Σαουδική Αραβία: Η λεπτή ισορροπία μεταξύ εκσυγχρονισμού και αυταρχισμού

της Άντας Καλλίτερη

Η περιφέρεια της Μέσης Ανατολής τείνει να απασχολεί το δυτικό κοινό με αρνητικά νέα περί αυταρχικών κυβερνήσεων και βίαιων συγκρούσεων. Αντίθετα με το παγιωμένο αυτό μοτίβο, μία εναλλακτική οπτική αναδεικνύεται τους τελευταίους μήνες από ένα κράτος που θεωρούνταν ουραγός σε ζητήματα εκσυγχρονισμού: τη Σαουδική Αραβία. Μία σειρά θετικών εξελίξεων έχει αρχίσει να διαμορφώνει ένα κλίμα αισιοδοξίας σε διεθνές επίπεδο, με ορισμένους αναλυτές να δηλώνουν ότι το βασίλειο σύντομα θα προσεγγίσει τα αναπτυγμένα κράτη της δύσης. Κεντρικό ρόλο σε αυτή την ιστορία επιτυχίας διαδραματίζει ο Mohammed bin Salman, ο Πρίγκιπας διάδοχος του θρόνου. Η νεαρή ηλικία του MbS, καθώς και οι σημαντικές εξουσίες που έχει συγκεντρώσει, έχουν πείσει ορισμένους για την ικανότητά του να οδηγήσει τη Σαουδική Αραβία στον 21^ο αιώνα.[1] Εντούτοις, η πορεία του βασιλείου προς την ανανέωση δεν είναι τόσο απλή: για κάθε θετικό βήμα εκσυγχρονισμού, καταγράφονται άλλα βήματα οπισθοχώρησης. Κάθε ανάλυση των επιτυχιών του MbS προς την πρόοδο οφείλει να εξετάζει και τις επιτυχίες του προς τον συντηρητισμό.   

Είναι δύσκολο να υπερτιμήσει κανείς τη σημασία της Σαουδικής Αραβίας, τόσο σε περιφερειακό, όσο και διεθνές επίπεδο. Η γεωγραφική της θέση και ο ρόλος της ως θεματοφύλακα των ιερών τόπων του Ισλάμ την καθιστούν ένα αναπόσπαστο κομμάτι του Αραβικού και Μουσουλμανικού κόσμου. Πέραν τούτου, τα αποθέματα πετρελαίου στην Αραβική Χερσόνησο την αναγάγουν σε έναν κρίσιμο οικονομικό παράγοντα παγκοσμίως. Όμως, παρά την πολιτική ισχύ της σε διεθνές επίπεδο, η Σαουδική Αραβία παραμένει ένα κράτος με αρκετά προ-νεωτερικά χαρακτηριστικά: η διακυβέρνηση του κράτους βασίζεται στη στήριξη μίας θρησκευτικής εξουσίας και διαφόρων τοπικών ελίτ προς μία βασιλική δυναστεία με σύντομη ιστορική παρουσία.^[2] Χαρακτηριστικά, από τη δεκαετία του 1930 όταν το κράτος ονομάστηκε Σαουδική Αραβία, ο ιδρυτής της δυναστείας Abdulaziz ibn Saud ήταν ο πατέρας όλων των διαδοχικών βασιλέων: Saud (1953-1964), Faisal (1964-1975), Khaled (1975-1982), Fahd (1982-2005), Abdullah (2005-2015) και Salman (2015- ).^[3] Με άλλα λόγια, για περισσότερο από μισό αιώνα, η Σαουδική Αραβία κυβερνάται από την ίδια γενιά μίας οικογένειας. Αναπόφευκτα, παρατηρείται μία στασιμότητα. Αυτός είναι ενδεχομένως ένας από τους λόγους που η ανάδειξη του MbS στη θέση του Πρίγκιπα διαδόχου δημιουργεί τόση αισιοδοξία σε εκείνους που υποστηρίζουν την ανάγκη για ριζικές αλλαγές.    

