Η πυρηνική στρατηγική της Βόρειας Κορέας

της Χατζηθεοδώρου Χριστίνας

Τα πυρηνικά όπλα βρίσκονται στο προσκήνιο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και αποτελούν μία πραγματικότητα που μετράει ήδη τρία τέταρτα του αιώνα και δεν αναμένεται να αλλάξει στο σύντομο μέλλον. Πρόσφατα χώρες όπως το Ιράν προσπαθούν να αποκτήσουν πυρηνικά και παρόλα αυτά τα πυρηνικά δεν έχουν χρησιμοποιηθεί μετά το τέλος του. Μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου το ζήτημα που κυριάρχησε σχετικά με τη πυρηνική στρατηγική αφορούσε τη διασπορά των πυρηνικών όπλων, καθώς όλο και περισσότερες χώρες απέκτησαν πυρηνικά όπλα ή τη δυνατότητα πυρηνικής επιλογής. [1]Μεταξύ των χωρών που απέκτησαν πυρηνικά όπλα υπήρξε και η Βόρεια Κορέα στις αρχές του 21^ου αιώνα. Το πυρηνικό της πρόγραμμα θα μπορούσε να χωριστεί σε δύο περιόδους, την περίοδο προσπάθειας δημιουργίας του σχάσιμου υλικού για την απόκτηση των πυρηνικών και την περίοδο αφότου έκανε την πρώτη πετυχημένη της δοκιμή. Το 2006 προέβη στη πρώτη δοκιμή πυρηνικής βόμβας ενώ το 2017 έκανε την έκτη πυρηνική δοκιμή.  Ήδη από το 2006 επιβλήθηκαν οικονομικές κυρώσεις στη χώρα ως αποτέλεσμα της απόκτησης των πυρηνικών όπλων, ενώ υπολογίζεται ότι η χώρα διαθέτει γύρω στα 20 με 60 πυρηνικά όπλα.[2]

Οι λόγοι που η Βόρεια Κορέα θέλησε να αναπτύξει το πυρηνικό της πρόγραμμα εντοπίζονται πίσω στην Πόλεμο της Κορέας και τη μετέπειτα έκβασή του. Μετά το τέλος του πολέμου ισχυρές αμερικανικές στρατιωτικές δυνάμεις εγκατασταθήκαν στα σύνορα της Νότιας Κορέας, προκαλώντας αβεβαιότητα στη Βόρεια Κορέα. Η τελευταία προσπάθησε να συνάψει συμφωνίες με την Κίνα και τη Σοβιετική Ένωση ώστε να εξισορροπήσει τις αμερικανικές δυνάμεις που είχαν σταθμεύσει στα σύνορά της, αλλά οι δύο χώρες αρνήθηκαν την όποια συμφωνία για παροχή όπλων στη Βόρεια Κορέα. Αποτέλεσμα αυτής της άρνησης υπήρξε, ήδη από το 1970, η προσπάθεια της Βόρειας Κορέας να προβεί σε διαχωρισμό πλουτωνίου, ενώ το 1980 είχε επαρκή ποσότητα πλουτώνιου για να δημιουργήσει μία πυρηνική κεφαλή.[3]

Παρόλο που το 1985 η Βόρεια Κορέα είχε υπογράψει τη Συνθήκη για τη Μη διασπορά των πυρηνικών όπλων, η ίδια κατηγορήθηκε από τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας ότι συνέχιζε το πυρηνικό της πρόγραμμα παρά τις δεσμεύσεις που είχε αναλάβει υπογράφοντας τη συνθήκη. Η Βόρεια Κορέα αποσύρθηκε ολοκληρωτικά από την συνθήκη το 2002, κάνοντας την πρώτη πετυχημένη της δοκιμή το 2006. Από εκείνη τη χρονιά και έπειτα η Βόρεια Κορέα είχε τη δυνατότητα δεύτερου πλήγματος ενάντια σε όποια απειλή πυρηνικής φύσεως.

