του Σαϊνίδη Αλέξανδρου
Το Βιετνάμ συνιστά
κράτος με κομβικό στρατηγικό ρόλο στη χερσόνησο της Ινδοκίνας και ισχυρή
οικονομική παρουσία, κάτι το οποίο έχει τις βάσεις του στην εφαρμογή της
πολιτικής του “doi moi” από το 1986[1]. Η σχετική οικονομική του
ισχύς, βέβαια, σαφώς δεν μπορεί να συγκριθεί με της Κίνας και της Ινδίας. Οι
δύο οικονομικοί γίγαντες αποτελούν καίριους αποδέκτες εξαγωγών ρωσικών οπλικών
συστημάτων, με τον τελευταίο να υποχωρεί σταδιακά, εκδηλώνοντας την επιθυμία
διαφοροποίησης εισαγωγικού προφίλ[2]. Παραδόξως, όμως, κατά την
χρονική περίοδο 2010 – 2016, το Βιετνάμ απορρόφησε το 10% των συνολικών
εξαγωγών οπλικών συστημάτων της Ρωσίας[3]. Κατά τέτοιον τρόπο, η
οικονομία του Βιετνάμ αποκτά κοινό σημείο αναφοράς με τους ασιατικούς
οικονομικούς γίγαντες. Μολαταύτα, το σύνολο των εισαγωγών που προέρχεται από τη
Ρωσία δεν αντιπροσωπεύει εξ ολοκλήρου το φάσμα των εμπορικών σχέσεων, αναφορικά
με το εξοπλιστικό πρόγραμμα του Βιετνάμ. Αντίθετα, διαπιστώνεται ολοένα
εντατικότερη παρουσία της Δύσης αλλά και δυτικών συμμάχων της Ασίας[4].
Το μέγεθος των
εισαγωγών εξαρτάται από τη ζήτηση για ένα προϊόν, η οποία καλύπτεται χάρη στο
διεθνές εμπόριο, από το σημείο εκείνο όπου αύξηση του κόστους ευκαιρίας της
εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας υπερβαίνει τα οφέλη. Η ζήτηση για εξοπλισμούς,
και γενικότερα αγαθά αμυντικής φύσεως[5], εύλογα προκύπτει από την
ανασφάλεια του κράτους και τις απειλές που αντιμετωπίζει η κοινωνία, η
κυβέρνηση και η κρατική υπόσταση. Η αντίληψη απειλών, ωστόσο είναι εντοπισμένη
τόσο σε ιστορικούς παράγοντες όσο και σε σύγχρονους γεωπολιτικούς, συνδιαμορφώνοντας την «ιδιοσυγκρασία» του
βιετναμέζικου κράτους.
Ιστορικά, το
Βιετνάμ διατηρεί τη φήμη του ως διεθνής δρων, ο οποίος διαμόρφωσε τη σύγχρονη
πολιτική του εικόνα συναρτήσει δυνάμεων της Δύσης: υπήρξε γαλλική αποικία[6] η οποία εξηγέρθη κατά των
επικυρίαρχών της και ενεπλάκη σε έναν μακροχρόνιο πόλεμο με την υπερδύναμη, τις
ΗΠΑ. Παρά ταύτα, η άνοδος της Κίνας φέρνει στην επιφάνεια της βιβλιογραφίας
γεγονότα πριν και μετά τα γεγονότα του πολέμου του Βιετνάμ. Ο χώρος του Βιετνάμ
έχει υποστεί επιθέσεις ανέκαθεν από την Κίνα των Δυναστειών το 938 μ. Χ. , το
1285 μ. Χ. και το 1287 μ. Χ. Κρίσεις και ένθερμες συγκρούσεις κλιμακώθηκαν με
την Κίνα και μετά τον πόλεμο του Βιετνάμ, είτε άμεσα από το 1979[7], είτε έμμεσα, με την
κινεζική υποστήριξη του Khmer Rouge στην Καμπότζη[8] εις βάρος της οικονομικής
προσπάθειας του Βιετνάμ για ανάκαμψη.
