Αποτίμηση της στρατηγικής των Κουρδικών Δυνάμεων στον συριακό εμφύλιο

 του Χουλιάρα Γιάννη

Η έναρξη των ταραχών στην Συρία το 2011, που από αντικυβερνητικές διαδηλώσεις εξελίχθηκαν σε εμφύλια σύρραξη, οδήγησε σε διχασμό την κουρδική κοινότητα της χώρας, αποτελούσα έως και το 10% του συνολικού πληθυσμού, για δεκαετίες στόχο καταπιεστικών μέτρων από το συριακό καθεστώς και διαιρεμένη μεταξύ διαφόρων πολιτικών παρατάξεων. Καθώς οι συγκρούσεις κλιμακώνονταν, αναδύθηκε μεταξύ των διάφορων κουρδικών πολιτικών δυνάμεων το δίλημμα σχετικά με τη στάση που θα ήταν προτιμότερο να τηρήσουν έναντι των εξελίξεων.

Διαμορφώθηκαν τελικώς δύο παρατάξεις:

- το Κουρδικό Εθνικό Συμβούλιο (αγγ. Kurdish National Council - KNC), ιδρυθέν τον Οκτώβριο του 2011, το οποίο είχε την υποστήριξη του Masoud Barzani, του προέδρου της Κουρδικής Περιφερειακής Κυβέρνησης του Ιράκ (ΚΠΚ) και περιλάμβανε την πλειοψηφία των συριακών κουρδικών κομμάτων. Ο Barzani ώθησε το KNC να συνεργαστεί με την αντιπολίτευση κατά του καθεστώτος Άσαντ. Προσπάθησε να εκμεταλλευτεί προς το σκοπό αυτό τις καλές σχέσεις που είχε αναπτύξει με την Τουρκία, στην οποία λίγους μήνες πριν είχε σχηματιστεί το Συριακό Εθνικό Συμβούλιο (αγγ. Syrian National Council – SNC), οργάνωση-«ομπρέλα» των διάφορων συριακών αντικαθεστωτικών παρατάξεων. Ο Barzani αποσκοπούσε στην συνεργασία των Κούρδων με την αντιπολίτευση και την Τουρκία για την ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ και κατά συνέπεια στην αυξημένη κουρδική επιρροή κατά την διαδικασία πολιτικής μετάβασης στη Συρία[1].

Το Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης (κουρδικό ακρωνύμιο PYD), παρακλάδι του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (κουρδικό ακρωνύμιο PKK) στη Συρία, το οποίο υιοθέτησε διαφορετική στάση. Το PYD υποστήριξε την διατήρηση αποστάσεων τόσο από το καθεστώς όσο και από την αντιπολίτευση και την έμφαση στην αυτοάμυνα των κουρδικών κοινοτήτων και την επίτευξη τοπικής αυτονομίας, έχοντας επηρεαστεί από την ιδεολογία του «δημοκρατικού συνομοσπονδισμού» του ηγέτη του PKK Abdullah Öcalan. Το PYD ίδρυσε το δικό του συνασπισμό τον Δεκέμβριο του 2011, το Κίνημα για τη Δημοκρατική Κοινωνία της Ροζάβα (κουρδικό ακρωνύμιο TEV-DEM), στο οποίο ήταν η κυρίαρχη δύναμη. Όπως και το PKK, το PYD ήταν εχθρικό απέναντι στην Τουρκία και κατά συνέπεια στον Barzani και στην ΚΠΚ, και η σχέση του με το KNC ήταν ανταγωνιστική[2].

Το PYD σύντομα κατέστη η κυρίαρχη κουρδική δύναμη. Αυτό οφείλεται τόσο σε ήδη υπάρχοντες παράγοντες, όσο και στην στρατηγική που ακολούθησε: πρώτον, το PYD ήταν η μοναδική κουρδική παράταξη που διέθετε ένοπλους σχηματισμούς, τις Μονάδες Προστασίας του Λαού (κουρδικό ακρωνύμιο YPG), σχηματισθείσες το 2004 μετά από κουρδική εξέγερση κατά του καθεστώτος Άσαντ και με έμπειρους μαχητές, λόγω της σύνδεσής του με το PKK[3]. Επιπλέον, μαχητές του PKK άρχισαν να καταφθάνουν στη Συρία από τα καταφύγιά τους στο Ιράκ για να ενισχύσουν τις YPG[4].

