της Γεωργίας Φώτη
Το
Ιράν είναι ένα κράτος που πλήττεται, τα τελευταία χρόνια από έντονα εσωτερικά
και εξωτερικά προβλήματα, αποτέλεσμα των οποίων, μεταξύ άλλων, είναι οι
συνθήκες σκληρής λιτότητας. Η ιστορία έχει δείξει πως σε κράτη όπου
πρωταγωνιστεί η λιτότητα, συμπρωταγωνιστεί, σε οξύ βαθμό, το αίσθημα οργής. Από
τις 28 Δεκεμβρίου 2017 ξέσπασαν αναταραχές στο Ιράν, οι οποίες μαίνονται μέχρι
σήμερα. Πόσο απλό, όμως, μπορεί να είναι το γεγονός μίας μαζικής και
συστηματικής εξέγερσης σε ένα κράτος που διαθέτει τον πιο «προηγμένο» και
«αδίστακτο» κατασταλτικό μηχανισμό, όχι μόνο στην περιοχή αλλά και παγκοσμίως;[1]
Ιρανοί διαδηλωτές και ακτιβιστές βρίσκονται στο «έλεος» της κυβέρνησης και των
μηχανισμών αυτών, στερούμενοι βασικών δικαιωμάτων, όπως αυτό της ελευθερίας
έκφρασης και εκείνο της ειρηνικής διαμαρτυρίας.
Στο
ιρανικό κράτος οι λαϊκές εξεγέρσεις είναι ένα γνώριμο φαινόμενο. Η «Πράσινη
επανάσταση»[2]
το 2009, άλλωστε, δεν είναι ούτε μια δεκαετία μακριά. Παρ' όλα αυτά, οι
διαφορές μεταξύ του 2009 με το 2018 είναι τεράστιες. Σήμερα οι διαδηλωτές δεν
είναι οργανωμένοι κάτω από ένα συγκεκριμένο καθοδηγητικό – επαναστατικό σώμα,
ούτε προέρχονται από τα σώματα της κρατικής ελίτ, όπως συνέβη τότε. Γεωγραφικά
τοποθετείται σε πάνω από 40 πόλεις του Ιράν, ενώ οι συμμετέχοντες εκτείνονται
από τη δυσαρεστημένη εργατική τάξη, τους «ενάντια-στο-πολίτευμα-φοιτητές» μέχρι
σε γυναίκες που διεκδικούν τα δικαιώματά τους. Όλοι αυτοί διαδηλώνουν με
πρόσταγμα την ανατροπή της κυβέρνησης το
μοναδικό, ίσως, κοινό που έχουν μεταξύ τους. Τα συνθήματα τους δεν είναι
θρησκευτικά, όπως άλλοτε, αλλά καθαρά πολιτικά και τα κίνητρά τους δεν είναι
απαραίτητα ειρηνικά.[3]
Άλλωστε, στο γεγονός αυτό βασίζονται οι Ιρανικές αρχές οι οποίες με πρόφαση την
«προδοσία στο Θεό», προχωρούν σε μαζικές συλλήψεις και απειλούν με θανατική
ποινή τους διαμαρτυρόμενους.[4]
Η απειλή της θανατικής ποινής, που
συνεπάγεται, την ουσιαστική καταπάτηση του δικαιώματος στην ειρηνική
διαμαρτυρία δεν είναι η μοναδική καταπάτηση δικαιωμάτων που υφίστανται οι
πολίτες. Δεδομένης της κατάστασης, εκτός από την αστυνομία, στην περιοχή δρα η «οργανωμένη,
σημαντική και πιο βάναυση Επαναστατική Φρουρά» και ένα ανεπίσημο
παραστρατιωτικό πιόνι, η πολιτοφυλακή «Μπασίντζ» (Basij), η οποία συγκεκριμένα
ιδρύθηκε από τον ίδιο τον Χομεϊνί (θρησκευτικός και πολιτικός ηγέτης του Ιράν από το 1979 ως το 1989).[5] Με
αυτά τα δεδομένα, κανείς στη χώρα δεν έχει το δικαίωμα της ειρηνικής
διαμαρτυρίας, ιδιαίτερα όταν στρέφεται κατά της κυβέρνησης. Πιο πολύ η
συγκεκριμένη εξέγερση μοιάζει με την Επανάσταση το 1979, στην οποία το πλήθος
