Της Μαρίας (Μαρούσας) Μοτίκα
«Ο Πρόεδρος (Putin) θα πραγματοποιήσει ταξίδι
εργασίας στην Αραβική Δημοκρατία της Αιγύπτου. Κατά τη διάρκεια των συνομιλιών με
τον Πρόεδρο el-Sisi, θα συζητηθούν η
ανάπτυξη των ρωσο-αιγυπτιακών σχέσεων στον πολιτικό, εμπορικό, οικονομικό,
ενεργειακό και ανθρωπιστικό τομέα» καθώς κι «η ασφάλεια και σταθερότητα στη
Μέση Ανατολή και τη Βόρειο Αφρική»[1].
Με αυτή την περιεκτική ανακοίνωση
προαναγγέλθηκε από το Κρεμλίνο η πρόσφατη επίσκεψη (11/12/2017) του Ρώσου
προέδρου στην Αίγυπτο.
Πρόκειται για τη δεύτερη επίσκεψη του Putin στη χώρα μέσα σε τρία
χρόνια, η οποία επισφραγίζει τις στενές σχέσεις που έχουν αναπτύξει οι δυο
χώρες τα τελευταία τέσσερα χρόνια μετά την εκλογή του Στρατηγού Abdel Fattah el-Sisi στην ηγεσία
της Αιγύπτου. Σημαντικότερο απότοκο της
εν λόγω συνάντησης αποτελεί η επικύρωση της συμφωνίας για την κατασκευή του
πρώτου σταθμού πυρηνικής ενέργειας με 4 αντιδραστήρες ισχύος 1200 μεγαβάτ
έκαστος στην πόλη Dabaa της ανατολικής Αιγύπτου και την
παροχή πυρηνικών καυσίμων, η οποία συζητείτο ήδη από το 2015. Το μεγαλεπήβολο
σχέδιο θα χρηματοδοτηθεί κατά το μεγαλύτερο μέρος του από ρωσικό δάνειο 25
δισεκατομμυρίων δολαρίων ενώ η ρωσική εταιρία Rosatom θα
παράσχει την απαραίτητη τεχνογνωσία. Η λειτουργία του αναμένεται να ξεκινήσει
το 2025. Επιπροσθέτως, δρομολογήθηκε η δημιουργία ρωσικής βιομηχανικής ζώνης στην περιοχή της
διώρυγας του Σουέζ (η επέκταση της οποίας αλλάζει τα δεδομένα στο διεθνές
εμπόριο) ενώ υπεγράφησαν συμφωνίες και
στον αγροτικό τομέα[2].
Η πρώτη επίσκεψη του el- Sisi στη Μόσχα πραγματοποιήθηκε το Φεβρουάριο του 2014 πριν ακόμη από τη
διενέργεια των αιγυπτιακών εκλογών ενόσω διατελούσε Υπουργός Αμύνης και η
θετική έκβαση των επαφών επιβεβαιώθηκε από το Ρώσο πρόεδρο ο οποίος εμφανίστηκε
πεπεισμένος ότι ο el- Sisi θα είναι ο επόμενος πρόεδρος
της Αιγύπτου[3]. Κύριος
στρατηγικός στόχος κατέστη η επαναπροσέγγιση των δυο χωρών ύστερα από
την εκδίωξη των Σοβιετικών από το Sadat από τη χώρα του Νείλου το 1973 και σαράντα χρόνια
μονόπλευρης συμμαχίας με τις ΗΠΑ.
