του Βασίλη Πανταζόπουλου
Μέσα
στον Δεκέμβριο, οι Ηνωμένες Πολιτείες εξέδωσαν ένα μακροσκελές έγγραφο το οποίο
αντικατόπτριζε το δόγμα που αφορούσε την νέα πολιτική ασφάλειας. Το έγγραφο
αυτό από μόνο του παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον καθώς αφορά ένα χάρτη για
την φιλοσοφία που θα διέπει την αμερικανική πολιτική των επόμενων ετών. Το
συγκεκριμένο κείμενο αποτελείται από τέσσερεις πυλώνες, ο καθένας από τους
οποίους είναι χαρακτηριστικός της αλλαγής που συντελείται στην μεγαλύτερη
δύναμη του πλανήτη. Ο πρώτος πυλώνας αφορά την προστασία του αμερικανικού λαού,
του αμερικανικού κράτους και του αμερικανικού τρόπου ζωής. Ο δεύτερος πυλώνας
αναφέρεται στην προώθηση της αμερικανικής ευημερίας και ο τρίτος στην διατήρηση
της ειρήνης μέσω της δύναμης. Ο τέταρτος και τελευταίος πυλώνας αναφέρεται στην
προώθηση της αμερικανικής επιρροής. Οι τέσσερεις αυτοί πυλώνες δείχνουν
ξεκάθαρα μια στροφή της αμερικανικής σκέψης από μια διεθνιστική αντίληψη
βασισμένη στην χρήση διεθνών οργανισμών και συμβάσεων, στην δημιουργία διμερών
σχέσεων. Επιπλέον, αναφέρεται ρητά στην προσπάθεια συνεργασίας με κράτη τα οποία
είναι φιλικώς προσκείμενα στις ΗΠΑ αλλά και ιδεολογικά εγγυτέρα, κάνοντας συχνά
τον διαχωρισμό ανάμεσα σε «καλά» και «κακά» κράτη.
Στο
κείμενο αυτό, στοχοποιούνται ως βασικές απειλές για την ασφάλεια και την
ευημερία των Ηνωμένων Πολιτειών αρκετές χώρες, όπως οι Ρωσία και η Κίνα, σαν
χώρες που τα απολυταρχικά τους καθεστώτα αλλά και το οικονομικό τους σύστημα
αποτελούν κίνδυνο για τον αμερικανικό τρόπο ζωής. Επιπλέον χώρες όπως η Β.
Κορέα και το Ιράν, αποτελούν απειλές είτε λόγω των πυρηνικών τους δυνατοτήτων
είτε λόγω των σχέσεων τους με τρομοκρατικές οργάνωσες. Ακόμη, μη κρατικοί
δρώντες συμπεριλαμβάνονται στην συγκεκριμένη λίστα, όπως είναι το Ισλαμικό
Κράτος και η Αλ-Κάιντα.
Αυτή
η κατηγοριοποίηση είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα καθώς προσφέρει πάτημα για
αλλαγή πολιτικής εκ μέρους των ΗΠΑ τόσο σε εσωτερικό, όσο και σε διεθνές
επίπεδο. Χαρακτηριστικά, παρόλο που η κατά μέτωπο σύγκρουση με τα περισσότερα
από τα άνωθεν αναφερόμενα «προβλήματα» είναι από ιδιαιτέρως δύσκολη μέχρι
πρακτικά αδύνατη, προλειαίνει το έδαφος για την δημιουργία μιας φιλοσοφίας στο
εσωτερικό της χώρας που ουσιαστικά οδηγεί την κοινωνία σε μια κατάσταση
έκτακτης ανάγκης[1].
Γεγονός που κάνει πιθανές ακραίες λύσεις πολύ πιο εύκολες και εύπεπτες.
