Η παρουσία του ΝΑΤΟ στην Aνατολική Ευρώπη

της Μοτίκα Μαρίας

Το 1949, με πρωτοβουλία των Η.Π.Α  συστάθηκε ο οργανισμός Βορειοατλαντικής συνεργασίας, το ΝΑΤΟ, προκειμένου να σταματήσει την επέκταση του κομμουνισμού και της Σοβιετικής Ένωσης. Ωστόσο, παρότι το 1991 διαλύθηκε η Σοβιετική Ένωση κι συνακόλουθα το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, το ΝΑΤΟ επιβίωσε, γεγονός που έχει χαρακτηριστεί από το Stephen Walt ως «ανωμαλία» [1]. Σκοπός τώρα σύμφωνα με τους ιθύνοντες είναι να λειτουργήσει ως όργανο σταθερότητας σε Ανατολική Ευρώπη και Κεντρική Ασία και ως τροχοπέδη στην επανενδυνάμωση του  εθνικισμού^[2].

Έτσι, με πίεση κι από τα ίδια τα κράτη που φοβούνταν μια μελλοντική νέα καθυπόταξη από τη Μόσχα, ξεκίνησε η επέκτασή του στην ανατολική Ευρώπη παρά τις προφορικές υποσχέσεις περί του αντιθέτου που είχαν δοθεί στους Ρώσους[3] προκειμένου να συναινέσουν στην επανένωση της Γερμανίας, προκαλώντας ένταση στις σχέσεις του οργανισμού με τη Ρωσία. Η Μόσχα ανέκαθεν θεωρούσε τις χώρες στα ανατολικά της ως μια περιοχή της σφαίρας επιρροής της και ζώνη ασφαλείας που προστατεύει το έδαφός της από δυτικές επιθέσεις και δε θέλει επ’ ουδενί λόγω να απεμπολήσει το πλεονέκτημά της.

Το 1999 μέλη της Συμμαχίας έγιναν  η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Τσεχία και το 2004 η Βουλγαρία, η Εσθονία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Ρουμανία, η Σλοβακία κι  η Σλοβενία με αποτέλεσμα τα 1200 χλμ. που χώριζαν την Αγία Πετρούπολη από νατοϊκό έδαφος κατά τον Ψυχρό πόλεμο να συρρικνωθούν σε περίπου 150. Γεωργία και Ουκρανία υπέγραψαν Σχέδια Δράσης Ατομικής Συνεργασίας (Individual Partnership Action Plans) με το ΝΑΤΟ και ακολούθησαν στρατιωτικές ασκήσεις ΝΑΤΟ-Ουκρανίας στην Κριμαία. Τέλος, στη Σύνοδο του Βουκουρεστίου το 2008, η Συμμαχία εξέδωσε ανακοίνωση ότι Γεωργία κι Ουκρανία θα λάμβαναν πρόσκληση ένταξης[4]στο μέλλον.

Η Ρωσία έχει εκφράσει πολλάκις τις αντιρρήσεις της για την ανατολική επέκταση του ΝΑΤΟ, η οποία χαρακτηρίζεται ως  «πραγματική απειλή»^[5] που αντανακλά την ατζέντα κυριαρχίας κι εκφοβισμού κι όχι την ειρήνη, τη σταθερότητα και τη δημοκρατία όπως διατείνονται οι Σύμμαχοι και κάνει λόγο για ευθεία απειλή εναντίον της ασφάλειας και της εδαφικής της ακεραιότητας. Η περαιτέρω προσέγγιση ΝΑΤΟ-Κιέβου-Τιφλίδας αποτελεί κόκκινο πανί με τον πρόεδρο, Vladimir Putin, να προειδοποιεί ότι θα υπάρξουν συνέπειες αν αυτή συνεχιστεί^[6].

Υπό αυτό το πρίσμα, η Μόσχα επενέβη στη Γεωργία το 2008 εισβάλλοντας στην Αμπχαζία και τη Νότια Οσσετία ενώ το 2014 μετά την ανατροπή του δημοκρατικώς εκλεγμένου Yanukovych στην Ουκρανία που πιστεύεται ότι προκλήθηκε από δυτικό δάκτυλο και την άνοδο φιλοδυτικών δυνάμεων προχώρησε στην προσάρτηση της Κριμαίας και την υποστήριξη αποσχιστικών δυνάμεων στην Ανατολική Ουκρανία. Η Μόσχα θεωρεί ότι η Δύση επιθυμεί την ανατροπή του status quo στην περιοχή και προσπαθεί να τη σταματήσει με κάθε τρόπο.