αγωνίζονταν για «την Ανεξαρτησία, την Ελευθερία – μια Ιρανική Δημοκρατία». Από
τη μεριά τους οι αρχές έχουν θανατώσει πάνω από 25 διαδηλωτές και έχουν
προχωρήσει σε περισσότερες από 1000 συλλήψεις, με τους μαθητές ανάμεσά τους να
ξεπερνούν τους 100, ενώ οι διαδηλωτές, σαν απάντηση, επιτίθενται σε αστυνομικά
τμήματα ή σε άλλα κτίρια που ανήκουν σε κρατικούς φορείς και καίνε στους
δρόμους αφίσες που απεικονίζουν τον Πρόεδρο του κράτους.[6]
Τα κίνητρα αυτής της εξέγερσης
αφορούν, φαινομενικά, προβλήματα στον εσωτερικό τομέα του κράτους, εξετάζοντάς
τα όμως πιο προσεκτικά παρατηρείται έντονο το στοιχείο της εξωτερικής
πολιτικής, αφού, άμεσα ή έμμεσα, εμπλέκονται η Σαουδική Αραβία, το Ισραήλ ή/και
οι Ηνωμένες Πολιτείες. Αρχικά, σε μία χώρα όπου ο πληθωρισμός και οι ανεργία
είναι στα ύψη, οι πολίτες οδηγούνται καθημερινά στα όρια της μη αξιοπρεπούς
διαβίωσης.[7] Τα
οικονομικά προβλήματα του κράτους, ωστόσο, δεν είναι τα μοναδικά που απασχολούν
τους πολίτες στο Ιράν. Ο αυξανόμενος απολυταρχισμός, που ξεκίνησε από τον Mahmoud
Ahmadinejad,[8]
αντί να μειωθεί από τον τωρινό, μετριοπαθή, κατά τα λεγόμενα, Πρόεδρο Hasan Ruhani,
αυξήθηκε κατακόρυφα. Η καταπίεση λόγω θρησκευτικών επιταγών, η παρενόχληση
γυναικών και άλλων ευπαθών ομάδων (ΛΟΑΤ κοινότητα, νέοι κτλ), οι παρεμβάσεις
στην καθημερινότητα και οι εκτελέσεις στο όνομα του «Αλάχ» είναι μερικές από
τις προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι Ιρανοί, σήμερα.[9] Η
δυσαρέσκεια των τελευταίων αφορά, επίσης, τις διαστάσεις της ρύπανσης στην
περιοχή όπου ιδιαίτερα σε μεγάλες
πόλεις, οι άνθρωποι χρειάζονται μάσκα για να μπορέσουν να αναπνεύσουν,
ενώ στη λίστα έρχεται να προστεθεί η προδοσία που νιώθουν, καθώς η κυβέρνηση
σπαταλά δισεκατομμύρια δολάρια για να στηρίξει, ιδεολογικά φιλικούς προς το
κράτος αγώνες, (όπως συμβαίνει με την περίπτωση της Παλαιστίνης), την ίδια
στιγμή που το μεγαλύτερο ποσοστό των κατοίκων ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας.[10][Μ1]
Εκμεταλλευόμενος το γεγονός αυτό, ο
Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Donald J. Trump, ασκεί πιέσεις στην
κυβέρνηση, για την επίτευξη προσωπικών συμφερόντων και διεκδικήσεων, μέσω
στήριξης του αγώνα των διαδηλωτών και κατά συνέπεια της αντιπολίτευσης. Πιο
συγκεκριμένα, ο Αμερικανός Πρόεδρος τοποθετείται δημόσια υπέρ της αναγνώρισης
του δικαιώματος της ειρηνικής διαμαρτυρίας και δεν χάνει ευκαιρία να εκφράσει
τη συμπάθεια και τη στήριξή του στο λαό του Ιράν ή να «επιτεθεί» στις
αυταρχικές πολιτικές του προέδρου του.[11] Θέτει
στο στόχαστρο την ιρανική κυβέρνηση, η οποία κατά τον Αμερικανό Πρόεδρο
