Η παρουσία της Τουρκίας στα Βαλκάνια και η αξιοποίηση των μουσουλμανικών μειονοτήτων

του Τασιόπουλου Λάμπρου

 

 

 

Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια λόγο των πολεμικών συγκρούσεων στην Συρία αλλά και λόγω των συνολικότερων εξελίξεων στην Μέση Ανατολή, η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας έχει επικεντρωθεί στην εν λόγω γεωγραφική περιοχή. Παρ’ όλα αυτά το ενδιαφέρον της Τουρκίας για τα Βαλκάνια και οι σχέσεις της με χώρες της περιοχής, ποτέ δεν βγήκαν από την πολιτική της ατζέντα. Μετά την ανατροπή της Σοβιετικής Ένωσης και τον διαμελισμό της τότε ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, τα Βαλκάνια χαρακτηρίστηκαν ως η «πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης» καθ’ όλη την διάρκεια της δεκαετίας του 1990. Η Τουρκία είχε σημαντική επιρροή στις εξελίξεις που διαδραματίστηκαν εκείνη την περίοδο, αξιοποιώντας σαφώς τις πληθυσμιακές μουσουλμανικές μειονότητες που υπάρχουν σε πολλές χώρες από την περίοδο τις Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στηριζόμενη στο οθωμανικό παρελθόν και τις διάφορες μειονότητες που υπάρχουν σε χώρες των Βαλκανίων, η Τουρκία ανέπτυξε μεγάλη οικονομική, εμπορική, πολιτική και στρατιωτική επιρροή στην εν λόγω περιοχή, γεγονός που προσδίδει ιδιαίτερη σημασία σε μια εις βάθος μελέτη.

Για τη δυνατόν καλύτερη κατανόηση του ρόλου της Τουρκίας στα Βαλκάνια, χρειάζεται πρώτα να προχωρήσουμε σε μια συνοπτική καταγραφή των κύριων μουσουλμανικών μειονοτήτων στην Νοτιοανατολική Ευρώπη. Οι μουσουλμανικές μειονότητες των Βαλκανίων έχουν γλωσσολογικές, εθνικές και θρησκευτικές διαφορές. Οι μουσουλμάνοι των Βαλκανίων μιλούν διαφορετική μητρική γλώσσα καθώς υπάρχουν τα Αλβανικά, τα Τούρκικα, η Σλάβικη γλώσσα, όπως επίσης η Πομακική διάλεκτος. Αποτελούνται από ξεχωριστές εθνικές ομάδες, Αλβανοί, Τούρκοι, Σλάβοι, Πομάκοι και Ρομά.[1]

 Επίσης διαφορετικές θεολογικές παραδόσεις. Βάσει κάποιων δημογραφικών στοιχείων, υπολογίζεται ότι οι μουσουλμάνοι στα Βαλκάνια είναι περίπου 9 εκατομμύρια.[2] Στο Κόσοβο ο μουσουλμανικός πληθυσμός υπολογίζεται περίπου 1.800.000, στην Αλβανία 2.300.000, στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη 2.200.000, στην ΠΓΔΜ 700.000, στην Βουλγαρία 1.100.000, στο Μαυροβούνιο 110.000, στην Σερβία 500.000, στην Ελλάδα η μουσουλμανική μειονότητα αγγίζει τις 130.000 και στην Κροατία και την Ρουμανία 50.000 αντίστοιχα.[3]

Με αφετηρία τις μουσουλμανικές μειονότητες, η Τουρκία από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 ανέπτυξε πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική προς την Νοτιοανατολική Ευρώπη, την ώρα που η περιοχή συγκλονιζόταν από εμφύλιες πολεμικές συγκρούσεις. Ιδιαίτερα, η παρέμβαση της Τουρκίας σε ορισμένες χώρες είχε καταλυτικό χαρακτήρα, ειδικά όπου υπάρχουν πολυπληθείς μουσουλμανικές μειονότητες. Την περίοδο ΄90-΄91, τα Βαλκάνια αποτέλεσαν το «μήλον της έριδος» και στην περιοχή αναπτύχθηκε έντονη δραστηριότητα από πολλές χώρες και οργανισμούς. Για παράδειγμα, παραμένουν σε ισχύ οι συζητήσεις για την ενταξιακή πορεία χωρών των Βαλκανίων στην Ε.Ε και στο ΝΑΤΟ, οι οποίες βέβαια για διαφορετικούς λόγους δεν έχουν προχωρήσει πέρα από την Κροατία, την Βουλγαρία και την Ρουμανία. Πρόσφατα, στις 4 Ιουλίου του 2016 πραγματοποιήθηκε σύνοδος στο Παρίσι, μεταξύ των ηγετών των Βαλκανίων με τον Γάλλο πρόεδρο Fransua Oland, την Γερμανίδα καγκελάριο Angela Merkel, και την ύπατο εκπρόσωπο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για θέματα εξωτερικής πολιτικής Federica Mogherini με στόχο την επίσπευση των διαδικασιών για την ένταξη των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στην Ε.Ε.[4]  

