της Ανθής Ζαμπέλη
Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουν κατατεθεί
από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (εφεξής ΕΔΑΔ), από την
έναρξη λειτουργίας του, το 1959, μέχρι σήμερα, η Τουρκία κρίνεται
«πρωταθλήτρια» στην παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αφήνοντας πίσω όλες
τις υπόλοιπες χώρες που υπόκεινται στο σύστημα του ΕΔΑΔ. Συγκεκριμένα, από το 1959 μέχρι το 2016, από
τις 615 αγωγές στο ΕΔΑΔ για την ελευθερία έκφρασης, οι 256 αφορούν την Τουρκία,
ενώ για την περίοδο 2004-2016, η χώρα έχει καταδικαστεί σε αποζημιώσεις ύψους
61,4 εκατομμυρίων και το Δικαστήριο έχει εκδώσει για την Τουρκία, σε περίοδο
τεσσάρων χρόνων (2012-2016) 485 αποφάσεις
για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο τομέας με τις περισσότερες παραβιάσεις είναι αυτός του δικαιώματος
σε δίκαιη δίκη,[1]
με πιο πρόσφατο παράδειγμα την κατηγορία έντεκα ακτιβιστών για συμμετοχή σε
τρομοκρατική οργάνωση. Η υπόθεση αυτή θορύβησε την παγκόσμια κοινή γνώμη και
έγειρε ισχυρές αντιδράσεις από κυβερνήσεις
και ανθρωπιστικές οργανώσεις.
Συγκεκριμένα, στις 5 Ιουλίου 2017 έντεκα υπερασπιστές των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων συνελήφθησαν με την κατηγορία συμμετοχής σε τρομοκρατική
οργάνωση, κατά τη διάρκεια συνεδρίου στην Κωνσταντινούπολη για τη διαδικτυακή
ασφάλεια. Ανάμεσά τους βρίσκονταν η Idil Eser, διευθύντρια της Διεθνούς Αμνηστίας στην Τουρκία,
η Özlem Dalkıran, ιδρύτρια της Αμνηστίας
στην Τουρκία και ο Taner Kilic,
πρόεδρος της Διεθνούς Αμνηστίας στη χώρα, ενώ και οι υπόλοιποι συλληφθέντες
ανήκαν σε γνωστές ανθρωπιστικές οργανώσεις.[2] Οι κατηγορίες
εναντίον τους ήταν αβάσιμες και αδικαιολόγητες, παρουσιάζοντας τις αυτονόητες
δράσεις υπέρ ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως
εκκλήσεις τερματισμού της πώλησης δακρυγόνων, εκστρατείες απελευθέρωσης
απεργών πείνας ακόμη και την υποβολή χρηματοδοτικών προτάσεων, ως ενέργειες
υποκινούμενες από τρομοκρατικές οργανώσεις. Μαζί τους κρατούνταν ένας Σουηδός
και ένας Γερμανός υπήκοος οι οποίοι δικάζονταν για συμμετοχή σε «τρομοκρατικές
ενέργειες». Σύμφωνα με το κατηγορητήριο, οι υπόλοιποι ακτιβιστές βοήθησαν κουρδικές
και αριστερές ένοπλες τρομοκρατικές οργανώσεις και είχαν επαφές με μέλη των οργανώσεων του Fethullah Gülen, ο οποίος κατηγορείται ότι
οργάνωσε την απόπειρα πραξικοπήματος του Ιουλίου του 2016. Οι τέσσερις εξ’
αυτών απελευθερώθηκαν με εγγύηση σε λίγες
βδομάδες. Οι υπόλοιποι εφτά παρέμειναν στην φυλακή μέχρι τις 26 Οκτώβρη, οπότε
το τουρκικό δικαστήριο διέταξε την αποφυλάκισή τους υπό όρους, εν αναμονή της
δικαστικής απόφασης για τις κατηγορίες περί ανάμειξης σε τρομοκρατική οργάνωση.
Οι ακτιβιστές εφόσον κρίνονταν καταδικαστέοι, θα ερχόντουσαν αντιμέτωποι με
ποινές κάθειρξης έως και 15 χρόνια. Ο Taner Kilic παραμένει μέχρι και σήμερα υπό
κράτηση.