Δεύτερον, το PYD δεν συγκρούστηκε με το καθεστώς Άσαντ, αλλά επιδίωξε την συνεννόηση με αυτό, με συνέπεια να διαμορφωθεί μια ανεπίσημη συνεργασία μεταξύ τους, δεδομένου πως η Τουρκία αποτελούσε κοινό αντίπαλο. Όταν ο συριακός στρατός αποσύρθηκε από τις κουρδικές περιοχές στη βόρεια Συρία τον Ιούνιο του 2012, προκειμένου  να εστιάσει σε πιο επείγοντα μέτωπα, το PYD σύντομα άρχισε να εδραιώνει τον έλεγχό του σε αυτές, με το καθεστώς να μην προβάλλει καμία αντίσταση. Το καθεστώς προσέφερε επίσης, σύμφωνα με μαρτυρίες, υλική υποστήριξη στο PYD[5].

Τρίτον, το PYD, εκμεταλλευόμενο τη στρατιωτική του ανωτερότητα, δεν επέτρεψε σε άλλες κουρδικές πολιτικές και στρατιωτικές παρατάξεις να δραστηριοποιηθούν αποτελεσματικά στα εδάφη του[6].

Οι εξελίξεις οδήγησαν σε περαιτέρω ενίσχυση του PYD. Καθώς το PYD επέκτεινε τον έλεγχό του μετά την αποχώρηση των κυβερνητικών δυνάμεων, ο Barzani επιχείρησε να ελέγξει την κατάσταση: το καλοκαίρι του 2012 το PYD και το KNC συμφώνησαν, με διαμεσολάβηση του Barzani, να ασκήσουν από κοινού τη διακυβέρνηση στις κουρδικές περιοχές. Σύντομα ωστόσο, έγινε φανερό πως το PYD δεν ήταν διατεθειμένο να μοιραστεί την εξουσία[7]. Επίσης, η δημοτικότητα του KNC δέχθηκε ισχυρό πλήγμα όταν οι διαπραγματεύσεις του με το SNC έφτασαν σε αδιέξοδο, και το κίνημα απέτυχε ως εκ τούτου να ενταχθεί στη διεθνώς αναγνωρισμένη συριακή αντιπολίτευση[8]. Επιπλέον, καθώς το 2012 και το 2013 οι κουρδικές κοινότητες άρχισαν να δέχονται τις αιματηρές επιθέσεις ισλαμιστικών οργανώσεων, όπως η Jabhat al-Nusra και το αυτοαποκαλούμενο Ισλαμικό Κράτος (ΙΚ), το PYD ήταν ο μόνος παράγοντας ικανός να προσφέρει ασφάλεια, και ως εκ τούτου η υποστήριξη προς αυτό αυξήθηκε δραματικά[9].