Τέλος,
σημαντικό βάρος πέφτει επίσης στην αντιμετώπισης κυβερνοεπιθέσεων όπως και σε
ορισμένες εκφάνσεις υβριδικού πολέμου. Σε αυτό το σημείο, αναφέρεται στο
κείμενο η πρόθεση να γίνουν κινήσεις ώστε να καταστεί ευκολότερος ο εντοπισμός
του εκάστοτε δράστη των κυβερνοεπιθέσεων και να πραγματοποιηθεί η απαιτούμενη απάντηση. Αυτό όμως, μπορεί
να οδηγήσει σε κρίσεις μεταξύ των ΗΠΑ και άλλων κρατικών δρώντων με απρόβλεπτες
συνέπειες. Ιδιαίτερα μάλιστα αν οι υπηρεσίες που είναι υπεύθυνες για τον
παραπάνω έλεγχο είναι σκιώδεις και δεν τίθενται υπό άμεσο πολιτικό ή
στρατιωτικό έλεγχο. Όταν δηλαδή οι πληροφορίες που διαδίδουν δεν υπόκεινται σε
διασταύρωση ώστε να ελεγχθεί η εγκυρότητά τους.
Αναφέρεται χαρακτηριστικά στο
κείμενο, ότι για την προστασία του αμερικανικού λαού και του αμερικανικού
τρόπου ζωής θα πρέπει μέσα σε μια λογική ελέγχου ρίσκου, να δημιουργηθούν
υποδομές ικανές να αντιμετωπίσουν κάθε είδους κίνδυνο. Αυτό σημαίνει ότι για
ένα μεγάλο αριθμό σεναρίων, θα πρέπει να υπάρξει σχέδιο αντιμετώπισης. Το
πρόβλημα σε αυτήν τη λογική έγκειται στο ότι τα σενάρια αυτά είναι ικανά να
αναχθούν σε κυνήγι μαγισσών και να προκαλέσουν επίπεδα τέτοια επίπεδα ανησυχίας
και ανασφάλειας στον πληθυσμό, που πιθανότατα θα οδηγήσουν στον εθελούσιο
περιορισμό των ατομικών του ελευθεριών προς όφελος της ασφάλειας. Το γεγονός
αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε περιθωριοποίηση κρατών και ομάδων (τόσο στο
εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό της χώρας) τοποθετώντας αυτά τα κράτη/ ομάδες
κάτω από ένα καθεστώς «προβληματικών» ή επικίνδυνων δρώντων ενάντια στα οποία
πρέπει να ληφθούν μέτρα. Τέτοιες πρακτικές όμως, σπάνια είναι επιτυχημένες
μακροπρόθεσμα καθώς καλλιεργούν ένα αίσθημα αδικίας στους συγκεκριμένους
δρώντες καθιστώντας τους πραγματικά επικίνδυνους, ενώ μπορεί αρχικά να μην
είχαν καμία τέτοια πρόθεση.
Σε μια τέτοια λογική κινείται και ο
συνοριακός έλεγχος, που αφορά τις περιπτώσεις των παράτυπων μεταναστών, μέσω
του περιβόητου τοίχους στα σύνορα με το Μεξικό και άλλων μέτρων που θα κάνουν
τις συγκεκριμένες κινήσεις πιο θελκτικές στον αμερικάνικό λαό[2]. Η
στοχοποίηση και περιθωριοποίηση συγκεκριμένων ομάδων όμως έχει αποδειχτεί μη
αποτελεσματική και δυστυχώς παραδείγματα αυτής της αποτυχίας είναι αρκετά
κοντινά. Ο δράστης της πρόσφατης επίθεσης στη Νέα Υόρκη, που ισχυρίστηκε ότι
δρούσε εκ μέρους του Ισλαμικού Κράτους, δεν ήρθε στις ΗΠΑ με αυτόν το σκοπό.
Σύμφωνα με έρευνες, βρισκόταν στην χώρα περίπου μία δεκαετία προτού
ενστερνιστεί τις ακραίες απόψεις που τον οδήγησαν σε αυτήν τη τρομοκρατική
ενέργεια.
