Του Κουτσούμπα Αποστόλη
Όταν
το Μάρτιο του 2011 η λεγόμενη «Αραβική Άνοιξη» έφτανε και στη Συρία με τη μορφή
έντονων διαδηλώσεων στη Δαμασκό και σε άλλες μεγάλες πόλεις εναντίον του
καθεστώτος του προέδρου Μπασάρ αλ-Άσαντ, θεωρήθηκε ως ένα ακόμα επεισόδιο σε
αυτή τη σαρωτική διαδικασία πολιτειακών μεταβολών στα κράτη του αραβικού
κόσμου- με σκοπό την φιλελευθεροποίηση και τον εκδημοκρατισμό τους- και ως
προάγγελος της πτώσης ενός ακόμη αυταρχικού καθεστώτος. Μετά από οκτώμισι
χρόνια σχεδόν, φαίνεται πως και οι δύο αυτές εκτιμήσεις υπήρξαν λανθασμένες.
Με
το ξέσπασμα τον ταραχών το Μάρτιο του 2011 στη Συρία, ο πρόεδρος Άσαντ
αισθάνθηκε να βρίσκεται σε δεινή θέση. Οι αντιδράσεις εναντίον του αποκτούσαν
ολοένα και υψηλότερη δυναμική, κινούμενες από την ορμή της «Αραβικής Άνοιξης».
Παράλληλα οι πιθανότητες επέμβασης δυτικών χωρών και μη στην υποκίνηση των
διαδηλώσεων και σε ενδεχόμενη περαιτέρω κλιμάκωσή τους, θεωρούνταν υψηλές από
το καθεστώς, που απ’ την αρχή κατέδειξε χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Τουρκία ως
υπεύθυνες για την έκρυθμη κατάσταση[1].
Μέσα στην ανασφάλεια που γέννησε ο θάνατος του Καντάφι, ως πρώτος και κυρίαρχος
στόχος του Άσαντ ανέκυψε η διατήρηση του καθεστώτος του και του ελέγχου της
χώρας.
Καθώς
οι αντιδράσεις έπαιρναν σταδιακά τη μορφή ένοπλης εξέγερσης και εμφυλίου πολέμου,
ο Άσαντ επικεντρώθηκε στο να θεωρηθεί η νόμιμη κυβέρνηση και εντός και εκτός
Συρίας που μάχεται με τρομοκράτες και όχι με μετριοπαθείς δημοκρατικούς.
Έτσι, δεχόμενος υψηλή πίεση, προσπάθησε να
επιβάλει ξανά τον χαμένο έλεγχό του στη χώρα, ξεκινώντας από τις επαρχίες στα
σύνορα με το Λίβανο, με απώτερο στόχο την κατάληψη των μεγάλων πόλεων και των
επαρχιών του βορρά που ελέγχονταν πλέον από τους αντάρτες[2],
όπως το Χαλέπι, η Χάμα και η Χομς.[3]
Με
την ανάπτυξη ενός διαρκώς αναπτυσσόμενου θύλακα των τζιχαντιστών του Ισλαμικού
Κράτους στη Συρία, ο Άσαντ αναπροσάρμοσε τις επιδιώξεις του και αρχικά θέλησε
να διατηρήσει τα εδάφη υπό τον έλεγχό του, κυρίως την δυτική και νοτιοδυτική
Συρία. Καθώς όμως οι τζιχαντιστές προέλαυναν σε όλα τα μέτωπα και οι αντικαθεστωτικοί
αντάρτες είχαν σημαντικά εδαφικά κέρδη, κύριος σκοπός του προέδρου Άσαντ έγινε
η επιβίωση, σε πρώτο βαθμό του ίδιου κι έπειτα της κυβέρνησής του.