Το KNC και ο Barzani προσπάθησαν να αναχαιτίσουν την ενίσχυση του PYD. To 2013 η ΚΠΚ έκλεισε τα σύνορά της με τις συριακές περιοχές υπό τον έλεγχο του PYD, προκαλώντας δριμεία ανθρωπιστική κρίση στον πληθυσμό, με σκοπό να υπονομεύσει την υποστήριξη αυτού προς το PYD[10]. Τα μέτρα αυτά όμως δεν είχαν σημαντικά αποτελέσματα: Το PYD συνέχισε να εδραιώνεται στη βόρεια Συρία[11], και το Νοέμβριο του 2013 ανακήρυξε μονομερώς την αυτονομία των περιοχών υπό την κυριαρχία του (Afrin, Kobani και Jazira), τις οποίες ωστόσο δεν είχε επιτύχει ακόμα να ενώσει εδαφικά σε μια αδιαίρετη έκταση, και τη δημιουργία προσωρινής κυβέρνησης[12]. Το KNC, κατηγορώντας το PYD για αυταρχισμό και χωρίς σημαντική λαϊκή στήριξη και παρουσία στο έδαφος, αποσύρθηκε ουσιαστικά από την τοπική διοίκηση, ενώ και ο Barzani κατήγγειλε την κίνηση του PYD[13]. Τον Μάρτιο του 2014, το PYD εξέδωσε τον «Χάρτη του Κοινωνικού Συμβολαίου της Ροζάβα», στον οποίο αναλύονταν η δομή του πολιτικού συστήματος των τριών περιοχών[14] (ο όρος «Ροζάβα» σημαίνει «Δυτικό Κουρδιστάν»). Ο χάρτης υπογράμμιζε πως οι περιοχές αυτές αποτελούσαν τμήμα του συριακού κράτους, ενώ και οι ηγέτες του PYD τόνιζαν πως δεν είχαν σκοπό τους την απόσχιση[15] [16].

Κατά τα μέσα του 2014, η ραγδαία ενίσχυση και εδαφική επέκταση του ΙΚ αποτέλεσε υπαρξιακή απειλή για τις κουρδικές κοινότητες σε Συρία και Ιράκ, άνοιξε όμως και ένα παράθυρο ευκαιρίας για το PYD. Μετά τον σχηματισμό του διεθνούς συνασπισμού εναντίον του ΙΚ και την εντολή του Αμερικανού προέδρου Barack Obama για έναρξη βομβαρδισμών κατά της οργάνωσης στο Ιράκ τον Αύγουστο του 2014[17] και κατόπιν στη Συρία[18], το PYD βρέθηκε στο επίκεντρο της διεθνούς προσοχής. Δεδομένου του ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ απέκλεισε την συνεργασία με το καθεστώς Άσαντ[19] και δεν ήταν πρόθυμη να εμπλακεί στη σύγκρουση με σημαντικές χερσαίες δυνάμεις, εστιάζοντας κυρίως σε αεροπορικές επιχειρήσεις, ήταν επείγουσα ανάγκη η εύρεση ενός συμμάχου ικανού να αντιμετωπίσει το ΙΚ στο έδαφος[20]. Υπό τις συνθήκες αυτές το PYD, εκμεταλλευόμενο την οργάνωση και την πολεμική του εμπειρία, επιχείρησε να προβληθεί στις ΗΠΑ ως η μοναδική τοπική δύναμη ικανή να συντρίψει το ΙΚ[21].

Στόχοι του PYD παρέμεναν: πρώτον, η προστασία των κουρδικών κοινοτήτων από τις ισλαμιστικές οργανώσεις. Δεύτερον, η χερσαία σύνδεση των τριών περιοχών υπό τον έλεγχό του (Afrin, Kobani, Jazira) και η όσο το δυνατόν ευρύτερη εδαφική επέκταση, με πιθανή έξοδο στη Μεσόγειο, η οποία θα ενίσχυε τη θέση του και θα έλυνε το οικονομικό πρόβλημα που δημιουργούσε το κλείσιμο του συνόρου με την Τουρκία[22]. Τρίτον, η διεθνής αναγνώριση και η συμμετοχή στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις και στην μεταπολεμική διαδικασία πολιτικής μετάβασης, που θα προσέφεραν στο PYD την δυνατότητα να προωθήσει τελικώς το κύριο αίτημά του: την αναγνώριση δικαιωμάτων και αυτονομίας στους Κούρδους της Συρίας, εντός ενός ομοσπονδιακού πολιτικού συστήματος[23].

