της Άντας Καλλιτέρη
Η ανισότητα μεταξύ της αναπτυγμένης δύσης και του
υπόλοιπων αναπτυσσόμενων περιφερειών είναι ένα αναπόδραστο δεδομένο. Οι
συνθήκες διαβίωσης μεταξύ των δύο άκρων είναι τόσο αποκλίνουσες ώστε να
μελετώνται πλέον ως δύο διαφορετικοί κόσμοι. Εντούτοις, ορισμένα προβλήματα
εκδηλώνονται σε παγκόσμια κλίμακα. Το πιο κρίσιμο είναι πιθανότατα η
περιβαλλοντική καταστροφή. Ιδιαίτερα ανησυχητικές είναι, επίσης, οι νέες
επιδημίες που μεταδίδονται ταχύτατα εξαιτίας των σύγχρονων τεχνολογιών
μεταφορών. Μία, όμως, απειλή είναι συγκριτικά αφανής, αλλά διαχρονικά
καταστροφική: οι γάμοι ανηλίκων αποτελούν ένα ιστορικό φαινόμενο, που επηρεάζει
εκατομμύρια ανθρώπων σε όλες τις γωνιές του πλανήτη και έχει δραματικές
επιπτώσεις στον κοινωνικό ιστό των κοινοτήτων όπου εντοπίζεται.
Οι γάμοι ανηλίκων παραμένουν ένα
σύγχρονο και παγκόσμιο φαινόμενο, παρά τα στερεότυπα που ενδεχομένως επικρατούν
περί εξάλειψής του στα αναπτυγμένα κράτη. Ο ΟΗΕ έχει αναγνωρίσει τους γάμους
ανηλίκων ως παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Για παράδειγμα, το άρθρο 16§2
της «Συνθήκης για την Εξάλειψη Κάθε Μορφής Διακρίσεων κατά των Γυναικών»[1] αναφέρει
ότι «ο γάμος ενός παιδιού δεν θα έχει
νομική ισχύ, και κάθε απαραίτητη δράση, συμπεριλαμβανομένης νομοθεσίας, θα
ληφθεί προκειμένου να καθοριστεί ένα ελάχιστο ηλικιακό όριο για τον γάμο και να
κατασταθεί η καταγραφή των γάμων σε ένα επίσημο αρχείο υποχρεωτική».
Αντίστοιχα, η «Συνθήκη για τα Δικαιώματα του Παιδιού»[2]
ορίζει πως παιδί θεωρείται κάθε άτομο κάτω των 18 ετών. Παρά το γεγονός ότι οι
γάμοι ανηλίκων δύνανται να παρατηρηθούν και στα δύο φύλα, η πλειοψηφία των
θυμάτων είναι κορίτσια[3]. Αυτή η
πραγματικότητα καθιστά το πρόβλημα κομβικό σημείο για τα δικαιώματα των γυναικών,
ενώ παγιώνει συγκεκριμένες δυσχερείς συνθήκες για τις ζωές εκατομμυρίων
οικογενειών παγκοσμίως.
Όπως
αναφέρθηκε, οι γάμοι ανηλίκων αποτελούν παγκόσμιο πρόβλημα, εντούτοις
παρατηρείται μεγάλη πυκνότητα σε συγκεκριμένες περιφέρειες του πλανήτη.
Εξαιρετικά ανησυχητικά είναι τα δεδομένα για πολλές αναπτυσσόμενες χώρες στην
Αφρική και την Νότια Ασία. Στον Νίγηρα καταγράφεται το μεγαλύτερο ποσοστό με
76% των γυναικών ηλικίας 20-24 ετών έχουν παντρευτεί πριν τα 18[4].
Ακολουθούν η Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία και το Τσαντ με 68% επί του
πληθυσμού[5].
Αντιθέτως, όσον αφορά σε απόλυτους αριθμούς, η Ινδία αποτελεί το επίκεντρο του
ζητήματος σε διεθνές επίπεδο με περισσότερες από 26 εκατομμύρια γυναίκες
ηλικίας 20-24 ετών που παντρεύτηκαν πριν ενηλικιωθούν, με το Μπαγκλαντές και τη
Νιγηρία να ακολουθούν ξεπερνώντας τα 3 εκατομμύρια[6].
