της
Μουχαμέτσινα
Αλιγιά
Ο Ρώσος πρόεδρος πραγματοποίησε σειρά επισκέψεων στα
κράτη της Κεντρικής Ασίας. Συγκεκριμένα, ο Βλαντίμιρ Πούτιν επισκέφθηκε το
Καζακστάν, το Τατζικιστάν και την Κιργιζία στις 27 και 28 Φεβρουαρίου
αντίστοιχα. Επιπλέον, ανακοινώθηκε ότι σύντομα θα πραγματοποιήσει μια επίσκεψη
στο Τουρκμενιστάν που είναι πιθανό να προσπαθήσει να την συνδυάσει με μια
επίσκεψη στο Ουζμπεκιστάν[1].
Η συνάντηση στην Τασκένδη και το Ασγκαμπάτ δεν έχουν
πραγματοποιηθεί, λόγω του σφιχτού προγράμματος της επίσκεψης στην Κεντρική
Ασία. Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι οι διαπραγματεύσεις με τον
Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ έλαβαν χώρα στην νότια πρωτεύουσα του Καζακστάν-
Αλμάτι, που στην πραγματικότητα, επέτρεψε στον Βλαντίμιρ Πούτιν να μειώσει την
διαδρομή της πτήσης του και να επισκεφτεί τρεις χώρες σε δύο μέρες. Η Κεντρική
Ασία αποτελεί μόνιμα περιοχή προτεραιότητας για την Ρωσία, καθώς μόλις πέρσι, ο
Πούτιν επισκέφθηκε δυο φορές το Ουζμπεκιστάν και το Καζακστάν, ενώ υποδέχθηκε
στην Μόσχα τον πρόεδρο του Τουρκμενιστάν, της Κιργιζίας και του Καζακστάν.
Τα νέα για τις συζητήσεις που πραγματοποιήθηκαν κατά
την διάρκεια των επισκέψεων του ρώσου προέδρου είναι περιορισμένα, καθώς
αναφέρονται μόνο σε πρωτόκολλο που τηρήθηκε, ενώ δεν έχουν υπογραφεί κάποια
σημαντικά διακυβερνητικά έγγραφα. Το ερώτημα που προκύπτει είναι ποιος είναι ο
σκοπός τελικά μιας τέτοιας σύντομης επίσκεψης του Πούτιν στην Κεντρική Ασία. Η
εξήγηση που μπορεί να δοθεί προκύπτει από την ανάλυση των επίσημων εκθέσεων
σχετικά με το περιεχόμενο των διαπραγματεύσεων και των ερωτημάτων που
παρουσιάστηκαν κατά την διάρκεια των συζητήσεων.
Αρχικά, και στις τρείς χώρες που επισκέφθηκε ο Ρώσος
πρόεδρος, συζητήθηκαν προβλήματα οικονομικής φύσεως και ανθρωπιστικής
συνεργασίας. Με την Κιργιζία και το Καζακστάν στα πλαίσια της Ευρασιατικής
Οικονομικής Ένωσης (ΕΟΕ), ενώ το Τατζικιστάν στα πλαίσια των διμερών σχέσεων
των δυο χωρών. Είναι ασφαλές να πούμε ότι και στο Ντουσανμπέ έγινε αναφορά στην
ΕΟΕ, καθώς ενδιαφέρεται να ενταχθεί, χωρίς, ωστόσο, να έχει λάβει την τελική
απόφαση.
Επιπλέον, και στις τρεις χώρες τέθηκαν ζητήματα
ασφάλειας. Στην Κιργιζία και το Τατζικιστάν υπάρχουν ρωσικές στρατιωτικές
βάσεις που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εξασφάλιση της ασφάλειας και της
σταθερότητας σε ολόκληρη την περιοχή της Κεντρικής Ασίας. Το Καζακστάν, από την άλλη είναι από μόνο του
ένας σημαντικός παράγοντας για την διασφάλιση της στρατιωτικής και πολιτικής
σταθερότητας στην Κεντρική Ασία[2].
Εκτός αυτών, το 2016 η επιρροή της Αστάνα έχει
εξαπλωθεί πολύ πέρα από την περιοχή. Οι συνομιλίες που πραγματοποιήθηκαν στην
πρωτεύουσα του Καζακστάν για την επίλυση της κρίσης στην Συρία, για την
εξασφάλιση της επιτυχίας των οποίων έπαιξε σημαντικό ρόλο ο Νουρσουλτάν
Ναζαρμπάγιεφ[3],
κατέστησε το Καζακστάν σε έναν σημαντικό παγκόσμιο παίκτη στην διεθνή
σκακιέρα. Είναι σαφές ότι η επιρροή του
για τις διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στην Μέση Ανατολή δεν μπορεί να συγκριθεί
με εκείνη της Ρωσίας ή των ΗΠΑ, ωστόσο, είναι πολύ μεγαλύτερη από σειρά χωρών της
ΕΕ (εκτός από την Γερμανία και την Γαλλία).