Βρισκόμενη στο επίκεντρο της νέας στρατηγικής του PYD, η συνεργασία με τις ΗΠΑ το ενίσχυσε καθοριστικά, επιτρέποντάς του να επιδιώξει αποτελεσματικά τους στόχους του, ενώ ταυτόχρονα αποτέλεσε εγγύηση ασφαλείας έναντι της εχθρικής προς αυτό Τουρκίας. Ταυτόχρονα, το PYD διατήρησε την ανεπίσημη συνεργασία του με το καθεστώς[24] και διαμόρφωσε δίαυλους επικοινωνίας με τη Ρωσία[25], η οποία με την επέμβασή της κατέστη ισχυρός δρώντας στη χώρα και αποσκοπούσε και αυτή στην συντριβή των ισλαμιστικών δυνάμεων και τον έλεγχο της Τουρκίας. Το 2016 εγκαινιάστηκαν τα γραφεία του PYD στη Μόσχα[26]. Σε κάποιες περιπτώσεις, οι δυνάμεις του PYD συντόνισαν τις επιχειρήσεις τους με τις ρωσικές-κυβερνητικές επιθέσεις κατά αντικαθεστωτικών δυνάμεων για να επεκτείνουν τον εδαφικό τους έλεγχο[27].

Επιπλέον, καθώς το PYD καταλάμβανε όλο και περισσότερα εδάφη, πλέον όχι κατά πλειοψηφία κουρδικά, αποδέχθηκε τον Οκτώβριο του 2015 την συνεργασία με αραβικές ένοπλες οργανώσεις, σχηματίζοντας τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις[28] (αγγ. Syrian Democratic Forces -   SDF), στις οποίες διατήρησε την κυρίαρχη θέση. Η κίνηση αυτή αποσκοπούσε στο να ενισχύσει την αποδοχή του μεταξύ των αραβικών πληθυσμών[29].

Τέλος, το PYD επιχείρησε να αποστασιοποιηθεί από το PKK[30], λόγω των πιέσεων της Άγκυρας προς την Ουάσιγκτον, και η απειλή του IK επέφερε τη βελτίωση των σχέσεων με την ΚΠΚ, με τις δύο πλευρές να παρέχουν αμοιβαία στρατιωτική στήριξη[31].

Η νέα στρατηγική δεν άργησε να αποφέρει καρπούς. Με τις ΗΠΑ να έχουν πειστεί για την στρατιωτική του αξία, το PYD αναχαίτισε, με αμερικανική στήριξη, την επίθεση του ΙΚ στο Kobani το 2015 και πέρασε στην αντεπίθεση[32]. Βοηθούμενο από αμερικανικούς βομβαρδισμούς και την ανοχή (και ενίοτε συνεργασία) των κυβερνητικών και ρωσικών δυνάμεων, το PYD (ως μέρος των SDF) επικράτησε έναντι του ΙΚ και άλλων αντικαθεστωτικών δυνάμεων και κατέλαβε σημαντικές εκτάσεις στη βόρεια Συρία εντός του 2015[33] και του 2016[34], και τον Μάρτιο του ίδιου έτους ανακηρύχθηκε ο σχηματισμός αυτόνομης ομοσπονδίας στις ελεγχόμενες από το PYD περιοχές[35]. Τον Οκτώβριο του 2017, με περίπου 50,000 μαχητές, οι SDF κατέλαβαν τη Raqqa, πρωτεύουσα του ΙΚ[36]. Η εκστρατεία κατά του ΙΚ κορυφώθηκε τον Μάρτιο του 2019, όταν οι SDF κατέλαβαν το τελευταίο προπύργιο της οργάνωσης στη Συρία, εξαλείφοντας την εδαφικά[37]. Στην επαύριον της νίκης κατά του ΙΚ, το PYD είχε υπό τον έλεγχό του περίπου το 1/3 της συριακής επικράτειας, συμπεριλαμβανομένου του μεγαλύτερου μέρους των τούρκο-συριακών συνόρων και των πετρελαιοπαραγωγών περιοχών της χώρας, με τις απώλειες του να φτάνουν τους 11,000 μαχητές. Η παρουσία αμερικανικών δυνάμεων στην περιοχή, οι οποίες εστάλησαν αρχικά με σκοπό την εκπαίδευση των Κούρδων μαχητών, απέτρεψε μεγάλη τουρκική επίθεση κατά του PYD[38], αν και δεν εμπόδισε τις τουρκικές επιχειρήσεις τον Αύγουστο του 2016[39] και τον Ιανουάριο του 2018, οι οποίες οδήγησαν σε απώλεια εδαφών, συμπεριλαμβανομένου του Afrin[40].

