Η στροφή της Τουρκίας προς Ανατολάς και η ενδεχόμενη ένταξή της στον SCO

του Φούκα Βασιλείου

 

Η πρόσφατη επιδείνωση των σχέσεων της Τουρκίας με τη Δύση (Ευρώπη και Η.Π.Α.), σε συνδυασμό με τη σταδιακή αποκατάσταση της συνεργασίας της με τη Ρωσία και το γεωπολιτικό ρόλο που επιθυμεί η ίδια να διαδραματίσει στη Μέση Ανατολή, καθιστούν την στροφή προς την Ανατολή ως μία εναλλακτική για τη γείτονα χώρα. Με αφορμή την ανακοίνωση του Τούρκου Προέδρου Rezep Tayip Erdogan για πιθανότητα ένταξης της χώρας του στον Shanghai Cooperation Organization (SCO), ως απάντηση στη στασιμότητα των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Ε.Ε., το παρόν άρθρο επιχειρεί μία εξέταση των προοπτικών της Τουρκίας στο να καταστεί μία Ευρασιατική χώρα και να αναδειχθεί ως τρίτος πόλος ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση.

 

Η στροφή στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας.

Το ξημέρωμα της 16^ης Ιουλίου του 2016, ύστερα από την απόπειρα πραξικοπήματος, βρήκε τη γείτονα χώρα και τον «επιζήσαντα» Rezep Tayip Erdogan να προβαίνει σε μία μεγάλη στροφή στην εξωτερική του πολιτική. Η αποκατάσταση των σχέσεων του με το Ισραήλ συνιστούσε την πρώτη κίνηση στην σκακιέρα του Τούρκου Προέδρου.[1] Ακολούθησε η προσπάθεια επαναπροσέγγισης με τη Ρωσία, η οποία δε διαταράχτηκε, φαινομενικά, ούτε και από την εν ψυχρώ δολοφονία του Ρώσου Πρέσβη Andrei Karlov στις 19 Δεκεμβρίου του περασμένου έτους,[2] ενώ στοχεύει και στην προσέγγιση της Αιγύπτου.[3]

Αντίθετη πορεία παρατηρείται στις σχέσεις της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μάλιστα, η συμφωνία της Ε.Ε. με την Άγκυρα για τους πρόσφυγες, η οποία συνοδεύεται από οικονομικό πακέτο τριών δισεκατομμυρίων ευρώ, ουσιαστικά βρίσκεται σε μία μόνιμη εκκρεμότητα.[4] Υψηλοί συνάμα είναι οι τόνοι του Τούρκου Προέδρου κάθε φορά που αναφέρεται στους Ευρωπαίους, καθώς και στους Αμερικανούς, ζητώντας την έκδοση του φερόμενου ως πρωτεργάτη του πραξικοπήματος Fethullah Gülen.

Εστιάζοντας στις σχέσεις Τουρκίας - Ε.Ε., παρατηρείται μία απομάκρυνση της γείτονας χώρας από την Ευρώπη. Έχοντας υπόψη ότι από την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων το 2005 έχουν περάσει ήδη 12 χρόνια και οι προοπτικές ένταξης φαίνονται ζοφερές, ιδιαίτερα μετά το πραξικόπημα και τις φωνές από χώρες - μέλη της Ε.Ε. για καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η Τουρκία είναι απογοητευμένη.[5] Κατηγορεί μάλιστα την Ε.Ε. ότι την έχει αντιμετωπίσει με διαφορετικό τρόπο στη διαδικασία προσχώρησης και ότι δεν ξεκλειδώνει όλα τα χρήματα που της είχε υποσχεθεί, μετά τη συμφωνία για το προσφυγικό.

Επιπλέον, ο Τούρκος Πρόεδρος σε δηλώσεις του ανέφερε πως ανάλογα γεγονότα με αυτό του Brexit θα μπορούσαν να συμβούν και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως στην Ιταλία και στη Γαλλία, αφήνοντας υπόνοιες για διάλυση της Ένωσης.[6] Τόνισε ακόμη ότι η χώρα του δεν θα πρέπει να είναι προσκολλημένη στην ιδέα να ενταχθεί στην Ε.Ε. και στην υλοποίηση όλων των προϋποθέσεων για την ένταξη της, υπογραμμίζοντας ότι μελετούνται διάφορες εναλλακτικές, όπως η ένταξη στον SCO.[7] 

 

Η πιθανότητα ένταξης στον SCO.