Αν και τα ανθρώπινα
δικαιώματα στην περιοχή της Τουρκίας ερχόντουσαν πάντα σε δεύτερη μοίρα, ο Erdogan, με την ανάληψη της
εξουσίας,[3]
ακολούθησε μια ακόμα πιο σκληρή πολιτική στην οποία βρίσκει απέναντί του
ολόκληρη τη Διεθνή Κοινότητα. Οι παραβιάσεις, ακόμη και των θεμελιωδών
ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αποτελούσαν καθημερινό φαινόμενο και οι πολίτες της
χώρας εμφανίζονταν ανίσχυροι να προβάλλουν σθεναρή αντίσταση. Σύμφωνα με
επίσημά στοιχεία, οι τομείς που υφίσταντο τις περισσότερες παραβιάσεις ήταν το
δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση και το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη. Αν και η Τουρκία
ήταν ανέκαθεν συνεπής στην πολιτική της επίθεσης κατά της ελευθερίας του τύπου,
η κυβέρνηση του Erdogan εξαπέλυσε μια πρωτόγνωρη επίθεση με διώξεις και
φυλακίσεις δημοσιογράφων και κλείσιμο τηλεοπτικών σταθμών και εφημερίδων. Σε
σχετική έκθεση των «Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα» για την ελευθερία του τύπου, η
Τουρκία κατατάχθηκε στην 149η θέση, σε σύνολο 180 χωρών, μετά την
Αίγυπτο και τη Ζιμπάμπουε. Αντιμέτωποι με τον νόμο ήρθαν και όσοι άσκησαν
κριτική στον Πρόεδρο, με ποινές που έφταναν μέχρι και τέσσερα χρόνια φυλάκισης,[4] ενώ
επιθέσεις είχαν δεχτεί και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως Twitter, Facebook, Whatsapp[5]
και Youtube
καθώς
η κυβέρνηση είχε μπλοκάρει αρκετές φορές την είσοδο χρηστών που ζούσαν στο
τουρκικό έδαφος. O
Erdogan
είχε επίσης στραφεί κατά της δικαστικής και πολιτικής ελευθερίας ουκ ολίγες
φορές. Μετά τις κατηγορίες κατά του πρώην συμμάχου του, Fethullah Gullen, για «δημιουργία παράλληλου
κράτους», η κυβέρνηση εξαπέλυσε ένα «πογκρόμ»
εναντίον ανεξάρτητων Τούρκων δικαστών με εξηνταοκτώ απολύσεις, συλλήψεις
και χίλιες περίπου μεταθέσεις αλλά και εναντίον πολιτικών κομμάτων καθώς πέρασε
νόμο ο οποίος προέβλεπε την απόλυση δημοσίων υπαλλήλων που ανήκαν σε «παράνομα
πολιτικά κόμματα», όρος που χρησιμοποιήθηκε για
να περιγράψει τα κόμματα της
αντιπολίτευσης από το Μάιο του 2016. Επίσης, ιδιαιτέρως ασφυκτικές πιέσεις
είχαν ασκηθεί στο φιλοκουρδικό κόμμα HDP για την ηγεσία του οποίου, ο Erdogan ζήτησε αναστολή
της βουλευτικής ασυλίας το Μάρτιο του 2016, ενώ είχαν σημειωθεί εκατοντάδες
επιθέσεις σε βάρος μελών ή και υποστηρικτών του κόμματος.
Τα γεγονότα της 15ης Ιουλίου του
2016 επιδείνωσαν την κατάσταση, εκτρέποντας τη χώρα στον απόλυτο αυταρχισμό,
απομακρύνοντας τα περισσότερα δείγματα
δημοκρατίας που είχαν απομείνει στο πολίτευμά της. Το αποτυχημένο πραξικόπημα
άφησε πίσω του πάνω από 290 νεκρούς και 1.500 τραυματίες. Ο Πρόεδρος Erdogan βγαίνοντας όχι μόνο
αλώβητος αλλά και ισχυρότερος από το αποτυχημένο πραξικόπημα, μεταλλάχθηκε σε
απόλυτο άρχοντα και πρώτο του μέλημα
ήταν η κατάργηση της Ευρωπαϊκής Συνθήκης
για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, πρωτοβουλία η οποία δημιούργησε τα πρώτα μαύρα
σύννεφα στις σχέσεις της χώρας με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιπλέον ξεκίνησαν
συζητήσεις για την επαναφορά της θανατικής ποινής παρά τις σαφείς
προειδοποιήσεις των Ευρωπαίων ότι μια τέτοια ενέργεια θα έβαζε φρένο στις
ενταξιακές βλέψεις της χώρας στην Ένωση.