Είναι γεγονός ότι, με το τέλος του ψυχρού πολέμου, η θέση της Τουρκίας άλλαξε μαζί με αυτήν της διεθνούς κοινότητας. Η Άγκυρα, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 ξεκίνησε να ανακατασκευάζει την εξωτερική της πολιτική στην λογική «στο τέλος της ουράς της Ευρώπης, στο κέντρο του δικού της νεοεμφανιζόμενου κόσμου».[5] Καθ’ όλη την διάρκεια της δεκαετίας του ’90, ιδιαίτερα στις συγκρούσεις στην Βοσνία, η Τουρκία είχε δραστήριο ρόλο. Κατά την διάρκεια του πολέμου στην Βοσνία, το 1993 το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας της Τουρκίας εξέδωσε μια «Λευκή Βίβλο» που αναφερόταν στις εθνοτικές συγκρούσεις, στην αστάθεια και στην αβεβαιότητα σε περιφερειακό επίπεδο. Τρία χρόνια αργότερα το 1996 η «Λευκή Βίβλος» επέσεισε την προσοχή και πάλι σε περιφερειακά προβλήματα με ειδική έμφαση στην Βοσνία.[6] Ο πόλεμος του Κοσόβου το 1999 αποτέλεσε άλλη μια αφορμή για την Τουρκία, ώστε να αυξήσει την επιρροή της στα Βαλκάνια. 

Το 2002, όταν το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) ήρθε στην εξουσία, το ενδιαφέρον της Τουρκίας για τα Βαλκάνια αυξήθηκε έτι περαιτέρω και ξεκίνησε να αναπτύσσει νέα εργαλεία για την άσκηση εξωτερικής πολιτικής και εναλλακτικά «κανάλια» για διπλωματικούς σκοπούς. Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας στηρίχθηκε σε δύο πυλώνες, ο ένας στην λογική «zero problems» με τους γείτονες και ο άλλος στην θέση του «στρατηγικού βάθους».[7] Το AKP για να προωθήσει τους στρατηγικούς του σκοπούς, έπρεπε πρώτα να επιλύσει σημαντικές διαφορές μεταξύ χωρών των Βαλκανίων. Εγκαθίδρυσε τριμερείς μηχανισμούς διαβούλευσης μεταξύ Τουρκίας-Βοσνίας-Κροατίας και μεταξύ Τουρκίας-Βοσνίας-Σερβίας.[8] Οι τριμερείς συναντήσεις δεν είχαν ιδιαίτερα αποτελέσματα, ειδικά με την Κροατία από την στιγμή που έγινε μέλος της Ε.Ε, παρ’ όλα αυτά έγιναν βήματα προς την κατεύθυνση που ήθελε η Άγκυρα. Αποκορύφωμα ήταν η συνάντηση μεταξύ του Σέρβου προέδρου Boris Tadic και του Βόσνιου προέδρου Haris Silajdzic.[9] Εν συνεχεία, η Βοσνία έστειλε πρέσβη στην Σερβία και το 2010 το σέρβικο κοινοβούλιο ενέκρινε δήλωση που καταδίκαζε τα εγκλήματα στην Σρεμπρένιτσα.[10] Η αξιοποίηση του οθωμανικού παρελθόντος και οι μειονότητες που κατοικούν στην περιοχή εντάχθηκαν για ακόμη μια φορά σε  ομιλία του Davutoglou το 2009, που εκείνη την περίοδο ήταν υπουργός εξωτερικών της Τουρκίας, στην τελετή έναρξης συνεδρίου με θέμα η «Οθωμανική Κληρονομιά και οι Μουσουλμανικές Κοινότητες των Βαλκανίων». Ο Davutoglou ανέφερε ότι «κατά την διάρκεια του Οθωμανικού κράτους, η περιοχή των Βαλκανίων έγινε το κέντρο της παγκόσμιας πολιτικής τον 16^ο αιώνα. Αυτή ήταν η χρυσή εποχή των Βαλκανίων».[11] Παρομοίως, ο Recep Tayyip Erdogan (ως τότε πρόεδρος της Τουρκίας), για πρώτη φορά σε μετεκλογική του ομιλία στις 30 Μαρτίου του 2014 στην Άγκυρα ανάμεσα σε άλλα ανέφερε, «ευχαριστώ τα αδέρφια μου στα Βαλκάνια, στην Βοσνία, στην Μακεδονία, στο Κόσοβο, σε όλες τις πόλεις της Ευρώπης που γιόρτασαν την νίκη μας με τον ίδιο τρόπο όπως εμείς εδώ».[12]