Ενώ η ήττα των ΗΠΑ
άφησε σημάδι απογοήτευσης στην ιστορία και στην κουλτούρα της υπερδύναμης[9], παρέμεινε στη συνείδηση
ως ένα αμιγώς αμερικανικό ζήτημα - μια ήττα των ΗΠΑ και όχι νίκη του Βιετνάμ.
Αντίθετα, παρά το γεγονός ότι το Βιετνάμ αποκαλεί την Κίνα στρατηγικό εταίρο
από το 1990 άτυπα και θεσμοθετημένα από το 2008[10], οι εντάσεις
συνεχίζονται, με την εμφάνιση επεισοδίων όπως στις διαμαρτυρίες κατά των
Κινέζων εργαζομένων το 2014 με αφορμή
την τοποθέτηση μιας εξέδρας άντλησης πετρελαίου σε ύδατα της Νοτίου
Σινικής Θάλασσας που διεκδικεί το Βιετνάμ[11].
Η Κίνα όχι μόνο
επενδύει στη ναυτική της ισχύ, εκδηλώνοντας στοιχεία της σκέψης της στρατηγικής
προσωπικότητας του Alfred Mahan[12], αλλά παράλληλα
διεκδικεί όλο και πιο σθεναρά τα ύδατα
της Νοτίου Σινικής Θάλασσας. Οι κυβερνήσεις της Κίνας διαχρονικά αξιώνουν το
ιστορικό δικαίωμα στον έλεγχο του μεγαλύτερου τμήματος της Νοτίου Σινικής
Θάλασσας, το οποίο τοποθετείται πάνω στον χάρτη με τη μορφή της «γραμμής με τις
9 παύλες» (9 Dash Line)[13]. Η γραμμή των σινικών
διεκδικήσεων περιλαμβάνει τέσσερις ομάδες νήσων, συμπεριλαμβάνοντας τα
βιετναμέζικα νησιά Σπράτλυ και Πάρασελ[14].
Το Βιετνάμ
αντιτίθεται στις διεκδικήσεις, διαχρονικά, με ιδιαίτερο σημείο αναφοράς μια
ρηματική διακοίνωση στο πλαίσιο της Επιτροπής για την Οριοθέτηση της
Υφαλοκρηπίδας:
«Τα αρχιπελάγη Hoang Sa (Paracels) και Truong Sa (Spratlys) αποτελούν μέρη
της επικράτειας του Βιετνάμ. Οι αξιώσεις της Κίνας επί των νησιών και των
επικείμενων υδάτων στην Ανατολική Θάλασσα (South China Sea) έτσι όπως
εκδηλώθηκαν στον συνημμένο χάρτη προς τις ρηματικές διακοινώσεις CML/17/2009 και CML/18/2009 δεν έχει ουδεμία νομική, ιστορική ή
πραγματική βάση, και άρα ακυρώνονται[15].»
Με αυτόν τον
τρόπο, ο όμορος γίγαντας της Κίνας προκαλεί τα συνταρακτικά κύματα κρίσεων τόσο
κατά μήκος των χερσαίων συνόρων όσο και των υδάτινων. Αναφορικά με τη χερσαία
διάσταση του θέματος, αξίζει να σημειωθεί η αυξανόμενη κινεζική οικονομική
διείσδυση στην επικράτεια του Λάος[16], ενός σημαντικού συμμάχου
του Βιετνάμ. Η συμπεριφορά της Κίνας φέρει στοιχεία της εμπλοκής της στην
Καμπότζη και αναμφίβολα προκαλεί δυσφορία στο Βιετνάμ[17].
Υπό τις παραπάνω
διεθνείς συνθήκες, το Βιετνάμ φαίνεται να υιοθετεί μια στρατηγική αντιστάθμισης
(hedging) σε αντιδιαστολή με την κλασική έννοια της
εξισορρόπησης. Σύμφωνα με την Evelyn Goh, «η
αντιστάθμιση είναι μια σειρά στρατηγικών, οι οποίες καλλιεργούν μια μέση στάση,
η οποία προλαμβάνει ή αποφεύγει να διαλέξει τη μία πλευρά, ολοφάνερα εις βάρος
μιας άλλης πλευράς και αναφέρεται σε κάθε συμπεριφορά μεταξύ της εξισορρόπησης
(balancing) και της
σύμπλευσης (bandwagoning)[18]».