συνεχίζει να παραβιάζει τις διεθνείς της υποχρεώσεις όσον αφορά στο δίκαιο των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να αδιαφορεί για το χαμηλό βιοτικό επίπεδο των
πολιτών. Επιπλέον, καταδικάζει την «πυρηνική συμφωνία»[12]
του 2015 μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν, σχετικά με την παροχή πυρηνικών πόρων της πρώτης
χώρας στην δεύτερη, τονίζοντας πως είναι αναγκαία και επείγουσα η αλλαγή του
υφιστάμενου καθεστώτος. Υποστηρίζει, πως η ιρανική κυβέρνηση πρέπει να
σταματήσει να τροφοδοτεί την τρομοκρατία και τον περιορισμό της ελευθερίας που με
τη σειρά τους οδηγούν πολλούς στην εξαθλίωση και, όπως απέδειξαν τα τελευταία
γεγονότα, ακόμα και στον θάνατο. Βέβαια το κατά πόσο τα λεγόμενα του Αμερικανού
προέδρου συνάδουν με τις πράξεις του – λ.χ οι απαγορεύσεις πολιτών με ιρανική
καταγωγή να εισέλθουν στις Ηνωμένες Πολιτείες – είναι στην ευχέρεια των
διαδηλωτών που καλούνται να δεχτούν την, κατά τα άλλα, υποστήριξή του.[13]
Τα εξωτερικά αίτια, ωστόσο, δεν περιορίζονται
σε αυτό το σημείο αλλά παίρνουν
μεγαλύτερες διαστάσεις, από την κόντρα μεταξύ Αμερικανού και Ιρανού Προέδρου. Ο
Ruhani κατηγορεί τις Ηνωμένες
Πολιτείες και το Ισραήλ πως είναι υπεύθυνοι για την κατάσταση αποσταθεροποίησης
που επικρατεί στη χώρα του. Δεν λαμβάνει υπόψη του, ότι το να δείχνει πως
μάχεται για να κατευνάσει τον πόλεμο στις γύρω περιοχές, αδιαφορώντας παράλληλα
για του πολίτες της δικής του χώρας, είναι αυτό που προκαλεί την αποδιοργάνωση
και τις εσωτερικές εντάσεις. Επικεντρώνεται στον νέο «ρόλο» του, αυτόν της
επιρροής, αφού παρεμβαίνει, συμμετέχει ή/και κερδίζει πολέμους. Η σύγχρονη
δράση, του Ιράν ως η πιο συνακόλουθη δύναμη της Μέσης Ανατολής, έχει ενδυναμωθεί
έπειτα από την υποστήριξή προς τον Πρόεδρο Bashar al-Assad στη Συρία, προς τις
σιιτικές πολιτοφυλακές στο Ιράκ που αγωνίζονται στο Ισλαμικό Κράτος, προς τους
αντάρτες Houthi στην Υεμένη και το κίνημα της Hezbollah στον Λίβανο.[14]
Οι παρεμβάσεις αυτές, όμως είναι δαπανηρές και δεν έχουν ιδιαίτερη απήχηση στο
λαό του Ιράν, που θεωρεί πως κύριο μέλημα της ηγεσίας πρέπει να είναι οι εσωτερικές
της υποθέσεις. Στις διαδηλώσεις, μάλιστα, πρωταγωνιστική θέση μεταξύ άλλων,
είχαν αναφορές στη στήριξη που παρέχει το Ιράν σε αντιστασιακές ομάδες στη γάζα
και το Λίβανο. Εν κατακλείδι[Μ2] ,
οι αδικίες που υφίστανται οι Ιρανοί
είναι πολλές και ποικίλες, με τις διαδηλώσεις να τις έχουν εκτοξεύσει στα ύψη –
οι οποίες δεν αν ήταν ίδιες αν δεν αποτελούσε μέρος της η δυναμική νεολαία του
Ιράν, η οποία θέλει την αλλαγή και δεν χάνει ευκαιρία να το δείχνει,