Πριν αναφερθούμε στις ξεχωριστές οικονομικές, εμπορικές και στρατιωτικές σχέσεις της Τουρκίας με κάποιες χώρες των Βαλκανίων, είναι χρήσιμο να τονιστεί επίσης, η δραστηριότητα της Τουρκίας μέσω της εκπαίδευσης θρησκευτικών οργανώσεων και οργανώσεων συντονισμού και συνεργασίας. Συγκεκριμένα κατά την διάρκεια της προεδρίας του Turgut Ozal ιδρύθηκε η ΤΙΚΑ, (Τούρκικη Υπηρεσία Συνεργασίας και Συντονισμού-Turkish International Cooperation and Development Agency-ΤΙΚΑ).[13] Η ΤΙΚΑ ως όργανο ενεργητικής εξωτερικής πολιτικής και παροχής αναπτυξιακής πολιτικής είχε ως σκοπό την εξασφάλιση λαϊκής υποστήριξης στα Βαλκάνια και στην Κεντρική Ασία.[14] Η ΤΙΚΑ δραστηριοποιήθηκε κυρίως στην ανάπτυξη υποδομών και στην γεωργική ανάπτυξη. Για παράδειγμα στην ΠΓΔΜ ανέλαβε έργα για την επισκευή και την συντήρηση σχολείων, την προώθηση της γεωργίας στα ανατολικά και άλλα έργα υποδομών.[15] Στο Μαυροβούνιο δραστηριοποιείται στον τομέα της υγείας.[16] Υποστηρίζει τις τοπικές ισλαμικές οργανώσεις είτε με την κατασκευή νέων τζαμιών, είτε με την ανακατασκευή παλαιών. Ενδεικτικά, σύμφωνα με τις διμερείς συμφωνίες μεταξύ Τουρκίας και Αλβανίας, η ΤΙΚΑ μαζί με το Τούρκικο Υπουργείο Πολιτισμού, την Διεύθυνση Ιδρυμάτων και την Τουρκική Προεδρεία Θρησκευτικών Υποθέσεων, θα αποκαθιστούσαν 20 οθωμανικά τζαμιά στην Αλβανία.[17] Ταυτόχρονα, στην περιοχή δραστηριοποιείται και η Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων (Diyanet), η οποία ιδρύθηκε το 1924, υπάγεται στον πρωθυπουργό και είναι υπεύθυνη για τα ζητήματα θρησκείας που αφορούν την σουνιτική μουσουλμανική πλειοψηφία.[18] Απασχολεί περίπου 80.000 υπαλλήλους, με πολύ μεγάλο προϋπολογισμό και ενδεχομένως είναι ο μεγαλύτερος μουσουλμανικός οργανισμός, συγκρινόμενος σε εμβέλεια και ικανότητες με το Βατικανό.[19] Ασχολείται επίσης με την εκπαίδευση ιεροκηρύκων και θεωρητικών του Ισλάμ μέσω υποτροφιών, την διοργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, την έκδοση βιβλίων, όπως επίσης και την μετάφραση του κορανίου σε άλλες γλώσσες.[20] Επιπροσθέτως, η Τουρκία έχει επεκταθεί και στον χώρο της παιδείας με τη δημιουργία ινστιτούτων τουρκικής γλώσσας τα «Yunus Emre». Οι δραστηριότητες των εν λόγων ινστιτούτων ξεκίνησαν το 2007 και έχουν ανοίξει σε πέντε χώρες στην Αλβανία, Βοσνία, ΠΓΔΜ, Ρουμανία και Κόσοβο.[21]