Η λογική της
αντιστάθμισης συμβαδίζει με την μετριοπαθή διπλωματία που ακολουθεί το Βιετνάμ[19]. Την βάση της
βιετναμέζικης διπλωματίας αποτελεί η πολιτική των «τριών όχι»: όχι σε στρατιωτικές
συμμαχίες, όχι στην ευθυγράμμιση πολιτικών με ένα κράτος κατά ενός τρίτου
κράτους και όχι σε ξένες στρατιωτικές βάσεις πάνω στη γη του Βιετνάμ[20]. Η ισομερής απόσταση, την
οποία προσπάθησε να δημιουργήσει το Βιετνάμ υπήρξε ακριβώς η αφετηρία της
πολιτικής της αντιστάθμισης. Παρατηρούνται, ωστόσο, παραβιάσεις στην πολιτική
των τριών όχι, καθώς οι μεγάλες δυνάμεις τις μεταβάλλουν τις μεταξύ τους
αποστάσεις και διαφοροποιούν τα κριτήρια «στάθμισης»[21].
Παρότι μια
σύγκρουση μεταξύ Βιετνάμ και Κίνας ενδέχεται να είναι χερσαία, ο κύριος χώρος
ενδιαφέροντος των Μεγάλων Δυνάμεων είναι ο θαλάσσιος. Οι προαναφερθείσες
αξιώσεις της Κίνας αφορούν στην εκμετάλλευση των πόρων της υφαλοκρηπίδας αλλά
και στον έλεγχο της ροής του διεθνούς εμπορίου, μέσω υποδομών, όπως τεχνητά
νησιά[22]. Πέραν, ωστόσο, του
ελέγχου, ο οποίος διασφαλίζεται και με ειρηνικά μέσα με την πάροδο μιας
μακροχρόνιας περιόδου, μια ένθερμη σύγκρουση ενέχει το ρίσκο υψηλής ζημίας στην
αμερικανική οικονομία προερχόμενη από την κυριολεκτική διακοπή της εμπορικής
οδού[23].
Κατά συνέπεια,
παρά το ιστορικό παρελθόν, οι ΗΠΑ ενδιαφέρονται ως για την ναυτική ασφάλεια του
Βιετνάμ και εκ του αποτελέσματος, της ναυτικής εμπορικής οδού. Με τον τρόπο
αυτό εξηγείται και η χαλάρωση του καθεστώτος εμπάργκο εξαγωγών οπλικών
συστημάτων των ΗΠΑ στο Βιετνάμ από τα τέλη κυρίως του 2014 και μετά, ξεκινώντας
από απλούστερο εξοπλισμό ναυτικής ασφάλειας, περιπολικά σκάφη και παράκτια
ραντάρ[24]. Μάλιστα, στο πλαίσιο της
φετινής (2019) Συνόδου, με τον εκπρόσωπο της Βορείου Κορέας, στο Ανόι, ο
πρόεδρος των ΗΠΑ ανέφερε τη διάθεση των ΗΠΑ για πώληση περισσότερων οπλικών
συστημάτων στο κράτος υποδοχής[25].
Σε αυτό το σημείο
αξίζει να σημειωθεί ότι το εμπόριο όπλων με τις ΗΠΑ αποτελεί αντικείμενο
ενδιαφέροντος όχι μόνο από την οπτική του προϊόντος με το οποίο προμηθεύεται το
Βιετνάμ αλλά και υπό το πρίσμα της γενικότερης διάβρωσης του καθεστώτος
εμπάργκο. Το καθεστώς στηρίζεται βασίζεται στη συνθήκη ITAR
(International Traffic
in Arms Regulations). Η συμπερίληψη του Βιετνάμ με τη Συρία
και τη Βόρεια Κορέα, αποτελεί από μόνη της κριτική της Ουάσινγκτον για τις
παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της λειτουργίας του καθεστώτος του
Βιετνάμ, και, επομένως υποβιβάζει τη διεθνή του νομιμοποίηση[26].