Ως εκ τούτου,  όροι όπως αποτροπή, ετοιμότητα μάχης, γρήγορη ανάπτυξη δυνάμεων επανήλθαν στο προσκήνιο. Ανταποκρινόμενο στις αλλαγές του περιβάλλοντος ασφαλείας στα σύνορά του, το ΝΑΤΟ, προχώρησε κατά τη Σύνοδο της Ουαλίας το 2014 σε σημαντικές κινήσεις με στόχο την ενίσχυση της συλλογικής άμυνας όπως υπαγορεύεται από το Άρθρο 5 του Καταστατικού του[7] και τη γρήγορη ανάπτυξη δυνάμεων στην Ανατολική Ευρώπη.   Καταρτίσθηκε το Σχέδιο Ταχείας Αντίδρασης  (Readiness Action Plan), το οποίο περιλαμβάνει μέτρα διασφάλισης και μέτρα προσαρμογής [8] με επίκεντρο τη Βαλτική,  την Πολωνία και τη Μαύρη θάλασσα. Τα μέτρα διασφάλισης περιλαμβάνουν χερσαίες, θαλάσσιες κι εναέριες δραστηριότητες στην ανατολική περιοχή της Συμμαχίας που ενισχύονται από ασκήσεις εστιασμένες στη συλλογική ασφάλεια και τη διαχείριση κρίσεων.

Τα μέτρα προσαρμογής είναι μακροπρόθεσμες αλλαγές στη δομή διοίκησης του ΝΑΤΟ με σκοπό την αύξηση της επιχειρησιακής ετοιμότητας κι απόκρισης.  Προβλέπεται ο τριπλασιασμός της Δύναμης Απάντησης (NRF) (40.000 στρατιώτες έναντι 13.000 που ήταν προηγουμένως) υπό τις εντολές του Ανώτατου Συμμαχικού Διοικητή, η συγκρότηση μιας ομάδας πολύ υψηλής ετοιμότητας (VJTF)[9] 20.000 ατόμων με ετησίως εναλλασσόμενη αρχηγία και συμμετοχή καθώς και 8 μικρές πολυεθνικές  Μονάδες Ενσωμάτωσης Δύναμης (Force Integration Units) για να διευκολύνουν τη γρήγορη ανάπτυξη των δυνάμεων και την εκπαίδευσή τους, αποτελούμενες από 40 ειδικούς με κύρια αρμοδιότητα τη βελτίωση του συντονισμού και της συνεργασίας μεταξύ των συμμαχικών και των εθνικών δυνάμεων. Βρίσκονται σε Λιθουανία, Λετονία, Εσθονία, Πολωνία, Ρουμανία, Ουγγαρία, Σλοβακία και Βουλγαρία περικυκλώνοντας ουσιαστικά τη Ρωσία. Το Βορειοανατολικό Αρχηγείο Πολυεθνικού Σώματος (HQ MNC-NE) στο Szczecin της Πολωνίας διοικεί τις μονάδες σε Βαλτική και Πολωνία κι έχει το γενικότερο έλεγχο της κατάστασης ασφαλείας στην περιοχή. Το Νοτιοανατολικό Αρχηγείο εδρεύει στο Βουκουρέστι.

Μετά τα γεγονότα στην Ουκρανία, οι ΗΠΑ διεκήρυξαν πολλές φορές ότι θα υπερασπίσουν τις βαλτικές χώρες αν χρειαστεί. Ο πρώην Αμερικανός πρόεδρος,Barack Obama , μάλιστα, το Σεπτέμβριο του 2014 σε επίσκεψή του στο Ταλίν δε δίστασε να δηλώσει, «Θα είμαστε εδώ για την Εσθονία. Θα είμαστε εδώ για τη Λετονία. Θα είμαστε εδώ για τη Λιθουανία. Χάσατε μια φορά την ανεξαρτησία σας στο παρελθόν. Με το ΝΑΤΟ δε θα την απολέσετε ξανά»^[10].  Εντούτοις, οι ανατολικές χώρες δεν αρκούνται στις δηλώσεις και πιέζουν τη συμμαχία για περαιτέρω ενίσχυση στρατευμάτων στην περιοχή κι εντατικοποίηση των προετοιμασιών για περιπτώσεις αμοιβαίας συνδρομής καθώς  φοβούνται μια επίθεση στα πρότυπα της Ουκρανίας (αν και οι φόβοι τους είναι  υπερβολικοί  δεδομένου ότι σε αντίθεση με την Ουκρανία, οι χώρες ανήκουν τόσο στην ευρωπαϊκή όσο και στη νατοϊκή οικογένεια και η Ρωσία δε θα διακινδύνευε μια ομαδική στρατιωτική απάντηση που απορρέει από τους κανονισμούς των υπερεθνικών θεσμών για να προσαρτήσει λίγο περισσότερο έδαφος).

