Όσο πλησιάζει ο καιρός προς τις Ευρωεκλογές,
αναδεικνύονται ζητήματα που αφορούν το εσωτερικό ευρωπαϊκών κρατών και μπορούν
να επηρεάσουν τις εξελίξεις, όχι μόνο τις εκλογικές, αλλά και στο εγγύς μέλλον.
Το καθεστώς των ρωσόφωνων κοινοτήτων στις Βαλτικές χώρες είναι ένα ζήτημα που
έρχεται στο προσκήνιο και αποτελεί μέρος της ευρύτερης συζήτησης σχετικά με τα
δικαιώματα των μειονοτήτων σε κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παράλληλα, λόγω
της καταγωγής των κοινοτήτων αυτών, αναδεικνύονται και ζητήματα ασφαλείας και
διεθνούς πολιτικής, λόγω των εξελίξεων στις
ρωσο-ευρωπαϊκές σχέσεις. Το ζήτημα των
μειονοτήτων σε μια χώρα έχει πολλές προεκτάσεις και υπάρχουν αρκετοί νόμοι που
καθορίζουν το καθεστώς συνύπαρξής τους με την υπόλοιπη κοινωνία, όπως και η
προστασία της ιδιαιτερότητάς τους σύμφωνα με διεθνείς κανόνες. Σύμφωνα με
έρευνα του ΟΗΕ, τα δικαιώματα των μειονοτήτων προστατεύονται με βάση το Διεθνές
Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα του 1966 και την Διακήρυξη
του 1992 για τα Δικαιώματα των Ανθρώπων που ανήκουν σε Εθνικές ή Εθνικές,
Θρησκευτικές και Γλωσσικές Μειονότητες.[1]
O χαρακτηρισμός ενός τμήματος του
πληθυσμού μιας χώρας σε μειονότητα καθορίζεται από ορισμένους παράγοντες που
τον καθιστούν ξεχωριστό από την πλειοψηφία. Στην περίπτωση των Βαλτικών κρατών,
είναι σημαντικό να τονιστεί ότι υπάρχουν συγκεκριμένοι ιστορικοί παράγοντες που
οδήγησαν στην ύπαρξη ρωσικών κοινοτήτων, με σημαντικό αντίκτυπο στην δημογραφική
εξέλιξη των κοινωνιών τους. Ένας σημαντικός παράγοντας αποτελεί η ένταξή τους
στην Σοβιετική επιρροή, που ξεκίνησε, ήδη, από τα πρώτα χρόνια του Β΄Παγκοσμίου
Πολέμου. Αργότερα,
οι Σοβιετικές αρχές προχώρησαν σε μετεγκατάσταση αρκετών ατόμων που οδήγησε σε
αύξηση του ρωσόφωνου πληθυσμού στις χώρες αυτές, όπως συνέβη στην Λετονία και
την Εσθονία.[2]
Με την πτώση του υπαρκτού
σοσιαλισμού, τα κράτη αυτά βρέθηκαν μπροστά σε μια νέα πραγματικότητα.