Με το διττό της ρόλο ως η μεγαλύτερη
αραβική χώρα και παραδοσιακή σύμμαχο των ΗΠΑ αλλά και τη νευραλγική γεωπολιτική
θέση της, η Αίγυπτος αποτέλεσε στόχο
προσέγγισης της Μόσχας, η οποία ευνοήθηκε από τις συγκυρίες, την αμερικανική
στάση και την άνοδο του νέου Αιγύπτιου
ηγέτη. Από τη μια πλευρά, η ανατροπή του εκλεγέντος προέδρου Mοhammed Morsi και η συνακόλουθη άνοδος του στρατηγού el-Sisi στην εξουσία προκάλεσαν την έντονη
αντίδραση της Δύσης και δη, των Ηνωμένων
Πολιτειών, οι οποίες αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν τη νέα ηγεσία και καθυστέρησαν ή
ματαίωσαν τη βοήθεια προς τη χώρα. Επίσημη
στάση της Αμερικανικής κυβέρνησης είναι ότι η οικονομική βοήθεια που
προοριζόταν για το Κάιρο δε δόθηκε λόγω της αιγυπτιακής γραφειοκρατίας και της
ανάγκης βοήθειας άλλων χωρών. Ελλείψει της αμερικανικής υποστήριξης, προκειμένου
να εξασφαλίσει τη νομιμοποίηση καθώς και
την υποστήριξη της κυβερνήσεώς του, ο
Στρατηγός el-Sisi στράφηκε αλλού προς αναζήτηση ευήκοων ώτων, και μάλιστα στον
αιώνιο αντίπαλο των ΗΠΑ, τη Ρωσία.
Η
κρίση στη Συρία κατέδειξε με σαφή τρόπο ότι για να προασπίσει τα δικά της
συμφέροντα, η Ρωσία υποστηρίζει με πολύ
ισχυρό κι αδιασάλευτο τρόπο τους
συμμάχους της καθώς πέτυχε την παραμονή του ευνοούμενού της, Σύρου πρόεδρου Assad στην
εξουσία παρά τις εντονότατες και πολύπλευρες διεθνείς αντιδράσεις δρώντας
ουσιαστικά ως εγγυήτρια του συριακού status quo. Πλέον, η Μόσχα έχει
ανακτήσει μια ισχυρή θέση στην παγκόσμια σκακιέρα και βρίσκεται σε θέση να
επιβάλει τη βούλησή της σε σημαντικά ζητήματα διεθνούς πολιτικής, γεγονός που
την καθιστά θελκτική σύμμαχο.
Ο Putin επιδιώκει την αποκατάσταση του μεγαλείου της Ρωσικής
Δημοκρατίας. Η εξωτερική πολιτική του υπαγορεύεται από την εξυπηρέτηση των
εθνικών συμφερόντων, κάτι που ουσιαστικά ερμηνεύεται ως προώθηση των πολιτικών,
οικονομικών και στρατιωτικών επιδιώξεων και την αναγωγή της χώρας κατ΄ αρχάς σε
μεγάλη περιφερειακή κι εν συνεχεία διεθνή δύναμη. Υπό αυτό το πλαίσιο, το Κρεμλίνο είναι προσανατολισμένο σε αμοιβαίως επωφελείς
συνεργασίες που βασίζονται στην εμπιστοσύνη εκμεταλλευόμενο στο έπακρον
αντιπαλότητες και συνέργειες άλλων χωρών.
Ως αποτέλεσμα, επιδίδεται σε ένα άνοιγμα
στην Ανατολική Μεσόγειο προκειμένου να καταστεί σημαντικός περιφερειακός
παίκτης στην περιοχή. Μεταξύ άλλων, ακολουθείται ο στρατηγικός προσεταιρισμός
αποκλειστικών και ιστορικά πιστών συμμάχων των ΗΠΑ, της Αιγύπτου και της
Τουρκίας, εκμεταλλευόμενη τις συγκυριακές τριβές στις σχέσεις τους με το Λευκό
Οίκο.
Το
Κρεμλίνο φαίνεται να έχει βρει έναν καινούργιο σύμμαχο στο πρόσωπο του
Στρατηγού el-Sisi. Ενός ατόμου που γρήγορα
διεφάνη ότι δεν επρόκειτο να ακολουθήσει την πεπατημένη , δηλαδή μια μονόπλευρη
εξωτερική πολιτική, αλλά πολύπλευρες συμμαχίες κι ότι επιθυμούσε αρχικά την
εσωτερική σταθεροποίηση της χώρας κι έπειτα τη βελτίωση της θέσης της στο
διεθνές στερέωμα.