Ενδεικτικά, τον περασμένο Σεπτέμβριο , ο Πολωνός πρόεδρος, Andrzej Duda, επισκέφτηκε τις ΗΠΑ και πρότεινε τη δημιουργία στρατιωτικής βάσης με αμερικανικά στρατεύματα στη χώρα του, δηλώνοντας διατεθειμένος να συνεισφέρει με 2 δις δολάρια ^[11]. Οι ΗΠΑ προς το παρόν απέρριψαν την πρόταση ενώ και άλλα κράτη διαφωνούν με αυτή την προοπτική. Στο ΝΑΤΟ επικρατεί διχασμός μεταξύ των  δυτικών/κεντρικών χωρών που δεν επιθυμούν πλήρη ρήξη με τη Ρωσία για οικονομικούς, ενεργειακούς κ.ά. λόγους και των ανατολικών που λόγω ιστορικών και γεωγραφικών αιτίων επιθυμούν την όσο δυνατόν μεγαλύτερη νατοϊκή προστασία.

Διάφορες μελέτες κι εκτιμήσεις, πάντως, εντείνουν την ανησυχία των χωρών διότι καταδεικνύουν την υπεροχή των ρωσικών δυνάμεων έναντι των νατοϊκών. Επί παραδείγματι, η ερευνητική ομάδα RAND Corporation μελέτησε το 2016^[12] σενάρια ρωσικής επίθεσης στις Βαλτικές χώρες κατέληξε στο συμπέρασμα ότι σε περίπτωση ξαφνικής επίθεσης, ακόμη και με μια εβδομάδα προειδοποίηση, τα ρωσικά στρατεύματα θα έφταναν σε Ταλίν και Ρίγα εντός 36-60 ωρών αφήνοντας στο ΝΑΤΟ 3 επιλογές.  Αιματηρή αντεπίθεση με τον κίνδυνο κλιμάκωσης για να απελευθερωθούν οι χώρες, κλιμάκωση στα πρότυπα των ψυχροπολεμικών τακτικών ή παραδοχή της ήττας. Βασικός παράγοντας της ήττας του ΝΑΤΟ είναι η έλλειψη ικανού αριθμού στρατευμάτων καθώς και η αδυναμία ταχείας κινητοποίησης και μεταφοράς τους . Η μελέτη καταλήγει στο συμπέρασμα ότι απαιτείται μια στρατηγική παρόμοια του δόγματος Air Land Battle του 1980 κι ότι τα πράγματα θα είναι καλύτερα για τη συμμαχία αν διαθέτει 7 ταξιαρχίες, συμπεριλαμβανομένων 3 βαρέως οπλισμένων, που θα υποστηρίζονται από ξηράς κι αέρος. Μπορεί ούτε αυτά να είναι αρκετά για μια συνεχή και μακρόχρονη προστασία της περιοχής αλλά θα άλλαζαν την εικόνα που έχει η Μόσχα για την περιοχή δρώντας ως αποτρεπτικός παράγοντας κι αναγκάζοντας τη να επανεξετάσει στρατηγική της.

Επίσης, οι ρωσικές στρατιωτικές ασκήσεις εντείνουν τους προϋπάρχοντες φόβους στην ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ, όπως το 2017, όταν και μόνο με την εξαγγελία  της Zapad σήμανε συναγερμός, με τους προέδρους Ουκρανίας, Γεωργίας και Πολωνίας να κάνουν λόγο για πρόβα πολέμου ^[13]. Γι’ αυτό το λόγο, και το ΝΑΤΟ με τη σειρά του έχει αυξήσει τις ασκήσεις. Πραγματοποιούνται ετήσιες πολυεθνικές ασκήσεις π.χ.  Anakonda, Dragon, Saber Guardian, Saber Strike σε Βαλτική, Πολωνία και Ρουμανία. Το 2018 διεξήχθη η Anakonda-18, η μεγαλύτερη νατοϊκή άσκηση στην Πολωνία με 17.500 στρατιώτες  και παράλληλες ασκήσεις σε Λετονία, Λιθουανία κι Εσθονία για συμβατικές, χημικές και κυβερνο-επιθέσεις.

