του Βασίλη Πανταζόπουλου
Στις 8 Απριλίου, δημοσιεύτηκαν αναφορές που αφορούσαν στην
πρόοδο των στρατιωτικών δυνάμεων του Προέδρου Bashar al-Assad στην Γούτα της
Συρίας. Οι αναφορές αυτές, περιλάμβαναν ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες για χρήση
χημικών όπλων από την πλευρά του καθεστώτος ενάντια στις δυνάμεις των ανταρτών.
Η πληροφορία αυτή, αν και ανεπιβεβαίωτη, προξένησε τριβές στην Διεθνή Κοινότητα
ανάμεσα στις δυνάμεις που υποστηρίζουν την κυβέρνηση και σε αυτές που
βρίσκονταν στο πλευρό των ανταρτών. Μετά την δημοσίευση της συγκεκριμένης
είδησης, στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ξεκίνησαν διαβουλεύσεις για τον τρόπο
με τον οποίο ο διεθνής οργανισμός θα έπρεπε να αντιδράσει. Οι ΗΠΑ αλλά και η
Ρωσία παρουσίασαν σχέδια για την δημιουργία μηχανισμού έρευνας ώστε να
επιβεβαιωθεί η ακρίβεια της είδησης αλλά και να δρομολογηθούν οι περαιτέρω
δράσεις των χωρών μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας. Τα προαναφερθέντα ψηφίσματα
όμως καταψηφίστηκαν εκατέρωθεν και τελικά δράση ανέλαβε ο ΟΑΧΟ (Οργανισμός για
την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων), ο οποίος απέστειλε εμπειρογνώμονες για να
εξετάσουν την περιοχή όπου αναφέρθηκε ότι πραγματοποιήθηκε η επίθεση. Επιπλέον,
οι δυνάμεις των ΗΠΑ, της Γαλλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, πραγματοποίησαν
νυχτερινούς βομβαρδισμούς σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις του καθεστώτος στην
περιοχή της Δαμασκού. Οι βομβαρδισμοί κατακρίθηκαν έντονα από την Ρωσική πλευρά
και τους υπόλοιπους συμμάχους της κυβέρνησης Assad, με το σκεπτικό ότι
παραβίαζαν κατάφορα την εθνική κυριαρχία της Συρίας.
Τα συγκεκριμένα
γεγονότα, έφεραν πάλι στο προσκήνιο κρίσιμα ερωτήματα που μετά την έναρξη του
εμφυλίου πολέμου στην Συρία, ως συνέχεια της λεγόμενης «Αραβικής Άνοιξης», αλλά
και του αμερικανικού «πολέμου ενάντια στην τρομοκρατία» έχουν αποκτήσει
ιδιαίτερη βαρύτητα. Πρώτον, κατά πόσο είναι δυνατό στρατιωτικές επιχειρήσεις να
βασίζονται σε ανεπιβεβαίωτες πηγές; Δεύτερον, Υπάρχουν όρια στην χρήση του όρου
«ευθύνη προστασίας» (responsibility to protect -R2P- ); Τρίτον, είναι ο ΟΗΕ ικανός να προστατεύσει άμαχους
πολίτες σε εμπόλεμες ζώνες, δηλαδή να πραγματοποιήσει έναν από τους βασικούς
σκοπούς της ύπαρξής του;
Στην
σκιά των συγκεκριμένων γεγονότων, είδαμε ακόμη μια φορά το Συμβούλιο Ασφαλείας
να καθίσταται ανίκανο να αναλάβει ουσιαστική δράση για την διερεύνηση των
συγκεκριμένων κατηγοριών. Η αντιδικία ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Ρωσία και η
εκατέρωθεν άσκηση του δικαιώματος της αρνησικυρίας κατέστησαν τον οργανισμό ουσιαστικά
ανενεργό τη συγκεκριμένη στιγμή. Τελικά, επετράπη η είσοδος επιθεωρητών του
ΟΑΧΟ στη χώρα, μετά από επίσημη πρόσκληση από τη Δαμασκό, όπου μετά από περίπου
μία εβδομάδα αναμονής, λόγω θεμάτων ασφαλείας που επικαλέστηκε το καθεστώς,
τους δόθηκε η δυνατότητα να πραγματοποιήσουν έρευνα στην περιοχή όπου σύμφωνα