Επομένως, έχουμε δυο ζητήματα που απασχόλησαν την
Μόσχα και τις πρωτεύουσες των χωρών της Κεντρικής Ασίας που είναι η
περιφερειακή ασφάλεια και η οικονομική ολοκλήρωση της Ευρασίας.
Σχετικά με την περιφερειακή ασφάλεια είναι πιο σαφές
το τοπίο. Παρά το γεγονός ότι από καιρό σε καιρό οι αρχές των χωρών προσπαθούν
να χρησιμοποιήσουν την παρουσία των ρωσικών στρατιωτικών βάσεων στο έδαφός τους
σε αντάλλαγμα με οικονομικές απολαβές, ωστόσο είναι σαφές ότι η απόσυρση των
ρωσικών στρατιωτικών βάσεων θα σήμαινε «αυτοκτονία» για τις χώρες που τις
φιλοξενούν και το γνωρίζουν και οι ίδιες.
Συγκεκριμένα, η Κιργιζία και το Τατζικιστάν
βρίσκονται στην πρώτη γραμμή χωρών που αντιμετωπίζουν άμεσα τον επιθετικό
ισλαμικό φονταμενταλισμό, συχνά μέσω διακίνησης ναρκωτικών. Οι στρατιωτικές
δυνάμεις των χωρών αυτών απέχουν πολύ από το μέγεθος της απειλής. Χωρίς την
ρωσική στρατιωτική υποστήριξη, κινδυνεύουν να συνθλιβούν σχεδόν αμέσως. Το πόσο
γρήγορα η ισλαμιστική επιθετικότητα καταστρέφει τις δομές ενός κράτους φαίνεται
και από την ίδια την Συρία, η οποία ήταν πολύ πιο σταθερή από τα κράτη της
Κεντρικής Ασίας. Ωστόσο, εδώ και πέντε χρόνια έχει εμφύλιο πόλεμο που
περιπλέκεται από την ισλαμιστική επιθετικότητα. Στις χειρότερες περιόδους του
πολέμου, η περιοχή που ελέγχεται από την Δαμασκό μειωνόταν σε λιγότερο από 20%
της συνολικής έκτασης του κράτους. Η αντιστροφή αυτής της τάσης έγινε δυνατή
μόνο με την βοήθεια των ρωσικών δυνάμεων. Την απειλή πτώσης της άμυνας της
Κιργιζίας και του Τατζικιστάν φοβούνται στην Μόσχα και στο Καζακστάν, οι
ένοπλες δυνάμεις του οποίου είναι επίσης ανεπαρκείς για την προστασία των
νότιων συνόρων.
Σύμφωνα με τον Alexander Krilov, επικεφαλής του Κέντρου
Μετά-σοβιετικών Σπουδών, IMEMO, στην συνέντευξή του στην «Pravda.Ru», για την
Ρωσία είναι σημαντικό να επιτευχθεί η καλύτερη δυνατή συμφωνία με τα κράτη της
Κεντρικής Ασίας: «Τα σύνορα των χωρών της περιοχής δεν καλύπτονται και δεν
είναι σε θέση να ελέγχονται αποτελεσματικά από την τοπική κυβέρνηση. Υπό αυτές
τις συνθήκες οι τρομοκρατικές ομάδες είναι σε θέση να διεισδύουν μέσω του
εδάφους τους και να προχωρήσουν παραπέρα»[4].
Η πολυετής παρουσία των δυτικών, κυρίως αμερικανικών
στρατευμάτων στο Αφγανιστάν δεν έχει ικανοποιητικά αποτελέσματα. Η ειρήνη και η
σταθερότητα εδώ δεν υπήρχε και συνεχίζει να μην υπάρχει. Η εμφάνιση του ISIS και η αβεβαιότητα της στρατηγικής
της νέας αμερικανικής κυβέρνησης ανάγκασαν τη Ρωσία και τους περιφερειακούς της
γείτονες και συμμάχους να προχωρήσουν σε πρακτικές ενέργειες για να διασφαλίσουν
την ασφάλειά τους από την πλευρά του
Αφγανιστάν.
Ο εμπειρογνώμονας Mars Sariev,
σημείωσε ότι πάνω από πέντε χιλιάδες άτομα της Κεντρικής Ασίας που αγωνίζονται
στη Συρία, είναι μέλη του ISIS.