Η αισιοδοξία των υποστηρικτών του MbS είναι μάλλον βάσιμη αν ληφθούν υπόψη ορισμένες αλλαγές που έχει προωθήσει κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών. Για παράδειγμα, από τον Ιούνιο του 2018, οι γυναίκες θα έχουν πλέον το δικαίωμα να οδηγούν αυτοκίνητα. Η απόφαση αυτή προκάλεσε πανηγυρισμούς μεταξύ των ακτιβιστριών που αγωνίζονταν μακροχρόνια για αυτόν τον σκοπό. Στο άλλο άκρο, οι συντηρητικοί κύκλοι του Ριάντ δεν δίστασαν να δηλώσουν με σαφήνεια τη δυσαρέσκειά τους.[4] Ένα άλλο πρόσφατο μέτρο είναι το άνοιγμα των κινηματογράφων μετά από τρεις δεκαετίες. Αναμενόμενα, οι ταινίες που θα προβάλλονται θα οφείλουν να περάσουν διάφορα στάδια λογοκρισίας από τις αρχές της χώρας.[5] Για τους περισσότερους παρατηρητές, αυτές οι μεταρρυθμίσεις καταδεικνύουν την αποφασιστικότητα του MbS να εκσυγχρονίσει την κοινωνία της Σαουδικής Αραβίας και όχι μόνο. Το πιο φιλόδοξο σχέδιό του είναι ενδεχομένως η απαγκίστρωση της οικονομίας από τον κρατισμό και το πετρέλαιο. Επί δεκαετίες, η ανάπτυξη στηριζόταν σε έναν υπερμεγέθη δημόσιο τομέα ο οποίος χρηματοδοτούνταν από την εξαγωγή πετρελαίου.[6] Για τον MbS, αυτό το εδραιωμένο σύστημα δεν είναι βιώσιμο. Η λύση του συνοψίζεται στη νέα στρατηγική πρόταση, το ‘Vision 2030’. To ‘Vision 2030’ στοχεύει ουσιαστικά να επιτύχει τη διαφοροποίηση της εθνικής οικονομίας μέσω μεγάλων έργων υποδομών, ιδιωτικοποίησης των κρατικών οργανισμών, προσέλκυσης ξένων επενδύσεων και ανάπτυξης ενός ανθρώπινου δυναμικού υψηλών ικανοτήτων.[7]

 

Φαινομενικά, τα σχέδια κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών του MbS, τα οποία θα πρέπει να ανατρέψουν συστημικές λειτουργίες σχεδόν ενός αιώνα για να επιτευχθούν, θα οδηγήσουν τη Σαουδική Αραβία στην πρόοδο. Ωστόσο, αυτές οι ευχάριστες εξελίξεις τείνουν να συνοδεύονται από αρκετές δυσάρεστες. Αρχικά όσον αφορά στην εσωτερική πολιτική, ο MbS εμφανίζεται αποφασισμένος να περιορίσει την οικονομική ελίτ της Σαουδικής Αραβίας, μεταξύ αυτών και πολλοί συγγενείς του. Η πιο εντυπωσιακή του απόφαση ήταν η σύλληψη δεκάδων δισεκατομμυριούχων επιχειρηματιών και η κράτησή τους στο ξενοδοχείο Ritz Carlton του Ριάντ με τις κατηγορίες της διαφθοράς τον Νοέμβριο του 2017. Πολλοί από τους συλληφθέντες παραμένουν ακόμα υπό περιορισμό, ενώ καταγράφονται κατηγορίες για βασανισμούς κρατουμένων. Σύμφωνα με τους υπεύθυνους, ο βασικός στόχος της επιχείρησης είναι να επιστραφούν τουλάχιστον $100 δισεκατομμύρια από παλαιότερες δωροδοκίες υψηλόβαθμων αξιωματούχων.[9] Και οι προσπάθειες εκκαθάρισης του MbS δεν αρκούνται σε υποθέσεις διαφθοράς. Πιο πρόσφατα, 11 πρίγκιπες συνελήφθησαν ενώ διαμαρτύρονταν για τη μείωση της χρηματοδότησης που λαμβάνουν από το βασίλειο.[10] Επιπροσθέτως, ο νέος αντιτρομοκρατικός νόμος απαγορεύει κάθε πιθανή αρνητική παρουσίαση του βασιλιά ή του διαδόχου, ορίζοντας μία σειρά από ειρηνικές μορφές διαμαρτυρίας ή κριτικής ως τρομοκρατικές πράξεις όπου ισχύει η θανατική ποινή.[11] Οι πρώτοι καταδικασθέντες έχουν ήδη εκτελεσθεί, με τις αρχές της Σαουδικής Αραβίας να οργανώνουν τη μαζική εκτέλεση 47 κρατουμένων σε μία ημέρα.[12] Πολλοί εξωτερικοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι αυτές οι κινήσεις του MbS αποσκοπούν να εδραιώσουν την πολιτική του ισχύ, αποδυναμώνοντας κάθε πιθανή πηγή αντίστασης, είτε από δυναστικούς, είτε από πολιτικούς αντιπάλους.[13]