Τα δεδομένα μεταβλήθηκαν ριζικά όταν ο Αμερικανός πρόεδρος Donald Trump έδωσε εντολή στις αμερικανικές δυνάμεις να αποσυρθούν από την συνοριακή περιοχή στις 6 Οκτωβρίου[41], απόφαση η οποία είχε παρθεί και τον Δεκέμβριο του προηγούμενου έτους, αλλά τελικά ανακλήθηκε[42]. Η αμερικανική απόφαση έδωσε ουσιαστικά το πράσινο φως στην Τουρκία για επίθεση κατά των SDF, και η τρίτη τουρκική επιχείρηση ξεκίνησε στις 9 Οκτωβρίου, σε συνεργασία με τοπικούς συμμάχους της Άγκυρας, για την δημιουργία μιας «ζώνης ασφάλειας» στη βόρεια Συρία απαλλαγμένης από το PYD[43].

Καθώς οι τουρκικές δυνάμεις και οι τοπικοί σύμμαχοί τους προήλαυναν στη βόρεια Συρία, οι SDF διέκοψαν τις επιχειρήσεις κατά του ΙΚ και στράφηκαν στην αναχαίτιση της επίθεσης[44] [45]. Δεδομένης της τουρκικής στρατιωτικής ανωτερότητας και της εγκατάλειψης από τις ΗΠΑ, οι SDF στράφηκαν στη Δαμασκό και τη Μόσχα: με ρωσική διαμεσολάβηση, στις 14 Οκτωβρίου συμφωνήθηκε η είσοδος κυβερνητικών δυνάμεων στις ελεγχόμενες από τις SDF περιοχές και η παράταξή τους κοντά στα τούρκο-συριακά σύνορα[46]. Μία εβδομάδα αργότερα, στις 22 Οκτωβρίου, Ρωσία και Τουρκία συμφώνησαν πως οι δυνάμεις των YPG θα πρέπει να αποσυρθούν κατά 30 χλμ. από τη συνοριακή γραμμή, υπό την επίβλεψη ρωσικών και κυβερνητικών δυνάμεων, με κοινές ρώσο-τουρκικές περιπολίες να ξεκινούν με την ολοκλήρωση της διαδικασίας. Η συμφωνία επιβεβαίωσε επίσης τον τουρκικό έλεγχο μιας ζώνης μήκους 120 χλμ. και βάθους 32 χλμ.[47]. Η απόσυρση των YPG ολοκληρώθηκε στις 29 Οκτωβρίου, σύμφωνα με ρωσική ανακοίνωση[48].

Η τακτική του PYD είχε μικτά αποτελέσματα: από την μια πλευρά, η ρωσική παρέμβαση υποχρέωσε την Τουρκία να διακόψει την στρατιωτική της επιχείρηση και να περιορίσει τις φιλοδοξίες σχετικά με την «ζώνη ασφάλειας», το μήκος της οποίας κατέληξε στα 120 χλμ., αντί των αρχικά σχεδιαζόμενων 480[49]. Επιπλέον, κατά τις δηλώσεις της κουρδικής πλευράς, η συμφωνία με την Δαμασκό έχει καθαρά αμυντικό χαρακτήρα και δύναται να επιτρέψει την επίτευξη του τελικού στόχου, δηλαδή μια διευθέτηση με τη συριακή κυβέρνηση του ζητήματος των δικαιωμάτων των Κούρδων, οι οποίοι διατηρούν σημαντική στρατιωτική ισχύ. Τελικός στόχος του Assad είναι η επαναφορά του προπολεμικού status quo, έχει ωστόσο παραδεχθεί πως αυτό θα επιτευχθεί σταδιακά, καθώς δεν είναι εφικτή η άμεση υποχρέωση των Κούρδων σε διάλυση των ένοπλων σχηματισμών τους[50].