Η απομάκρυνση της Τουρκίας από την ευρωπαϊκή προοπτική της και η στροφή στη Ρωσία και στις χώρες που αναφέρθηκαν ανωτέρω έχει και άλλες διαστάσεις. Τα προβλήματα της εύθραυστης τουρκικής οικονομίας[8] και η μεγάλη πτώση του τουρισμού, κυρίως του ρωσικού, ουσιαστικά επέβαλαν τη συγγνώμη του Τούρκου Προέδρου προς το Ρώσο ομόλογό του, αλλά και η συμφωνία με το Ισραήλ, ως πρόσφορο έδαφος για μελλοντική ενεργειακή συνεργασία. Αξίζει να αναφερθεί ότι η άρση των ρωσικών κυρώσεων προς την Τουρκία συνιστά μία ιδιαιτέρως θετική εξέλιξη για την τουρκική οικονομία, καθώς οι ζημίες που προκλήθηκαν σε διάστημα μόλις έξι μηνών ανήλθαν σε 20 δισεκατομμύρια δολάρια.[9]

Επιπλέον, ο R. T. Erdogan εξετάζει τις προοπτικές που θα είχε η ένταξη της χώρας του στον SCO και τα οφέλη μίας τέτοιας κίνησης για την τουρκική οικονομία, χαρακτηρίζοντας τη ως «βολική».[10] Η Τουρκία, πέρα από το μήνυμα προς τη Δύση ότι διαθέτει εναλλακτικές, επεξεργάζεται την πιθανότητα να καταστεί πλήρες μέλος της «Πεντάδας της Σανγκάης», ούσα ήδη από το 2013 «εταίρος διαλόγου»[11], λόγω και οικονομικών κριτηρίων. Ενδεικτικά, στα τέλη Οκτωβρίου του περασμένου έτους, η Τουρκία και η Κίνα διεξήγαγαν εμπορικό συμπόσιο στην Κωνσταντινούπολη, στο οποίο υπεγράφησαν συνολικά 36 νέες συμβάσεις αξίας 300 εκατομμυρίων δολαρίων.[12]

Η πιθανή ένταξη, μάλιστα, της Τουρκίας στον SCO θα ολοκλήρωνε το Συμβούλιο Συνεργασίας των τουρκόφωνων χωρών (CCTS), το οποίο λειτουργεί ταυτόχρονα ως συντονιστικό όργανο για όλους τους άλλους αυτόνομους μηχανισμούς συνεργασίας, όπως η Κοινοβουλευτική Συνέλευση των τουρκόφωνων χωρών (TURKPA), ο Διεθνής Οργανισμός του Τουρκικού Πολιτισμού (TURKSOY) και η Τουρκική Ακαδημία. Το συμβούλιο από την ίδρυση του το 2009 έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο όσον αφορά στη θεσμοθέτηση των ανταλλαγών.[13]

Η γεωγραφική θέση της Τουρκίας, εξάλλου, είναι τεράστιας σημασίας για τα συμφέροντα της Κίνας. Ο ρόλος της στην εφαρμογή του κινεζικού σχεδίου «μια ζώνη, ένας Δρόμος» («Δρόμος του Μεταξιού») αξιολογείται από την Κίνα ως καθοριστικός. Επιπλέον, η γείτονα χώρα αναδεικνύεται σε έναν ολοένα και σημαντικότερο προορισμό για τις κινεζικές εταιρείες στους τομείς του εμπορίου και των επενδύσεων. Αυτό επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι σήμερα η Κίνα είναι ο τρίτος εμπορικός εταίρος της Άγκυρας, με ανταλλαγές 28 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ με την αύξηση του κινεζικού τουρισμού αναπτύσσονται παράλληλα οι πολιτιστικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών.[14]

 

Η Τουρκία ως τρίτος πόλος ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση.