Παράλληλα, η
αυξανόμενη εμπορική παρουσία των ΗΠΑ στον τομέα της ασφάλειας, εύλογα εντείνει
τον ανταγωνισμό για τα ρωσικά αγαθά – όπλα. Μολαταύτα και παρά την χαλάρωση του
εμπάργκο, είναι δυσμενές να ενσωματωθούν τα ακριβά οπλικά συστήματα των ΗΠΑ στα
σοβιετικά μοντέλα μονάδων του βιετναμέζικου στόλου και στρατού. Αν και
ενδέχεται οι ΗΠΑ να έχουν το συγκριτικό πλεονέκτημα στη αμυντική βιομηχανία, σε
σχέση με τη Ρωσία, σε όρους απόλυτης τιμής, τα ρωσικά όπλα είναι πολύ φθηνότερα
για το Βιετνάμ.
Ταυτόχρονα, όμως,
ο ανταγωνισμός διαστρεβλώνεται εξαιτίας της ιστορικής συνέχειας της συμμαχίας
του Βιετνάμ με τη Ρωσία[27]. Το εύρος των εξαγωγών,
σε όρους είδους της περιλαμβάνει οπλικά συστήματα όπως η φρεγάτα κλάσης Gepard, το υποβρύχιο κλάσης Kilo,
το αεροσκάφος Su-30MK, την τορπίλη TEST-71, και άλλα οπλικά συστήματα κατάλληλα για την
αεροναυτική διάσταση της διεξαγωγής συγκρούσεων[28]. Ενδιαφέρουσα είναι και η
πρόσφατη αγορά 30 μονάδων τανκς T-90S και T-90SK, ως αποτέλεσμα συμφωνίας του 2016, κίνηση η οποία
δείχνει τη σημασία της χερσαίας άμυνας για το Βιετνάμ[29]. Βεβαίως, η ιστορική
διάσταση της συμμαχίας Ρωσίας – Βιετνάμ, δεν περιορίζεται σε αυξημένη ροή
εμπορίου όπλων. Η συνεργασία του Βιετνάμ με την ΕΣΣΔ οικοδόμησε εμπιστοσύνη, η
οποία εξαργυρώνεται με αντάλλαγμα γεωστρατηγικού χαρακτήρα, υπέρ της Ρωσίας, τη
ναυτική βάση στον βιετναμέζικο κόλπο Cam Ranh[30]. Συνεπώς, είναι
πασιφανές ότι παραβιάζεται η πολιτική των τριών «Όχι», επηρεάζοντας την
διαδικασία της αντιστάθμισης.
Άξια αναφοράς
είναι και η άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων εκμετάλλευσης φυσικών πόρων από τη
Ρωσία σε περιοχές, τις οποίες διεκδικεί και η Κίνα. Το 2012, η κρατική εταιρεία
Gazprom της Ρωσικής Ομοσπονδίας σύνηψε συμφωνία
με τη κυβέρνηση του Βιετνάμ, εκκινώντας δύο πρότζεκτ τίτλων εκμετάλλευσης
φυσικού αερίου Η κίνηση, αυτή του Gazprom προκάλεσε έντονες
αντιδράσεις από την Κίνα, περιπλέκοντας την ήδη σύνθετη κατάσταση[31].
