του Καφαντάρη Βαλέριου
Το 2016 αποτέλεσε μία χρονιά σημαντικών αλλαγών για τη
ρωσική οικονομία, αν και δεν υπήρξε άρση των κυρώσεων, ούτε σπουδαίο κύμα ξένων
επενδύσεων. Η εν λόγω χρονιά σημαδεύτηκε από γεγονότα, τα οποία αργά και
σταθερά επαναφέρουν τη ρωσική οικονομία σε θετική τροχιά. Από την άλλη πλευρά,
σχεδόν όλες οι αρνητικές τάσεις στη ρωσική οικονομία εμφανίζουν σημάδια
βελτίωσης, με κάποια από αυτά να κινούνται ήδη σε θετική κατεύθυνση. Το 2017 θα
αποτελέσει σημείο καμπής για την εθνική οικονομία. Τα βασικά ερωτήματα που θα
πρέπει να απαντηθούν είναι: Ποιο θα είναι το νέο μοντέλο της οικονομικής
ανάπτυξης; Είναι η οικονομική ανάπτυξη δυνατή στη Ρωσία το 2017; Αν ναι, σε ποιο
βαθμό θα είναι σταθερή;
Το 2016 ήταν μια χρονιά με μικτά
αποτελέσματα για τη ρωσική οικονομία. Η κυβέρνηση προσπάθησε σκληρά να
ισορροπήσει μεταξύ της αντιμετώπισης των οικονομικών προβλημάτων και της
κοινωνικής ανάπτυξης, αλλά οι επιτυχίες σε αυτήν την προσπάθεια υπήρξαν
μετρημένες. Οι μακροοικονομικοί δείκτες της Ρωσίας το 2016 είναι ελπιδοφόροι.
Οι αρχές κατάφεραν να διατηρήσουν τον έλεγχο της οικονομίας, την εκπλήρωση των
κοινωνικών τους υποχρεώσεων και να εξασφαλίσουν την χρηματοδότηση των μισθών και
των συντάξεων. Οι κύριες προκλήσεις που
αντιμετωπίζει η οικονομία παραμένουν ίδιες όπως και
πριν: χαμηλές τιμές ενέργειας, δυτικές κυρώσεις, περισσότερα μέτρα
προστατευτισμού στις ρωσικές χρηματοπιστωτικές αγορές, και αδυναμία των
οικονομικών θεσμών της χώρας.
Η ρωσική οικονομία το 2016 αυξήθηκε μόνο
κατά 0,5 τοις εκατό[1]. Στην
πραγματικότητα, η οικονομία της χώρας έχει ήδη μεταβεί από την κρίση στη
στασιμότητα. Προς το παρόν, ο ρυθμός ανάπτυξης αναμένεται να φθάσει 0,5-1 τοις
εκατό[2].
Ένα υψηλότερο ποσοστό μπορεί να συμβεί, μόνο αν εφαρμοστούν διαρθρωτικές
μεταρρυθμίσεις μεγάλης κλίμακας. Το ζήτημα των
διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων είναι ένα από τα πιο πολυσυζητημένα προβλήματα μέσα
στη ρωσική κοινότητα των εμπειρογνωμόνων. Πολλοί Ρώσοι και ξένοι παρατηρητές πιστεύουν
ότι οι ουσιαστικές διαρθρωτικές
μεταρρυθμίσεις δεν έχουν υλοποιηθεί ακόμη. Ωστόσο, άλλοι υποστηρίζουν ότι οι
αρχές εισήγαγαν πρόγραμμα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων μεγάλης κλίμακας το 2016,
σε μια σειρά από τομείς.[3]
Πρώτον, η κυβέρνηση πραγματοποίησε
ιδιωτικοποιήσεις οι οποίες ήταν η βασική πηγή χρηματοδότησης του κρατικού
προϋπολογισμού και διασφάλισαν ότι η χώρα θα είναι σε θέση να ξεπεράσει τις
αρνητικές επιπτώσεις των δυτικών χρηματοπιστωτικών και οικονομικών κυρώσεων. Η
πώληση του 19,5 τοις εκατό των μετοχών του ρωσικού ενεργειακού κολοσσού Rosneft[4]
στους ξένους επενδυτές ήταν το σημαντικότερο γεγονός στον τομέα αυτό. Το 2017
μπορεί να γίνουν περαιτέρω πρωτοβουλίες ιδιωτικοποίησης. Δεύτερον,
η καταπολέμηση της διαφθοράς είχε φτάσει σε ένα πρωτοφανές επίπεδο το 2016. Για
πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία της Ρωσίας, ο κορυφαίος οικονομικός
αξιωματούχος της χώρας, Alexei Ulyukaev, συνελήφθη με την κατηγορία της
διαφθοράς.[5]
Την ίδια στιγμή, ένας αριθμός ποινικών ερευνών πραγματοποιήθηκε εναντίον πολλών
κυβερνητικών αξιωματούχων σε ομοσπονδιακό και σε περιφερειακό επίπεδο. Η
διαφθορά, η οποία είναι παραδοσιακά το βασικό εμπόδιο στο δρόμο της
αποτελεσματικής οικονομικής διακυβέρνησης, τώρα αντιμετωπίζεται πιο ενεργά.