Το διάστημα 6-19 Νοεμβρίου 2018 διεξήχθη η άσκηση Iron Wolf όπου συμμετείχαν 3.500 στρατιώτες από 14 κράτη  με στόχο την αξιολόγηση ετοιμότητας των μονάδων ενισχυμένης προωθημένης παρουσίας^[14] ενώ το διάστημα Οκτωβρίου-Νοεμβρίου  έλαβε χώρα η μεγαλύτερη νατοϊκή άσκηση της μεταψυχροπολεμικής περιόδου, η Trident Juncture’18 στη Νορβηγία όπου συμμετείχαν πάνω από 50.000 στρατιώτες από 31 κράτη (29 κράτη-μέλη, Σουηδία, Φινλανδία)[15]. Αν και ποτέ δεν ειπώθηκε, η άσκηση στρεφόταν κατά κύριο λόγο εναντίον της Ρωσίας κι ήταν ένα είδος απάντησης στην πρόσφατη άσκηση  Vostok που διεξήγαγε η Μόσχα με τη συνδρομή της Κίνας,  όπου πήραν μέρος πάνω από 300.000 στρατιώτες κι έγινε επίδειξη των εκσυγχρονισμένων οπλικών συστημάτων της.

Προκειμένου να υπερπηδήσει τα εμπόδια που πηγάζουν από τη Founding Act ΝΑΤΟ- Ρωσίας  του 1997, η οποία απαγορεύει τη μόνιμη στάθμευση νατοϊκών δυνάμεων στον πρώην σοβιετικό χώρο, το ΝΑΤΟ κατέφυγε στη λύση της συνεχούς παρουσίας  στρατευμάτων που εναλλάσσονται κάθε χρόνο. Έτσι το Φεβρουάριο του 2017 συγκροτήθηκαν 4 στρατιωτικές μονάδες  Ενισχυμένης Προωθημένης Παρουσίας  (Enhanced Forward Presence) , με τανκς και βαριά οπλισμένα οχήματα, μια στην Tapa της Εσθονίας (987 ατόμων), μια στο Adazi της Λετονίας (1175 ατόμων), μια στη Rukla της Λιθουανίας (1271 ατόμων)  και μια στο Orzysz της Πολωνίας (1114 ατόμων)^[16]. Η διοίκηση αλλάζει χέρια κάθε χρόνο ενώ η εκπαίδευση και η προετοιμασία δραστηριοτήτων ^[17] συντονίζεται κι επιτηρείται από το Βορειοανατολικό Αρχηγείο των Πολυεθνικών Κλάδων (MND-NE) στο Elblag της Πολωνίας. .

Πρέπει να σημειωθεί πάντως ότι πιθανότητες οριστικής αναχαίτισης μιας ρωσικής επίθεσης από αυτές τις μονάδες είναι περιορισμένες. Πρόκειται ουσιαστικά για μικρές μονάδες με  συμβολικό χαρακτήρα που θέλουν να στείλουν το μήνυμα στη Μόσχα ότι αν επιτεθεί σε μια χώρα της ανατολικής Ευρώπης αυτομάτως επιτίθεται σε όλα τα κράτη-μέλη^[18].

Τον περασμένο Ιούλιο στις Βρυξέλλες υιοθετήθηκε  η πρόταση ετοιμότητας 4x30  του πρώην Υπουργού Αμύνης των ΗΠΑ, James Mattis, που υπαγορεύει στη συμμαχία να διαθέτει 30 χερσαία τάγματα , 30 μοίρες μαχητικών αεροσκαφών και 30 πλοία έτοιμα προς ανάπτυξη εντός 30 ημερών σε περίπτωση ανάγκης^[19]. O γ.γ. του ΝΑΤΟ Stoltenberg ανέφερε ότι «δεν πρόκειται για νέες δυνάμεις αλλά για αύξηση της ετοιμότητας των δυνάμεων του ΝΑΤΟ»^[20] κι ότι το σχέδιο πρέπει να είναι έτοιμο ως το 2020. Ωστόσο, άγνωστο παραμένει αν και πώς αυτό το σύστημα μπορεί να συνδυαστεί και να λειτουργήσει με τα άλλα σχέδια δεδομένης και της έλλειψης εξοπλισμού.

Επίσης, αναπτύσσεται ένα σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας, το Aegis Ashore Missile Defense, σε Ρουμανία (Deveselu, όπου ενδέχεται να τοποθετηθούν και drones ^[21]), Πoλωνία (Redzikowo)και σε αμερικανικά πολεμικά πλοία.  Το σύστημα ξεκίνησε τη λειτουργία του στη Ρουμανία τον Οκτώβριο 2017 καλύπτοντας τη Δυτική Ευρώπη και τμήματα της Ανατολικής. Η Πολωνία αναμένεται να ολοκληρώσει την κατασκευή της αντιπυραυλικής ασπίδας ως το 2020^[22] καθιστώντας εφικτό για το ΝΑΤΟ να προστατεύει μια έκταση από τη Γροιλανδία ως τις Αζόρες. Επίσης, η Πολωνία υπέγραψε την αγορά του συστήματος Patriot  που αναμένεται το 2022 με τη Ρουμανία να δηλώνει πρόθυμη να ακολουθήσει^[23].