με τις αναφορές πραγματοποιήθηκε η επίθεση.[1] Τελικά, η έρευνα που
πραγματοποιήθηκε, μάλλον περιέπλεξε τα πράγματα περαιτέρω αντί να ρίξει φως
στην υπόθεση, αφού ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Ρωσίας στο ΟΑΧΟ Alexander Shulgin,
καθώς και οι Pώσοι
εμπειρογνώμονες που συμμετείχαν στην έρευνα στην πόλη Ντούμα, ανέφεραν ότι δεν
εντόπισαν ίχνη που να συνηγορούν στο ότι έγινε όντως επίθεση με χημικά όπλα
στην περιοχή. Επιπλέον, υποστήριξαν ότι βρέθηκαν κάποια από τα άτομα που
συμμετείχαν στο σκηνοθετημένο βίντεο που παρουσιάστηκε ως αποδεικτικό στοιχείο
της επίθεσης.[2]
Μία
ιδιαίτερα σημαντική παράμετρος της υπόθεσης, έγκειται στον περιφερειακό
ανταγωνισμό μεταξύ των ΗΠΑ και την συμμάχων τους από την μία πλευρά και της
Ρωσίας από την άλλη. Η πυραυλική επίθεση που πραγματοποίησαν οι ΗΠΑ, η Γαλλία
και το Ηνωμένο Βασίλειο στην Δαμασκό, πριν επιβεβαιωθεί επίσημα η χρήση χημικών
όπλων εκ μέρους του καθεστώτος Assad εναντίον των ανταρτών, αποτελεί μία δήλωση εκ μέρους της
Αμερικής. Δείχνει ότι παρόλο που σε ένα βαθμό έχει αποτραβηχτεί από τα
τεκταινόμενα στη Μέση Ανατολή, θεωρητικά δημιουργώντας ένα κενό ισχύος το οποίο
έσπευσαν να καλύψουν άλλοι δρώντες, διαθέτει ακόμη την απαιτούμενη ισχύ για να
παίξει καθοριστικό ρόλο στην Συρία αλλά και στην ευρύτερη περιοχή. Τα αντίποινα
του Δυτικού συνασπισμού, φέρνουν για ακόμη μια φορά στο προσκήνιο την συζήτηση
αναφορικά με την ευθύνη προστασίας (R2P). Οι επιθέσεις που
πραγματοποιήθηκαν, σε επιχειρησιακό επίπεδο έχουν περιορισμένη σημασία, καθώς
ελάχιστα αποδυνάμωσαν το καθεστώς, ενώ σε στρατηγικό επίπεδο αποτελούν, όπως
αναφέρθηκε και παραπάνω, προβολή της αμερικανικής ισχύος και της δυνατότητας
τους για πραγματοποίηση σημαντικών χτυπημάτων. Το πλαίσιο όμως μέσα στο οποίο
πραγματοποιήθηκαν είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Η χρήση χημικών όπλων εκ μέρους
του Συριακού καθεστώτος αποτελεί εδώ και χρόνια κόκκινη γραμμή για την Δύση.
Όπως και στο παρελθόν, όταν πραγματοποιήθηκε ξανά τέτοιου είδους επίθεση,
υπήρξε και πάλι απάντηση από την πλευρά των ΗΠΑ. Το γεγονός ότι η επίθεση δεν
έγινε υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, σε συνδυασμό με την ουσιαστική ακινητοποίηση των
οργάνων του, δείχνει ότι τα εκατέρωθεν veto αποσκοπούσαν σε εθνικούς στόχους και όχι στην προστασία
των αμάχων και την διαλεύκανση της υπόθεσης. Κάτι που έρχεται να προσθέσει το
συγκεκριμένο γεγονός στις περιπτώσεις όπου η αρχή R2P αποτέλεσε ουσιαστικά πρόφαση για επεμβάσεις στα
εσωτερικά θέματα χωρών κατευθυνόμενες από εθνικά συμφέροντα και όχι από
ανθρωπιστικούς λόγους.
Ποιός
είναι όμως ο ρόλος του ΟΗΕ στην συγκεκριμένη περίπτωση; Στο Συμβούλιο
Ασφαλείας, παρουσιάστηκαν τρείς προτάσεις διερεύνησης των συμβάντων, δύο από
την πλευρά της Ρωσίας και μία από την πλευρά των ΗΠΑ. Και οι τρείς προτάσεις
καταψηφίστηκαν. Το πρώτο Ρωσικό σχέδιο προϋπέθετε ότι οι ερευνητές θα έδιναν
την αναφορά τους στο Συμβούλιο Ασφαλείας και αυτό θα είχε τον τελευταίο λόγο.