Πρωταρχικός στόχος αποτελούσε η οργάνωση του κράτους και της κοινωνίας με βάση
τους κανόνες του κράτους-δικαίου και προχώρησαν σε συνταγματικές
μεταρρυθμίσεις, ώστε να πληρούν τις προϋποθέσεις για ένταξή τους σε δυτικούς
οργανισμούς, όπως το ΝΑΤΟ και η Ε.Ε. Τότε, ήρθε στο προσκήνιο το ζήτημα των
ρωσόφωνων κοινοτήτων, καθώς, για αρκετό διάστημα, αρκετά άτομα δεν είχαν το
καθεστώς της ιθαγένειας στα νέα αυτά κράτη. Προκειμένου να ενταχθούν στην
ευρωπαϊκή κοινότητα, οι χώρες αυτές υιοθέτησαν νόμους και κανόνες προστασίας
των δικαιωμάτων των κοινοτήτων αυτών. Για παράδειγμα, το 1998, η Λετονία
προχώρησε σε χορήγηση ιθαγένειας σε παιδιά που γεννήθηκαν μετά το 1991 και σε
άρση των περιορισμών συμμετοχής ατόμων από τις ρωσόφωνες κοινότητες σε ορισμένα
επαγγέλματα.[3] Παρόλα αυτά,
υπάρχουν ορισμένα εμπόδια σχετικά με την ολοκληρωμένη κοινωνική ενσωμάτωση των
ρωσόφωνων, όπως η γνώση της εθνικής γλώσσας των νέων κρατών και φαινόμενα
ρατσισμού. Όσον αφορά την εκμάθηση της εθνικής γλώσσας, επισημαίνεται ότι η μη
κατάρτισή της από μέλη των μειονοτικών κοινοτήτων φέρνει εμπόδια στην "διαδικασία
πολιτογράφησης" τους, καθώς είναι υποχρεωτική είτε για την απόκτηση
ιθαγένειας είτε για αίτηση σε θέσεις εργασίας.[4] Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, τα Βαλτικά κράτη
έχουν προχωρήσει στις κατάλληλες μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό των εμποδίων
αυτών, ωστόσο γίνεται εύλογα αντιληπτό ότι η κατάσταση μπορεί να είναι δυσχερής
σε ορισμένα τμήματα του ρωσόφωνου πληθυσμού, όπως συγκεκριμένες ηλικιακές
ομάδες. Επίσης, η εκλογική περίοδος
είναι μια κρίσιμη περίοδος, καθώς αναδεικνύονται τα ζητήματα των κοινοτήτων
αυτών, όσον αφορά τις σχέσεις τους με την υπόλοιπη κοινωνία και στον τρόπο που
θα πραγματοποιηθεί η προεκλογική εκστρατεία των πολιτικών κομμάτων. Σε αυτό το
πλαίσιο, σημαντικό ρόλο παίζει και η διεθνής πολιτική, καθώς οι πολιτικές
εξελίξεις στην υπόλοιπη Ευρώπη και στο επίπεδο που έχουν περιέλθει οι σχέσεις
της Δύσης με την Ρωσία έχουν αντίκτυπο στο εσωτερικό των κρατών αυτών. Έτσι, η
ρωσική καταγωγή των μειονοτικών κοινοτήτων της Βαλτικής έχει αποτελέσει στόχος στα
πολιτικά μηνύματα ορισμένων κομμάτων. Πρόσφατο παράδειγμα είναι η
προεκλογική περίοδος της Εσθονίας, όπου εμφανίστηκαν αμφιλεγόμενες αφίσες, με
τίτλο 'Only Estonians Here', και απεικόνιζαν τον διαχωρισμό των ρωσόφωνων
από την υπόλοιπη κοινωνία της χώρας, έργο ενός καινούριου κόμματος,[5] παρόλο που στην
προηγούμενη κυβέρνηση της χώρας συμμετείχε και ένα κόμμα "με ρωσόφωνη
εκλογική βάση".[6] Επομένως, ένας σημαντικός παράγοντας που δεν
μπορεί να προσπεραστεί στην ανάλυση αυτή είναι η Ρωσία. Όπως αναφέρθηκε και
παραπάνω, η δημογραφική εξέλιξη των Βαλτικών κρατών υπήρξε διαφορετική μεταξύ
τους, ιδιαίτερα στο ποσοστό των ρωσόφωνων κοινοτήτων στην επικράτειά τους.