Τρίτον, το Κρεμλίνο έκανε βήματα για να
ενθαρρύνει τον ανταγωνισμό στην εγχώρια αγορά. Η μείωση
του αριθμού των μυστηριωδών προγραμμάτων κρατικής χρηματοδότησης,[6]
δημιουργεί ένα νέο επιχειρηματικό κλίμα και το χρηματιστήριο της χώρας
αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς, ενώ η τιμή των μετοχών των εθνικών εταιρειών έχει
αυξηθεί κατά 27 τοις εκατό[7]
και η τάση αυτή συνεχίζεται. Τέταρτον, το κράτος έχει
πραγματοποιήσει αυστηρή νομισματική πολιτική που θα μπορούσε να οδηγήσει σε
μείωση του πληθωρισμού στο εγγύς μέλλον και μια ώθηση στις επενδύσεις. Θα μπορούσε
επίσης, να κάνει τη μακροοικονομική πολιτική πιο προβλέψιμη και διαφανή, από
ότι ήταν εδώ και δεκαετίες.
Η βιομηχανία ξύλου της Ρωσίας, η ελαφρά
βιομηχανία και οι χημικές βιομηχανίες, καθώς και η παραγωγή μηχανημάτων και
εξοπλισμού βίωσαν ανάπτυξη το 2016[8].
Η μεγάλης κλίμακας κρατική στήριξη της βιομηχανίας αυτοκινήτων βοήθησε να αποφευχθεί η πτώχευση των εταιρειών, αλλά
δεν κατάφερε να οδηγήσει σε σημαντικές διαρθρωτικές αλλαγές. Η
πολιτική της υποκατάστασης των εισαγωγών έχει γίνει πιο ορατή στην πράξη. Το
2016 η κυβέρνηση έθεσε ως στόχο της την ανάπτυξη του τομέα της υψηλής
τεχνολογίας, ο οποίος είναι ζωτικής σημασίας
για την εθνική ασφάλεια της χώρας. Ως εκ τούτου, τα έργα της υποκατάστασης των
εισαγωγών στην εν λόγω βιομηχανία, έλαβαν τη δέουσα
προσοχή από τις αρχές. Από την άλλη πλευρά η μεταλλουργία,
η παραδοσιακή “ατμομηχανή” της ρωσικής οικονομίας σε περιόδους κρίσης, διήλθε
μια δύσκολη περίοδο. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η εγχώρια ζήτηση για τα
προϊόντα της, εξακολουθούν να μειώνονται και οι αγορές του εξωτερικού
καθίστανται απρόσιτες για τις ρωσικές εταιρείες.[9]
Η
κατασκευαστική βιομηχανία επίσης διέρχεται μια κρίση. Το 2016 έπεσε κατά 4 τοις
εκατό, με αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής
σε παρακείμενες βιομηχανίες.