 Η δραστική πολιτική νοοτροπία του MbS έχει διαφανεί εντονότερα στο εξωτερικό. Ως Υπουργός Άμυνας, δύναται να διαμορφώσει ουσιαστικά την εξωτερική πολιτική της Σαουδικής Αραβίας. Μία από τις πρώτες του αποφάσεις ήταν η εμπλοκή της Αραβικής Συμμαχίας- υπό την ηγεσία των Σαουδαράβων- στον εμφύλιο πόλεμο της Υεμένης. Η στρατηγική της Σαουδικής Αραβίας που περιλαμβάνει αεροπορικούς βομβαρδισμούς και ναυτικό αποκλεισμό, έχει προκαλέσει μία έντονη ανθρωπιστική κρίση στην Υεμένη.[14] Υπάρχουν, επίσης, βάσιμες ενδείξεις για τη διάπραξη εγκλημάτων πολέμου.[15] Η Υεμένη αποτελεί το πιο κρίσιμο πεδίο σύγκρουσης στην περιφερειακή διαμάχη μεταξύ του Ριάντ και της Τεχεράνης, η οποία αγγίζει επίσης τις συγκρούσεις σε Συρία, Ιράκ και Λίβανο.[16] Εκτός αυτού, η Σαουδική Αραβία έχει πραγματοποιήσει μία εντυπωσιακή αύξηση στην αγορά οπλικών συστημάτων και άλλου πολεμικού υλικού τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με υπολογισμούς, το βασίλειο είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος εισαγωγέας όπλων παγκοσμίως μετά την Ινδία.[17] Σε πολλές περιπτώσεις, τα όπλα αυτά χρησιμοποιούνται στα ανοιχτά μέτωπα που αντιμετωπίζει η Σαουδική Αραβία. Όμως, υπάρχουν και υποψίες για πιθανή μεταφορά όπλων σε εξτρεμιστικές ομάδες που δραστηριοποιούνται σε τρίτες χώρες.[18] Οι κατηγορίες αυτές υπονομεύουν την εικόνα του πολέμιου της τρομοκρατίας και υπεύθυνου συμμάχου των δυτικών κρατών στη μάχη κατά του εξτρεμισμού που επιχειρεί να διαμορφώσει ο MbS στη διεθνή σκηνή. Σε κάθε περίπτωση, τα σχέδια που έχει παρουσιάσει επί του παρόντος ο MbS είναι φιλόδοξα. Εύλογα αμφισβητείται η ολοκλήρωση τους. Για παράδειγμα, στο ζήτημα των δικαιωμάτων των γυναικών, υπολογίζεται ότι υπάρχουν περισσότερα από 30.000 θρησκευτικά διατάγματα που χρειάζονται να επανεξεταστούν.[19] Η προσπάθεια αλλαγής καθενός από αυτά μάλλον θα προκαλέσει τις αντιδράσεις των πιο συντηρητικών κύκλων. Τα αποτελέσματα των αποφάσεων του MbS για τις οικονομικές και πολιτικές ισορροπίες της Σαουδικής Αραβίας είναι ακόμα πιο δύσκολο να προβλεφθούν. Ιδιαίτερα επειδή ο νεαρός ηγέτης καλείται να αντιμετωπίσει ν παρούσα συγκυρία: τη δυσαρέσκεια των νέων, την μείωση του ΑΕΠ, τις περιφερειακές συγκρούσεις. Μολαταύτα, ο MbS δεν είναι ένας απλός μεταρρυθμιστής. Ασχέτως της επιτυχίας των αλλαγών που προωθεί , οφείλει κανείς να θυμάται και τα μέσα που αξιοποιεί. Οι μαζικές εκκαθαρίσεις και εκτελέσεις, καθώς και η επιθετική εξωτερική πολιτική συνήθως δεν παραπέμπουν σε φιλελεύθερες αξίες. Αντιθέτως, υπενθυμίζουν πως η Σαουδική Αραβία συνεχίζει να αποτελεί μία μοναρχία όπου τα δικαιώματα των πολιτών συνδέονται άμεσα με την προθυμία του εκάστοτε βασιλιά να τα προστατέψει.   