Το δεύτερο σχέδιο ψηφίσματος πρότεινε την διενέργεια έρευνας από τον ΟΑΧΟ (νωρίτερα
στελέχη του οργανισμού είχαν ήδη δηλώσει ότι προτίθενται να ταξιδέψουν στη
Ντούμα για να διενεργήσουν έρευνα)[3]. Το σχέδιο των ΗΠΑ
προέβλεπε τον καθορισμό ενός μηχανισμού για την διενέργεια έρευνας σχετικά με
τις καταγγελίες[4]
το οποίο επίσης δεν προχώρησε. Γενικότερα
ο ΟΗΕ σε παρόμοιες περιπτώσεις δεν καταφέρνει να αναλάβει ουσιαστική δράση και
καθίσταται αδρανής. Αυτό επιτρέπει ενέργειες από διαφορετικές χώρες, γεγονός
ιδιαιτέρως προβληματικό αφού κατ’ αυτόν τον τρόπο ο οργανισμός ουσιαστικά δεν
επιτελεί το έργο του. Σημαντικό στοιχείο σχετικά με το βέτο που άσκησε η Ρωσία
στο αμερικανικό σχέδιο, αποτελεί και το γεγονός ότι ο μηχανισμός ο οποίος θα
δημιουργούνταν θα παρέθετε τα ευρήματά του στην Γενική Συνέλευση του οργανισμού
και έτσι θα κατάφερνε να παρακάμψει το αναμενόμενο βέτο της Ρωσίας σε
οποιαδήποτε απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας. Με την χρήση του δικαιώματος του
βέτο, η Ρωσία κατάφερε να διατηρήσει έναν σχετικό έλεγχο στις κινήσεις του ΟΗΕ
και να προστατεύσει, τουλάχιστον πρόσκαιρα, την κυβέρνηση Assad. Βέβαια, η επίθεση ΗΠΑ, Γαλλίας και Ηνωμένου Βασιλείου στην Δαμασκό πριν την
πραγματοποίηση ερευνών έδειξε ότι η δράση μέσω των Ηνωμένων Εθνών δεν ήταν ο
μοναδικός δρόμος.
Συμπερασματικά,
η Ρωσία προσπάθησε και προσπαθεί να διατηρήσει μια ομπρέλα προστασίας πάνω από
το καθεστώς Assad,
στο οποίο αφενός έχει επενδύσει
σημαντικούς πόρους και αφετέρου αποτελεί πολύτιμο πάτημα για την εξάπλωση της
επιρροής της στην Μέση Ανατολή. Από την άλλη πλευρά, οι ΗΠΑ και οι Ευρωπαίοι
σύμμαχοί τους, θέλουν να ισχυροποιήσουν την θέση τους στην περιοχή αλλά και να
ανασχέσουν την επέκταση του Ιράν και της Ρωσίας προς την Μεσόγειο. Η
πιθανολογούμενη χρήση χημικών όπλων από την πλευρά της Συριακής κυβέρνησης τους
έδωσε μια εξαιρετική ευκαιρία για να ενισχύσουν την παρουσία τους στην περιοχή
αλλά και για να θυμίσουν σε πιθανούς ανταγωνιστές, αλλά και συμμάχους, ότι
έχουν την δυνατότητα να επιφέρουν σοβαρά χτυπήματα.
[1] CNN, Συρία: Συνεχίζονται οι έλεγχοι του ΟΑΧΟ για την
φερόμενη επίθεση με χημικά. Στον διαδικτυακό τόπο: http://www.cnn.gr/news/kosmos/story/127415/syria-synexizontai-oi-elegxoi-toy-oaxo-gia-tin-feromeni-epithesi-me-ximika [Τελευταία
πρόσβαση: 30/4/2018].
[2] News, Ρωσία: Έχουμε αποδείξεις για την δήθεν επίθεση με
χημικά στη Ντούμα. Διαθέσιμο στον διαδικτυακό τόπο: https://www.news.gr/kosmos/article/1062975/rosia-echoume-apodixis-gia-tin-dithen-epithesi-me-chimika-sti-ntouma.html [Τελευταία
πρόσβαση 30/4/2018].
[3] Τσέλος
Κωνσταντίνος: ΟΗΕ: Ρωσικό βέτο για τα χημικά στη Συρία. Διαθέσιμο στον
διαδικτυακό τόπο: http://gr.euronews.com/2018/04/10/syria-rosiko-veto-gia-ta-xhmika-ston-ohe [Τελευταία πρόσβαση: 30/4/2018].
[4] ΟΗΕ: Βέτο
Ρωσίας στο αμερικανικό σχέδιο απόφασης για τη Συρία. Διαθέσιμο στον διαδικτυακό
τόπο: http://www.kathimerini.gr/958272/article/epikairothta/kosmos/ohe-veto-rwsias-sto-amerikaniko-sxedio-apofashs-gia-th-syria [Τελευταία
πρόσβαση: 30/04/2018].