Η
επέμβαση της Ρωσίας έσωσε τον Άσαντ και σε συνδυασμό με την εμπλοκή δυτικών και
αραβικών κρατών οι τζιχαντιστές ηττήθηκαν. Μέσα σε αυτό το θετικό για τον ίδιο
κλίμα, ο Άσαντ πλέον μπορούσε να επιδιώκει όχι απλώς την επιβίωση ή τη
διατήρηση της θέσης του, αλλά και την εντατικοποίηση της προσπάθειας την
ανάκτηση των βορειοδυτικών περιοχών που ελέγχονταν από αντάρτες χωρίς να
επιθυμεί σύγκρουση με τους Κούρδους της Συρίας στα βορειοανατολικά.
Ξεκινώντας
από την αρχή, μπορεί να παρατηρήσει κανείς ότι κατά την έναρξη της κρίσης στη
Συρία, η στρατηγική που ακολούθησε ο Άσαντ θα μπορούσε να θεωρηθεί μη ορθολογική
ή παρορμητική. Με το ξέσπασμα των ταραχών, υποσχέθηκε συνταγματικές
μεταρρυθμίσεις και ελευθερίες[4],
ίσως για να προλάβει ενδεχόμενη δυτική ανάμειξη, ενώ την ίδια στιγμή
χρησιμοποίησε βίαια μέσα καταστολής εναντίον των διαδηλωτών, επιδεικνύοντας μάλιστα
αρκετή σκληρότητα[5].
Για να παρουσιάσει την εξουσία του ως τη μόνη
νομιμοποιημένη στη Συρία, αρνήθηκε να μιλήσει για μετριοπαθείς ανάμεσα στους
αντάρτες, παρουσιάζοντας το σύνολο της αντιπολίτευσης ως ακραίους ισλαμιστές
τρομοκράτες που χρηματοδοτούνται από κράτη του Κόλπου (κυρίως Κατάρ και
Σαουδική Αραβία), την Τουρκία και τις ΗΠΑ[6]. Η
στήριξη της Αλ Κάιντα στην αντιπολίτευση μέσω της αλ Νούσρα χρησιμοποιήθηκε
επίσης ως επιχείρημα για τον σκοπό αυτό. Συγχρόνως επισφράγισε και επιδίωξε τον
έλεγχο σε όλους τους θεσμούς του κράτους και προσπάθησε να συνεχίσει τη
λειτουργία τους (πχ σχολεία) στις περιοχές υπό τον έλεγχό του και σε αυτές υπό
τον έλεγχο των αναρτών, μετά από συμφωνίες για κατάπαυση του πυρός[7].
Έτσι ενίσχυε τη νομιμοποίηση στο εσωτερικό.
Παράλληλα, προκειμένου να περιορίσει τους
αντάρτες και να ελέγξει ξανά εδάφη στο βορρά, εφάρμοσε την ίδια και περισσότερη
σκληρότητα σε σχέση με την αρχή της κρίσης, βομβαρδίζοντας σφοδρά πόλεις που
έλεγχαν εκεί οι αντικαθεστωτικοί. Εξαπέλυσε επιθέσεις ακόμα και σε προάστια της
Δαμασκού, ενώ διεθνώς υποστηρίχτηκε πως χρησιμοποίησε και χημικά. Ταυτόχρονα,
διατήρησε θύλακες πιστών στον ίδιο δυνάμεων μέσα στις ελεγχόμενες από τους
αντάρτες περιοχές επιδιδόμενος έτσι σε ένα πόλεμο φθοράς[8].
Ωστόσο η επικέντρωσή του στο βορρά είχε ως συνέπεια εδαφικές απώλειες στα νότια
της χώρας, ενώ οι δυνάμεις του δεν είχαν επαρκή μέσα για να πολεμήσουν σε
μεγάλη κλίμακα σε πολλά μέτωπα.
Σε αυτό το πλαίσιο, η ανάγκη για διατήρηση των
κεκτημένων εδαφών φάνταζε μεγαλύτερη, όπως και η μεγαλύτερη δύναμη πυρός και η
αποτελεσματικότητα, δεδομένων των απωλειών και του σχετικά μικρού τμήματος των
ενόπλων δυνάμεων που ήλεγχε ο Μπασάρ αλ-Άσαντ σε σχέση με τους
αντικαθεστωτικούς[9].