 

---

[1] Friedman, Thomas L. (2017). ‘Saudi Arabia’s Arab Spring, at last’, The New York Times, 23 Νοεμβρίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.nytimes.com/2017/11/23/opinion/saudi-prince-mbs-arab-spring.html {τελευταία πρόσβαση: 2018-01-27}.

[2] Takeyh, Ray (2017). ‘Saudi Arabia’s shaky experiment in modernization’, Council on Foreign Relations, 8 Νοεμβρίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.cfr.org/expert-brief/saudi-arabias-shaky-experiment-modernization {τελευταία πρόσβαση: 2018-01-27}. 

[3] Lightner, Renee, Al Omran, Ahmed & Rivas, Ana (2017). ‘Saudi Arabia’s Royal Family’, The Wall Street Journal, 3 Δεκεμβρίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://graphics.wsj.com/saudi-arabia-family-tree/ {τελευταία πρόσβαση: 2018-01-27}.  

[4] BBC News (2017). ‘Saudi Arabia driving ban on women to be lifted’, BBC News, 27 Σεπτεμβρίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.bbc.com/news/world-middle-east-41408195 {τελευταία πρόσβαση: 2018-01-27}.   

[5] Paul, Katie (2017). ‘Saudi Arabia lifts cinema ban, directors and movie chains rejoice’, Reuters, 11 Δεκεμβρίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.reuters.com/article/us-saudi-film/saudi-arabia-lifts-cinema-ban-directors-and-movie-chains-rejoice-idUSKBN1E50N1 {τελευταία πρόσβαση: 2018-01-27}.

[6] Shahine, Alaa, Nereim, Vivian & Abu-Nasr Donna (2017). ‘Saudi Arabia’s great makeover can’t afford to fail this time’, Bloomberg, 16 Οκτωβρίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.bloomberg.com/news/features/2017-10-16/saudi-arabia-s-great-makeover-can-t-afford-to-fail-this-time {τελευταία πρόσβαση: 2018-01-27}.

[7] Saudi Vision 2030. ‘Vision- Introduction’, Vision 2030. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://vision2030.gov.sa/en/node/132 {τελευταία πρόσβαση: 2018-01-27}.