Εν κατακλείδι, υπό
συνθήκες όπου το Βιετνάμ έχει μειώσει τις αποστάσεις μεταξύ των Μεγάλων
Δυνάμεων, είναι επάξιο ενδιαφέροντος η θεώρηση της αντιστάθμισης ως ένα σύνθετο
παίγνιο, με τη συμμετοχή πολλών δρώντων. Δεν είναι τυχαίο γεγονός ότι ο Kenneth Waltz θεωρούσε το
διπολικό ψυχροπολεμικό σύστημα πιο σταθερό – Η εξισορρόπηση αφορούσε το
συστημικό επίπεδο, με δύο αντιτιθέμενους δρώντες. Αντίθετα, στην αντιστάθμιση,
η οποία αφορά στο περιφερειακό επίπεδο, η οπτική γωνία ανάλυσης φαίνεται να
διαστρεβλώνει ευκολότερα την ταυτότητα μιας εξαρτημένης και μιας ανεξάρτητης
μεταβλητής, εντείνοντας τον κίνδυνο ανάφλεξης μιας σύγκρουσης.
[1] Hiep, Le Hong, “Living
next to the Giant”, Institute of South East Asian Studies, 2016, σελ. 41,
[Online at: https://muse.jhu.edu/book/51025]
[2] “Russian arms exports
to India fell by 42 percent between 2014-18 and 2009-2013”, The Economic Times,
11 Μαρτίου 2019, [Online at: https://economictimes.indiatimes.com/news/defence/russian-arms-exports-to-india-fell-by-42-percent-between-2014-18-and-2009-13-report/articleshow/68352681.cms]
[3] Richard Connolly,
Cecilie Sendstad, “Russia’s Role as an Arms Exporter”, Chatham House, 2017, p.
16, [Online at: https://www.chathamhouse.org/sites/default/files/publications/research/2017-03-20-russia-arms-exporter-connolly-sendstad.pdf]
[4] Thuy T. Do, ANU,
“Vietnam’s moderate diplomacy successfully navigating difficult waters”, East
Asia Forum, 16 Ιανουαρίου 2015, σελ. 1, [Online at: www.eastasiaforum.org]
[5] Μεταξύ των
οποίων και άυλα, όπως άδειες κατασκευής όπλων σύμφωνα με πρότυπα εξωτερικού
αλλά και πρακτικές – υπηρεσίες όπως στρατιωτικές ασκήσεις
[6] Mai Lan Gustafsson,
“War and Shadows, the Haunting of Vietnam”, Cornell University Press, 2009,
σελ. 64
[7] Supra n. 1, σελ. 54
[8] Elizabeth Becker, “When
the war was over”, Public Affairs, 1998
[9] Adrian R. Lewis, “The
American Culture of War”, Routledge, 2018, σελ. 301
[10] Alexander L. Vuving,
“Living with China: Regional States and China through Crises and Turning
Points”, Palgrave Macmillan, 2009, σελ. 229-245
[11] Kate Hodal, Jonathan
Kaiman, “At least 21 dead in Vietnam protests over oil rig”, The Guardian, 15
Μαΐου 2014, [Online at: https://www.theguardian.com/world/2014/may/15/vietnam-anti-china-protests-oil-rig-dead-injured]
[12] David Lague, Benjamin
Kang Lim, “Special Report: China’s vast fleet is tipping the balance in the
Pacific”, 30 Απριλίου 2019, [Online at: https://www.reuters.com/article/us-china-army-navy-specialreport/special-report-chinas-vast-fleet-is-tipping-the-balance-in-the-pacific-idUSKCN1S612W]
[13] Κωνσταντίνος
Καρανικόλας, «Η Θαλάσσια Στρατηγική της Κίνας και οι ανταγωνισμοί στην Νότια
Κινεζική Θάλασσα», Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων, [Online at: http://www.idis.gr/?p=4548]
[14] Zhiguo Gao, Bing Bing
Jia, “The Nine-Dash Line in the South China Sea: History, Status and
Implications”American Society of International Law, 2013, σελ. 99, [Online at: https://doi.org/10.5305/amerjintelaw.107.1.0098]
[15] Ρηματική
Διακοίνωση, No.86/HC-2009, από τη
Μόνιμη Αποστολή της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας του ΒιετΝαμ στον Γενικό Γραμματέα
του ΟΗΕ (8 Μαΐου 2009), [Online at: http://www.un.org/Depts/los/clcs_new/submissions_files/mysvnm33_09/
vnm_chn_2009re_mys_vnm_e.pdf.]