Σε κάποιες περιπτώσεις τα ινστιτούτα αναλαμβάνουν να διδάξουν την τούρκικη γλώσσα σε δημόσια σχολεία. Συγκεκριμένα στο Σαράγιεβο, την ακαδημαϊκή χρονιά 2012-2013, 59 σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ξεκίνησαν τούρκικα ως μάθημα επιλογής.[22] Επιπλέον, έχει αυξηθεί ο αριθμός των τουρκικών πανεπιστημίων. Υπάρχει το Epoka University στην Αλβανία, το International University στο Σαράγιεβο και το International Burch University στην Βοσνία.[23] Μέχρι πρότινος υπήρχε ένα εκτεταμένο δίκτυο από εκπαιδευτικά ιδρύματα που ανήκαν στο κίνημα του Fethullah Gulen. Ωστόσο, για τις ανωτέρω οργανώσεις και το εκπαιδευτικό δίκτυο που έχει στήσει η Τουρκία στην περιοχή, πολλές χώρες εκφράζουν συχνά ανησυχίες ότι μέσα από αυτά τα κέντρα η Τουρκία προωθεί τις επεκτατικές της βλέψεις. Ενδεικτικά, η επανεκλογή του Μουσταφά Χατζή, ως επικεφαλής Μουφτή, της μουσουλμανικής μειονότητας στην Βουλγαρία τον Ιανουάριο του 2016, δημιούργησε ανησυχίες στην χώρα για την επιρροή της Τουρκίας μέσω των μειονοτήτων.[24] Ακόμα, πηγές αναφέρουν ότι εκτός από την τουρκική κυβερνητική πολιτική, η τουρκική υπηρεσία πληροφοριών επεμβαίνει στα Βαλκάνια μέσω ΜΚΟ και της ΙΧΧ (το τουρκικό ίδρυμα για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και τις Ανθρωπιστικής Βοήθειας) καθώς και της αλβανικής οργάνωσης SEMA η οποία υποστηρίζεται ότι χρηματοδοτείται από εξωτερικούς δρώντες και από την Τουρκία.[25]

Ξεχωριστός λόγος όμως πρέπει να γίνει, όπως ήδη έχουμε αναφέρει, στις οικονομικές, εμπορικές και στρατιωτικές συμφωνίες της Τουρκίας με χώρες των Βαλκανίων. Η οικονομία της Τουρκίας ανέκαμψε γρήγορα από την παγκόσμια οικονομική κρίση με ανάπτυξη 9% το 2010, με το συνολικό εγχώριο προϊόν ανά κάτοικο να έχει αυξηθεί σε 14.243 δολάρια το 2010, από 6.000 δολάρια μια δεκαετία νωρίτερα.[26] Ενδεχομένως, αυτή η ανάπτυξη να οφείλεται στις άμεσες ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ) της Τουρκίας προς την περιοχή. Βεβαίως τα στοιχεία αυτά δεν μπορούν να καλύψουν την πραγματικότητα, που δείχνει ότι τα προβλήματα του τουρκικού λαού μεγαλώνουν σε ότι αφορά τους όρους διαβίωσης του (εργασιακά, μισθολογικά) και είναι σε αναντιστοιχία με τις λαϊκές ανάγκες. 

Μέχρι το 2004 οι κύριες ΑΞΕ της Τουρκίας ήταν στην Βουλγαρία και στην Ρουμανία. Όμως, μέσω διμερών συμφωνιών στα δυτικά Βαλκάνια αυτή η εικόνα έχει διαφοροποιηθεί.[27] Για παράδειγμα, το 2007 μόνο η Αλβανία έλαβε το 42,2% των εκροών των ΑΞΕ από την Τουρκία. Η παραπάνω αναφορά μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι η Τουρκία συμμετείχε στην μερική ιδιωτικοποίηση της αλβανικής δημόσιας εταιρείας τηλεπικοινωνιών.[28] Το 2010 η Βοσνία-Ερζεγοβίνη έγινε ο μεγαλύτερος αποδέκτης των ΑΞΕ της Τουρκίας με το ποσοστό να φτάνει στα 61 εκατομμύρια δολάρια.[29] Συνολικά οι επενδύσεις της Τουρκίας προς το εξωτερικό αυξήθηκαν από 160 εκατομμύρια ευρώ το 2002, σε 1.35 δισεκατομμύρια ευρώ το 2011, όπου το 10% των συνολικών ΑΞΕ να είναι στα Βαλκάνια.[30] Ειδικά, στα δυτικά Βαλκάνια, όπου η Τουρκία επιθυμεί να συσφίξει τις σχέσεις της και να προωθήσει τα συμφέροντα της, οι επενδύσεις έχουν αυξηθεί. Το 2015 οι ΑΞΕ της Τουρκίας αυξήθηκαν σημαντικά με 16.5 εκατομμύρια ευρώ στην Αλβανία, 32.1 εκατομμύρια στην Βοσνία, 10.1 στο Μαυροβούνιο, 10.1 στην ΠΓΔΜ, 14.6 στην Σερβία, ενώ το ρεκόρ κατέχει το Κόσοβο με 54.1 εκατομμύρια ευρώ.[31] 