Η πλειονότητα των πυρηνικών εγκαταστάσεων της Βόρειας Κορέας βρίσκεται στο ερευνητικό κέντρο στη Yongbyon, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία του σχάσιμου υλικού για τις έξι πυρηνικές δοκιμές της. Το σχάσιμο υλικό της βασίζεται στον καθαρισμό πλουτώνιου. Κατά τη διαδικασία αυτή το πλουτώνιο αφαιρείται από τα υπόλοιπα κατάλοιπα των πυρηνικών αντιδραστήρων.[4] Παράλληλα όμως έχει αναπτύξει και τη δυνατότητα εμπλουτισμού ουρανίου, όπου το ποσοστό του U235 αυξάνεται  στο μείγμα μέχρι να φτάσει το 90 τοις εκατό στη ποσότητα του ουρανίου.[5]Αυτή η δυνατότητα υπήρξε αποτέλεσμα της επαναλειτουργίας του πυρηνικού αντιδραστήρα.[6]

Η συμπεριφορά της Βόρειας Κορέας συνδέεται άμεσα με το δίλημμα ασφαλείας που αποτελεί ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του διεθνούς συστήματος. Σύμφωνα με αυτό, η λήψη μέτρων που αυξάνουν την ασφάλεια ενός κράτους, όπως για παράδειγμα η αύξηση των εξοπλισμών, δημιουργεί ανασφάλεια στα υπόλοιπα κράτη, άσχετα με την πρόθεση του πρώτου κράτους. Με τη σειρά τους, τα κράτη αυτά λαμβάνουν μέτρα για να αυξήσουν την ασφάλειά τους, έχοντας ως αποτέλεσμα το πρώτο κράτος να αισθανθεί ανασφαλές. Χώρες οι οποίες δεν έχουν τη δυνατότητα να αποκτήσουν ένα ισχυρό συμβατικό οπλοστάσιο ενάντια σε έναν δυνητικό αντίπαλο, επιλέγουν τα πυρηνικά ως αντιστάθμισμα. Η Βόρεια Κορέα με τη δημιουργία πυρηνικού οπλοστασίου κατάφερε να εξισορροπήσει τις ΗΠΑ που είχαν πολύ ισχυρότερο συμβατικό οπλοστάσιο και το οποίο δε θα μπορούσαν να νικήσουν.

Ωστόσο, η χρήση των πυρηνικών όπλων από την Βόρεια Κορέα είναι σχεδόν απίθανη με τα σημερινά δεδομένα. [7] Ο κύριος λόγος κατοχής πυρηνικών όπλων από τη Βόρεια Κορέα έχει να κάνει με τις έννοιες της αποτροπής και του πειθαναγκασμού. Η αποτροπή αφορά τη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης με την απειλή χρήσης βίας, ενώ η πειθαναγκασμός έγκειται στην αλλαγή της κατάστασης αυτής με την απειλή χρήσης βίας. Τα αδύναμα κράτη μπορούν να χρησιμοποιούν τον πειθαναγκασμό μέσω πυρηνικών όπλων, καθώς επιτρέπει στο αδύναμο –σχετικά- κράτος να αλλάζει την υφιστάμενη κατάσταση με παράλληλη μείωση του φόβου για αντίποινα.[8] Όσον αφορά τον πειθαναγκασμό και τη πυρηνική στρατηγική της Βόρειας Κορέας, έχοντας πυρηνικά όπλα, καταφέρνει να αποσπά οικονομικούς πόρους από χώρες που ειδάλλως δε θα έδιναν σημασία σε ένα φτωχό κράτος. Με αυτόν τον τρόπο καταφέρνει να επιβιώνει στο διεθνές σύστημα. Αντίστοιχα, σχετικά με την έννοια της αποτροπής, τα πυρηνικά της τη βοηθούν στη διατήρηση του καθεστώτος στη χώρα. Ιδιαίτερα, κατά την πρώτη δεκαετία του 21^ου αιώνα, με την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ, η Βόρεια Κορέα είχε κάθε λόγο να ανησυχεί για τη διατήρηση του καθεστώτος της. Και οι δύο στρατηγικές αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής της. Το δίλημμα ασφαλείας έπαιξε  ρόλο στην απόκτηση των πυρηνικών όπλων, καθώς με αυτόν τον τρόπο διασφάλισε την επιβίωση ενός μη αρεστού καθεστώτος από τις ΗΠΑ και άλλες χώρες.

Λαμβάνοντας  υπόψη τα κίνητρα της Βόρειας Κορέας, η τελευταία δε θα έπαιρνε το ρίσκο χρησιμοποίησης τους εναντίον των ΗΠΑ, της Νότιας Κορέας ή οποίας άλλης χώρας. Η χρήση τους θα κατέστρεφε αυτομάτως και τους λόγους ύπαρξής τους, ενώ παράλληλα θα ισοδυναμούσε με αυτοκτονία για το καθεστώς. Με τη χρήση των πυρηνικών όπλων, οι χώρες που αντιτείνονται στο καθεστώς θα είχαν κάθε λόγο να εισβάλλουν στη Βόρεια Κορέα ή αντίστοιχα να χρησιμοποιήσουν πυρηνικά όπλα ενάντια στο καθεστώς. Η Βόρεια Κορέα έχει κατανοήσει άλλωστε ότι η χρήση τους θα ακύρωνε τον αρχικό σκοπό της δημιουργίας τους που δεν είναι άλλος από  την επιβίωση του καθεστώτος.