[8] Lippman, Thomas W. (2017). ‘What’s behind Crown Prince’s crackdown in Saudi Arabia- and where will it lead?’, South China Morning Post, 18 Νοεμβρίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.scmp.com/week-asia/politics/article/2120431/whats-behind-crown-princes-crackdown-saudi-arabia-and-where-will {τελευταία πρόσβαση: 2018-01-27}. 

[9] Doucet, Lyse (2017). ‘Saudi Arabia detentions: Living inside ‘five-star prison’, BBC News, 26 Νοεμβρίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.bbc.com/news/world-middle-east-42129374 {τελευταία πρόσβαση: 2018-01-27}. 

[10] Almasy, Steve & Alkashali, Hamdi (2018). ‘Saudi Arabia arrests 11 princes protesting cuts to perks’, CNN, 7 Ιανουαρίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://edition.cnn.com/2018/01/06/middleeast/saudi-arabia-princes-arrested/index.html {τελευταία πρόσβαση: 2018-01-27}.   

[11] Human Rights Watch (2017). ‘Saudi Arabia: New counterterrorism law enables abuse’, Human Rights Watch, 23 Νοεμβρίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.hrw.org/news/2017/11/23/saudi-arabia-new-counterterrorism-law-enables-abuse {τελευταία πρόσβαση: 2018-01-27}.  

[12] Al-Jazeera (2016). ‘Saudi Arabia executes 47 on terrorism charges’, Al-Jazeera, 3 Ιανουαρίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.aljazeera.com/news/2016/01/saudi-announces-execution-47-terrorists-160102072458873.html {τελευταία πρόσβαση: 2018-01-27}.   

[13] Nafi, Basheer (2018). ‘In Mohammed bin Salman’s kingdom, Saudis will see what despotism is really like’, Middle East Eye, 9 Ιανουαρίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.middleeasteye.net/columns/what-ibn-salman-likely-make-saudi-arabia-812992725 {τελευταία πρόσβαση: 2018-01-27}.   

[14] Al-Jazeera (2018). ‘Yemen could be ‘worst’ humanitarian crisis in 50 years’, Al-Jazeera, 5 Ιανουαρίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.aljazeera.com/news/2018/01/yemen-worst-humanitarian-crisis-50-years-180105190332474.html {τελευταία πρόσβαση: 2018-01-27}.   

[15] Nebehay, Stephanie (2017). ‘Yemen: UN agrees to investigate alleged war crimes amid conflict between Saudi Arabia-led coalition and rebels’, Independent, 29 Σεπτεμβρίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/yemen-saudi-arabia-war-crimes-un-investigation-houthi-rebels-latest-a7974541.html {τελευταία πρόσβαση: 2018-01-27}.   

[16] Deutsche Welle (2017). ‘Saudi Arabia says Lebanon has declared war against it’, DW.com, 7 Νοεμβρίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.dw.com/en/saudi-arabia-says-lebanon-has-declared-war-against-it/a-41267078 {τελευταία πρόσβαση: 2018-01-27}.    

[17] Blanchfield, Kate, Wezeman, Pieter D. & Wezeman, Siemon T. (2017). ‘The state of major arms transfers in 8 graphics’, Stockholm International Peace Research Institute, 22 Φεβρουαρίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.sipri.org/commentary/blog/2017/state-major-arms-transfers-8-graphics {τελευταία πρόσβαση: 2018-01-27}.     

[18] Al-Jazeera (2017). ‘Report: Saudi, UAE weapons end up with armed groups’, Al-Jazeera, 27 Αυγούστου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.aljazeera.com/news/2017/08/saudi-arabia-uae-implicated-arms-transfers-170827115154085.html {τελευταία πρόσβαση: 2018-01-27}.     

[19] Riedel, Bruce (2017). ‘Saudi driving decree first step in needed changes’, Al-Monitor, 28 Σεπτεμβρίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2017/09/saudi-arabia-women-driving-decree-war-yemen-image-economy.html {τελευταία πρόσβαση: 2018-01-27}.