Από τις αρχές του 1990 το ενδιαφέρον της Τουρκίας για την Βοσνία αυξήθηκε σημαντικά. Ιδιαίτερα κατά την διάρκεια του πολέμου με την Σερβία η Άγκυρα, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, με διμερείς και πολυμερείς πρωτοβουλίες αύξησε την επιρροή της στην Βοσνία. Οι μουσουλμανικές μειονότητες στην Βοσνία αποτέλεσαν σημαντικό ρόλο για την παρουσία της Τουρκίας. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης στην Τουρκία άσκησαν κριτική στην τότε κυβέρνηση για αδράνεια κατά την διάρκεια του πολέμου και τάχθηκαν υπέρ μιας μονομερούς επέμβασης της Τουρκίας, ως σύμμαχος των μουσουλμάνων της Βοσνίας.[32] Οι πολιτικές ελίτ της Τουρκίας αναγνώριζαν ότι μουσουλμάνοι σκοτώνονταν σε ευρωπαϊκό έδαφος. Με βάση αυτό υπήρχε μια μόνιμη έκκληση προς την μεριά της Τουρκίας να υπερασπιστεί τις μουσουλμανικές μειονότητες.[33] Η Άγκυρα, εκμεταλλευόμενη τις εν λόγω μουσουλμανικές μειονότητες, συμμετείχε στον Σέρβο-Βοσνιακό πόλεμο στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Με την συμφωνία του Ντέιτον και με το πέρας του πολέμου στην Βοσνία, οι δύο χώρες ανέπτυξαν στενότερες σχέσεις. H Τουρκία προσπάθησε να συνδέσει την Βοσνία με το ΝΑΤΟ, όταν ο πρώην υπουργός εξωτερικών της Τουρκίας Mehmet Davutoglu, πραγματοποίησε συνομιλίες με τον τότε γενικό γραμματέα του NATO Anders Fogh Rasmussen, με τον τότε πρόεδρο της Ε.Ε Ισπανό υπουργό εξωτερικών Miguel Angel Moratinos και τον πρόεδρο της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης Silajdzic, με σκοπό την συμμετοχή της Βοσνίας στο σχέδιο δράσης για μελλοντικά μέλη του ΝΑΤΟ (Membership Action Plan).[34] Προηγουμένως, η Τουρκία συμμετείχε ενεργά σε δραστηριότητες όπως η Δύναμη Προστασίας των Ηνωμένων Εθνών.