Σύμφωνα με τους υπολογισμούς των μελετητών, αν οι γάμοι ανηλίκων συνεχιστούν με
τους ίδιους ρυθμούς, το 2050 θα υπάρχουν 1,2 δισεκατομμύρια γυναίκες παγκοσμίως
που θα έχουν παντρευτεί πριν ενηλικιωθούν[7].
Τα δεδομένα αυτά είναι αποκαρδιωτικά, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς τις τραγικές
ατομικές και κοινωνικές συνέπειες στους πληγέντες.
Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές
επιστημονικές έρευνες που μελετούν τις επιπτώσεις του γάμου ανηλίκων, τόσο σε
ατομικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Αρχικά, ο γάμος ανηλίκων κοριτσιών
επηρεάζει άμεσα την σωματική και ψυχική τους υγεία. Πιο συγκεκριμένα, σε πολλές
περιπτώσεις, εντοπίζεται σχέση μεταξύ του γάμου ανηλίκων και των αυξημένων ποσοστών
σεξουαλικά μεταδιδόμενων ασθενειών[8].
Παράλληλα, οι ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες εξαιτίας της περιορισμένης πρόσβασης σε
αποτελεσματικές μεθόδους αντισύλληψης, οι θάνατοι κατά τη διάρκεια του τοκετού
λόγω επιπλοκών και η αυξημένη θνησιμότητα βρεφών και νηπίων λόγω επικίνδυνων
λοιμώξεων ή ανεπαρκούς φροντίδας έχουν θεωρηθεί ως άμεσες συνέπειες[9]. Όσον
αφορά στην ψυχική υγεία των ανήλικων νυφών, ένα πρώτο αποτέλεσμα είναι η
απομόνωση που αντιμετωπίζουν επειδή δεν μετέχουν σε δραστηριότητες
κοινωνικοποίησης όπως η εκπαίδευση[10].
Δυστυχώς, η απομόνωση αυτή συχνά συνοδεύεται από τη σωματική ή ψυχική βία που
υφίστανται από τον σύζυγό τους ή την οικογένειά του[11].
Αναπόφευκτα, η κατάθλιψη είναι σύνηθες πρόβλημα για τα κορίτσια αυτά[12]. Εκτός των θεμάτων υγείας, εντοπίζονται και
προβλήματα προσωπικής και οικονομικής ανάπτυξης. Για τη συντριπτική πλειοψηφία
των ανήλικων νυφών, ο γάμος σημαίνει τη διακοπή της παρουσίας τους στο σχολείο[13]. Η
έλλειψη πρόσβασης στην τυπική εκπαίδευση διαμορφώνει περαιτέρω επιπτώσεις. Κατά
πρώτον, τα κορίτσια αυτά δεν διαθέτουν βασικές γνώσεις και ικανότητες, με
αποτέλεσμα να μην μπορούν να διαχειριστούν καθημερινές υποθέσεις που αφορούν
στο νοικοκυριό ή την ανατροφή των παιδιών τους[14].
Κατά δεύτερον, δεδομένου της έλλειψης μόρφωσης ή τεχνικής εξειδίκευσης που
επικρατεί, δεν μπορούν να αναζητήσουν εργασία προκειμένου να συνεισφέρουν
οικονομικά στις νέες τους οικογένειες, ενώ αν καταφέρουν να εργαστούν είναι υπό
εξαιρετικά άσχημες συνθήκες[15]. Κατά
τρίτον, επειδή δεν έχουν κάποιον εξασφαλισμένο τίτλο μόρφωσης ή οικονομική
ανεξαρτησία, συχνά δεν θεωρούνται αυτόνομες προσωπικότητες εντός του
οικογενειακού τους περιβάλλοντος με συνέπεια να μην συμμετέχουν στη λήψη
αποφάσεων που τις αφορούν άμεσα[16].
