της Καλαντζή Άλκυστις
Με τον όρο Προληπτική Διπλωματία εννοούμε την αποτροπή ή πρόληψη ένοπλων
συγκρούσεων με ειρηνικά μέσα. Αρχικά, προβλέπεται η ενσωμάτωση της διάστασης
του φύλου στην πρόληψη συγκρούσεων, με αποτέλεσμα την πολιτική, οικονομική και
κοινωνική σταθερότητα.[1] Επιπλέον,
στην πρακτική αυτή συμπεριλαμβάνεται η λήψη μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης, η
υιοθέτηση συμβιβασμού, ο διάλογος, η ενίσχυση της πρακτικής της διπλωματίας ως
δημοκρατικού μέσου, μέσα από τη γυναικεία οπτική, και λαμβάνοντας υπόψη τις
ανάγκες και τις στοχευμένες προτάσεις για επίλυση. Τέλος, συμβάλλει στην
ευαισθητοποίηση και την πρόληψη σεξουαλικών και άλλων μορφών κακοποίησης στη
διάρκεια μιας ένοπλης σύγκρουσης, οι οποίες μπορεί να θεωρηθούν εγκλήματα κατά
της ανθρωπότητας ή και γενοκτονία.[2]
Ένας από τους τρόπους προώθησης της
Προληπτικής Διπλωματίας είναι η δημιουργία ενός δικτύου εξειδικευμένων
αντιπροσώπων, επιτρόπων και απεσταλμένων για την αξιολόγηση των καταστάσεων με
ισότιμη συμμετοχή και των δύο φύλων. Η δημιουργία επαφών με τα ενδιαφερόμενα
πρόσωπα και, κυρίως, με γυναίκες για την εξακρίβωση των αληθινών περιστατικών
παίζει σημαντικό ρόλο στον ιδιαίτερο τρόπο μεταχείρισης και προσέγγισης των
κακοποιημένων γυναικών.[3] Τέλος,
η σύνταξη συνθηκών θα πρέπει να περιέχει ουδέτερη γλώσσα και να μην στοχοποιεί
και να θίγει τα δικαιώματα των γυναικών και των ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων.
Επόμενη μέθοδος είναι η
αντίστοιχη κατάρτιση του στρατιωτικού προσωπικού. Συνήθως, η ενσωμάτωση των γυναικών σε εθνικές θέσεις ή διεθνείς
επιχειρήσεις έγκειται στις βλέψεις στρατιωτικών διοικητών ή πολιτικών. Για το
λόγο αυτό, η εκπαίδευση των στρατιωτικών, και υπόλοιπων εθνικών, δυνάμεων
ασφαλείας για την πρόληψη της σεξουαλικής εκμετάλλευσης των γυναικών και της
διασφάλισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της καταπολέμησης της εμπορίας
γυναικών, της καταναγκαστικής πορνείας, της εξάλειψης προκαταλήψεων και την
αποδοχή τους σε τέτοιες επιχειρήσεις είναι μείζονος σημασίας. Έτσι, η απαγόρευση
όλων των παραπάνω πρέπει να ενσωματωθούν στα επιχειρησιακά έγγραφα, στην
στρατηγική και στις διαδικασίες προγραμματισμού των στρατιωτικών επιχειρήσεων.