Παρόλο που στην καθημερινότητα και μέσω των δυτικών μέσων ενημέρωσης το καθεστώς του Κιμ και ο ίδιος παρουσιάζονται ως ανορθολογικοί, στην πραγματικότητα η συμπεριφορά του στην σφαίρα του διεθνούς συστήματος είναι ορθολογική. Άλλωστε, ελάχιστα κράτη έχουν μία τόσο σταθερή και ορθολογική πολιτική. Το γεγονός ότι μία χώρα όπως η Βόρεια Κορέα, με μία μικρή οικονομία και μικρό πληθυσμό, καταφέρνει να κρατήσει τη μόνη υπερδύναμη μακριά από οποιαδήποτε επέμβαση στα εσωτερικά της ζητήματα το αποδεικνύει.[9] Εμφανίζοντας τον εαυτό του ως ανορθολογικό παίκτη, ο Κιμ καταφέρνει να προσελκύει την προσοχή προς αυτόν και τη χώρα του, λαμβάνοντας οικονομικούς πόρους ενώ παράλληλα αυξάνει το κύρος του καθεστώτος στο εσωτερικό της χώρας και στο εξωτερικό. Οι άλλες χώρες, υπό τον φόβο ενός πυρηνικού πλήγματος, εξαναγκάζονται να αποδέχονται το καθεστώς ως έχει.

Σχετικά με τον αντίκτυπο της ύπαρξης πυρηνικών για την εσωτερική πολιτική της χώρας, το καθεστώς του Κιμ χρησιμοποίει την εικόνα ενός ασπόνδου εχθρού για να διατηρήσει την υποστήριξή του πληθυσμού. Η μη υποστήριξή τους καθεστώτος θα είχε ως αποτέλεσμα την εισβολή των ξένων εχθρικών δυνάμεων στην επικράτεια της χώρας και επακόλουθη πτώση του καθεστώτος. Επιπρόσθετα όμως, καταφέρνει να δείχνει στον πληθυσμό πως καταφέρνει να επιτύχει τον σκοπό του, όντας ένας σημαντικός παίκτης στο διεθνές σύστημα.[10]

Η ύπαρξη των πυρηνικών μπορεί να αποτρέψει την κλιμάκωση σε έναν γενικευμένο πόλεμο ανάμεσα στη Βόρεια Κορέα και τη Νότια Κορέα, όπως αντίστοιχα είχε διατηρήσει μία ισορροπία ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση την περίοδο του ψυχρού πολέμου. Με το ίδιο σκεπτικό, η ύπαρξη των πυρηνικών όπλων δεν ενθαρρύνει αναγκαστικά την αποσταθεροποίηση. Ορισμένες φόρες, εξαιτίας των πυρηνικών όπλων, η βία αποτρέπεται καθώς λαμβάνεται υπόψη η τεράστια καταστρεπτικότητά τους.[11]

Ωστόσο δεν αποτρέπει τη Βόρεια Κορέα από το να προβαίνει σε μικρής κλίμακας προκλήσεις. Το ίδιο είχε συμβεί και την περίοδο του ψυχρού πολέμου ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις. Παρόλο που ένας γενικευμένος πόλεμος ήταν απίθανος ανάμεσα στις δύο χώρες, οι προκλήσεις δεν έλειπαν σε χαμηλότερο επίπεδο. [12]Μία από τις πιο σημαντικές προκλήσεις έλαβε χώρα το 1998, όταν μία ομάδα ειδικών δυνάμεων της Βόρειας Κορέας έφτασε σε μικρή απόστασή από την προεδρική κατοικία με σκοπό να δολοφονήσει τον πρόεδρο της Νότιας Κορέας. [13]Ακόμη, το 2010 μία κορβέτα της Νότιας Κορέας βυθίστηκε και σκοτώθηκαν 46 ναυτικοί. Αν και τα αίτια της βύθισης παραμένουν αμφισβητήσιμα, η εξεταστική επιτροπή που το ερεύνησε κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η βύθιση προήλθε από βορειοκορεάτικη τορπίλη. Και οι δύο αυτές ενέργειες έλαβαν χώρα κατά την περίοδο που βρισκόταν στην εξουσία ο Κιμ Γιονγκ-Ιλ, ο οποίος θεωρείτο γενικότερα πιο ορθολογικός από το γιο του, Κιμ Γιονγκ Ουν.