Όπως γίνεται κατανοητό, η Τουρκία βρίσκεται σε διαδικασία επανεξέτασης του γεωγραφικού της ρόλου και επιχειρεί να δρομολογήσει μία νέα τάξη πραγμάτων, καθιστώντας τον εαυτό της ως τον 3^ο πόλο, τοποθετημένη ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση.[15] Εδώ και καιρό, μάλιστα, η γείτονα χώρα αυτοχαρακτηρίζεται ως ένα «Ευρασιατικό κέντρο βαρύτητας»,[16] όπως τόνισε χαρακτηριστικά ο Vladimir Avatkov, διευθυντής του Κέντρου Μεσανατολικών Σπουδών, Διεθνών Σχέσεων και Διπλωματίας.

Ο τουρκικός, όμως, αναθεωρητισμός στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, ο οποίος συχνά εμφανίζεται ως αντι-Δυτικισμός (λόγω των τεταμένων σχέσεων τόσο στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ όσο και στο πλαίσιο της Ε.Ε.) επιχειρεί παραδόξως την υλοποίηση του μέσα από την ίδια τη Δύση, καθώς η Τουρκία ασκεί πιέσεις στους εταίρους της για την προώθηση των στρατηγικών της στόχων. Παράλληλα, η αναθεωρητική εξωτερική πολιτική της στην εν λόγω περιοχή έρχεται σε σύγκρουση και με τη Ρωσία, δεδομένων των γεωπολιτικών και γεωστρατηγικών ζωτικών συμφερόντων των δύο κρατών. [17]

Ο στόχος, επομένως, του Τούρκου Προέδρου για την προώθηση ενός «πακέτου» συμφερόντων και στα δύο στρατόπεδα τυγχάνει ιδιαίτερα δύσκολος. Η ευθυγράμμιση του Δυτικού στρατοπέδου με τους στρατηγικούς στόχους της Τουρκίας, ως βάση για την υποστήριξη των βλέψεων της στη Μέση Ανατολή φαντάζει ακατόρθωτος. Ταυτόχρονα, βλέψεις στην ίδια περιοχή έχει και η Ρωσία, η οποία αντιλαμβάνεται την προσπάθεια της Τουρκίας να αυξήσει την επιρροή της σε μετασοβιετικές χώρες (πχ. το Αζερμπαϊτζάν) και περιοχές της Κεντρικής Ασίας.[18]

Συμπερασματικά, διαπιστώνουμε πως η σταδιακή μετάβαση της Τουρκίας προς την Ευρασία αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου, βασιζόμενου στην άποψη ότι η Δύση αποδυναμώνεται και διχάζεται. Η ενδεχόμενη ενσωμάτωση της Άγκυρας στον SCO θα διευκόλυνε την εφαρμογή μιας πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής με στόχο την ενίσχυση της θέσης της στον κόσμο. Από τη στιγμή, ωστόσο, που τα συμφέροντα της συγκρούονται τόσο με τη Δύση όσο και με τη Ρωσία, οι τουρκικές αναθεωρητικές βλέψεις αναγκαστικά οριοθετούνται.

---

[1] «ΤΖΙΧΑΝΤΙΣΤΙΚΟΣ ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ: Τι κρύβει η στροφή Ερντογάν προς Ρωσία και Ισραήλ», Ελεύθερος Τύπος, http://www.eleftherostypos.gr/diethni/16737-ti-krubei-h-strofh-erntogan-pros-rwsia-kai-israhl/, ημ. ανάκτησης 19/01/2017.

[2]Erdogan: Joint team starts probing into killing of Russian ambassador, http://rbth.com/news/2016/12/20/erdogan-joint-team-starts-probing-into-killing-of-russian-ambassador_663911, ημ. ανάκτησης 20/01/2017.

[3] «Η στροφή της Τουρκίας από τη Δύση στην Μ. Ανατολή και οι πιθανές επιπτώσεις στο προσφυγικό», DNN Greece, http://www.cnn.gr/premium/story/41106/h-strofi-tis-toyrkias-apo-ti-dysi-stin-m-anatoli-kai-oi-pithanes-epiptoseis-sto-prosfygiko, ημ. ανάκτησης 20/01/2017.