[16] Chris Horton, “Capital
of Laos seeks stronger ties with China”, The New York Times, 25 Σεπτεμβρίου
2018, [Online at: https://www.nytimes.com/2018/09/25/business/vientiane-laos-china-investment.html]
[17] Joshua Kurlantzick, “A
China – Vietnam Military Clash”, Council on Foreign Relations, 2015, σελ. 2,
[Online at: https://www.cfr.org/project/contingency-planning-future-crises]
[18] Evelyn Goh, “Meeting
the China Challenge”, East – West Center, 2005, σελ. viii, [Online at: www.eastwestcenterwashington.org/publications]
[19] Thuy T. Do. ANU,
“Vietnam’s moderate diplomacy successfully navigating difficult waters”, East
Asia Forum, 16 Ιανουαρίου 2015, [Online at: https://www.eastasiaforum.org/2015/01/16/vietnams-moderate-diplomacy-successfully-navigating-difficult-waters/]
[20] Επίσημο
κρατικό έγγραφο της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας του Βιετνάμ, 1998, [Online at: http://www.mod.gov.vn/wps/wcm/connect/ae9e7ee6-0191-4541-9bdc-afd6ea70aa89/1998vie.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ae9e7ee6-0191-4541-9bdc-afd6ea70aa89]
[21] Derek Grossman, Dung
Huynh, “Vietnam’s Defense Policy of ‘No’ Quietly Saves Room for ‘Yes’”, Rand,
19 Ιανουαρίου 2019, [Online at: https://www.rand.org/blog/2019/01/vietnams-defense-policy-of-no-quietly-saves-room-for.html]
[22] Katy Lee, “China is on
a crazy mission to build artificial islands. What the hell is it up to”, Vox,
13 Μαρτίου 2015, [Online at: https://www.vox.com/2015/3/13/8203713/south-china-sea-explained]
[23] Supra n.17, σελ. 4
[24] Susan McEwen-Fial and
Alexander Brand, “Navigating Stormy Waters: The Triangular Relationship between
the United States, Vietnam and China and the South China Sea Disputes”,
Springer, 2016, σελ. 251, [Online at: https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-319-26152-2_12#citeas]; SIPRI Arms Transfers
Database, [Online at: http://armstrade.sipri.org/armstrade/page/trade_register.php]
[25] James Pearson, Jeff
Mason, “Trump pitches U.S. arms exports in meeting with Vietnam”, Reuters, 27
Φεβρουαρίου 2019, [Online at: https://www.reuters.com/article/us-northkorea-usa-vietnam/trump-pitches-u-s-arms-exports-in-meeting-with-vietnam-idUSKCN1QG1HU]
[26] Bill Hayton, “Vietnam
and the United States on emerging security partnership”, The United States
Studies Center, 2015, p. 23, [Online at: www.ussc.edu.au/analysis/vietnam-and-the-united-states-an-emerging-security-partnership]
[27] Morley, James Wiliiams,
“Vietnam Joins the world”, ME Sharpe, 1997, σελ. 155
[28] SIPRI Arms Transfers
Database, [Online at: http://armstrade.sipri.org/armstrade/page/trade_register.php]
[29] Mark Episkopos,
“Russia’s Deadly T-90S Tank is an export Hit (Here’s what it can do)”, The
National Interest, 8 Ιανουαρίου 2019, [Online at: https://nationalinterest.org/blog/buzz/russias-deadly-t-90s-tank-export-hit-heres-what-it-can-do-40962]
[30] Anton Tsvetov, “After
Crimea: Southeast Asia in Russia’s Foreign Policy Narrative”, Institute of
South East Asia Studies, 2016, σελ. 66 [Online at: https://doi.org/10.1353/csa.2016.0003]
[31] Alexander Korolev,
“Systemic Balancing and Regional Hedging: China-Russia Relations”, Oxford
University, 2016, σελ. 17, [Online at: doi: 10.1093/cjip/pow013]