Έτσι, ο ρωσόφωνος πληθυσμός της Λιθουανίας είναι στο 6%, κοντά στην επικράτεια
του Καλίνινγκραντ της Ρωσίας, στην Εσθονία είναι στο 24% και βρίσκεται κοντά
στα ρωσικά σύνορα, στην περιοχή Ida-Viru; και στην Λετονία είναι στο 27% του
πληθυσμού, στην περιοχή Latgale, που είναι και αυτή κοντά στα ρωσικά σύνορα.[7] Αυτή η διαφορά στα ποσοστά οδηγεί σε
διαφορετικές πολιτικές και πρακτικές όσον αφορά την κοινωνική ενσωμάτωση των
ρωσόφωνων κοινοτήτων τους, με κοινό γεωπολιτικό τους στοιχείο ότι στις τρείς
χώρες οι ρωσόφωνες κοινότητες είναι κοντά στα σύνορα με την Ρωσία. Αρκετοί
αναλυτές επισημαίνουν την πιθανότητα η Ρωσία να χρησιμοποιήσει τις κοινότητες,
όπως στην περίπτωση της Ουκρανίας, ευνοώντας αποσχιστικά κινήματα.[8] Ωστόσο, είναι σημαντικό να ειπωθεί ότι η
περίπτωση της Ουκρανίας είναι ξεχωριστή από τις Βαλτικές χώρες, καθώς οι
τελευταίες αποτελούν κράτη-μέλη της Ε.Ε. ενσωματώνοντας ευρωπαϊκούς κανόνες
προστασίας δικαιωμάτων, όπως και σε θέματα άμυνας και ασφάλειας. Συνεπώς, συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω, παρατηρείται ότι το ζήτημα των
ρωσόφωνων κοινοτήτων στις Βαλτικές χώρες είναι πολυ-επίπεδο, καθώς αφορά έναν
συνδυασμό προστασίας δικαιωμάτων και ζητημάτων ασφαλείας. Η ένταξή τους στην
ευρωπαϊκή κοινότητα λειτούργησε θετικά, παρόλα αυτά, χρειάζεται ακόμα
περισσότερη προσοχή, ώστε να εξασφαλιστούν πλήρη πολιτικά δικαιώματα για όλους
τους ρωσόφωνους πολίτες των Βαλτικών κρατών, όπως και την καταπολέμηση
φαινομένων που μπορούν να τους αποξενώσουν από την υπόλοιπη κοινωνία. Με αυτόν
τον τρόπο, θα αποτραπεί μια πιθανή περιθωριοποίησή τους, με οφέλη για την
γεωπολιτική θέση των Βαλτικών χωρών και απέναντι σε οποιαδήποτε εξωτερική
επιρροή.
[1] United
Nations, 2010, “Minority Rights: International Standards and Guidance for Implementation”, Human
Rights, Office of the High Commissioner, σελίδα 1.
Διαθέσιμο σε: https://www.ohchr.org/Documents/Publications/MinorityRights_en.pdf [Τελευταία πρόσβαση: 4/3/2019].
[2] Scrutton,
Alistair, Mardiste, David, February 2017, “Wary of divided loyalties, a
Baltic state reaches out to its Russians”, Reuters. Διαθέσιμο
σε: https://www.reuters.com/article/us-baltics-russia/wary-of-divided-loyalties-a-baltic-state-reaches-out-to-its-russians-idUSKBN1630W2 [Τελευταία πρόσβαση: 23/2/2019].
[3] Van
Elsuwege, Peter, April 2004, “Russian speaking minoritiesn Estonia and
Latvia: problems of integration at the threshold of the European Union”,
Working Paper #20, European Center for Minority Issues, Germany, σελίδα 11. Διαθέσιμο σε: https://www.ecmi.de/uploads/tx_lfpubdb/working_paper_20.pdf [Τελευταία πρόσβαση: 29/3/2019].
[5] Luxmoore,
Matthew, Alliksaar, Kaisa, January 2019,
“'Only Estonians Here': Outrage After Election Poster Campaign Singles Out
Russian Minority”, Radio Free Europe Radio Liberty. Διαθέσιμο
σε: https://www.rferl.org/a/estonia-election-posters-russian-minority-outrage/29702111.html [Τελευταία πρόσβαση:2/3/2019].
[7] Grigas,
Agnia, February 2017, “The Baltic states: No easy target”, Al Jazeera. Διαθέσιμο
σε: https://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2017/02/baltic-states-easy-target-170217090527328.html [Τελευταία πρόσβαση: 1/3/2019].
[8] Peck,
Michael, January 2018, “Russia Could Invade the Baltics with 845,000 Troops
(But What Happens Next?)”, The National Interest. Διαθέσιμο
σε: https://nationalinterest.org/blog/the-buzz/russia-could-invade-the-baltics-845000-troops-what-happens-23894 [Τελευταία πρόσβαση:1/3/2019].