Υπό αυτό το πρίσμα εκμεταλλεύτηκε με τον καλύτερο τρόπο τη θέση του και την
ανάγκη διατήρησης του καθεστώτος του. Το Ιράν σε καμία περίπτωση δεν ήθελε ένα
σουνιτικό καθεστώς στη Συρία, εχθρικό αφενός προς το ίδιο και παρεμβαλλόμενο
αφετέρου στην επικοινωνία και τον εξοπλισμό της Χεζμπολάχ στο Λίβανο[10].
Έτσι, από το 2013, ο Άσαντ είδε τμήματα της Χεζμπολάχ να συμμετέχουν μαζί με
τον Συριακό στρατό στις επιχειρήσεις, ενώ παράλληλα έλαβε συμβούλους, επίλεκτες
στρατιωτικές μονάδες και πετρέλαιο με πίστωση από το Ιράν[11].
Η ανάπτυξη του ISIS και στη Συρία ήρθε να αλλάξει εντελώς
τους συσχετισμούς. Στην αρχή ο Άσαντ είδε σε αυτό το μέσο του διχασμού και της
διάλυσης της αντιπολίτευσης, ενώ παράλληλα έμοιαζε ο μόνος δρων που πολεμούσε
τους τρομοκράτες[12].
Δεν μπόρεσε ωστόσο να ανακόψει την επεκτατική πορεία των τζιχαντιστών που το
2015 έφτασαν να ελέγχουν σχεδόν την μισή Συρία[13].
Οι δυνάμεις του λιποτακτούσαν, οι αντάρτες κινούνταν προς το νότο και η θέση
του καθεστώτος του έμοιαζε αρκετά επισφαλής[14].
Η
χρήση όμως της συγκυρίας και της ανάγκης παραμονής του στην εξουσία ήταν
υποδειγματική από τον Άσαντ. Επιζητώντας την άμεση στρατιωτική υποστήριξη της
Ρωσίας, της απευθύνει επίσημη πρόσκληση να παρέμβει. Νωρίτερα, κινούμενος προς
το σκοπό αυτό είχε αναγνωρίσει την προσάρτηση της Κριμαίας[15]
και είχε υποβάλει αίτημα για είσοδο της Συρίας στην Ευρασιατική Ένωση[16].
Η Ρωσία αποφασίζει τελικά να δράσει, παρέχοντας κανόνια, αεροπλάνα και στρατό
στον Άσαντ και ξεκινώντας στρατιωτικές επιχειρήσεις[17].
Το Ιράν ενίσχυσε ακόμη περισσότερο την στρατιωτική παρουσία του, ενώ η Κίνα που
φοβόταν μια εξέγερση Ουϊγούρων συνέδραμε οικονομικά και πολιτικά το καθεστώς[18].
Η
Ρωσία επιτέθηκε πρώτα σε όσους μετριοπαθείς αντάρτες είχαν απομείνει,
εξαφανίζοντάς τους ουσιαστικά απ’ το προσκήνιο, πριν επιτεθεί κατά του ISIS[19].
Στο τέλος του 2017, οι τζιχαντιστές έμοιαζαν να έχουν ηττηθεί αποφασιστικά και
η Συρία χωριζόταν στις περιοχές που ήταν υπό τον έλεγχο του διασωθέντος και
αναγεννημένου καθεστώτος, διαφόρων ομάδων ανταρτών στα βορειοδυτικά που
υποστηρίζονταν οι περισσότεροι από την Τουρκία και των Κούρδων μαχητών που
είχαν νικήσει τους ισλαμιστές στα βορειοανατολικά. Ο Άσαντ συνεργάστηκε με τους
Κούρδους εναντίον των τζιχαντιστών, ενώ η παρουσία τους του ήταν χρήσιμη καθώς
απέτρεπε μια μεγάλης κλίμακας εισβολή της Τουρκίας και μάχονταν την υπόλοιπη
αντιπολίτευση , ενδυναμώνοντας έτσι τον ίδιο[20].