Πρέπει επίσης στο σημείο αυτό να σημειωθεί πως η κυβέρνηση των ΗΠΑ αναίρεσε τελικώς την προηγούμενη απόφασή της, με αμερικανικά στρατεύματα, αν και αριθμητικά λιγότερα απ’ ότι προηγουμένως, να συνεχίζουν την παραμονή τους στην ανατολική Συρία προκειμένου να καταπολεμήσουν τα απομεινάρια του ΙΚ και να διασφαλίσουν τον έλεγχο των πετρελαιοπηγών τη περιοχής, σε συνεργασία με τις SDF. Στις 22 Νοεμβρίου μάλιστα, έλαβε χώρα  επιχείρηση του διεθνούς συνασπισμού και των SDF κατά του ΙΚ στην περιοχή Deir Ezzor, η πρώτη μετά την έναρξη της τουρκικής επιχείρησης[51]. Οι Κούρδοι επομένως διατηρούν την πολύτιμη συνεργασία τους με τις ΗΠΑ, αν και όπως φαίνεται σε πιο περιορισμένη πλέον κλίμακα. Ταυτόχρονα όμως, οι δυνάμεις του συριακού καθεστώτος έχουν εισέλθει εκ νέου στη βόρεια Συρία, με τη διαπραγματευτική θέση του PYD ως εκ τούτου να είναι πλέον πολύ δυσχερέστερη[52].

Ολοκληρώνοντας, η μοίρα των Κούρδων επομένως θα καθοριστεί, κατά πάσα πιθανότητα, σε μεγάλο βαθμό από την πολιτική της Μόσχας, η οποία έχει καταστεί ο ισχυρότερος εξωτερικός παράγοντας στη Συρία και θα πρέπει στο εξής να διαχειριστεί τις πολύπλοκες σχέσεις μεταξύ του PYD και της κυβέρνησης της Δαμασκού.

---

[1] Ghadi Sary, “Kurdish Self-governance in Syria: Survival and Ambition”, Chatham House, 2016, p. 8. [Online at: https://syria.chathamhouse.org/assets/documents/2016-09-15-kurdish-self-governance-syria-sary.pdf/]

[2] Όπ. παρ., p. 8-9.

[3] Anne Sofie Schøtt, “From the Forgotten People to World Stage Actors: The Kurds of Syria”, Danish Royal Defense College, 2017, p. 5-6. [Online at: https://pure.fak.dk/files/7248264/The_Kurds_of_Syria.pdf/]

[4] “Flight of Icarus? The PYD’s Precarious Rise in Syria”, International Crisis Group, 2014, p. 5. [Online at: https://www.justice.gov/sites/default/files/pages/attachments/2015/05/29/icg_050814.pdf/]

[5] Όπ. παρ., p. 7-10.

[6] Όπ. παρ., p. 14.

[7] Όπ. παρ., p. 2.

[8] Όπ. παρ. στ. υποσημ. 1, p. 9.

[9] Όπ. παρ. στ. υποσημ. 4, p. 6-7.

[10] Όπ. παρ., p. 10-11.

[11] Όπ. παρ. στ. υποσημ. 4, p. 1.

[12] Henry Ridgwell, “Syrian Kurds Defeat Islamists, Gain Autonomy”, Voice of America, 14 November 2013. [Online at: https://www.voanews.com/world-news/middle-east-dont-use/syrian-kurds-defeat-islamists-declare-autonomy/]

[13] Όπ. παρ. στ. υποσημ. 4, p. 10.