Προφανώς, δεν έχουν πρόσβαση στη δημόσια σφαίρα, και δεν έχουν φωνή εντός των
κοινοτήτων τους[17].Οι
κοινωνικές επιπτώσεις είναι εξίσου ανησυχητικές. Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού
παραμένει ανενεργό οικονομικά, με αποτέλεσμα να μειώνεται η παραγωγικότητα και
η κατανάλωση, δείκτες κρίσιμοι για τα υπό ανάπτυξη κράτη. Αν ένα μέρος των
παντρεμένων κοριτσιών αποκατασταθεί εργασιακά, τότε πρόκειται κυρίως για
ανειδίκευτες εργάτριες με περιορισμένη αποδοτικότητα και μειωμένους μισθούς. Η
φτώχεια και η έλλειψη βασικών γνώσεων σημαίνουν, επίσης, μεγαλύτερες πιθανότητες
μετάδοσης χρόνιων ασθενειών. Αυτή η αλυσιδωτή αντίδραση συνεπάγεται αυξημένα
έξοδα περίθαλψης και υψηλή θνησιμότητα σε νεαρές ηλικίες. Τέλος, καθώς ένας
μεγάλος αριθμός γυναικών παραμένουν αποκλεισμένες από τις δημόσιες εξελίξεις,
οι προσπάθειες εκδημοκρατισμού και ενεργοποίησης των κοινοτήτων είναι εξαρχής
καταδικασμένες. Ο φαύλος κύκλος που εδραιώνεται γρήγορα είναι εμφανής. Το κύριο
αίτιο που μία οικογένεια επιλέγει να παντρέψει μία ανήλικη κόρη είναι η
φτώχεια. Το πλεονέκτημα για τις οικογένειες είναι διπλό: αφενός, γλιτώνουν τα
έξοδα ανατροφής της κόρης τους όταν τα επωμιστεί ο σύζυγός της και, αφετέρου
συχνά λαμβάνουν προίκα, κέρδος το οποίο αυξάνεται όσο πιο νεαρή είναι η νύφη[18].
Δευτερευόντως, ο γάμος ανηλίκων συνδέεται με το κοινωνικό στάτους, καθώς οι
οικογένειες διαμορφώνουν ευρύτερα δίκτυα επιρροής, στοιχείο κρίσιμο για την
καθημερινότητα στις προ-μοντέρνες κοινωνίες[19].
Σημαντικός παράγοντας είναι πιθανώς και οι καλύτερες συνθήκες ζωής που
επιθυμούν οι γονείς για τις κόρες τους[20].
Τόσο τα αίτια, όσο και οι επιπτώσεις από τους γάμους ανηλίκων καθορίζουν γενικά
τα αντίμετρα που μπορεί να ληφθούν σε κρατικό και διεθνές επίπεδο. Το
πρωταρχικό είναι η θέσπιση σαφούς νομοθεσίας που απαγορεύει τον γάμο ανηλίκων
από τις κυβερνήσεις των επιμέρους κρατών[21].
Εντούτοις, επειδή η νομοθεσία συχνά δεν εφαρμόζεται[22],
απαιτούνται και άλλες πρωτοβουλίες. Οι πιο συνήθεις μορφές δράσης πέρα των
νομοθετικών μπορούν να ταξινομηθούν σε τέσσερις κατηγορίες: την υποστήριξη των
κοριτσιών μέσω της εκπαίδευσης και των δικτύων επικοινωνίας, την ενημέρωση των
οικογενειών και των κοινοτήτων, τη βελτίωση της πρόσβασης και της ποιότητας για
την εκπαίδευση των κοριτσιών και, τέλος, την προσφορά οικονομικών κινήτρων στις
οικογένειες[23]. Σύμφωνα
με τα συγκριτικά στοιχεία από τη μελέτη της αποτελεσματικότητας αυτών των
προσεγγίσεων, η μελλοντική στρατηγική οφείλει να επικεντρωθεί σε συγκεκριμένο
σχεδιασμό. Οι πιο επιτυχημένες προσπάθειες είναι εκείνες που βασίζονται στην
παροχή γνώσεων και ικανοτήτων για τα κορίτσια, με την ταυτόχρονη ενεργοποίηση
των τοπικών κοινοτήτων[24]. Λαμβάνοντας υπόψη
τα ανωτέρω, καθίσταται σαφές πως η διεθνής κοινότητα οφείλει να υιοθετήσει
συγκεκριμένες πρακτικές για την καταπολέμηση του γάμου ανηλίκων. Αρχικά, η
νομική θέσπιση, χωρίς «παραθυράκια» και εξαιρέσεις, του ηλικιακού ορίου των 18
ετών για τον γάμο από τα κράτη του ΟΗΕ. Ειδικευμένοι οργανισμοί όπως η
Ευρωπαϊκή Ένωση και η Παγκόσμια Τράπεζα έχουν την ευκαιρία να συμβάλλουν
δυναμικά σε αυτή τη διαδικασία χάρη στην αυξημένη πολιτική ισχύ που διαθέτουν.