αποτελεσματικά και μέσω του αγώνα της. Όσον αφορά τις διαδηλώσεις, λοιπόν, όπως
αναφέρθηκε, είχαν σαν αποτέλεσμα ένα τεράστιο όγκο συλλήψεων. Το πρόβλημα,
ωστόσο, δεν σταματά εκεί. Σύμφωνα με έρευνα της Διεθνούς Αμνηστίας, έχουν
παρατηρηθεί ανεξήγητοι θάνατοι κρατουμένων, που σύμφωνα με τις αρχές οφείλονται
σε αυτοκτονίες, πράγμα που αμφισβητείται τόσο από τους συγγενείς των θυμάτων
όσο και από τη Διεθνή Κοινότητα, γενικότερα.[15]
Βασιζόμενοι στην ίδια πηγή, οι συγγενείς των θυμάτων δεν λαμβάνουν καμία
πληροφορία και δεν έχουν δυνατότητα επικοινωνίας με τους αγαπημένους τους, ενώ
αν επιχειρήσουν να κάνουν οποιαδήποτε σχετική έρευνα απειλούνται με βία και
διάφορες κυρώσεις. Η Διεθνής Αμνηστία, επίσης, ενημερώνει μέσω της ετήσιας
έκθεσής της για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, για μία σειρά καταπατήσεων των
τελευταίων, που εκτείνονται σε όλα τα επίπεδα δράσης του κράτους.[16] Ενδεικτικά
αναφέρονται η λογοκρισία του τύπου, οι περιορισμοί στην ελεύθερη πρόσβαση σε δημοφιλή μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα
βασανιστήρια κρατουμένων ούτως ώστε να προχωρήσουν σε ψευδείς μαρτυρίες, η
πρακτική των «άδικων δικών» που έχουν σαν αποτέλεσμα τη θανατική ποινή, η
στέρηση δικαιώματος ελεύθερης πίστης και θρησκείας και τέλος οι διακρίσεις σε
βάρος των γυναικών, οι οποίες μπορούν να λάβουν την μορφή βίας - ενδοοικογενειακής και μη – ή αναγκαστικού
γάμου. Προβλέπεται νύμφευση ακόμη και για κορίτσια κάτω των 13 ετών και τέλος,
έχουν σημειωθεί περιστατικά όπου γυναίκες παρενοχλήθηκαν και κρατήθηκαν επειδή
δεν ήταν αρκετά «καλυμμένες» ή γιατί φορούσαν υπερβολικό μακιγιάζ.
Συμπερασματικά, γίνεται αντιληπτό
πως η κατάσταση που επικρατεί στο εσωτερικό του Ιράν, επιτάσσει άμεσες και
δραστικές αλλαγές. Το κράτος βρίσκεται σε πλήρη αποδιοργάνωση. Οι διαδηλώσεις
δεν δείχνουν να επηρεάζουν ιδιαίτερα τον Ιρανό Πρόεδρο, καθώς παρατηρεί πως
μπορεί οι τελευταίες να είναι μεγάλες σε μέγεθος, ωστόσο, ακριβώς λόγω του ότι
δεν κρύβουν από πίσω μια συγκεκριμένη ομάδα συντονισμού πλήθους και συμφερόντων,
δεν λαμβάνονται υπόψιν ως ιδιαίτερα αποτελεσματικές. Μπορεί αυτό να ισχύει από
πλευράς των ιρανικών αρχών, για τη Διεθνή Κοινότητα όμως, οι συνθήκες που
μαίνονται στην περιοχή, αποτελούν ευκαιρία για να αντικρίσουν το πώς είναι η πραγματικότητα για τους
πολίτες του Ιράν και να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα συντονισμού για επίλυση ή,
έστω, εξομάλυνση της κατάστασης. Οι παραβιάσεις Διεθνούς Δικαίου Ανθρωπίνων
Δικαιωμάτων – και όχι μόνο – είναι αναρίθμητες, πλέον, και είναι ανάγκη να
πάψουν να αποσιωπώνται.