Όλα τα παραπάνω, έρχονται να
προστεθούν σε όσα αναφέρονται στον τρίτο πυλώνα, που μιλά για την διατήρηση της
ειρήνης μέσα από την δύναμη. Σε αυτό το κομμάτι, ουσιαστικά υπάρχει παραδοχή
της λανθασμένης προγενέστερης προσέγγισης η οποία ήταν βασισμένη στην αρχή της
δημοκρατικής ειρήνης και πρέσβευε στην προώθηση της δημοκρατίας σε ασταθείς ή
αυταρχικές χώρες, κάτι που θα οδηγούσε στην σταθεροποίηση των και σε επόμενο
στάδιο στην ειρήνη[3],
σε συνδυασμό με περιορισμένες επεμβάσεις σε διάφορες περιοχές (βλ. Ιράκ, Λιβύη,
κτλ). Οι ΗΠΑ έχουν σκοπό να αυξήσουν το έμψυχο δυναμικό των ενόπλων δυνάμεων
τους καθώς και την χρηματοδότησή των και με αυτόν τον τρόπο να προκαλέσουν
αποτροπή, αλλά και εξαναγκασμό όποτε αυτό χρειάζεται στους ανταγωνιστές τους. Κεντρική
θέση σε αυτό το σχέδιο καταλαμβάνει το πυρηνικό οπλοστάσιο της χώρας, ως εκ
τούτου υπάρχει πρόβλεψη για επέκταση και εκσυγχρονισμό του[4]. Ακόμη,
οι διμερείς συνεργασίες αλλά και η μεταφορά βαρών σε συμμάχους, έτσι ώστε να
είναι οι σύμμαχοι αυτοί ικανοί να φροντίσουν από μόνοι τους για την ασφάλεια
τους και να μην είναι αγκιστρωμένοι στο βαθμό που ήταν μέχρι σήμερα στις
πολεμικές δυνατότητες των ΗΠΑ.
Ένα ακόμη ανησυχητικό σημείο στο
συγκεκριμένο έγγραφο βρίσκεται στην αναφορά περί της κεντρική θέσης της
αμερικανικής οικονομίας στον κόσμο. Αναμφίβολα οι ΗΠΑ αποτελούν την ισχυρότερη
οικονομία αυτήν τη στιγμή στον πλανήτη, η χρήση της όμως ως μοχλό πίεσης, όπως
αναφέρεται ενάντια σε κράτη με διαφορετικό οικονομικό σύστημα, όπως για
παράδειγμα η Κίνα, προκαλεί μια βίαιη προσπάθεια επιβολής του αμερικανικού
τρόπου σκέψης σε άλλες χώρες και είναι από μόνη της μια πηγή αποσταθεροποίησης
του Διεθνούς Συστήματος.
Στο κομμάτι που αναφέρεται στον
τέταρτο πυλώνα, δηλαδή αυτόν της προώθησης της αμερικανικής επιρροής στον
πλανήτη, εντοπίζεται μια συνέχεια με παλαιότερες πολιτικές σχετικές με την
προώθηση της σταθερότητας σε ευπαθείς ζώνες του πλανήτη. Αυτή της οικονομικής
φιλελευθεροποίησης. Μια τακτική, που όμως όπως και αυτή του εκδημοκρατισμού,
δεν είχε τα θεμιτά αποτελέσματα. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα του Ασάντ
στην Συρία ο οποίος με την άνοδο του στην εξουσία εξέφρασε σκέψεις που
αφορούσαν την φιλελευθεροποίηση της οικονομίας της χώρας, όμως τα πράγματα σε
σύντομο διάστημα εξελίχθηκαν τελείως διαφορετικά και οδήγησαν τελικά στον
εμφύλιο πόλεμο του 2011.
