibid.
[18] Ibid.
[19] Ibid.
[20] Ibid.
[21] Supra
n.13.
[22] Kristin
Huang, “China and Iran relationship is built on trade weapons and oil”, 9
January 2020, South China Morning Post,[available
at:https://www.scmp.com/news/china/military/article/3045253/china-and-iran-relationship-built-trade-weapons-and-oil]
[23]
Annalisa Parteghella, “Look East Policy2.0 per l’Iran?”, 30 maggio 2019,
Istituto Studi Politica Internazionale, ISPI, [Available at:
https://www.ispionline.it/it/pubblicazione/look-east-policy-20-liran-23222]
[24] Ibid.
[25] “Sieren’s
China: Donald Trump's risky short-sightedness”, Deutsche Welle, 9 January 2020,
[Available
at:https://www.dw.com/en/sierens-china-donald-trumps-risky-short-sightedness/a-51946062]
[26] “The new
Silk Road and Iran”, One Belt One Road Europe, [Available at: https://www.oboreurope.com/en/new-silk-road-iran/]