[4] Ibid.

[5] Η Ε.Ε. ενέτεινε τις επικρίσεις κατά της Άγκυρας επικαλούμενη υπερβολική χρήση της αντι-τρομοκρατικής της νομοθεσίας ύστερα από το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου. Το Λουξεμβούργο, η Αυστρία, καθώς και ορισμένοι νομοθέτες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ζήτησαν να σταματήσουν οι ενταξιακές συνομιλίες με την Τουρκία ή την επιβολή κυρώσεων. «Τουρκία: σημαντική στροφή της εξωτερικής πολιτικής», http://infognomonpolitics.blogspot.gr/2016/11/blog-post_210.html, ημ. ανάκτησης 22/01/2017.

[6] «Κρυφός άσος στο μανίκι» του Ρ.Τ. Ερντογάν μετά την ΕΕ – Στρέφει την Τουρκία στη «Πεντάδα της Σαγκάης» και αλλάζει το παιχνίδι στο παρά πέντε…!!!»,

http://www.pentapostagma.gr/2016/11/%CE%BA%CF%81%CF%85%CF%86%CF%8C%CF%82-%CE%AC%CF%83%CE%BF%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%BF-%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CE%BA%CE%B9-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%81-%CF%84-%CE%B5%CF%81%CE%BD%CF%84%CE%BF%CE%B3.html, ημ. ανάκτησης 25/01/2017.

[7] Ibid.

[8] Η τουρκική οικονομία ανήκει από το 2013 στις λεγόμενες «Fragile Five (οι Εύθραυστες Πέντε)». Οι χώρες στη συγκεκριμένη λίστα (οι υπόλοιπες τέσσερις είναι: Βραζιλία, Ινδία, Ινδονησία και Νότια Αφρική) είναι σε διάφορους βαθμούς υπερεξαρτημένες από τα ξένα κεφάλαια για να χρηματοδοτήσουν τα ελλείμματα των τρεχουσών συναλλαγών τους. Η Τουρκία, μάλιστα, είναι η πιο εύθραυστη από όλες. Βλέπε «Η εύθραυστη τουρκική οικονομία: Μαθήματα για τον Ερντογάν από τον Modi και τον Jokowi», http://www.foreignaffairs.gr/articles/70017/nicholas-spiro/i-eythraysti-toyrkiki-oikonomia?page=show, ημ. ανάκτησης 25/01/2017.

[9] Supra note 2.

[10] Supra note 7.

[11] Κατά την υπογραφή της συμφωνίας η Τουρκία υπογράμμισε πως μοιράζεται την ίδια μοίρα με τα μέλη της «Πεντάδας της Σαγκάης». «Εταίρος διαλόγου» τυγχάνει και η Λευκορωσία, ενώ Μογγολία, Ινδία, Ιράν, Πακιστάν και Αφγανιστάν είναι «παρατηρητές. Ibid. 

[12] Supra note 6.

[13] Το συμβούλιο αποτελεί ένα διεθνή οργανισμό των τουρκόφωνων χωρών και περιλαμβάνει το Αζερμπαϊτζάν, το Καζακστάν, την Κιργιζία και την Τουρκία. Η Γενική Γραμματεία αυτού βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη. Πιθανά μελλοντικά μέλη του συμβουλίου είναι το Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκιστάν.Ibid. 

[14] Ibid.

[15] Ζήνωνας Τζιάρρας, «Η Τουρκία ως «τρίτος πόλος» στην Μέση Ανατολή: Οι διεθνείς ανακατατάξεις και η Δύση», FOREIGN AFFAIRS THE HELLENIC EDITION, 20/07/2016,

 http://www.foreignaffairs.gr/articles/70893/zinonas-tziarras/i-toyrkia-os-%C2%ABtritos-polos%C2%BB-stin-mesi-anatoli?page=show, ημ. ανάκτησης 20/02/2017.

[16] Turkey mulling Eurasian integration as it rebuilds ties with Russia,

http://rbth.com/international/2016/12/09/turkey-mulling-eurasian-integration-as-it-rebuilds-ties-with-russia_654959, ημ. ανάκτησης 17/01/2017.

[17] Supra note 16.

[18] Supra note 17.