της Περεπή Στέλλας
Η Συμφωνία των Πρεσπών αναμφισβήτητα αποτελεί ένα από τα
σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της ευρύτερης περιοχής των Βαλκανίων
προσπαθώντας να οδηγήσει στην επίλυση των διαφορών Ελλάδας – Π.Γ.Δ.Μ.
Ανεξάρτητα από τις πολιτικές και ιστορικές εκφάνσεις αυτής, κανείς δεν μπορεί
να αρνηθεί ότι οι οικονομικές επιπτώσεις της αποτελούν σημαντικό μοχλό πίεσης
στο δρόμο προς τη σύναψή της. Στο παρόν κείμενο, εξετάζεται το εμπορικό
παρελθόν των δύο χωρών, ενώ επιχειρείται να γίνει μια συνοπτική περιγραφή του “win-win game” που συνιστά η Συμφωνία ως προς το
οικονομικό της σκέλος. Παράλληλα βέβαια, σκιαγραφούνται και οι σημαντικότεροι
κίνδυνοι που δύναται να ελλοχεύουν από αυτή για τη χώρα μας.
Αναμφισβήτητα,
κυρίαρχο θέμα του μήνα αποτέλεσε η συμφωνία μεταξύ της Ελλάδας και της Πρώην
Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (Π.Γ.Δ.Μ.), γνωστή και ως «Συμφωνία
των Πρεσπών». Η Συμφωνία υπογράφηκε στις 17 Ιουνίου 2018 μεταξύ των
Πρωθυπουργών Ελλάδας και Π.Γ.Δ.Μ. σε μια προσπάθεια να επιλύσει τις διαφορές
μεταξύ των δύο χωρών οι οποίες περιγράφονται στις Αποφάσεις του Συμβουλίου
Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών 817 (1993) και 845 (1993) και οι οποίες προέκυψαν
με την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της γείτονας χώρας από το ομοσπονδιακό σχήμα
της άλλοτε Γιουγκοσλαβίας στις 17 Σεπτεμβρίου 1991 κατόπιν δημοψηφίσματος.[1]
Το τελευταίο χρονικό διάστημα ποικίλες είναι οι αναγνώσεις της Συμφωνίας και η
ερμηνεία αυτής, εστιάζοντας κυρίως σε θέματα εθνικής συνείδησης. Στο παρόν
άρθρο θα επιχειρηθεί να «φωτιστεί» η εμπορική οπτική της Συμφωνίας.
Αρχικά θα
πρέπει να επισημανθεί πως το διμερές οικονομικό και εμπορικό θεσμικό πλαίσιο
δύναται να χαρακτηριστεί ως ελαττωματικό, εξαιτίας του ονοματολογικού ζητήματος,
που αποτελεί ιστορικό τροχοπέδη για την ανάπτυξη των εμπορικών σχέσεων των δύο
όμορων κρατών στο βέλτιστο βαθμό. Χαρακτηριστικό του αρνητικού κλίματος είναι ο
ασφυκτικός οικονομικός αποκλεισμός που αποφασίστηκε από την ελληνική κυβέρνηση
στις 16 Φεβρουαρίου 1994 με το κλείσιμο του λιμανιού της Θεσσαλονίκης για κάθε
οικονομική δραστηριότητα συμφερόντων της Π.Γ.Δ.Μ. εκτός της μεταφοράς φαρμάκων
και τροφίμων, ως απάντηση στην αδιάλλακτη στάση που διατηρούσε η Π.Γ.Δ.Μ. στις
διαπραγματεύσεις για την εξεύρεση αμοιβαίας αποδεκτής λύσης στο ονοματολογικό,
καθώς και στη χρήση του δεκαεξάκτινου Ήλιου της Βεργίνας στη σημαία της. Η
ζημιά για την οικονομία της γειτονικής χώρας
ανήλθε σε 1,5 δις δολάρια[2] και οφειλόταν κυρίως στην έλλειψη πετρελαίου.