Γι’ αυτόν αυτό θα ήταν το πρώτο βήμα για τον έλεγχο της ΒΑ Συρίας, έστω κι αν
χρειαζόταν να δώσει ουσιαστική αυτονομία στους Κούρδους.
Φτάνοντας
στο σήμερα, ο Άσαντ έχει κάθε λόγο να αισθάνεται ικανοποιημένος. Μπορεί οι
σπασμωδικοί του χειρισμοί στην αρχή της κρίσης να μην απέτρεψαν τον εμφύλιο και
τον άμεσο κίνδυνο για την εξουσία του, ωστόσο πέτυχε να παραμείνει ως ο μόνος de facto
κυρίαρχος στη Συρία, ενώ έχοντας πια διαλύσει την όποια μετριοπαθή φωνή,
δημιούργησε μια σαφή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην κυβέρνησή του και στους
τρομοκράτες ως τις μοναδικές επιλογές που υπάρχουν στη Συρία. Η νομιμοποίηση
του λοιπόν έχει αυξηθεί.
Αυτή η κατάσταση αντικατοπτρίζεται και στο
στρατιωτικό πεδίο. Μετά από οκτώ χρόνια, ο Άσαντ έχει καταλάβει όλες τις
μεγάλες πόλεις του βορρά, με εξαίρεση το Ιντλίμπ, περιορίζοντας ακόμη
περισσότερο τις αντάρτικες ομάδες υπό τον έλεγχο της Τουρκίας[21].
Επιπλέον, η συμφωνία Ρωσίας-Τουρκίας για τους Κούρδους[22],
του προσφέρει ένα άμεσο πολύ σημαντικό όφελος: για πρώτη φορά μετά την αρχή της
κρίσης, τα στρατεύματά του Άσαντ θα ελέγξουν την ΒΑ Συρία με σκοπό την
ενοποίηση ουσιαστικά της χώρας υπό την εξουσία του και την ακόμη μεγαλύτερη
νομιμοποιητική και πρακτική σταθεροποίηση του καθεστώτος του[23].
Βέβαια, η κατάσταση ακόμη δεν έχει ξεκαθαρίσει. Οι διαπραγματεύσεις με τους
Κούρδους προχωρούν αργά[24],
ορισμένες πετρελαιοπηγές της περιοχής στα σύνορα με το Ιράκ ελέγχονται από τις
ΗΠΑ, ενώ οι δυνάμεις του Άσαντ δείχνουν μη ικανές ακόμα να παγιώσουν την
παρουσία τους στην περιοχή και να συγκρουστούν με τους γειτνιάζοντες αντάρτες
χωρίς ρωσική υποστήριξη[25].
Οπωσδήποτε
βέβαια, ο πρόεδρος Άσαντ έχει κάθε λόγο να είναι ευχαριστημένος. Ο στόχος της
επιβίωσης του καθεστώτος του επετεύχθη απόλυτα, με τον ίδιο να έχει επανακτήσει
μεγάλο μέρος της κυριαρχίας του. Όχι όμως και της διεθνής του νομιμοποίησης,
που παρουσιάζει σημαντική έλλειψη στο δυτικό κόσμο, ενώ οι σύμμαχοί του
συνεχίζουν να παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη Συρία, (όπως δείχνει και η
συμφωνία Ιράν-Ρωσίας-Τουρκίας για τη δημιουργία συντακτικής επιτροπής[26]),
και αναμένονται να συνεχίσουν να παίζουν και στο επόμενο διάστημα.