Νατοϊκοί αξιωματούχοι διατείνονται ότι η αναπτυσσόμενη αντιπυραυλική ασπίδα έχει καθαρά αμυντικό χαρακτήρα και στοχεύει στην προστασία της Ευρώπης από επιθέσεις εκτός Ευρωατλαντικού χώρου.  Η Ρωσία αντιδρά υποστηρίζοντας ότι πραγματικός στόχος του προγράμματος είναι μια επίθεση εναντίον της ιδίας και των διηπειρωτικών βαλλιστικών πυραύλων της^[24] κι απειλεί ότι σε περίπτωση περαιτέρω επέκτασής του θα απαντήσει αυστηρά[25]. Ήδη τοποθετήθηκαν νέες συστοιχίες βαλλιστικών πυραύλων Iskander-M[26] που δύνανται να φέρουν συμβατικές και πυρηνικές κεφαλές στο ρωσικό θύλακα του Καλίνινγκραντ πέραν  των ήδη υπαρχόντων αντιπλοϊκών SS C-5 και  SA-21 και του συστήματος S-400, τα οποία μπορούν να αποκλείσουν τη Βαλτική από την υπόλοιπη Ευρώπη, ενισχύοντας δυναμικά τη Δυτική Στρατιωτική Περιοχή (Western Military District). Επίσης, αναπτύσσει το αντιπυραυλικό σύστημα εδάφους-αέρος S-500 που θα ολοκληρωθεί το 2020 ενώ έχει αυξήσει σε 800 τα τεθωρακισμένα οχήματα στα δυτικά της σύνορα.

Επειδή οι Βαλτικές χώρες δε διαθέτουν τα μέσα προστασία του εναέριου χώρου τους, το ΝΑΤΟ θέσπισε την Εναέρια Αστυνόμευση (Air Policing) το 2004. Μετά τα γεγονότα στην Κριμαία,  6 F-15C κι  ένα KC-135 ήλθαν να προστεθούν στα υπάρχοντα 4 F-15 [27] ενώ από το 2018 η αστυνόμευση εκτελείται από μαχητικά F-16, γερμανικά Typhoon και F-22 Raptor.

Στο συμβούλιο υπουργών Αμύνης του ΝΑΤΟ το  Φεβρουάριο του 2018 αποφασίστηκε  η σύσταση νέας Διοίκησης Κοινών Δυνάμεων (Joint Force Command)  για τον Ατλαντικό καθώς κι ενός κέντρου logistics στην Ulm της Γερμανίας προκειμένου να διευκολύνεται η μεταφορά στρατευμάτων εντός Ευρώπης σε περίπτωση σύρραξης, που είναι  ουσιώδης για τη συλλογική αποτροπή κι άμυνα^[28].  Η μεταφορά στρατευμάτων κι εξοπλισμού αποτελεί διαχρονικά την αχίλλειο πτέρνα της Συμμαχίας. Βασικοί λόγοι είναι η έλλειψη διαθέσιμων δυνάμεων, η γραφειοκρατία, οι συνοριακοί έλεγχοι (με κάποιους να κάνουν λόγο για την ανάγκη δημιουργίας  μιας «στρατιωτικής Ζώνης Schengen»^[29]), οι εταιρίες σιδηροδρόμων αλλά και η ασυμβατότητα του σιδηροδρομικού δικτύου της Βαλτικής με αυτά των άλλων χωρών. Τα τελευταία χρόνια έχουν εκπονηθεί σχέδια αναβάθμισης των υποδομών με κυριότερο αυτό του Rail Baltica, που θα ενώσει τις χώρες της Βαλτικής αλλά και το Ταλίν με το Ελσίνκι αλλά παρατηρούνται συνεχείς καθυστερήσεις και σύμφωνα με τα πιο αισιόδοξα σενάρια δεν αναμένεται να ολοκληρωθεί πριν το 2025[30]. Επίσης, εμπόδια εγείρονται και σε πολιτικό επίπεδο καθώς η ενεργοποίηση της Δύναμης VJTF προϋποθέτει ομόφωνη απόφαση των κρατών που συχνά είναι δύσκολο να επιτευχθεί.