Με τη διπλωματική
διαμεσολάβηση των Η.Π.Α. υπογράφηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 1995, μεταξύ των
Υπουργών Εξωτερικών των δύο χωρών η Ενδιάμεση Συμφωνία με την οποία συμφωνήθηκε
η χρήση του ονόματος «Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας», με την
Ελλάδα να διατηρεί το δικαίωμα να θέσει βέτο στη διαδικασία ένταξης της χώρας
σε Διεθνείς Οργανισμούς, μέχρι να επιλυθεί το ζήτημα του ονόματος. Ειδικότερα,
μεταξύ άλλων στην Ενδιάμεση Συμφωνία γίνεται αναφορά στην προσπάθεια ανάπτυξης
εμπορικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών. Στο
Άρθρο 14 ενθαρρύνονταν οι δύο
χώρες να αναπτύξουν σε αμοιβαία βάση σχέσεις φιλίας και καλής γειτονίας, να
προάγουν ζητήματα τηλεπικοινωνιών, ελεύθερης διακίνησης των πολιτών, εμπορικών
μεταφορών και συναλλαγών και γενικότερα να ενδυναμώσουν τη διμερή οικονομική
συνεργασία τους. Επίσης στο Άρθρο 15,
τονιζόταν η ανάγκη για βελτίωση της συνεργασίας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων
και την περαιτέρω σύσφιξη των οικονομικών σχέσεων στους τομείς των επενδύσεων
κεφαλαίου και τη βιομηχανική συνεργασία.[3]
Ωστόσο,
παρά το αρνητικό περιβάλλον μέσα στο οποίο λειτουργούν οι διμερείς σχέσεις των
δύο χωρών, αν εξαιρέσει κανείς τα πρώτα χρόνια ίδρυσης του γειτονικού κράτους,
οι εμπορικές σχέσεις φαίνεται πως παρουσιάζουν μια σταθερή πορεία ανάπτυξης,
κυρίως με την ελληνικές εταιρείες να έχουν ισχυρή παρουσία στη Π.Γ.Δ.Μ. Σύμφωνα
με την Ετήσια Έκθεση του Γραφείου των Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσεων των
Σκοπίων για το 2017, η Ελλάδα αποτελεί για την Π.Γ.Δ.Μ. τον τρίτο σημαντικότερο
εμπορικό εταίρο μετά τη Γερμανία και τη Μ. Βρετανία και κατέχει την πέμπτη θέση
μεταξύ των σημαντικότερων χωρών προορισμού των εξαγόμενων προϊόντων της
Π.Γ.Δ.Μ. Συγκεκριμένα η Ελλάδα κατέχει μερίδιο 8% επί του συνόλου των εισαγωγών
της Π.Γ.Δ.Μ. και 3,6% επί των εξαγωγών της.[4] Τα
κυριότερα εξαγόμενα προϊόντα της Ελλάδας προς την Π.Γ.Δ.Μ. είναι τα
πετρελαιοειδή, ο σίδηρος, ο χάλυβας, κλωστοϋφαντουργικά, πλαστικές ύλες και
μηχανήματα, ενώ τα προϊόντα που εισάγονται από τη γείτονα χώρα είναι κυρίως
σίδηρος και χάλυβας, καπνά και ενδύματα.
Ωστόσο, η
σημαντικότερη χώρα προορισμού των εξαγωγών της Π.Γ.Δ.Μ. είναι η Γερμανία η
οποία διατηρεί τη μερίδα του λέοντος, με ποσοστό 47% επί
του συνόλου των εξαγωγών. Αυτό συμβαίνει διότι πολλές γερμανικές
εταιρείες που είναι εγκατεστημένες στις τεχνολογικές και βιομηχανικές
αναπτυξιακές ζώνες της χώρας, παράγουν προϊόντα που απευθύνονται αποκλειστικά
στις γερμανικές αυτοκινητοβιομηχανίες.[6] Το
παραπάνω γεγονός δικαιολογεί και την ισχυρή στήριξη της Γερμανίας στη Συμφωνία
των Πρεσπών καθώς, πέραν των γεωπολιτικών επιπτώσεων που αυτή θα έχει π.χ.