Στις 21 του ίδιου μήνα, η κυβέρνηση κήρυξε την χώρα σε κατάσταση
έκτακτης ανάγκης για τρεις μήνες, η οποία όμως βρίσκεται ακόμα σε ισχύ, ενάμιση
χρόνο μετά το πραξικόπημα. Σύμφωνα με τα διατάγματα που προώθησε ο Erdogan στη διάρκεια αυτής της
περιόδου, καταργήθηκε η προστασία των κρατουμένων όπως και οι επιτροπές
παρακολούθησης των συνθηκών στις φυλακές.[6] Η
Διεθνής Κοινότητα και οι οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων φοβήθηκαν ότι πίσω
από αυτά τα μέτρα κρύβονται πολιτικές εκκαθάρισης και σκοπιμότητες κάτι το
οποίο επιβεβαίωσε σε σχετική της έκθεση
η Human
Rights Watch Επιπλέον επήλθε περαιτέρω
περιορισμός της ελευθερίας του λόγου και των μέσων μαζικής ενημέρωσης με το
κλείσιμο 149 μέσων ενημέρωσης και τη σύλληψη 234 δημοσιογράφων που
κατηγορούνταν ότι έθεταν σε κίνδυνο την εθνική ασφάλεια και τη δημόσια τάξη,
κατηγορίες που τις περισσότερες φορές κρίθηκαν αβάσιμες. Στη προσπάθεια της
κυβέρνησης για φίμωση όλων των φωνών που ασκούν κριτική συμπεριλήφθηκε και η
αναστολή λειτουργίας 275 ΜΚΟ. Από τις 15
Ιουλίου 2016 έως τις 4 Ιουλίου 2017 απολύθηκαν περίπου 138.000 δημόσιοι
υπάλληλοι, στρατιωτικοί, δάσκαλοι, 8.270 καθηγητές Πανεπιστημίου, 4.424
δικαστές, συνελήφθησαν 115.800 άτομα,
φυλακίστηκαν 55.000, έκλεισαν χιλιάδες σχολεία και πανεπιστήμια.
Συμπερασματικά, το πραξικόπημα δημιούργησε
μεγαλύτερες παρεκκλίσεις από τη δημοκρατική πορεία της χώρας, η οποία βλέπει
την ενταξιακή της προοπτική να απομακρύνεται όλο και περισσότερο. Η ευρωπαϊκή και η
παγκόσμια κοινότητα παρακολουθούν αμήχανες τις συνεχείς παραβιάσεις των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων που συντελούνται στην περιοχή της Τουρκίας, οι οποίες δεν συνάδουν με τον χαρακτήρα ενός
δημοκρατικού και σύγχρονου κράτους. Η ενίσχυση των οικονομικών, πολιτικών και
διπλωματικών πιέσεων εκ μέρους διεθνών οργανισμών, μεμονωμένων κρατών και ΜΚΟ
κρίνεται αναγκαία έτσι ώστε να
συμμορφωθεί η χώρα με τις επιταγές του
Διεθνούς Δικαίου που αφορούν τον περιορισμό των σχετικών παραβιάσεων.
[1]
Sedat E. (2017). Turkey is the champion of rights violations at the ECHR Διαθέσιμο σε : http://www.hurriyetdailynews.com/opinion/sedat-ergin/turkey-is-the-champion-of-rights-violations-at-the-echr-124411 [Ημερομηνία πρόσβασης:
26/12/2017].
[2]
Ammnesty International, (2017). Turkey: 10 people, 100 days in prison, 10
absurd reasons why. Διαθέσιμο
σε: https://www.amnesty.org/en/latest/news/2017/10/turkey-10-people-100-days-in-prison-10-absurd-reasons-why/ [Ημερομηνία πρόσβασης: 15/12/2017].
[3] 2003-2014 Διετέλεσε ως
πρωθυπουργός της χώρας και το 2014 ανέλαβε το αξίωμα του Προέδρου.
[4]
New York Post (2016). Crushing free speech in Turkey. Διαθέσιμο σε: https://nypost.com/2016/12/04/crushing-free-speech-in-turkey/ [Ημερομηνία πρόσβασης:
17/12/2017].
[5]
Kasapoglu C. (2015). Turkey social media ban raises censorship fears. Διαθέσιμο σε : http://www.bbc.com/news/world-europe-32204177 [Ημερομηνία πρόσβασης : 20/12/2017].
[6] Human Rights Watch: Worls Report 2017: Turkey (no date) Διαθέσιμο σε: https://www.hrw.org/world-report/2017/country-chapters/turkey
[Ημερομηνία πρόσβασης: 5/12/2017].