Σε περίπτωση παροχής μιας μόνιμης εκεχειρίας στη Συρία, οι τρομοκράτες θα
μπορούσαν να αποσυρθούν στο Αφγανιστάν και να περάσουν προς την Κεντρική Ασία
δημιουργώντας αστάθεια στην περιοχή. «Οι τρομοκράτες μπορούν να περάσουν από τα
σύνορα του Τουρκμενιστάν που δεν ελέγχονται καλά και να μπουν στην περιοχή Ακτάου. Στους τρομοκράτες μπορούν να διεισδύσουν
και οι τοπικές ριζοσπαστικές ομάδες. Επιπλέον, ο Sariev σημείωσε ότι οι τρομοκράτες
μπορούν να περάσουν μέσα από το Τατζικιστάν στην Κιργιζία και να πετύχουν την
αποσταθεροποίηση στην κοιλάδα Φεργκάνα. «Η κοιλάδα Φεργκάνα είναι σαν ένα
δοχείο που βράζει, το οποίο μπορεί να ξεχειλίσει οποιαδήποτε στιγμή, επειδή υπάρχουν
πολλές ομάδες θρησκευτικού προσανατολισμού. Όταν οι τρομοκράτες φτάσουν στην
Κιργιζία, οι ομάδες των 10-15 ανθρώπων οι οποίοι τώρα είναι σε κατάσταση αδράνειας
θα «ενεργοποιηθούν», προκαλώντας αστάθεια στην περιοχή και στα σύνορα της
Ρωσίας γεγονός το οποίο ανησυχεί ιδιαίτερα τον Βλαντίμιρ Πούτιν»[5].
Για την υλοποίηση μιας αποτελεσματικής πολιτικής για
το Αφγανιστάν είναι απαραίτητο να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για τη
σταθερότητα στην περιοχή της Κεντρικής Ασίας. Παρά το γεγονός ότι τα τελευταία
χρόνια, η κατάσταση είναι κάπως βελτιωμένη, ωστόσο, φαίνεται ότι εξακολουθεί να
απέχει πολύ από το επιθυμητό. Σε θέματα ασφάλειας η Ρωσία και οι χώρες της
Κεντρικής Ασίας είναι διασυνδεδεμένες καθώς η ασφάλεια της μίας χώρας είναι
ανέφικτη χωρίς την ασφάλεια της άλλης. Η επιβεβαίωση έρχεται και από το γεγονός
της ένταξης των τεσσάρων χωρών στην Οργάνωση του Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας (ΟΣΣΑ).
Όσον αφορά στην οικονομική συνεργασία, υπάρχει ακόμα
σειρά ζητημάτων που χρήζουν επίλυσης. Μετά τις πρώτες επιτυχίες της δημιουργίας
της ΕΟΕ, τα μέλη βρέθηκαν αντιμέτωποι με μια διαφορετική πραγματικότητα. Η
σωρευτική επίδραση της οικονομικής ολοκλήρωσης είναι μακριά από την αναμενόμενη
κατάσταση. Η κίνηση του εμπορίου στο εσωτερικό της Ένωσης δεν αυξάνεται, αλλά
αντιθέτως μειώνεται με την Κιργιζία να δηλώνει ότι η ΕΟΕ δεν έλυσε τα
προβλήματά της. Το Τατζικιστάν όλο και περισσότερο αμφισβητεί την ΕΟΕ και την ένταξή
του σε αυτήν, καθώς υπάρχουν ενδείξεις πως οι διμερείς συμφωνίες με την Ρωσία
του προσφέρουν περισσότερες ευκαιρίες απ’ ότι μπορεί να του δώσει η ΕΟΕ.
Τα αποτελέσματα των συνομιλιών δείχνουν πως σε
ευαίσθητα για την Κιργιζία και το Τατζικιστάν, οικονομικά και κοινωνικά
ζητήματα, η Ρωσία έκανε κάποιες υποχωρήσεις. Ειδικότερα, άλλαξε η συμφωνία για
την παροχή τεχνικής βοήθειας προς την Κιργιζία στο πλαίσιο της προσχώρησης στην
ΕΟΕ. Στο Τατζικιστάν υποσχέθηκε την διευκόλυνση της διέλευσης των ρωσικών συνόρων
σε εκείνους τους πολίτες των οποίων η πρόσβαση στη ρωσική επικράτεια αυτή την
στιγμή είναι δύσκολη, λόγω του περιορισμού της εισόδου για κάποιες διοικητικές
παραβάσεις. Παράλληλα, υποσχέθηκε να κάνει μεταρρυθμίσεις στον εκπαιδευτικό
τομέα παρέχοντας διευκολύνσεις σε φοιτητές από Τατζικιστάν[6].