[1]Mohseni Η., Beyond Europe, 2018, “I do not fear them. I have nothing to lose” – Iran’s current “No Future”- movement challenges the Islamic RepublicΔιαθέσιμο σε: https://beyondeurope.net/707/irans-current-movement / [τελευταία πρόσβαση: 17/02/2018].
[2]Abbas
Milani, The Green Movement, The Iran Primer. Διαθέσιμο σε: http://iranprimer.usip.org/resource/green-movement [τελευταία πρόσβαση: 17/02/2018].
[3]MarwaEltagouri,
WorldViews, Tensof thousands of people have protested in Iran. Here’s why, The
Washington Post, January 2017. Διαθέσιμο σε: https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2018/01/03/tens-of-thousands-of-people-protested-in-iran-this-week-heres-why/?utm_term=.db2b3148c506 [τελευταία πρόσβαση:
17/02/2017].
[4] Amnesty
International, 2018, Iran: Investigate reports of protester deaths in custody. Διαθέσιμο σε: https://www.amnesty.org/en/latest/news/2018/01/iran-investigate-reports-of-protester-deaths-in-custody/ [τελευταία πρόσβαση: 17/02/2017].
[6]Dehghan S., The Guardian, 2018, Iran protests: deaths in custody spark human rights
concerns. Διαθέσιμο
σε: https://www.theguardian.com/world/2018/jan/09/iran-protests-deaths-custody-human-rights [τελευταία
πρόσβαση: 17/02/2018].
[8]Ο Mahmoud Ahmadinejad (γενν. 28 Οκτωβρίου 1956)
είναι Ιρανός πολιτικός. Ήταν ο έκτος πρόεδρος του Ιράν, από το 2005 ως το 2013. Πριν
γίνει Πρόεδρος, ο Ahmadinejad είχε εκλεγεί Δήμαρχος της Τεχεράνης το 2003 και
γενικός κυβερνήτης της επαρχίας Αρνταμπίλ. Ανήκει στο Κόμμα της Ισλαμικής Κοινότητας Μηχανικών. Οι συντηρητικές θέσεις
και οι κατά καιρούς δηλώσεις του έχουν προκαλέσει ποικίλα σχόλια και
αντιδράσεις.
[9]Amnesty International, IRAN 2017/2018. Διαθέσιμο σε: https://www.amnesty.org/en/countries/middle-east-and-north-africa/iran/report-iran/ [τελευταία πρόσβαση: 18/02/2018].
[10] Ibid.
[11]Robin
Wright, 2018 Iran In Turmoil – To
Trump’s Delight, The New Yorker D. Διαθέσιμο σε: https://www.newyorker.com/news/news-desk/iran-in-turmoil-to-trumps-delight [τελευταία πρόσβαση: 18/02/2018].
[12] William J. Broad and Sergio Pencanha, 2015, The Iran
Nuclear Deal – A Simple Guide, The New York Times, Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/interactive/2015/03/31/world/middleeast/simple-guide-nuclear-talks-iran-us.html [τελευταία. πρόσβαση:
18/02/2018].
[13]Sarah Ruiz-Grossman, 2018,
Trump Tweets Support For Iranians While Banning Them From The U.S., The
Huffington Post. Διαθέσιμο
σε: https://www.huffingtonpost.com/entry/trump-tweets-iran-protests-immigration-ban_us_5a4bba8ce4b0b0e5a7a8f34b [τελευταία πρόσβαση:
18/02/2018].
[14] Liz Sly, Protests threaten Iran’s ascendant role in
the Middle East, The Washington Post. Διαθέσιμο
σε: https://www.washingtonpost.com/world/protests-threaten-irans-ascendant-role-in-the-middle-east/2018/01/04/86246e7e-994f-457b-a85b-f1eb76b71998_story.html?utm_term=.d4611f73399b , [τελευταία πρόσβαση: 20/02/2018].
[15] Amnesty
International, 2018, Iran: Investigate reports of protester deaths in custody. Διαθέσιμο σε: https://www.amnesty.org/en/latest/news/2018/01/iran-investigate-reports-of-protester-deaths-in-custody/ [τελευταία πρόσβαση: 19/02/2017].
[16]Amnesty
International Report 2017/2018, The State Of The World’s Human Rights, page
197-202.