ανακοπή της διείσδυσης της Ρωσίας στα Βαλκάνια, με την ένταξη της Π.Γ.Δ.Μ. στην
Ε.Ε. οι εισαγωγές στη Γερμανία θα αντιμετωπίζονται ως ενδοκοινοτικές αποκτήσεις
και με αυτόν τον τρόπο δεν θα υπόκεινται σε τελωνειακούς δασμούς. Οι γερμανικές
επιχειρήσεις θα αποκομίσουν σημαντικά οφέλη και θα αυξήσουν το βαθμό
ανταγωνιστικότητάς των προϊόντων τους έναντι των αντίστοιχων προϊόντων άλλων
ευρωπαϊκών χωρών.
Σημαντική
επίσης είναι και η αύξηση των τουριστικών ροών προς τη χώρα μας από την
Π.Γ.Δ.Μ. τα τελευταία χρόνια κυρίως προς μέρη της Βόρειας Ελλάδας όπως είναι η
Θεσσαλονίκη, η Χαλκιδική και η Πιερία. Σύμφωνα με τα στοιχεία που
παρουσιάζονται στην προαναφερόμενη Έκθεση φαίνεται πως οι αφίξεις τουριστών από
την Π.Γ.Δ.Μ. προς την Ελλάδα παρουσιάζουν σημαντικά ποσοστά μεταβολής, με την
ποσοστιαία αύξηση να κυμαίνεται στο 5,6% για το 2016 και στο 10,1% για το 2017.[7]
Επίσης σε
ότι αφορά τις Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (Α.Ξ.Ε.) η Ελλάδα διατήρησε την 3η θέση
με το ύψος του επενδεδυμένου κεφαλαίου να ανέρχεται σε 473,9 εκατ. ευρώ,
αντιστοιχώντας στο 10,1% του συνόλου των Α.Ξ.Ε. στη χώρα και το πλήθος των
δραστηριοποιούμενων επιχειρήσεων ελληνικών συμφερόντων να υπολογίζεται σε 330
για το 2017.[9]
Οι ελληνικές επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται κυρίως στους κάτωθι κλάδους: τράπεζες,
κατασκευές, πετρελαιοειδή, ηλεκτρική ενέργεια,
κλωστοϋφαντουργία, εξόρυξη και
λατομεία, εμπόριο τροφίμων/ποτών και
αγροτική παραγωγή.
Από την
άλλη πλευρά, μέχρι στιγμής οι Α.Ξ.Ε. επιχειρηματιών της Π.Γ.Δ.Μ. στην Ελλάδα
είναι περιορισμένες, ενώ από το 2015
παρατηρείται μια τάση αποεπένδυσης λόγω και του ασταθούς οικονομικού, πολιτικού
και επιχειρηματικού περιβάλλοντος στη χώρα μας ως απόρροια της κρίσης. Παρόλα
αυτά σημαντικά κέρδη αποφέρει για τη χώρα μας, και ιδιαίτερα για το λιμάνι της Θεσσαλονίκης, το γραφείο που διατηρεί η
μεγαλύτερη εταιρεία εκτελωνισμού και μεταφορών της Π.Γ.Δ.Μ. (Fersped).