Συμπερασματικά, το συγκεκριμένο
έγγραφο αποτελεί μια σημαντική αλλαγή στάσης των ΗΠΑ προς τον πλανήτη. Από την
θέση της χρήσης πειθούς για την προώθηση των συμφερόντων τους, έχουν περάσει
στην χρήση εξαναγκασμού με την χρήση πληθώρας εργαλείων. Επιπλέον, οδηγώντας
τους «συμμάχους» τους προς την αναβάθμιση των αμυντικών τους δυνατοτήτων,
υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να αυξήσουν τις εστίες αποσταθεροποίησης στα
ευαίσθητα θέατρα ανά την υφήλιο. Ακόμη, η συνεργασία στο επίπεδο αντιμετώπισης
μη κρατικών απειλών, όπως η τρομοκρατία ή η παράτυπη μετανάστευση, είναι
ιδιαιτέρως πιθανό να οδηγήσει σε ταυτόχρονο πλήγμα των δημοκρατικών θεσμών και
σε τριγμούς σε οργανισμούς όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, της οποίας μία από τις
θεμελιώδεις αρχές είναι η ελεύθερη μετακίνηση των προσώπων. Ουσιαστικά, η
αμερικανική ηγεμονία που επικρατεί στον πλανήτη από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου
και μετέπειτα, αλλάζει μορφή και το ίδιο συμβαίνει και με την δημοκρατία και τα
ανθρώπινα δικαιώματα. Οργανισμοί όπως ο ΟΗΕ, που έτσι κι αλλιώς ήταν
δυσλειτουργικοί μέχρι σήμερα, υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να καταστούν ανίκανοι
για σοβαρές ενέργειες. Συν τοις άλλοις, οι διμερείς συμφωνίες που σκοπεύει να
πραγματοποιήσει η κυβέρνηση Τραμπ, θα οδηγήσουν σε αλλαγή των περιφερειακών
ισορροπιών και στην ανάδυση δρώντων που θα χρησιμεύουν σαν σκαλοπάτι για την
προώθηση αμερικανικών συμφερόντων. Πως όμως είναι δυνατόν σε δρώντες με τέτοια
σημασία να τεθούν ζητήματα που αφορούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και να υπάρξει
κίνδυνος υποβάθμισης των διμερών σχέσεων; Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Σαουδική
Αραβία, η οποία παρόλο που πάσχει σοβαρά σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων,
δημοκρατίας και αποτελεί τροφοδότη τρομοκρατικών οργανώσεων, δεν αναφέρεται
πουθενά στο συγκεκριμένο κείμενο καθώς είναι η μεγαλύτερη δύναμη του αραβικού
κόσμου που τίθεται αντιμέτωπη με το Ιράν. Τελικά είναι προφανές ότι το
συγκεκριμένο κείμενο ακολουθεί μια ρεαλιστική οπτική και δείχνει ότι οι ΗΠΑ
έχουν ως κύριο στόχο την διατήρηση και την προστασία της πρωτοκαθεδρίας τους
και όχι την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας στον
πλανήτη. Κάτι που έρχεται σε τέλεια αντίθεση με την ηγεμονική τους θέση στον
δυτικό κόσμο.
[1] Στο κείμενο γίνεται αναφορά για τη
δημιουργία μιας κουλτούρας ετοιμότητας και ανθεκτικότητας.
[2] Όπως είναι για παράδειγμα η
πρόσληψη νέου προσωπικού για την επέκταση του υπάρχοντος έμψυχου δυναμικού.
[3] Λογική που βασίζεται στην αρχή ότι
δημοκρατικές χώρες δεν πραγματοποιούν πολέμους μεταξύ τους.
[4] Ιδιαίτερα σοβαρή είναι η δήλωση
που αναφέρει ότι οι ΗΠΑ δεν θα φοβηθούν μια πιθανή κλιμάκωση σε πυρηνικό
επίπεδο αν χρειαστεί να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους ή τα συμφέροντα των
συμμάχων τους.