[14] “Charter of the social Contract in Rojava (Syria)”, Kurdish Institute Brussels. [Online at: https://www.kurdishinstitute.be/en/charter-of-the-social-contract/]

[15] Erika Solomon, “Special Report: Amid Syria’s Violence, Kurds carve out autonomy”, Reuters, 22 January 2014. [Online at: https://www.reuters.com/article/us-syria-kurdistan-specialreport/special-report-amid-syrias-violence-kurds-carve-out-autonomy-idUSBREA0L17320140122/]

[16] Harald Doornbos, Jenan Moussa, “The Civil War Within Syria’s Civil War”, Foreign Policy, 28 August 2013. [Online at: https://foreignpolicy.com/2013/08/28/the-civil-war-within-syrias-civil-war/]

[17] «Obama authorizes Iraq air strikes on Islamist fighters”, BBC News, 8 August 2014. [Online at: https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-28699832/]

[18] “Syria: US begins air strikes on Islamic State Targets”, BBC News, 23 September 2014. [Online at: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-29321136/]

[19] Mutlu Civiroglu, Wladimir van Wilgenburg, “Kurdish-Arab Rebel Alliance May be Key to Obama’s Syrian Strategy”, Atlantic Council, 23 September 2014. [Online at: https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/kurdish-arab-rebel-alliance-may-be-key-to-obama-s-syrian-strategy/]

[20] Barak Barfi, “Ascent of the PYD and the SDF”, The Washington Institute for Near East Policy, 2016, p. 1. [Online at: https://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/ResearchNote32-Barfi.pdf/]

[21] Όπ. παρ. στ. υποσημ. 19

[22] Mark Townsend, “Syria’s Kurds march on to Raqqa and the sea”, The Guardian, 6 May 2017. [Online at: https://www.theguardian.com/world/2017/may/06/syria-kurds-raqqa-mediterranen/]

[23] Tanya Goudsouzian, Lara Fatah, “Why Syria’s Kurds want federalism, and who opposes it”, Al Jazeera, 17 May 2016. [Online at: https://www.aljazeera.com/news/2016/03/syria-kurds-federalism-opposes-160317080412664.html/]

[24] Όπ. παρ. στ. υποσημ. 20, p. 5-6.

[25] Όπ. παρ., p. 6.

[26] “PYD opens office in Moscow, inauguration attended by HDP deputy”, Anadolu Agency, 11 February 2016. [Online at: https://www.dailysabah.com/diplomacy/2016/02/11/pyd-opens-office-in-moscow-inauguration-attended-by-hdp-deputy/]

[27] Όπ. παρ. στ. υποσημ. 20, p. 4-5

[28] Suleiman Al-Khalidi, Tom Perry, “New Syrian rebel alliance formed, says weapons on the way”, Reuters, 12 October 2015. ]Online at: https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-syria-kurds/new-syrian-rebel-alliance-formed-says-weapons-on-the-way-idUSKCN0S60BD20151012/]

[29] Όπ. παρ. στ. υποσημ. 20, p. 2.

[30] Όπ. παρ. p. 8.

[31] Όπ. παρ. στ. υποσημ. 1, p. 10.

[32] “Who are the Kurds”, BBC News, 15 October 2019. [Online at: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-29702440/]

[33] “Kurdish forces seize border town of Tal Abyad, cutting off key Isis supply line”, The Guardian, 16 June 2015. [Online at: https://www.theguardian.com/world/2015/jun/16/kurdish-fighters-cut-key-supply-line-to-islamic-state-capital-raqqa/]

[34] “IS conflict: Manbij residents celebrate liberation”, BBC News, 13 August 2016. [Online at: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37066304/]

[35] “Syria civil war: Kurds declare federal region in North”, Al Jazeera, 17 March 2016. [Online at: https://www.aljazeera.com/news/2016/03/syria-civil-war-kurds-declare-federal-system-north-160317111902534.html/]

[36] Anne Barnard, Hwaida Saad, “Raqqa, ISIS ‘Capital’, Is Captured, U.S.-Backed Forces Say”, The New York Times, 17 October 2017. [Online at: https://www.nytimes.com/2017/10/17/world/middleeast/isis-syria-raqqa.html/]

[37] Ben Wedeman, Lauren-Said Moorhouse, “ISIS has lost its final stronghold in Syria, the Syrian Democratic Forces says”, CNN International. [Online at: https://edition.cnn.com/2019/03/23/middleeast/isis-caliphate-end-intl/index.html]