Με τις
εμπορικές σχέσεις των δύο χωρών να είναι αναπτυγμένες σε ικανοποιητικό βαθμό,
πολλοί είναι εκείνοι οι οποίοι αναρωτιούνται ποιά θα είναι τα οικονομικά οφέλη
που θα προκύψουν από τη Συμφωνία των Πρεσπών. Κανείς δεν μπορεί βέβαια να
αγνοήσει το γεγονός πως η ενδεχόμενη επίλυση του ονοματολογικού ζητήματος, θα
δημιουργήσει ένα θετικό κλίμα μεταξύ των δύο χωρών και κυρίως από την πλευρά
της Π.Γ.Δ.Μ. που θα βρει έναν σύμμαχο στο πλευρό της Ελλάδας, ώστε να «ανοίξουν
οι πόρτες» του Ν.Α.Τ.Ο. και της Ε.Ε.
Η επίλυση
του ονοματολογικού δύναται, να αναστρέψει το κλίμα αποεπένδυσης που
παρατηρείται, καθώς η Π.Γ.Δ.Μ. θα αποτελέσει έναν «επενδυτικό παράδεισο» δεδομένων
των ευκαιριών που θα προσφέρει η ένταξή της σε Διεθνείς Οργανισμούς, παράλληλα
με το φτηνό εργατικό κόστος που αποτελεί βασικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της
χώρας. Οι ελληνικές επιχειρήσεις διαθέτουν ήδη ισχυρή παρουσία στη χώρα και ως
εκ τούτου δύναται να έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα στην αγορά της έναντι
νεοεισερχόμενων επιχειρήσεων από άλλες χώρες.
Από την
άλλη πλευρά, σημαντικότερο φαίνεται πως θα είναι το όφελος από δυνητικές
επενδύσεις εταιρειών της Π.Γ.Δ.Μ. προς την Ελλάδα και την περαιτέρω ανάπτυξη
του εμπορίου και του τουρισμού. Η δυναμική της γείτονος χώρας δύναται να
μεταφραστεί σε εμπορική εξωστρέφεια. Δεδομένης της γεωγραφικής θέσης της
Π.Γ.Δ.Μ. ο λιμένας της Θεσσαλονίκης θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην
ανάπτυξη του εμπορίου. Η Θεσσαλονίκη ως το πλησιέστερο φυσικό λιμάνι δύναται να
αποτελέσει διαμετακομιστικό κόμβο για τη γείτονα χώρα και να οδηγήσει σε αύξηση των εσόδων της.
Παράλληλα η
σταθερή αύξηση στα επίπεδα των τουριστικών ροών από την Π.Γ.Δ.Μ. προς την
Ελλάδα εκτιμάται ότι θα συνεχιστεί δεδομένου του θετικού κλίματος, ωστόσο η
αύξηση των τουριστικών ροών δύναται να μεταφραστεί και σε αύξηση του
εισερχόμενου συναλλάγματος, δεδομένου της αύξησης του διαθέσιμου εισοδήματος
των κατοίκων της Π.Γ.Δ.Μ. και της αύξησης του βιοτικού τους επιπέδου.
Τέλος, σε
ότι αφορά τον ενεργειακό τομέα, η Κυβέρνηση της Π.Γ.Δ.Μ. προωθεί, μέσω της
κρατικής εταιρείας MER, την περαιτέρω ανάπτυξη του δικτύου διανομής. Στον τομέα
αυτό, ιδιαίτερα σημαντική είναι η υπογραφή Μνημονίου Κατανόησης MER – Δ.Ε.Σ.Φ.Α.
για την κατασκευή αγωγού φυσικού αερίου Ελλάδος – Π.Γ.Δ.Μ. που πραγματοποιήθηκε
στις 14 Οκτωβρίου 2016.