Αρχής γενομένης με την πρώτη επίσημη
επίσκεψη του el-Sisi ως αρχηγού κράτους στη
Ρωσία τον Ιούνιο του 2014,η οποία να αναφερθεί παρενθετικά ότι αποτελούσε τη
πρώτη επίσκεψη σε μη-Αραβική χώρα, οι δυο χώρες συσφίγγουν σταθερά τις σχέσεις
τους και ο ρυθμός επικοινωνίας των δυο πλευρών τόσο στο ανώτατο επίπεδο όσο και
σε επίπεδο υπουργών ή κυβερνητικών κλιμακίων βαίνει αυξούμενος. Όπως αναφέρει ο
πρώην πρέσβης της Αιγύπτου στη Μόσχα, Raouf Saad, «το πλήθος των συναντήσεων σε διαφορετικά επίπεδα είναι
ενδεικτικό της σταθερότητας των σχέσεων μεταξύ των δυο χωρών και της αμοιβαίας
κατανόησης της αλλαγής των κανόνων του παιχνιδιού στην περιοχή» [4].
Η συνεργασία στον στρατιωτικό τομέα περιλαμβάνει
αλλά δεν εξαντλείται στην προμήθεια ρωσικών οπλικών συστημάτων κι εξοπλισμού.
Αφενός, έχουν συναφθεί συμφωνίες αγοράς κι εκσυγχρονισμού ρωσικού πολεμικού
υλικού αξίας πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ [5]
είτε για την πλήρωση νέων αναγκών είτε για την αντικατάσταση αμερικανικών
οπλικών συστημάτων τα οποία οι ΗΠΑ είχαν αρνηθεί να πουλήσουν στην Αίγυπτο. Η
αμερικανική άρνηση θα μπορούσε να πει
κανείς ότι εδραζόταν τόσο στη σύμπλευση
της Αιγύπτου με τη Μόσχα στο θέμα της Συρίας και της παραμονής του Bashar al-Assad στην εξουσία όσο και στην καταστολή της ισλαμικής
εξέγερσης υπό τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Επίσης, η Αίγυπτος φέρεται να λειτούργησε
ως μεσάζων για την αγορά δυο γαλλικών ελικοπτέρων από τη Ρωσία καθώς η
απευθείας αγορά ήταν αδύνατη στο πλαίσιο των οικονομικών κυρώσεων που έχουν
επιβληθεί στη Μόσχα από την ΕΕ λόγω της
στάσης της στην Ουκρανία[6].
Αφετέρου, διενεργούνται κοινές
στρατιωτικές ασκήσεις κυρίως στον τομέα της αντιτρομοκρατίας και της διάσωσης
ομήρων, κοινές ασκήσεις παραστρατιωτικών ενώ τμήματα των αιγυπτιακών ενόπλων
δυνάμεων εκπαιδεύονται από Ρώσους. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι οι πρώτες κοινές
ασκήσεις του ναυτικού έλαβαν χώρα τον Ιούνιο του 2015 και του στρατού τον
Οκτώβριο του 2016. Επίσης, τον περασμένο
Νοέμβριο δημοσιεύτηκε η διμερής αμυντική συμφωνία Ρωσίας- Αιγύπτου που δίνει το
δικαίωμα στην καθεμιά να κάνει χρήση του εναέριου χώρου κι αεροπορικών βάσεων
της άλλης[7],
γεγονός που ενδυναμώνει τη ρωσική στρατιωτική παρουσία της στη σπουδαία
γεωπολιτικά περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής.