Η ΕΕ έχει επανειλημμένως δηλώσει ότι επιδιώκει να ελαχιστοποιήσει τη γραφειοκρατία στο μέτρο που της αναλογεί. Το Μάρτιο του 2018, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε ένα σχέδιο δράσης για τη διευκόλυνση της κινητικότητας στρατευμάτων εντός ΕΕ [31] που περιλαμβάνει και τη διευθέτηση των διασυνοριακών ελέγχων και δασμών προσπαθώντας να βρει μια συμβιβαστική φόρμουλα, αλλά όλα εξαρτώνται από τη θέληση των κρατών-μελών.

Στη Σύνοδο των Βρυξελλών (11-12/7/2018), έγινε αναφορά σε  ρωσικές επιθετικές κινήσεις, συμβατικές και υβριδικές καθώς και σε απειλές χρήσης βίας για να επιτύχει πολιτικούς σκοπούς[32]. Σε αυτές τις απειλές, το ΝΑΤΟ απάντησε με τη δημιουργία Κέντρου Αριστείας Κυβερνοασφάλειας (Cyber Defense Center of Excellence) στην Εσθονία. Επίσης, συγκροτήθηκαν  Ομάδες Υβριδικού πολέμου (Hybrid warfare teams) για να συμβουλεύουν τα κράτη πώς να αντιμετωπίζουν υβριδικές απειλές ενίοτε με τη βοήθεια στρατιωτικών πληροφοριών.

Επιπροσθέτως, ανακοινώθηκε ότι σημειώθηκε  σημαντική πρόοδος της Γεωργίας στην ενδυνάμωση της άμυνας και της διαλειτουργικότητας των δυνάμεων της με αυτές της συμμαχίας[33] και δόθηκε η υπόσχεση επίδοσης  Σχεδίου Δράσης για Ένταξης (Membership Action Plan). Σχετικά με την Ουκρανία, ειπώθηκε ότι πρέπει να προβεί ακόμη σε πολλές  μεταρρυθμίσεις [34] και, παρά τις προσδοκίες του, το Κίεβο δεν έλαβε Πρόγραμμα Ενισχυμένων Ευκαιριών (Enhanced Opportunity Program) που θα ενίσχυε τη διαδικασία ενσωμάτωσης.

Τέλος, διαχρονικό αίτημα της Ουάσινγκτον είναι η ευθυγράμμιση όλων των κρατών-μελών με την απόφαση της Συνόδου του 2014 για αύξηση των αμυντικών δαπανών στο 2% του ΑΕΠ που έχει τηρηθεί προσώρας από ελάχιστες χώρες^[35]. Στόχος είναι να μειωθεί το βάρος που επωμίζονται οι ΗΠΑ για την ασφάλεια της Ευρώπης.  Οι ΗΠΑ παρέχουν δεκάδες εκατομμύρια δολάρια για τον εκσυγχρονισμό και τη βελτιστοποίηση στρατιωτικών βάσεων και κέντρων εκπαίδευσης στην ανατολική Ευρώπη^[36] στα πλαίσια της European Deterrence Initiative που περιλαμβάνει βελτίωση υποδομών, προ-τοποθέτηση εξοπλισμού, εκπαίδευση στρατευμάτων, πολυεθνικές ασκήσεις κι  ενίσχυση των στρατιωτικών δυνάμεων των συμμάχων  κάτω από την ομπρέλα του Operation Atlantic Resolve. Παράλληλα, το ΝΑΤΟ μελετά ανάπτυξη υποδομών σιδηροδρόμων, γεφυρών κ.α. που θα διευκολύνουν μεταφορά εξοπλισμού και στρατευμάτων.

Εν κατακλείδι, διαπιστώνεται ότι από το 2014 η παρουσία του ΝΑΤΟ στην ανατολική Ευρώπη έχει ενισχυθεί ως απάντηση στις κινήσεις της Μόσχας στην Ουκρανία προκαλώντας μια συσσώρευση δυνάμεων στην περιοχή χωρίς ωστόσο να έχει ανατραπεί το πλεονέκτημα της Μόσχας. Υπάρχουν σημάδια προόδου αλλά απαιτούνται ακόμη αρκετά βήματα. Η ενίσχυση της παρουσίας του ΝΑΤΟ στην ανατολική Ευρώπη φαίνεται να έχει προκαλέσει τα αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτέλεσμα, δηλαδή την αύξηση της στρατιωτικής δύναμης της Ρωσίας και την πρόκληση του διλήμματος ασφαλείας. Η τοποθέτηση νατοϊκών στρατευμάτων στο εγγύς εξωτερικό της, εκλαμβάνεται από την Μόσχα ως ευθεία απειλή προς την εδαφική της ακεραιότητα και την αναγκάζει να αυξήσει με τη σειρά της το οπλοστάσιό της με κίνδυνο να δημιουργηθεί ένα ατελείωτο σπιράλ στρατιωτικοποίησης εκατέρωθεν με απρόβλεπτες συνέπειες. Όπως υπογραμμίζει ο Stephen Walt, η επέκταση του ΝΑΤΟ «αποξένωσε τη Ρωσία χωρίς να κάνει το ΝΑΤΟ πολύ πιο δυνατό»[37].