Με την εκλογή του Τραμπ, οι σχέσεις των δύο χώρων αρχικά επιδεινώθηκαν, καθώς οι απειλές και από τις δύο μεριές για την κλιμάκωση σε έναν πυρηνικό πόλεμο αυξήθηκαν. Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση Τραμπ προχώρησε σε περαιτέρω οικονομικές κυρώσεις ενάντια στην Πιονκγιάνκ. Το γεγονός αυτό ωστόσο λειτούργησε ευεργετικά, καθώς κατάφερε να φέρει τον Κιμ στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Παρά την αρχική εικόνα, οι δύο ηγέτες συναντήθηκαν στη Σιγκαπούρη όπου συζήτησαν την αποπυρηνικοποίηση της κορεατικής χερσονήσου. Στη συγκεκριμένη συνάντηση είχε συζητηθεί και η παύση κοινών ασκήσεων ΗΠΑ και Νότιας Κορέας, ενώ ο Κιμ είχε ζητήσει δεσμεύσεις για την ασφάλεια της χώρας του από την πλευρά των ΗΠΑ. Με τη δεύτερη συνάντηση να γίνεται στο Ανόι μεταξύ των δύο ηγετών η κατάσταση δείχνει να βελτιώνεται περισσότερο ανάμεσα στις δύο χώρες. Πλέον, η Βόρεια Κορέα έχοντας πετύχει τους στόχους της μέσω της πυρηνικής στρατηγικής της έχει μεγαλύτερο όφελος να βγει από την διεθνή απομόνωση και να αρθούν οι οικονομικές κυρώσεις εις βάρος της, καθώς είναι επιζήμιες για την οικονομία της. [14]

Οι σχέσεις των ΗΠΑ με τη Βόρεια Κορέα δεν ήταν οι μόνες που βελτιώθηκαν τον τελευταίο χρόνο. Ο Κιμ συναντήθηκε τρεις φορές με πρόεδρο της Νότιας Κορέας, Moon Jae-in, μέσα στο 2018. Ακόμη και η Κίνα, η οποία αποτελεί τον ισχυρότερο και μονιμότερο οικονομικό σύμμαχο της Βόρειας Κορέας επιθυμεί την αποπυρηνικοποίηση της κορεατικής  χερσονήσου και την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών. Ακόμη και η Ρωσία προσπαθεί να αυξήσει την επιρροή της στην περιοχή, καθώς ξεκίνησε συνομιλίες με τη Νότια Κορέα για τη δημιουργία ενός αγωγού φυσικού αερίου που θα περνάει από τη Βόρεια Κορέα.[15] Με τη συνάντηση στο Ανόι, ο Κιμ μπορεί να ζητήσει μείωση των οικονομικών κυρώσεων εις βάρος της χώρας του, προσφέροντας ως αντάλλαγμα την παύση πυρηνικών δοκιμών.

Η Βόρεια Κορέα άλλωστε συντηρείται ως επί το πλείστον από την Κίνα, όμως και η τελευταία επιθυμεί όλο και περισσότερο την αποπυρηνικοποίηση της περιοχής. Η Κίνα, με την τεράστια αύξηση του εμπορίου της τα τελευταία χρόνια, έχει θέσει άλλες προτεραιότητες που αφορούν το εμπόριο. Ιδιαίτερα μετά την πυρηνική δοκιμή του 2017 από τη Βόρεια Κορέα, η οποία μπορούσε πλέον να φτάσει στην αμερικανική ενδοχώρα, η Κίνα αποστασιοποιήθηκε από τη Βόρεια  Κορέα και οι σχέσεις τους χειροτέρεψαν.

Με βάση τα παραπάνω είναι σχεδόν απίθανο η Βόρεια Κορέα να παρατήσει πλήρως τη πυρηνική στρατηγική της στο άμεσο μέλλον, καθώς δε θα μπορούσε να εξασφαλίσει πλέον την επιβίωσή της. Όποιες οικονομικές κυρώσεις ή διπλωματική απομόνωση δε θα μπορούσαν να την κάνουν να καταστρέψει τα πυρηνικά της όπλα. Η αποδοχή της κατάστασης ως έχει είναι αναγκαία και το κλειδί βρίσκεται στην προσπάθεια αποφυγής της χρήσης των όπλων αυτών, όχι στην άρνηση της αποδοχής τους ως υφιστάμενης κατάστασης. Η αποδοχή του status quo είναι η λιγότερο επικίνδυνη επιλογή. Αυτός είναι άλλωστε και ο στόχος της Βόρειας Κορέας και τον έχει επιτύχει, δείχνοντας ξανά την ορθολογικότητα του καθεστώτος.