Ρωσία κι Αίγυπτος έχουν σφυρηλατήσει κοινό
μέτωπο στην αντιμετώπιση της ισλαμικής τρομοκρατίας. Η Ρωσία τάσσεται αναφανδόν
κατά οποιασδήποτε ριζοσπαστικοποίησης
υπό το φόβο μετάδοσης της ισλαμικής τρομοκρατίας στον Καύκασο και τις χώρες της πρώην
Σοβιετικής Ένωσης. Αντιστοίχως, η Αιγυπτιακή κυβέρνηση επιδεικνύει ιδιαίτερο
ζήλο στην με κάθε τρόπο καταστολή της Μουσουλμανικής Αδελφότητας κι άλλων τρομοκρατικών οργανώσεων τόσο εντός της Αιγύπτου προς αποφυγήν αποσταθεροποίησης
όσο κι εκτός.
Το Κάιρο έχει ταχθεί υπέρ των ρωσικών
θέσεων στο θέμα της Συρίας υποστηρίζοντας την παραμονή του Bashar al-Assad στην εξουσία. Ο Υπουργός Εξωτερικός της Αιγύπτου, Sameh Shoukry, έχει δηλώσει στο πλαίσιο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ
ότι «ο συνασπισμός που μάχεται στη Συρία μπορεί να θέλει την αλλαγή καθεστώτος
αλλά αυτή δεν είναι η θέση της Αιγύπτου»[8].
Σύμπτωση
απόψεων παρατηρείται και στο ζήτημα της Λιβύης, όπου και οι δυο υποστηρίζουν το
Στρατηγό Khalifa Hafter,ο
οποίος ελέγχει ένα κομμάτι της Ανατολικής Λιβύης κοντά στα σύνορα με την
Αίγυπτο. Φημολογείται ότι προς αυτόν το σκοπό έχει αναπτυχθεί μια μικρή
ρωσική στρατιωτική δύναμη στην έρημο της
Αιγύπτου[9].
Όσον αφορά στον οικονομικό κι εμπορικό
τομέα, προωθείται η ενίσχυση της συνεργασίας σε διάφορα επίπεδα, όπως η αύξηση
των ρωσικών εξαγωγών και η πρόθεση πραγματοποίησης εμπορικών συναλλαγών στα εθνικά
τους νομίσματα ώστε να τεθεί τέλος στο μονοπώλιο του δολαρίου. Επιπροσθέτως,
εντείνονται οι διαπραγματεύσεις για την ένταξη της Αιγύπτου στην Ευρασιατική
Οικονομική Ένωση[10].
Αγκάθι στις σχέσεις των δυο χωρών
παραμένει η διακοπή των πτήσεων από τη Μόσχα προς την Αίγυπτο ύστερα από τη
συντριβή ενός ρωσικού αεροσκάφους λίγο μετά την απογείωσή του από το αεροδρόμιο
του Sharm el-Sheikh το 2015. Η εξέλιξη
αυτή έχει καταφέρει ισχυρό οικονομικό πλήγμα στη χώρα δοθέντος ότι τα έσοδα που
προέρχονται από τους Ρώσους τουρίστες αποτελεί κινητήριο δύναμη για την πληγείσα
αιγυπτιακή οικονομία.
Σύμφωνα με δηλώσεις τόσο του Υπουργού
Μεταφορών, Maxim Sokolov,
όσο και του ίδιου του Προέδρου Putin[11], η Μόσχα
διάκειται θετικά επί της αρχής στην επανέναρξη της αεροπορικής σύνδεσης των δυο
χωρών, ωστόσο, οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται. Φημολογείτο ότι ο Αιγύπτιος
υπουργός Αεροπορίας μετέβη στη Μόσχα στις 22 Δεκεμβρίου 2017, μια εβδομάδα μετά
την επίσκεψη Putin στο
Κάιρο, προκειμένου να υπογραφεί η συμφωνία επανέναρξης των πτήσεων από το Φεβρουάριο του
2018[12]
αλλά κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί ακόμη εξαιτίας διαδικαστικών διαφωνιών. Σύμφωνα με τις τελευταίες πληροφορίες, οι
πτήσεις αναμένεται να ξεκινήσουν ως τα τέλη Μαρτίου ή τις αρχές Απριλίου[13].