---

[1] Stephen M. Walt, NATO Owes Putin a Big Thank-You, Foreign Policy, 4 September 2014. [Online at: https://foreignpolicy.com/2014/09/04/nato-owes-putin-a-big-thank-you ]

^[1] Robin Emmott, Idrees Ali, “U.S. pushes NATO to ready more forces to deter Russian threat”, Reuters, 5 June 2018. [Online at:  https://www.reuters.com/article/nato-russia/us-pushes-nato-to-ready-more-forces-to-deter-russian-threat-idUSL5N1T729Z ]

[2] ΝΑΤΟ, ”A Short History of NATO”, 1 January 2012. [Online at: https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_85928.htm ]

[3] Dave Majumdar, “Newly Declassified Documents: Gorbachev Told NATO Wouldn’t Move Past EAST German Border”, The National Interest, 12 December 2017. [Online at: https://nationalinterest.org/blog/the-buzz/newly-declassified-documents-gorbachev-told-nato-wouldnt-23629 ]

[4] NATO Bucharesty Summit Declaration 3 April 2008. [Online at: http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_8843.htm ]

[5] Sputniknews NATO’s Eastwards Expansion: The West’s original sin 15 December 2017. [Online at: https://sputniknews.com/columnists/201712151060038179-soviet-union-nato-expansion-russia/ ]

[6] Andrew Osborn, ‘Putin warns against closer ties with Ukraine and Georgia”, Reuters, 19 July 2018.  [Online at: https://www.reuters.com/article/us-russia-nato-putin/putin-warns-nato-against-closer-ties-with-ukraine-and-georgia-idUSKBN1K92KA?il=0 ]

[7] Το Άρθρο 5 αναφέρει ότι η επίθεση εναντίον ενός κράτους μέλους λογίζεται σαν επίθεση εναντίων όλων των κρατών μελών επισύροντας το δικαίωμα συλλογικής δράσης Collective Defence-Article 5 12 June 2018. https;//www.nato.int/cps/en/natohq/topics_110496.htm# ]

[8] NATO, Readiness Action Plan, 21 September 2017. [Online at: https;//www.nato.int/cps/en/natohq/topics_11953.htm ]

[9] Έκανε την πρώτη εμφάνισή της στην άσκηση Noble Jump 2015 στην Πολωνία

[10] Tim Hanrahan, “Obama Transcript: NATO Will Defend Estonia, Latvia, Lithuania:, The Wall Street Journal, 3 September 2014. [Online at: http://www.wsj.com/amp/articles/BL-WB-48635%3Fresponsive=y ]

[11] Ministry of National Defence Republic of Poland, “Proposal for a U.S. Permanent Presence in Poland”, 2018. [Online at: https://g8fip1kplyr33r3krz5b97d1-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2018/05/Proposal-for-a-U.S.-Permanent-Presence-in-Poland-2018.pdf ]

[12] David A. Shlapak & Michael W. Johnson, “Reinforcing Deterrence on NATO’s Eastern Flank”, RAND Corporation, 2016. [Online at: https://www.rand.org/pubs/research_reports/RR1253.html ]

[13]Damien Sharkov, “ Russia is preparing for a massive war, but we don’t know where, warns Ukrainian president”, Newsweek, 7 September 2017. [Online at:  https://www.newsweek.com/russia-preparing-massive-war-we-dont-know-where-warns-ukrainian-president-660883 ]

[14]NATO, “Enhanced Forward Presence Battlegroup Lithuania deploy to ex IRON WOLF”, 13 November 2018. [Online at:  https://shape.nato.int/efp/latest-news/enhanced-forward-presence-battlegroup-lithuania-deploy-to-ex-iron-wolf ]

[15] Norwegian Armed Forces, “Exercise Trident Juncture 2018 (TRJE18)- Facts and Information”, 2018. [Online at; https://forsvaret.no/en/ForsvaretDocuments/Facts-English.pdf ]