---

[1] Πυρηνική επιλογή είναι η δυνατότητα απόκτησης πυρηνικού όπλου μετά από έναν χρόνο από τη εκδήλωση της πρόθεσης.

[2] Victor Cha and Katrin Fraser Katz, Trump, Kim, and the Dangers of Bromance Diplomacy, Foreign Affairs, 22 February 2019. [Online at: https://www.foreignaffairs.com/articles/north-korea/2019-02-22/what-expect-second-north-korea-summit ]

[3] Elliot Curtin, “A Security threat in the Korean Peninsula”, April 2014. [Online at: https://www.academia.edu/34894630/A_Security_Threat_in_the_Korean_Peninsula_Assessing_the_Connection_between_North_Koreas_Acquisition_of_Nuclear_Weapons_and_Regime_Behavior ]

[4] Κωνσταντίνος Κολιόπουλος, “Η στρατηγική σκέψη από την αρχαιότητα έως σήμερα.”, Εκδόσεις Ποιότητα, 2008.

[5] Ibid.

[6] Thomas Plant and Ben Rhode, “China North Korea and the Spread of Nuclear Weapons”, Survival, Vol 55, No2,  August 2013. [Online at: https://www.academia.edu/7397332/China_North_Korea_and_the_Spread_of_Nuclear_Weapons ]

[7] Elliot Curtin, “A Security threat in the Korean Peninsula”, April 2014. [Online at:  https://www.academia.edu/34894630/A_Security_Threat_in_the_Korean_Peninsula_Assessing_the_Connection_between_North_Koreas_Acquisition_of_Nuclear_Weapons_and_Regime_Behavior ]

[8] Terence Roehrig, “North Korea, Nuclear Weapons and the Stability-Instability Paradox” , The Korean Journal of Defense Analysis, Vol. 28, No.2 , June 2016, pp 181-198. [Online at: https://www.researchgate.net/publication/303751525_North_Korea_Nuclear_Weapons_and_the_Stability-Instability_Paradox ]

[9] Sico van der Meer, “Why North Korea will never give up its nuclear weapons”, Clingendael Spectator, 20 March 2018. [Online at: https://spectator.clingendael.org/en/publication/why-north-korea-will-never-give-its-nuclear-weapons ]

[10] Sico van der Meer, “Why North Korea will never give up its nuclear weapons”, Clingendael Spectator, 20 March 2018. [Online at: https://spectator.clingendael.org/en/publication/why-north-korea-will-never-give-its-nuclear-weapons ]

[11] Elliot Curtin, “A Security threat in the Korean Peninsula”, April 2014. [Online at:  https://www.academia.edu/34894630/A_Security_Threat_in_the_Korean_Peninsula_Assessing_the_Connection_between_North_Koreas_Acquisition_of_Nuclear_Weapons_and_Regime_Behavior ]

[12] Terence Roehrig, “North Korea, Nuclear Weapons and the Stability-Instability Paradox” , The Korean Journal of Defense Analysis, Vol. 28, No.2, June 2016, pp 181-198. [Online at: https://www.researchgate.net/publication/303751525_North_Korea_Nuclear_Weapons_and_the_Stability-Instability_Paradox ]

[13] Terence Roehrig, “North Korea, Nuclear Weapons and the Stability-Instability Paradox” , The Korean Journal of Defense Analysis, Vol. 28, No.2 , June 2016, pp 181-198. [Online at: https://www.researchgate.net/publication/303751525_North_Korea_Nuclear_Weapons_and_the_Stability-Instability_Paradox ]

[14] Δημοσθένης Δημόπουλος, “Κορέα: Μεταξύ σφύρας και άκμονος η πορεία προς την ειρήνη”, Huffington post, 27 Μάιου 2018. [Online at: https://www.huffingtonpost.gr/entry/korea-metaxe-sferas-kai-akmonos-e-poreia-pros-ten-eirene_gr_5b0aa2fce4b0568a880c572a ]

[15] Victor Cha and Katrin Fraser Katz, Trump, Kim, and the Dangers of Bromance Diplomacy, Foreign Affairs, 22 February 2019. [Online at: https://www.foreignaffairs.com/articles/north-korea/2019-02-22/what-expect-second-north-korea-summit ]