Σε αυτό το σημείο, πρέπει να υπογραμμιστεί
ότι η στρατηγική που ακολουθείται ως προς την ανάπτυξη διμερών σχέσεων με τη
Ρωσία, δε θυμίζει αυτή που ακολουθείτο
στο παρελθόν. Μακράν του να προσεταιριστεί μονόπλευρα μια μόνο μεγάλη δύναμη
όπως ο Gamal Abdel Nasser
τη Σοβιετική Ένωση και ο Anwar Sadat
τις ΗΠΑ, ο el-Sisi έχει υιοθετήσει ένα πιο ισορροπημένο
σχέδιο συνεργασίας και με τις δυο χώρες
καλλιεργώντας το προφίλ ενός ανεξάρτητου ηγέτη, του οποίου οι κινήσεις
υπαγορεύονται από το εθνικό συμφέρον της χώρας του. Όπως έχει χαρακτηριστικά
διαμηνύσει, «δεν υποτάσσεται σε κανέναν παρά μόνο στο Θεό»[14].
Η Αίγυπτος χρειάζεται τις ΗΠΑ και τη
σημαντικότατη οικονομική βοήθεια που παρέχουν, ιδιαιτέρως μετά την απελπιστική
κατάσταση στην οποία περιήλθαν τα κρατικά ταμεία την επαύριον της ανατροπής του
Hosni Mubarak. Η χρηματοδότηση από
τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα εξακολουθεί να αποτελεί την
κυριότερη πηγή βοήθειας, όμως, η αμερικανική ενίσχυση που ανέρχεται περί τα 1,3 δισεκατομμύρια δολάρια κατ΄ έτος[15], είναι
μείζονος σημασίας. Η στροφή προς τη Μόσχα έχει ερμηνευτεί από Αμερικανούς
διπλωμάτες ως μοχλός πίεσης προς την Ουάσινγκτον[16]
ούτως ώστε να συνεχιστεί η οικονομική συνδρομή που είχε διακοπεί προσωρινά το
2013. Εξίσου σημαντική είναι και η διμερής συνεργασία σε διπλωματικό και
στρατιωτικό επίπεδο, η οποία φαινόταν ότι εξομαλύνεται μέχρι τον Αύγουστο του
2017, όταν ματαιώθηκε η καταβολή οικονομικής και στρατιωτικής ενίσχυσης στην
Αίγυπτο υπό το πρόσχημα της ανησυχίας για την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
στη χώρα και την αναδιοργάνωση των αμερικανικών πακέτων υποστήριξης[17].
Ο Λευκός Οίκος, ωστόσο, επανεξετάζει το
θέμα[18].
Όπως κατέστη σαφές, σε αυτή τη μεταβατική
και ρευστή φάση του διεθνούς πολιτικού συστήματος, Ρωσία κι Αίγυπτος αποτελούν
στρατηγικούς εταίρους. Putin και el-Sisi δείχνουν να έχουν
βρει ο ένας στο πρόσωπο του άλλου έναν αξιόπιστο σύμμαχο εμφορούμενοι, όμως,
πάντοτε από την επιθυμία εξυπηρέτησης
των εθνικών συμφερόντων τους. Εφόσον δε
σημειωθεί κάποια δραματική εξέλιξη, οι διμερείς συνέργειες πιθανότατα θα
εξακολουθήσουν και στο μέλλον.