Σε αυτό λοιπόν το περιβάλλον και υπό αυτές τις
συνθήκες, τι επιδιώκει πλέον ο Σύρος πρόεδρος; Προφανώς θα μπορούσαμε να πούμε
πως επιθυμεί ένα μοντέλο εξουσίας με πιο φιλελεύθερο μανδύα, πάντα όμως με
ουσιαστικό κυρίαρχο του παιχνιδιού τον ίδιο. Σε αυτό το πλαίσιο θα
συζητήσει την ψήφιση νέου συντάγματος
και θα επιδιώξει κατάπαυση του πυρός και μια ειρηνική διευθέτηση στη
βορειοδυτική Συρία, κάτι που θα ενισχύσει το φιλειρηνικό προφίλ που πια θέλει
να δείξει και παράλληλα θα αποτρέψει περαιτέρω αιματοχυσία και απώλειες στις
δυνάμεις του.
Οπωσδήποτε
ο Άσαντ βάζει πρώτα την ενοποίηση με το χαμηλότερο δυνατό υλικό και πολιτικό
κόστος, αλλά θα πρέπει να θεωρηθεί σίγουρη η πρόθεσή του για έξωση όλων των
τουρκικών στρατευμάτων από τη Συρία[27].
Παρόλα αυτά, η τουρκική εισβολή με τα επακόλουθά της τον ωφέλησε, καθώς πλέον
οι δυνάμεις του βρίσκονται σε όλες τις μεγάλες πόλεις που ήλεγχαν πριν οι
Κούρδοι (Ράκκα, Κομπάνι, Χασάκα, Καμισλί). Έτσι, η επαναφορά στο status quo ante στη βορειοανατολική
Συρία και ο πλήρης έλεγχος της περιοχής θα δώσει στον Άσαντ ακόμη μεγαλύτερη
σταθερότητα και πρωτοβουλία κινήσεων.
Κάτω από τέτοιες συνθήκες η σταδιακή
αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων με τα υπόλοιπα αραβικά κράτη θα πρέπει να
θεωρείται δεδομένη. Ήδη τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έκαναν την αρχή. Η Συρία θα
μπορέσει έτσι να καταδείξει με σαφήνεια στον κόσμο την σταδιακή της επιστροφή
στην κανονικότητα και στην νομιμότητα υπό τον Μπασάρ αλ-Άσαντ. Κάτι τέτοιο όμως
μοιάζει εξαιρετικά απίθανο όσο παραμένουν ξένα στρατεύματα. Ως εκ τούτου, θα
μπορούσαμε να πούμε ότι η επιθυμία του Άσαντ για κανονικότητα αφορά, πέρα από όσα
αναφέρθηκαν πιο πάνω, και το ζήτημα της αποχώρησης των ξένων στρατευμάτων.
Πέρα
από όλα αυτά όμως, η κύρια πρόκληση και προτεραιότητα του Άσαντ ίσως και πριν τον πλήρη έλεγχο της χώρας και
την διεθνή νομιμοποίηση είναι οπωσδήποτε η ανοικοδόμηση[28].
Όπως ο ίδιος έχει τονίσει, όσοι στάθηκαν στο πλευρό του κατά τη διάρκεια του
πολέμου θα έχουν και τον πρώτο λόγο σε αυτό τον τομέα. Ήδη το Ιράν ανέλαβε να
αποκαταστήσει το ηλεκτρικό δίκτυο, ενώ πραγματοποίησε και πληθώρα εμπορικών
συμφωνιών με το καθεστώς[29].
Πολλές ρωσικές εταιρίες ακόμη αναμένεται να δραστηριοποιηθούν στη Συρία, ενώ
ακόμη μεγαλύτερο ρόλο αναλαμβάνει η Κίνα, η μόνη ουσιαστικά ικανή να επενδύσει
μεγάλα ποσά και πολύ καλύτερη εναλλακτική για τη συριακή κυβέρνηση από τα κράτη
του Κόλπου[30].