Από την
άλλη πλευρά, δεν θα πρέπει να αγνοήσει κανείς και τους κινδύνους που ελλοχεύουν
από τη Συμφωνία των Πρεσπών. Ο σημαντικότερος εμπορικός κίνδυνος σχετίζεται με
τα εμπορικά σήματα των προϊόντων των επιχειρήσεων της Β. Ελλάδος που
χρησιμοποιούν ως brand name τον όρο «μακεδονικό».[10] Ο
Σύνδεσμος Εξαγωγέων Βορείου Ελλάδος (Σ.Ε.Β.Ε.) έχει εκφράσει την ανησυχία του
σχετικά με το θέμα.[11]
Επίσης
σημαντικός διαφαίνεται ο κίνδυνος ανταγωνισμού των ελληνικών προϊόντων από τα
αντίστοιχα προϊόντα της γείτονας χώρας εξαιτίας του μειωμένου εργατικού
κόστους. Η εγγύτητα των δύο χωρών, σε συνδυασμό με τη χαμηλή φορολογία (10% επί
των φορολογητέων κερδών των επιχειρήσεων) και το φθηνό εργατικό δυναμικό (ο
βασικός μισθός είναι περί τα 200 ευρώ) αποτελούν επίσης, σημαντικά κίνητρα για
την μετεγκατάσταση πλήθους επιχειρήσεων, κυρίως της Β. Ελλάδας, στην Π.Γ.Δ.Μ.
Τα
τελευταία χρόνια, όπως είναι εμφανές και στην εικόνα 4, το Ακαθάριστο Εγχώριο
Προϊόν της χώρας εμφανίζει σταθερά ανοδική πορεία, ενώ σύμφωνα με τις
εκτιμήσεις των Διεθνών Οργανισμών, η οικονομία της Π.Γ.Δ.Μ. θα συνεχίσει να
αναπτύσσεται με σταθερούς ρυθμούς, υπό την προϋπόθεση της διατήρησης της
εσωτερικής σταθερότητας. Ειδικότερα, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Παγκόσμιας
Τράπεζας, η Π.Γ.Δ.Μ. θα εμφανίσει τα επόμενα χρόνια σταθερούς ρυθμούς ανάπτυξης
που θα κυμαίνονται μεταξύ 2,8% έως 3,2%.[12]
Επίσης, στο
άμεσο μέλλον αναμένεται να υλοποιηθούν μεγάλα έργα υποδομής, καλύπτοντας σε
σημαντικό βαθμό το έλλειμμα υποδομών της χώρας, ενώ αναμένεται να αυξηθεί και η
ζήτηση εισαγόμενων προϊόντων εξαιτίας της περιορισμένης παραγωγικής βάσης της
χώρας. Τα παραπάνω συνιστούν τις ευκαιρίες του οικονομικού περιβάλλοντος της
χώρας σε μια S.W.O.T. ανάλυση.
Ωστόσο, η γείτονα χώρα δεν είναι δυνατό να εκμεταλλευτεί η ίδια στο μέγιστο
βαθμό τις ευκαιρίες αυτές, καθώς παρουσιάζει σημαντικές διαρθρωτικές αδυναμίες
όπως είναι το υψηλό ποσοστό παραοικονομίας, η έλλειψη καταρτισμένου και
εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού, η έλλειψη κατάλληλων και επαρκών
οργανωτικών και θεσμικών δομών και η αδυναμία εύκολης πρόσβασης σε πηγές
χρηματοδότησης.
Αναμφισβήτητα,
η διαδικασία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης της Π.Γ.Δ.Μ., αναμένεται να οδηγήσει στην
υιοθέτηση ευρωπαϊκών κανόνων και να συμβάλλει στην περαιτέρω ανάπτυξη επιχειρηματικών συνεργασιών.
Επιπλέον, η ανάπτυξη υποδομών, η οποία θα επιταχυνθεί, θα οδηγήσει την χώρα να
γίνει πόλος έλξης ξένων άμεσων επενδύσεων. Ωστόσο, η βασική πρόκληση παραμένει
η περαιτέρω ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας, κυρίως στην απόκτηση
εξειδικευμένων γνώσεων, γεγονός που δημιουργεί επιχειρηματικές ευκαιρίες
παροχής εκπαίδευσης για τα πανεπιστημιακά εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας
μας.