[1] «Vladimir Putin will visit
Egypt on December 11». 7 December 2017 [Online
at: http://en.kremlin.ru/events/president/news/56328]
[2] “Press statements following Russian- Egyptian talks”, 11 December 2017,
[Online at: http://en.kremlin.ru/events/president/transcripts/56355]
[3]«Νέο
ισοζύγιο στην Α. Μεσόγειο: Τεράστιο εξοπλιστικό deal Ρωσίας-Αιγύπτου». Pronews, 14Φεβρουαρίου 2014, [Online at: http://www.pronews.gr/koinonia/160391_neo-isozygio-ishyos-stin-amesogeio-terastio-exoplistiko-deal-rosias-aigyptoy]
[4] Omar Said,“Egypt and Russia:
Walking a tightrope of diplomacy”, 1 September 2015, [Online at: https://www.madamasr.com/en/2015/09/01/feature/politics/egypt-and-russia-walking-a-tightrope-of-diplomacy/]
[5] David Schenker & Eric
Trager, “Egypt’s Arms Deal with Russia: Potential Strategic Costs”. The
Washington Institute, 4 March 2014, [Online at:
http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/egypts-arms-deal-with-russia-potential-strategic-costs]
[6] Κώστας Ράπτης, «Η μεγάλη στροφή της
Αιγύπτου», capital.gr, 23 Οκτωβρίου 2016, [Online at:
http://www.capital.gr/diethni/3164302/i-megali-strofi-tis-aiguptou]
[7] “Russian military working on
deal to use Egyptian air bases: document:, Reuters, 30 November 2017, [Online
at; https://www.reuters.com/article/us-russia-egypt-military-airspace-planes/russian-military-working-on-deal-to-use-egyptian-air-bases-document-idUSKBN1DU11D]
[8] Κώστας Ράπτης, «Η μεγάλη στροφή της Αιγύπτου»,
capital.gr, 23 Οκτωβρίου 2016, [Online at: http://www.capital.gr/diethni/3164302/i-megali-strofi-tis-aiguptou]]
[9]
David D. Kirkpatrick, “In Snub to U.S., Russia and Egypt Move Toward
Deal on Air Bases». New York Times. 30 November 2017. [Online at: https://www.nytimes.com/2017/11/30/world/middleeast/russia-egypt-air-bases.html]
[10] Anna Borshchevskaya, “Free
Trade Zone in Context of Growing Russia Egypt Ties”, Forbes, 25 August 2017,
[Online at:
https://www.forbes.com/sites/annaborshchevskaya/2017/08/25/free-trade-zone-in-context-of-growing-russia-egypt-ties/2/#474ac2cd4a5d]
[11] “Press statements
following Russian-Egyptian talks”, 11
December 2017, [Online at: http://en.kremlin.ru/events/president/transcripts/56355]
[12] “Egypt aviation minister
heads to Russia to sign air security protocol”. TASS. 14 December 2017. [Online
at: http://tass.com/politics/980827]
[13] Walaa Ali, Flights between
Egypt and Moscow to resume in March, Egypt Today, 10 March 2018. [Online at: https://www.egypttoday.com/Article/9/44913/Flights-between-Egypt-and-Moscow-to-resume-in-March]
[14] Κώστας Ράπτης,
“Η μεγάλη στροφή της Αιγύπτου”, capital.gr, 23 Οκτωβρίου 2016. [Online at:
http://www.capital.gr/diethni/3164302/i-megali-strofi-tis-aiguptou]
[15] David D. Kirkpatrick, “In
Snub to U.S., Russia and Egypt Move Toward Deal on Air Bases». New York Times.
30 November 2017. [Online at:
https://www.nytimes.com/2017/11/30/world/middleeast/russia-egypt-air-bases.html]
[16] David D. Kirkpatrick, “In Snub to
U.S., Russia and Egypt Move Toward Deal on Air Bases». New York Times. 30
November 2017. [Online at:
https://www.nytimes.com/2017/11/30/world/middleeast/russia-egypt-air-bases.html]
[17] Bethan McKennan, “Egypt snubs
Jared Kushner meet after US cuts $300m in aid to Egypt over human rights
concerns”, Independent, 24 August 2017,
[Online at: http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/egypt-snubs-jared-kushner-meet-after-us-cuts-300m-in-aid-over-human-rights-concerns-a7910091.html]
[18] “U.S. will consider resuming
halted military aid to Egypt: Trump”, Reuters, 21 September 2017, [Online at:
https://uk.reuters.com/article/uk-usa-egypt-aid/u-s-will-consider-resuming-halted-military-aid-to-egypt-trump-idUKKCN1BV2ZZ?rpc=401&]