Επιπλέον, είναι σημαντική και η εκπαίδευση και αποστολή γυναικείου προσωπικού
(αξιωματικοί, γιατροί, ψυχολόγοι, διερμηνείς), για αποτελεσματικότερη πρόληψη
και εξακρίβωση των πραγματικών γεγονότων.[4]
Το peace education αποτελεί
μια σημαντική παράμετρος για την εξέλιξη της εκπαίδευσης και της έρευνας. Η κοινωνική συνοχή, η οικοδόμηση μιας επιτυχημένης πολυπολιτισμικής
κοινωνίας, η αποδοχή της θρησκευτικής ποικιλομορφίας, η εξάλειψη του σεξισμού,
του ρατσισμού, των διακρίσεων και των προκαταλήψεων, μπορούν να επέλθουν,
κυρίως, μέσω της εκπαίδευσης. Η πρόσβαση των γυναικών και των κοριτσιών στην
εκπαιδευτική διαδικασία και στην έρευνα συμβάλλει στην προώθηση των
δημοκρατικών αξιών, του διαλόγου και της κριτικής σκέψης, ενώ των αγοριών στην
εξάλειψη της σεξουαλικής βίας.[5]
Συμπερασματικά, η ενσωμάτωση του “peace education” σε εθνικό σύστημα, με
εκπαιδευτικά προγράμματα συνεργασίας ανάμεσα σε δασκάλους, καθηγητές και
ακαδημαϊκούς για ανταλλαγή εμπειριών και τεχνικών εκπαίδευσης είναι
επιτακτική. Τέλος, η στοχευμένη
διδασκαλία, με λεπτούς χειρισμούς που αφορούν τις ένοπλες συγκρούσεις, την
ιστορία, την πολιτική, τον πολιτισμό, τις ξένες γλώσσες, τα ανθρώπινα
δικαιώματα, την ισότητα των φύλων συμβάλλει στη δημιουργία δημοκρατικών τάξεων.[6]
Στο πρόγραμμα αυτό, σημαντικό
στάδιο είναι το μετα-συγκρουσιακό περιβάλλον, υπό το πλαίσιο της ανακούφισης
και αποκατάστασης. Ο όρος “post conflict reconstruction” αναφέρεται σε μια πολύπλοκη, ολιστική
και πολυδιάστατη διαδικασία που περιλαμβάνει προσπάθειες για τη βελτίωση των
στρατιωτικών (αποκατάσταση του νόμου και της τάξης), πολιτικών (κυβέρνηση),
οικονομικών (ανάκαμψη) και κοινωνικών συνθηκών (δικαιοσύνη και συμφιλίωση).
Συνεπάγεται οικοδόμηση και βιώσιμη ειρήνη, αντιμετωπίζοντας συγκρούσεις που
συνδέονται με τη φτώχεια, τον αποκλεισμό, την ανισότητα, τις διακρίσεις και την
παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.[7]
Επίσης, σημαντικός είναι ο
τομέας της υγείας, όπως ιατρική φροντίδα και ψυχολογική υποστήριξη. Ένας από τους βασικούς στόχους ανακούφισης και αποκατάστασης πρέπει να
αποτελεί η πρόσβαση σε παροχές φροντίδας υγείας, η παροχή φαρμάκων και
φαρμακευτικών αγωγών και η ψυχολογική υποστήριξη γυναικών και κοριτσιών που
έχουν υποστεί σεξουαλική κακοποίηση. Σημαντική είναι και η απόκτηση του πλήρους
ιστορικού του θύματος, η εξέταση για τραυματισμούς, εγκυμοσύνης ή ακόμη και για
HIV. Παράλληλα, είναι σημαντική η οικονομική υποστήριξη σε γυναίκες με παιδιά
και η παροχή τροφής, νερού και ενδυμασίας. Οι συμβουλές και ο διάλογος με
γυναίκες που έχουν υποστεί βία, συμβάλλουν στη διαχείριση της απόρριψης και της
μνήμης του πολέμου, ενώ η αποστολή γυναικείου προσωπικού θα διαχειριστεί την
κατάσταση με μυστικότητα, εμπιστευτικότητα και χωρίς προκαταλήψεις.[8]
Ακόμη, σημαντική μέριμνα, σε
κάθε δύναμη που έχει αναλάβει την ανοικοδόμηση σε μετα-συγκρουσιακό περιβάλλον,
αφορά την εκπαίδευση του ντόπιου πληθυσμού. Απαραίτητη
είναι η παροχή βοήθειας στα παιδιά, ώστε να αντιμετωπίσουν τα τραύματα του
πολέμου και τη σεξουαλική βία, με την σχεδίαση προγραμμάτων που διευκολύνουν
την ενσωμάτωσή τους σε τάξεις και τη λήψη μέτρων με σκοπό την υποστήριξη των
παιδιών που προέρχονται από πόλεμο, μέσα σε ένα ασφαλές περιβάλλον μάθησης. Με
την πραγμάτωση εκπαιδευτικών σεμιναρίων που αφορούν το φύλο, τη βία και τους
ειρηνικούς τρόπους επίλυσης συγκρούσεων, αλλά και με την διδασκαλία μαθημάτων
ξένων γλωσσών, πολιτισμού, ιστορίας, δημιουργείται ένα πολυπολιτισμικό
περιβάλλον εκπαίδευσης, μέσα από το οποίο προωθείται η κριτική σκέψη, η πρόληψη
βίαιων πράξεων και η κατανόηση των αιτιών του πολέμου. Επιπλέον, η σωστή
ενημέρωση των γυναικών για το πώς ο κοινωνικός ρόλος και η πολιτισμική δυναμική
επηρεάζουν τις πράξεις τρομοκρατίας, προλαμβάνει την στρατολόγησή τους από
τρομοκρατικές οργανώσεις και τις καθιστά ενεργούς δρώντες στην κοινωνική και
δημόσια τάξη.