Η πτώση των άμεσων ξένων επενδύσεων στη
ρωσική οικονομία, κατά τη διάρκεια των τριών
τελευταίων ετών, έχει άμεση σχέση με τις
κυρώσεις που δεν επιτρέπουν στις ρωσικές τράπεζες και εταιρείες να ζητήσουν
δάνεια από παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές. Ωστόσο,
για να επιτευχθεί η επιθυμητή αύξηση των επενδύσεων εντός του 2017, θα πρέπει
τόσο η Δύση να μην επιβάλλει νέες κυρώσεις, όσο και το ΑΕΠ της Ρωσίας να
αυξηθεί και παράλληλα, να μειωθεί η αβεβαιότητα που χαρακτηρίζει τον
επιχειρηματικό τομέα.
Το ανησυχητικό είναι ότι ο κύκλος εργασιών
του εμπορίου στη χώρα εξακολουθεί να μειώνεται και αυτό μπορεί να σταματήσει,
μόνο με την εξασφάλιση της συνολικής οικονομικής ανάπτυξης και την αποκατάσταση
της εμπιστοσύνης του κοινού. Σήμερα, το 80 τοις εκατό του πληθυσμού δεν έχει
αποταμιεύσεις και αυτό οφείλεται στο χαμηλό βιοτικό επίπεδο και τις
χρηματοοικονομικές γνώσεις, ενώ το υπόλοιπο 20 τοις εκατό των Ρώσων πολιτών
προτιμά να εξοικονομήσει τα κέρδη του αντί να τα δαπανήσει[10].
Η γεωργία είναι ένας από τους λίγους
τομείς της ρωσικής οικονομίας που αναπτύσσεται ταχύτατα και με επιτυχία. Το
2016 αυξήθηκε κατά 3 τοις εκατό[11],
λόγω της μεγάλης κλίμακας οικονομικής
στήριξης και των αντιποίνων των κυρώσεων της
Ρωσίας, που επιβλήθηκαν τον Αύγουστο του 2014. Οι κυρώσεις τροφίμων της Ρωσίας δημιούργησαν
ευνοϊκές συνθήκες για τους εγχώριους παραγωγούς να αναπτυχθούν.
Το επίπεδο της κατανάλωσης και το
συνολικό βιοτικό επίπεδο στη χώρα παραμένει χαμηλό και συνέχισε να μειώνεται το
2016. Η κυβέρνηση απέτυχε να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα. Σήμερα περίπου 5
εκατομμύρια άνθρωποι λαμβάνουν μισθό κάτω από το κατώτατο όριο.[12]
Τα
πραγματικά εισοδήματα των πολιτών, που άρχισαν να μειώνονται το 2014, συνέχισαν
την πτωτική τους τάση και για τα τρία τελευταία χρόνια. Το 2016 η συνολική
μείωση είναι επιπλέον 5,3 τοις εκατό[13].
Η απόλυτη πλειοψηφία του ρωσικού πληθυσμού έχει πέσει σε “καταναλωτική θλίψη” και κατά πάσα πιθανότητα η αλλαγή σε αυτήν την
κατάσταση θα επέλθει με την ανάπτυξη της οικονομίας στα νοικοκυριά. Ως
αποτέλεσμα, ο κύκλος εργασιών του λιανικού εμπορίου το 2016 μειώθηκε κατά 5,1
τοις εκατό και η κατασκευή κατοικιών κατά 6,5 τοις εκατό.[14]
Κατά τη διάρκεια του έτους, οι αρχές ήταν υπερβολικά αργές στην καταβολή των
συντάξεων και ο πληθωρισμός και οι μισθοί των δημοσίων υπαλλήλων αυξήθηκαν πολύ
πιο γρήγορα[15].
Μετά από αρκετές απρόσμενες διακυμάνσεις
τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο του 2016, η συναλλαγματική ισοτιμία για το ρωσικό
ρούβλι παραμένει σταθερή στο επίπεδο του
62-67 ρούβλια ανά δολάριο και μακροπρόθεσμα θα μπορούσε να ενισχυθεί στο
επίπεδο του 55 ρούβλια ανά δολάριο[16]. Ο πληθωρισμός
μειώθηκε το 2016 στο 5,8 τοις εκατό, ποσοστό ρεκόρ στη μετασοβιετική ιστορία.[17]
Κατά
τη διάρκεια του 2016, η Κεντρική Τράπεζα της
Ρωσίας μείωσε το βασικό της επιτόκιο ελάχιστα,
από 11 σε 10 τοις εκατό[18].