Το ιδανικό θα ήταν βέβαια να μην χρειαστεί να γίνουν
παραχωρήσεις, ειδικά σε διμερή βάση και να επιλυθούν όλα τα προβλήματα στα
πλαίσια πολυμερούς συνεργασίας. Αλλά η ΕΟΕ για την Μόσχα αποτελεί έργο
θεμελιώδους ολοκλήρωσης και μεγάλης σημασίας. Σε περίπτωση της αποτυχίας της
ΕΟΕ θα υπάρχει σειρά από αρνητικές επιπτώσεις, θα πέσει κατακόρυφα η επιρροή
της Μόσχας στην Κεντρική Ασία (κυρίως στα νότια σύνορά της) και θα περιοριστεί
η δυνατότητα της Ρωσίας για γεωπολιτικούς ελιγμούς. Ταυτόχρονα, πρέπει να θυμόμαστε
πως η Κιργιζία και το Τατζικιστάν ενδιαφέρονται για την στρατιωτική υποστήριξη,
την οποία η Ρωσία δεν μπορεί να σταματήσει χωρίς να βλάψει τα δικά της
συμφέροντα. Τα ζητήματα οικονομικής συνεργασίας και ολοκλήρωσης έχουν
ενδιαφέρον μόνο στο βαθμό που συμβάλλουν στην επίλυση των προβλημάτων ανεργίας
των νέων και εκ τούτου στην επίλυση
κοινωνικών εντάσεων στο εσωτερικό των χωρών[7].
Στην πραγματικότητα, σήμερα, είναι σημαντικό να
καταστεί η ΕΟΕ αποτελεσματική στην επίλυση των προβλημάτων της Κιργιζίας που
έχει ήδη γίνει μέλος, για να προσελκύσει και με την σειρά της το Τατζικιστάν
και παράλληλα να ξεκινήσουν οι συζητήσεις για την πλήρη οικονομική ολοκλήρωση
όλης της Κεντρικής Ασίας. Η εξομάλυνση σε επίπεδο των εμπειρογνωμόνων είναι
ανέφικτη. Έτσι, η επίλυση των πραγματικών προβλημάτων μπορεί να γίνει μόνο με
άμεση επικοινωνία των προέδρων μεταξύ τους. «Σε όλες τις χώρες (Καζακστάν,
Κιργιζία, Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν κ.α.) η Ρωσία κατέχει την
πρώτη θέση στο εμπόριο και, παρ’ όλες τις δυσκολίες, η θέση αυτή διατηρείται»,
- δήλωσε ο Πούτιν στο Μπισκέκ και κανείς δεν έκανε λάθος εισχωρώντας στην ΕΟΕ,
τόνισε ο Ρώσος πρόεδρος, και η απόδειξη γι’ αυτό είναι η αύξηση των εξαγωγών
των αγαθών και η αντίστοιχη αύξηση του ΑΕΠ των χωρών που συμμετέχουν.
Έτσι, απαντώντας στο ερώτημα, γιατί ο Βλαντίμιρ
Πούτιν πραγματοποίησε σειρά επισκέψεων στην Κεντρική Ασία μπορούμε να πούμε με
βεβαιότητα ότι ο σκοπός του είναι να ξεκινήσει εάν νέο στάδιο στην ανάπτυξη των
σχέσεων με τις χώρες της περιοχής για την διατήρηση σταθερότητας και
οικονομικής συνεργασίας.
[1] Mirzayan, G. “What was
Putin doing in Central Asia?”, March 6, 2017 [Online at: http://rbth.com/international/2017/03/06/what-was-putin-doing-in-central-asia_714763]
[2] Ищенко, P. “Путин
в Средней Азии: причины активности Кремля”, February 28, 2017 [Online at: https://ria.ru/analytics/20170228/1488964191.html]
[3] Хлебников, A. “Перспективы и проблемы сирийских переговоров в
Астане”, March 3, 2017 [Online at: http://inosmi.ru/politic/20170326/238960399.html]
[4] Нерсесов, Д., “Зачем Путин ездил в Среднюю Азию”,
March 1, 2017 [Online at: https://www.pravda.ru/world/asia/centralasia/01-03-2017/1326164-middle_asia-0/]
[5] “Турне
Путина по странам-союзникам в Средней Азии”,
March 3, 2017 [Online at: http://inosmi.ru/politic/20170303/238821782.html]
[6] Ищенко, P. “Путин в Средней Азии: причины
активности Кремля”, February 28, 2017 [Online at: https://ria.ru/analytics/20170228/1488964191.html]
[7]КараМурза, B. “Что ищет Путин
в Центральной Азии?”, February 27, 2017 [Online at: http://www.svoboda.org/a/28336628.html]