[38] Patrick Kingsley, “Who Are the Kurds, and Why Is Turkey Attacking Them In Syria?”, The New York Times, 14 October 2019. [Online at: https://www.nytimes.com/2019/10/14/world/middleeast/the-kurds-facts-history.html/]

[39] Kareem Shaheen, “Turkey sends tanks into Syria in operation aimed at Isis and Kurds”, The Guardian, 24 August 2016. [Online at: https://www.theguardian.com/world/2016/aug/24/turkey-launches-major-operation-against-isis-in-key-border-town/]

[40] Erin Cunningham, Zakaria Zakaria, “Turkish military and allied rebels in ‘total control’ of Syria’s Afrin, Erdogan says”, Washington Post, 18 March 2018. [Online at: https://www.washingtonpost.com/world/turkish-military-and-allied-rebels-in-total-control-of-syrias-afrin-erdogan/2018/03/18/875e6b29-5a4b-439d-9b99-a92ad82264dc_story.html#comments-wrapper/]

[41] “Statement from the Press Secretary”, The White House, 6 October 2019. [Online at: https://www.whitehouse.gov/briefings-statements/statement-press-secretary-85/]

[42] “Syria conflict: Trump slows down troop withdrawal”, BBC News, 31 December 2018. [Online at: https://www.bbc.com/news/world-us-canada-46723603]

[43] Όπ. παρ. στ. υποσημ. 38

[44] Bianca Britton, “Turkey claims its first town as offensive into Northern Syria intensifies”, CNN International, 13 October 2019. [Online at: https://edition.cnn.com/2019/10/12/middleeast/turkey-syria-offensive-intl/index.html/]

[45] Nick Paton Walsh, Ghazi Balkiz, Scott McWhinnie, Mohammad Hasan, “Exclusive: Pro-Turkish forces cut off main road to Kurdish city of Kobani”, CNN International, 13 October 2019. [Online at: https://edition.cnn.com/2019/10/13/middleeast/turkish-forces-cut-main-road-syria-intl/index.html/]

[46] Bethan McKernan, “Turkey-Syria offensive: Kurds reach deal with Damascus to stave off assault”, The Guardian, 14 October 2019. [Online at: https://www.theguardian.com/world/2019/oct/13/kurds-reach-deal-with-damascus-in-face-of-turkish-offensive/]

[47] “Full text of Turkey, Russia agreement on northeast Syria”, Al Jazeera, 22 October 2019. [Online at: https://www.aljazeera.com/news/2019/10/full-text-turkey-russia-agreement-northeast-syria-191022180033274.html/]

[48] “Kurd fighters complete pullout from Turkey-Syria border: Russia”, Al Jazeera, 29 October 2019. [Online at: https://www.aljazeera.com/news/2019/10/kurd-fighters-complete-pullout-turkey-syria-border-russia-191029150457060.html/]

[49] “Russia’s deal with Turkey sounds death knell for Kurdish self-rule”, France 24, 24 October 2019. [Online at: https://www.france24.com/en/20191024-russia-s-deal-with-turkey-sounds-death-knell-for-kurdish-self-rule/]

[50] Suleiman al-Khalidi, “Syria’s Assad says Kurdish controlled northeast Syria must return to state authority”, Al Jazeera, 31 October 2019. [Online at: https://www.reuters.com/article/us-syria-security-assad-kurds/syrias-assad-says-kurdish-controlled-northeast-syria-must-return-to-state-authority-idUSKBN1XA2LI/]

[51] Lara Seligman, “No ‘End Date’ for U.S. troops in Syria”, Foreign Policy, 25 November 2019. [Online at: https://foreignpolicy.com/2019/11/25/no-end-date-for-u-s-troops-in-syria/]

[52] Jean-Mark Mojon, “Russia-Turkey deal shatters Syria Kurd dreams of self-rule”, Yahoo News. 23 October 2019. [Online at: https://news.yahoo.com/russia-turkey-deal-shatters-syria-kurd-dreams-self-111908317.html/]