Το υψηλό επιτόκιο σε συνδυασμό με τη μείωση του πληθωρισμού έχει ως αποτέλεσμα,
τον περιορισμό της οικονομικής δραστηριότητας, δυσχεραίνοντας έτι περαιτέρω τις
προσπάθειες αντιμετώπισης της στασιμότητας.
Από την άλλη πλευρά, ένα τόσο υψηλό
επιτόκιο κρατά τον κίνδυνο του πληθωρισμού σε χαμηλά επίπεδα. Ο εν λόγω
κίνδυνος αντιπροσωπεύει έναν από τους βασικούς παράγοντες αβεβαιότητας για
όλους τους οικονομικούς φορείς. Το 2017 η ρωσική Κεντρική Τράπεζα σχεδιάζει να
μειώσει το βασικό της επιτόκιο στο επίπεδο του 6,5 με 6,75 τοις εκατό το χρόνο,[19]
αν ο πληθωρισμός πέσει στο βασικό επίπεδο του 4 τοις εκατό. Παράλληλα, το
έλλειμμα του προϋπολογισμού σταμάτησε να αυξάνεται και σταθεροποιήθηκε στο
ασφαλές σημείο του 2,4 τοις εκατό του ΑΕΠ (1.8 τρισεκατομμύρια ρούβλια ή 29.9
δισεκατομμύρια $)[20].
Το έλλειμμα χρηματοδοτείται από συσσωρευμένες αποταμιεύσεις της κυβέρνησης, από
τα κέρδη από τις ιδιωτικοποιήσεις και τα δάνεια.
Τέλος, η αύξηση των τιμών του πετρελαίου
στο τέλος του 2016 σηματοδότησαν την έναρξη μιας νέας τάσης. Κατά τη διάρκεια του
παρελθόντος έτους, η τιμή του πετρελαίου αντιμετώπισε σημαντικές διακυμάνσεις
και αυτό δυσκόλεψε τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό στη Ρωσία. Ωστόσο, υπάρχει η
πεποίθηση ότι η μέση τιμή του πετρελαίου το 2017 θα είναι περίπου 55$ ανά
βαρέλι.[21]
Η ανωτέρω εκτίμηση είναι υψηλότερη από τις προβλέψεις της κυβέρνησης (40$ ανά
βαρέλι) που χρησιμοποιούνται για τον τρέχων σχεδιασμό του κρατικού
προϋπολογισμού.
Ο κρατικός μηχανισμός ασχολείται ενεργά
με την προετοιμασία για τις επερχόμενες προεδρικές εκλογές το 2018. Είναι
πιθανό ότι το πρόγραμμα των “ήσυχων μεταρρυθμίσεων” θα συνεχιστεί, αλλά είναι
σαφές ότι οι πιο δύσκολες και επίπονες μεταρρυθμίσεις θα λάβουν χώρα μετά τις
εκλογές. Είναι πολύ πιθανό η ρωσική οικονομία να αυξηθεί περισσότερο από 1 τοις εκατό το επόμενο
έτος[22].
Τα βασικά εμπόδια που παρακωλύουν την οικονομική ανάπτυξη αυτή τη στιγμή,
περιλαμβάνουν την κρίση των πραγματικών εισοδημάτων και τον άνισο κρατικό
προϋπολογισμό. Η πρωτοβουλία του κράτους να πραγματοποιήσει ουσιαστικές αλλαγές
στο φορολογικό σύστημα της χώρας στο εγγύς μέλλον, θα μπορούσε να έχει αρνητικό
αντίκτυπο στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις της χώρας. Αντίθετα οι μεγάλες επιχειρήσεις που ασχολούνται με την
υποκατάσταση των εισαγωγών είναι πιθανό να επωφεληθούν από την φορολογική
μεταρρύθμιση.
Το 2017 η Ρωσία έχει προοπτικές για επιστροφή σε
σταθερούς και ισορροπημένους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης, αλλά αυτό θα
εξαρτηθεί από την ικανότητα της κυβέρνησης να εφαρμόσει διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις,
την καταπολέμηση της διαφθοράς και τη διεξαγωγή ουσιαστικού διαλόγου με τις
επιχειρήσεις.