Η Ελλάδα θα πρέπει να
χρησιμοποιήσει τη Συμφωνία των Πρεσπών προς όφελος της αποκομίζοντας τα μέγιστα
δυνατά οφέλη «εξαργυρώνοντας» την απόφασή της να αποδεχτεί τη Συμφωνία. Η
ανάδειξή της σε διαμορφωτή του γεωοικονομικού και γεωπολιτικού σκηνικού στα
Βαλκάνια, καθώς και σε μοναδικό εγγυητή της σταθερότητας στην πολύπαθη περιοχή
της βαλκανικής χερσονήσου αποτελεί μονόδρομο για τη χώρα. Το μέσο για να το
πραγματοποιήσει δεν είναι άλλο από την εδραίωσή της ως τον σημαντικότερο
«οικονομικό δρώντα» της περιοχής, η οποία εδράζεται, μεταξύ άλλων, και στην
περαιτέρω ανάπτυξη των εμπορικών σχέσεων των δύο χωρών.
[1] Παούνης Ν., “Η Ενδιάμεση Συμφωνία
μεταξύ Ελλάδας και Π.Γ.Δ.Μ.: Ένα ιστορικό της διαμάχης για το όνομα”,HellasJournal
, 16/09/2017, https://hellasjournal.com/2017/09/i-endiamesi-simfonia-metaxi-elladas-ke-p-g-d-m-ena-istoriko-tis-diamachis-gia-to-onoma/, ημ. ανάκτησης 21/01/2019
[2] Ορέστης Φοίβος Πετσάβας, Οι
διμερείς σχέσεις Ελλάδας – Π.Γ.Δ.Μ.: Η ανάδειξη της επικρατούσας Θεωρίας
Διεθνών Σχέσεων μέσα από την αξιολόγηση και οριοθέτηση του αντίκτυπου των
οικονομικών διαδράσεων μεταξύ των δύο
χωρών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, διαθέσιμο στο https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/21276/1/PitsavasOrestisPhoivosPhd2017.pdf, σελ. 30
[3] Παούνης Ν., “Η Ενδιάμεση Συμφωνία
μεταξύ Ελλάδας και Π.Γ.Δ.Μ.: Ένα ιστορικό της διαμάχης για το όνομα”,HellasJournal
, 16/09/2017, https://hellasjournal.com/2017/09/i-endiamesi-simfonia-metaxi-elladas-ke-p-g-d-m-ena-istoriko-tis-diamachis-gia-to-onoma/, ημ. ανάκτησης 21/01/2019
[4]
Παγώνα Λάρδα και Μιχάλης Χαροκόπος, (2018), Έκθεση 2017 για την
Οικονομία της π.Γ.Δ.Μ. και την Ανάπτυξη των Οικονομικών και Εμπορικών Σχέσεων
Ελλάδας – π.Γ.Δ.Μ. Γραφείο Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσεων Σκοπίων, διαθέσιμο
στο https://www.mfa.gr/blog/dimereis-sheseis-tis-ellados/fyrom/, σελ.29
[6] Ibid,
σελ.9
[7] Ibid,
σελ.34
8 Ibid, σελ.34
[10] Χιόνης Γ., “Ελλάδα-π.Γ.Δ.Μ.: Οι
οικονομικές σχέσεις και τι θα γίνει αν δεν υπάρξει συμφωνία”,Sputnik,
28/09/2018, https://sputniknews.gr/oikonomia/201809281008487-ellada-skopia-oikonomia-dimopsifisma-skopiano/, ημ. ανάκτησης 27/01/2019
[11] “Τί λένε οι παραγωγικοί φορείς της
Β. Ελλάδας για τη συμφωνία”, TheToc,
05/07/2018, http://www.thetoc.gr/oikonomia/article/ti-lene-oi-paragwgikoi-foreis-tis-b-elladas-gia-ti-sumfwnia,
ημ. ανάκτησης 29/01/2019
[12] Supra note
4, σελ.41
[13] Supra note
4, σελ.3