Επιπροσθέτως, η οικονομική και τεχνική υποστήριξη των ΜΚΟ, υπερεθνικών και
κρατικών οργανισμών που δραστηριοποιούνται προκειμένου να μειώσουν τους γάμους
ανηλίκων και να βοηθήσουν σε διάφορους τομείς όσες γυναίκες έχουν ήδη
παντρευτεί, είναι αναγκαία. Οι πόροι για αυτά τα προγράμματα θα προέρχονται από
τον σχεδιασμό για την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης που διαθέτουν οι
περισσότεροι διακρατικοί οργανισμοί. Οι πολιτικές ηγεσίες, αλλά και οι τοπικοί
παράγοντες, οφείλουν να κατανοήσουν πως οι γάμοι ανηλίκων είναι όχι απλώς
παράνομοι και ηθικά κατακριτέοι, αλλά παγιώνουν μία σειρά διαχρονικά αρνητικών
συνθηκών για το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
[1] United Nations (1979) ‘Convention on the
Elimination of All Forms of Discrimination against Women’, United Nations
Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women. Διαθέσιμο
στη διεύθυνση: http://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/text/econvention.htm
[τελευταία πρόσβαση: 2017-03-25].
[2]
United Nations (1989) ‘Convention on the Rights of the Child’, United Nations
Human Rights. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/CRC.aspx [τελευταία πρόσβαση:
2017-03-25].
[3] Nour, Nawal M. (2009) 'Child Marriage: A
Silent Health and Human Rights Issue', Reviews
in Obstetrics & Gynecology, 2(1), p. 52.
[4]
UNICEF (2016), ‘Child Marriage around the World’, Girls not Brides. Διαθέσιμο
στη διεύθυνση: http://www.girlsnotbrides.org/where-does-it-happen/
[τελευταία πρόσβαση: 2017-03-25].
[5]
Ibid.
[6]
Ibid.
[7]
Ibid.
[8]
Santhya, K.G. (2011), 'Early Marriage and Sexual and Reproductive Health
Vulnerabilities of Young Women: A Synthesis of Recent Evidence from Developing
Countries', Current Opinion in Obstetrics
and Gynecology, 23, p. 335 .
[9]
Ibid, p. 335-337.
[10]
Parsons, Jennifer , Edmeades, Jeffrey, Kes, Aslihan, Petroni, Suzanne, Sexton,
Maggie & Wodon, Quentin (2015) 'Economic Impacts of Child Marriage: A
Review of the Literature', The Review of
Faith & International Affairs, 13(3), p. 17-18.
[11]
Ibid.
[12]
Ibid.
[13]
Parsons et al, Ibid, p. 13.
[14]
Ibid, p. 14.
[15]
Ibid.
[16]
Ibid.
[17]
Ibid.
[18]
Nour, Nawal M. (2009) 'Child Marriage: A Silent Health and Human Rights Issue',
Reviews in Obstetrics & Gynecology,
2(1), pp. 53.
[19]
Nour, Ibid.
[20]
Ibid.
[21]
Nguyen, Minh Cong & Wodon, Quentin (2015) 'Global and Regional Trends in
Child Marriage', The Review of Faith
& International Affairs, 13(3), pp. 6.
[22]
Ibid.
[23]
Malhotra, Anju, Warner, Ann, McGonagle, Allison & Lee-Rife Susan (2011), Solutions to End Child Marriage: What the
Evidence Shows, Washington: International Center for Research on Women, p.
26.