[1] Russia GDP Annual Growth Rate, Trading Economics, http://www.tradingeconomics.com/russia/gdp-growth-annual,
ημ.
ανάκτησης
27/3/2017
[2]Ibid
.
[3] Russia needs a
revolution to reform its economy, Financial Times, 16/1/2017
https://www.ft.com/content/3bf85efa-dbea-11e6-9d7c-be108f1c1dce,
ημ. ανάκτησης 28/2/2017
[4] Russia signs decree
to sell 19.5 percent Rosneft stake, Reuters, 7/11/2016 http://www.reuters.com/article/us-russia-rosneft-privatisation-idUSKBN1321V5 ημ. ανάκτησης
28/2/2017
[5] Russia: Alexei
Ulyukayev arrested, fired over $2m bribe, Aljazeera, 15/11/2016
http://www.aljazeera.com/news/2016/11/russia-alexei-ulyukayev-arrested-fired-2m-bribe-161115190653772.html , ημ. ανάκτησης 28/2/2017
http://www.aljazeera.com/news/2016/11/russia-alexei-ulyukayev-arrested-fired-2m-bribe-161115190653772.html , ημ. ανάκτησης 28/2/2017
[6] I. Tsvetkov, Inside
the anti-corruption campaign against Russia's liberals, Russia Direct, 17/11/2016
http://www.russia-direct.org/opinion/inside-anti-corruption-campaign-against-russias-liberals ημ. ανάκτησης 28/2/2017
http://www.russia-direct.org/opinion/inside-anti-corruption-campaign-against-russias-liberals ημ. ανάκτησης 28/2/2017
[7] Russia MICEX Stock Market Index,
Trading Economics, http://www.tradingeconomics.com/russia/stock-market,
ημ.
ανάκτησης
27/3/2017
[8]
Kenneth Rapoza, Russia's Economy Goes
Out With A 'Bang', Forbes,
26/12/2016, https://www.forbes.com/sites/kenrapoza/2016/12/26/russia-2016-economy-rosneft-putin/#6fd3630c6dc7 ημ. ανάκτησης
27/3/2017
[9] Industry in Russia,
Focus Economics, https://www.focus-economics.com/country-indicator/russia/industry ημ. ανάκτησης 28/2/2017
[10] Most Russians Not
Saving Money, Poll Shows, The Moscow Times, 23/9/2015, https://themoscowtimes.com/news/most-russians-not-saving-money-poll-shows-49764 ημ. ανάκτησης
27/3/2017
[11]
Supra note 8
[12] Almost five million Russians receive
salaries below the minimum wage, said the Golodets, Russia News Today, 12/1/2017,
http://chelorg.com/2017/01/12/almost-five-million-russians-receive-salaries-below-the-minimum-wage-said-the-golodets
ημ. ανάκτησης 28/2/2017
[13] Russia Average
Monthly Wages, Trading
Economic, http://www.tradingeconomics.com/russia/wages, ημ. ανάκτησης
27/2/2017
[14]
Supra note 8
[15] Russia Average Monthly Wages 1992-2017,
Trading Economics, http://www.tradingeconomics.com/russia/wages ημ. ανάκτησης 28/2/2017
[16] Russian Ruble, Trading Economics, http://www.tradingeconomics.com/russia/currency/forecast ημ. ανάκτησης
27/2/2017
[17] Russia Inflation
Rate, Trading
Economics http://www.tradingeconomics.com/russia/inflation-cpi ημ. ανάκτησης 28/2/2017
[18] Russia Interest
Rate, Trading
Economics, http://www.tradingeconomics.com/russia/interest-rate ημ. ανάκτησης
27/2/2017
[20] Russia Economic
Outlook, Focus Economics, 7/3/2017, http://www.focus-economics.com/countries/russia ημ. ανάκτησης
27/3/2017
[21] I. Slav, Why
Russia Expects $40 Oil This Year, OilPrice.com, 4/1/2017 http://oilprice.com/Energy/Oil-Prices/Why-Russia-Expects-40-Oil-This-Year.html ημ. ανάκτησης 28/2/2017