[16] “NATO, NATO’ s Enhanced Forward Presence. NATO Factsheet”, June 2018. [Online at: https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/pdf_2018_06/20180606_1806-factsheet_efp_en.pdf ]

[17] NATO eFP battlegroupds. https://www.shape.nato.int/efp/present-structure

[18]Jeremy Bender, “NATO is planning its largest military build-up in eastern Europe since the Cold War”, Business Insider, 6 February 2016. [Online at: https://www.businessinsider.com/nato-is-planning-its-biggest-military-build-up-in-eastern-europe-since-the-cold-war-2016-2 ]

[19] Robin Emmott & Idress Ali, “U.S. pushes NATO to ready more forces to deter Russian threat”, Reuters, 5 June 2018. [Online at: https://www.reuters.com/article/us-nato-russia/us-pushes-nato-to-ready-more-forces-to-deter-russian-threat-idUSKCN1J11L4 ]

[20] NATO, Press Conference by NATO Secretary General Jens Stoltenberg following the meeting of the North Atlantic Council (NAC) in Defence Ministers’ session, 7 June 2018. [Online at: https://www.nato.int/cps/en/natohq/opinions_155264.htm ]

[21] Valerie Insinna, MQ-9 Reaper drones in Romania? It could happen soon, Defense News 26 August 2018. [Online at: https://www.defensenews.com/air/2018/08/27/mq-9-reaper-drones-in-romania-it-could-happen-soon/ ]

[22] Marcin Goclowski, Lidia Kelly, “Poland says U.S. missile shield site delayed until 2020”, Reuters 22 March 2018. [Online at: https://www.reuters.com/article/us-poland-defence-usa/poland-says-u-s-missile-shield-site-delayed-until-2020-idUSKBN1GY2RE ]

[23] Tania Latici, “European Deterrence Initiative: The transatlantic security guarantee”, European Parliamentary Research Service, July 2018, p.7. [Online at: http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2018/625117/EPRS_BRI(2018)625117_EN.pdf ]

[24] Alexey Timofeychev, “NATO’s anti-missile shield in Europe a threat to Russia”, Russia Beyond, 18 May 2016. [Online at: http://www.rbth.com/world/2016/05/18/natos-anti-missile-shield-in-europe-a-threat-to-russia_594073 ]

[25] Interview to FOX news channel-”, Kremlin, 17 July 2018.[Online at: http://en.kremlin.ru/events/president/news/58019 ]

[26] Andrew Osborn, “Russia deploys Iskander nuclear-capable missiles to Kaliningrad: RIA”, Reuters, 5 February 2018. [Online at: https://www.reuters.com/article/us-russia-nato-missiles/russia-deploys-iskander-nuclear-capable-missiles-to-kaliningrad-ria-idUSKBN1FP21Y ]

[27] U.S. Air Force, “6 F-15s, KC-13 to augment NATO mission in Baltics”, 5 March 2014. [Online at: https://www.af.mil/News/Article-Display/Article/473483/6-f-15s-kc-135-to-augment-nato-mission-in-baltics/ ]

[28] Department of Defence, NATO Defense ministers Approve New Alliance Commands, 18 February 2018. [Online at: https://dod.defense.gov/News/Article/Article/1441942/nato-defense-ministers-approve-new-alliance-commands/ ]

[29] David M. Herszenhorn, “Call for ‘military Schengen’ to get troops moving”, Politico, 8 April 2017. [Online at:http://www.politico.eu/article/call-for-military-border-schengen-to-get-troops-moving-nato-eu-defense-ministers/amp ]

[30] “Shareholders’ conflict might delay Rail Baltica, says CEO”, LSM.LV, 13 February 2018. [Online at: https://eng.lsm.lv/article/economy/ecfonomy/shareholders-conflict-might-delay-rail-baltica-says-ceo.a267732/ ]

[31] European Commission, “Action Plan on military mobility: EU takes steps towards a Defence Union”, 28 March 2018. [Online at; http://europa.eu/rapid/press-release_IP-18-2521_en.htm ]

[32] NATO, “Brussels Summit Declaration”, 11 July 2018. [Online at: https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_156624.htm ]

[33] ΝΑΤΟ, «ΝΑΤΟ-Georgia Commission Declaration at the Brussels Summit”, 12 July 2018. [Online at: https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_156627.htm ]

[34] S.n.32

[35] S.n. 19

[36] US Air Force Set to Upgrade Base in Romania , Balkan Insight, 30 August 2018, European Parliament Think Tank, European Deterrence Initiative: the transatlantic security guarantee, 9 July 2018.[ Online at: http://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document.html?reference=EPRS_BRI(2018)625117 ]

[37] Supra note 1