Τέλος, για να είναι βιώσιμη η
ειρηνευτική διαδικασία, είναι ζωτικής σημασίας η βελτίωση του εσωτερικού πολιτικού
μηχανισμού. Η ενδυνάμωση του εσωτερικού πολιτικού συστήματος
για την ενεργό συμμετοχή των γυναικών στην ανακούφιση και αποκατάσταση αποτελεί
βασικό παράγοντα της διαδικασίας. Θα πρέπει να προβλέπεται η ενίσχυση της
εσωτερικής νομοθεσίας για τον επαναπατρισμό και την αποκατάσταση των εσωτερικά
εκτοπισμένων γυναικών, η εκπροσώπησή τους σε εθνικά δικαστήρια και το δικαίωμά
τους για απονομή δικαιοσύνης σε όσες είχαν υποστεί βιασμό, σεξουαλική δουλεία,
καταναγκαστικό γάμο ή εγκυμοσύνη. Συνεπώς, κρίνεται αναγκαία η συμμετοχή των
γυναικών σε κυβερνητικές θέσεις και η ανταλλαγή εμπειριών και πρακτικών μεταξύ
των κυβερνήσεων άλλων χωρών.
Συνοψίζοντας, το ψήφισμα του ΟΗΕ 1325: Γυναίκες, Ειρήνη, Ασφάλεια αποτελεί
ένα σημαντικό εργαλείο για την εφαρμογή πολιτικών που προωθούν την συμμετοχή
των γυναικών στις ένοπλες συρράξεις.[9] Μέχρι σήμερα 63 χώρες έχουν
υιοθετήσει αυτό το Εθνικό Σχέδιο Δράσης (ΝΑP) με σκοπό να αναβαθμίσουν την θέση
και το ρόλο της γυναίκας στην εσωτερική πολιτική του κράτους, την ενεργό συμμετοχή τους στις ειρηνευτικές
διαδικασίες, αλλά και να διασφαλίσουν ορισμένα από τα θεμελιώδη δικαιώματά
τους. Αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για
την βελτίωση της κοινωνικής θέσης της γυναίκας στο διεθνές περιβάλλον και θα
πρέπει περισσότερες χώρες να προβούν στην υιοθέτηση τέτοιων μέτρων.
[1] “Prévention de conflit: Bon offices and
diplomatie préventive”, Bureau des Nations Unies pour l'Afrique de l'Ouest et
le Sahel, [Online at: https://unowas.unmissions.org/fr/pr%C3%A9vention-de-conflit-bons-offices-et-diplomatie-pr%C3%A9ventive ]
[3] “Diplomatie
et médiation”, Département des affaires politiques, Nations Unies, 2014.
[Online at: https://www.un.org/undpa/fr/diplomacy-mediation ]
[4] P. Kotite, “Education for conflict prevention
and peacebuilding: Meeting the global challenges of the 21st century”, UNESDOC
Digital Library, 2012.[Online at: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000217106 ]
[5] “Violence prevention and peace
building”, UNICEF, 26 May 2012. [Online at: https://www.unicef.org/lifeskills/index_violence_peace.html ]
[6] P. Van
Tongeren , M. Brenk, M. Hellema, and J. Verhoeven (eds),Chapter 11:“Conflict
Resolution Education and Peace Education”, Book: People Building Peace II: Successful Stories
Of Civil Society (Project of the European Centre for Conflict Prevention), Lynne Rienner Publishers, 2005. Conflict
Resolution Education Connection. [Online at: https://creducation.net/resources/Success_Story_1/success_02.htm ]
[9] S/RES/1325(2000),
Resolution 1325 (2000), Security Council, United Nations, 31 October 2000.
[Online at: https://peacemaker.un.org/sites/peacemaker.un.org/files/SC_ResolutionWomenPeaceSecurity_SRES1325%282000%29%28english_0.pdf ]