Συμπερασματικά,
ο πρόεδρος Άσαντ άντεξε, ενάντια στις προβλέψεις πολλών, έναν εκτεταμένο και
σκληρό εμφύλιο πόλεμο, στον οποίο ενεπλάκησαν έμμεσα ή άμεσα πολλοί και
διαφορετικοί δρώντες. Πλέον είναι αρκετά ισχυρός ώστε να έχει εξασφαλίσει την
επικράτηση και το πολιτικό του μέλλον. Ωστόσο αυτό από μόνο του δεν αρκεί. Η
Συρία είναι μια, ακόμα και τώρα, διαιρεμένη χώρα με τις παραγωγικές της δομές
να έχουν πληγεί σημαντικά και το ένα τέταρτο του πληθυσμού της εκτός συνόρων ως
πρόσφυγες. Ακόμα και αν ο πόλεμος οδηγείται προς τη δύση του, ο Άσαντ καλείται
να διαχειριστεί μια ρευστή και, πιθανόν για καιρό ακόμα, επικίνδυνη κατάσταση.
[1] Bashar Al-Ashad (2012) Interviewed by Sophie Shevardnadze for RT, 9 November [Available at: https://www.rt.com/news/assad-interview-exclusive-syria-265/]
[2] Marc Pierini, “Assad’s Regime Under Dire Pressure”, Carnegie Endowment
for International Peace, 19 July 2012 [Online at: https://carnegieeurope.eu/strategiceurope/48889]
[3]“Syria
Timeline: Since the Uprising Against Assad”, United States Institute of Peace.
2 July 2019 [Online at: https://www.usip.org/publications/2019/07/syria-timeline-uprising-against-assad ]
[4] Bashar Al-Ashad (2011) Interviewed by Barbara Walters for ABC, 7 December [Available at: http://www.presidentassad.net/index.php?option=com_content&view=article&id=177:president-al-assad-s-abc-interview&catid=103&Itemid=468]
[5] Salman
Shaikh, “Syria’s Assad Should be an International Pariah”, Brookings Institute,
4 August 2011 [Online at: https://www.brookings.edu/opinions/syrias-assad-should-be-an-international-pariah/]
[6] Bashar Al-Ashad (2012) Interviewed by Sophie Shevardnadze for RT, 9 November [Available at: https://www.rt.com/news/assad-interview-exclusive-syria-265/]
[7] Kheder Khaddour, “Shielded by the State: Assad’s Monopoly Over Syria’s Public Institutions”, Carnegie Endowment for International Peace, 17 August 2015 [Online at: https://carnegie-mec.org/diwan/61027]
[8] Christopher Kozak, “"AN ARMY IN ALL CORNERS:" ASSAD'S CAMPAIGN STRATEGY IN SYRIA”, Institute for the Study of War, 18 April 2015 [Online at: http://www.understandingwar.org/report/army-all-corners-assads-campaign-strategy-syria]
[9] Balint Szlanko, “Assad’s Achilles’ Heel: The Manpower Problem”, Carnegie Endowment for International Peace, 21 February 2014 [Online at: https://carnegie-mec.org/diwan/54597]
[10] Ariana M. Tabatabai, “Syria Changed the Iranian Way of War”, Foreign Affairs, 16 August 2019 [Online at: https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2019-08-16/syria-changed-iranian-way-war]
[11] Karim Sadjadpour, “Iran’s Unwavering Support to Assad’s Syria”, Combating Terrorism Center, 27 August 2013 [Online at: https://ctc.usma.edu/irans-unwavering-support-to-assads-syria/]
[12] Mario Abou Zeid, “Lebanon’s Inevitable Entanglement in Regional Conflict”, Carnegie Endowment for International Peace, 8 August 2014 [Online at: https://carnegie-mec.org/2014/08/08/lebanon-s-inevitable-entanglement-in-regional-conflict-pub-56351]
[13] Sergio
Peçanha and Derek Watkins, “ISIS’ Territory Shrank in
Syria and Iraq This Year”, The New York Times, 22
December 2015 [Online at: https://www.nytimes.com/interactive/2015/12/18/world/middleeast/Where-ISIS-Gained-and-Lost-Territory-Islamic-State.html]
[14]Charles Lister, “Why Assad is losing”, Brookings Institute, 5 May 2015 [Online at: https://www.brookings.edu/opinions/why-assad-is-losing/]
[15] “Putin's
Stance on Ukraine Supported by Minority of Nations”, Bloomberg, 14 March 2014
[Online at: https://www.bloomberg.com/graphics/infographics/countries-react-to-russian-intervention-in-crimea.html]
[16]“ Syria
wants to join Russia-led Eurasian Economic Union – prime minister”, RT, 21 July
2015 [Online at: https://www.rt.com/business/310337-halqi-syria-russia-eeu/]
[17] Jan Techau, “A Russian Intervention in Syria?”, Carnegie Endowment for International Peace, 8 September 2015 [Online at: https://carnegieeurope.eu/strategiceurope/61218 ]
[18] Dan Hemenway, “Chinese strategic engagement with Assad’s Syria”, Atlantic Council, 21 December 2018 [Online at: https://www.atlanticcouncil.org/blogs/syriasource/chinese-strategic-engagement-with-assad-s-syria/]
[19]Ben Quinn, “Russia's military action in Syria – timeline”, The Guardian, 14 March 2016 [Online at: https://www.theguardian.com/world/2016/mar/14/russias-military-action-in-syria-timeline]
[20] Galip Dalay, “From Astana to Sochi: How de-escalation allowed Assad to return to war”, Middle East Eye, 20 February 2018 [Online at: https://www.middleeasteye.net/opinion/astana-sochi-how-de-escalation-allowed-assad-return-war]
[21] Alice Tidey, “Iran, Russia and Turkey 'agree steps to de-escalate tensions' in Syria's Idlib”, euronews, 17 September 2019 [Online at: https://www.euronews.com/2019/09/17/iran-russia-turkey-agree-steps-to-de-escalate-tensions-in-syria-s-idlib-at-hollow-summit]
[22] , “Russia to mediate deal between Syrian Kurds and Damascus” Al-Monitor, 31 October 2019 [Online at: https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2019/10/syria-democratic-forces-withdraw-turkey-border-talks-russia.html]
[23] Zeina Karam, “Syria’s Assad gets a prize with US withdrawal, Russia deal”, AP NEWS, 24 October 2019 [Online at: https://apnews.com/6cc43d8a0e754c5d96eb72df28e88371]
[24] “Syria’s Kurds look to Assad for protection after US pullout”, CNBC, 14 October 2019 [Online at:https://www.cnbc.com/2019/10/14/syrias-kurds-look-to-assad-for-protection-after-us-pullout.html]
[25] Faysal Itani (2019) Interviewed by Ari Shapiro for npr, 15 October [Available at: https://www.npr.org/2019/10/15/770417176/what-syrian-president-bashar-assad-stands-to-gain-from-conflict-in-northeastern-?t=1573389843313&t=1574431002115 ]
[26] “Russia, Turkey and Iran agree to move toward new constitution for Syria”, France24, 16 September 2019 [Online at: https://www.france24.com/en/20190916-russia-turkey-iran-agree-move-toward-new-constitution-syria]
[27] Tobias Hoonhout, “Assad: Syria to Resist Turkish Invasion by ‘All Legitimate Means’”, National Review, 17 October 2019 [Online at: https://www.nationalreview.com/news/assad-syria-to-resist-turkish-invasion-by-all-legitimate-means/]
[28]
Howard J. Shatz, “The Syrian Civil War
Is Coming to an End”, THE RAND BLOG, 8 April 2019 [Online at: https://www.rand.org/blog/2019/04/the-syrian-civil-war-is-coming-to-an-end.html]
[29] “Iran signs up to help Syria
rebuild power grid days after US sanctioned its ‘terrorist-run’ construction
sector”, RT, 3 November 2019 [Online at: https://www.rt.com/business/472498-iran-syria-power-grid-deal/]