 Μετά την συμφωνία του Ντέιτον, η Τουρκία αύξησε την στρατιωτική της παρουσία σε επίπεδο ταξιαρχίας για τον μετασχηματισμό, υπό την ηγεσία του ΝΑΤΟ, από Δύναμη Υλοποίησης (Implementation Force IFOR) σε Δύναμη Σταθεροποίησης (Stabilization Force SFOR) το 1996.[35] Την ίδια χρονιά οι δύο χώρες υπέγραψαν δύο διμερείς συμφωνίες, η πρώτη καθιέρωνε την συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών στο πεδίο της στρατιωτικής εκπαίδευσης, στις υποδομές της αμυντικής βιομηχανίας, στη στρατιωτική τεχνολογία, στην επιστημονική ανάπτυξη και έρευνα και στη στρατιωτική περίθαλψη.[36] Η δεύτερη συμφωνία είχε δύο σκοπούς, από την μία να φέρει τις μουσουλμανικές-κροατικές δυνάμεις σε ισότητα με τις βόσνιο-σερβικές δυνάμεις, από την στιγμή που το IFOR εγκατέλειπε την χώρα και από την άλλη να φέρει το βοσνιακό στρατό στα πρότυπα του ΝΑΤΟ.[37] Τα επόμενα χρόνια ακολούθησαν και άλλες στρατιωτικές συμφωνίες και δράσεις. Σε επίπεδο οικονομικής συνεργασίας η Τουρκία δεν είναι μεταξύ των υψηλότερων επενδυτών στην Βοσνία. Σύμφωνα με τα στοιχεία από την κεντρική τράπεζα της Βοσνίας, σε σύνολο επενδύσεων από το 1994 μέχρι τον Δεκέμβριο του 2015 η χώρα που είχε τις περισσότερες επενδύσεις ήταν η Αυστρία με 1.3 δισεκατομμύρια ευρώ. Η Τουρκία είναι 10^η χώρα. Επιπροσθέτως, στο τομέα του εμπορίου, το εμπορικό επιμελητήριο της Βοσνίας ανέφερε ότι οι εξαγωγές προς την Τουρκία αυξήθηκαν κατά 51,26% σε σύγκριση με το 2014 και ανήλθαν σε 181.3 εκατομμύρια ευρώ.[38] 

Είναι γνωστό ότι, οι σχέσεις μεταξύ της Τουρκίας και της Σερβίας ήταν ανέκαθεν ασταθής. Η Τουρκία ήταν σύμμαχος των μουσουλμάνων της Βοσνίας άρα και της Βοσνίας στον πόλεμο του 1992 και συνεπώς οι σχέσεις της Άγκυρας και του Βελιγραδίου ήταν προβληματικές. Η Τουρκία αντιλαμβανόταν ότι η προώθηση των συμφερόντων της στα Βαλκάνια δεν μπορούσαν να επιτευχθούν χωρίς την βελτίωση των σχέσεων της με την Σερβία. Η Άγκυρα προσέγγισε την Σερβία μέσω διμερών, τριμερών και πολυμερών ειρηνευτικών πρωτοβουλιών.[39] Οι πρωτοβουλίες που πήρε η Τουρκία, αποδείχθηκαν αποτελεσματικότερες από την απευθείας προσπάθεια για οικονομική συνεργασία, όπου οι προαναφερθείσες βοήθησαν σε αυτό το πεδίο. Όπως έχουμε αναφέρει στην αρχή του κειμένου, η Τουρκία βοήθησε στην εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ της Σερβίας και της Βοσνίας. Ωστόσο, οι σχέσεις των δύο χωρών επιδεινώθηκαν ύστερα από την αναγνώριση του Κοσόβου από την Τουρκία.[40] Το 2015 η Άγκυρα και το Βελιγράδι υπέγραψαν στρατηγική εταιρική σχέση για την προώθηση του εμπορίου, μέσω της δημιουργίας θεσμικών μηχανισμών και εξαμηνιαίων συνεδριάσεων των υπουργικών συμβουλίων.[41] Η αύξηση των οικονομικών σχέσεων και η ένταση του εμπορίου μεταξύ των δύο χωρών οδήγησε σε μεγαλύτερη επικοινωνία. Το 2014 η τούρκικη εταιρεία κλωστοϋφαντουργίας Jeanci, υπέγραψε συμφωνία με την σέρβικη κυβέρνηση και άνοιξε καινούργιο εργοστάσιο, όπου απασχολεί πάνω από 600 εργαζόμενους. Επίσης, η τούρκικη κατασκευαστική εταιρεία ανταλλακτικών αυτοκινήτων Telkas, άνοιξε νέο εργοστάσιο στη σέρβικη πόλη Vladicin Han, ως μέρος του σχεδιασμού για επενδύσεις 11.35 εκατομμυρίων ευρώ στην χώρα. Επιπροσθέτως, η τούρκικη κρατική τράπεζα Halkbank απέκτησε το 76% της σερβικής Cacanska Bank τον Μάρτιο του 2015 και πρόσφατα η Halkbank άνοιξε το πρώτο υποκατάστημα της στο Βελιγράδι.[42] 

Η Τουρκία ήταν η δεύτερη χώρα, μετά την Βουλγαρία, που αναγνώρισε την ΠΓΔΜ. Δεδομένου ότι προχώρησε στην κήρυξη της ανεξαρτησίας της τον Σεπτέμβριο του 1991, τέθηκε αντιμέτωπη με μεγάλες πολιτικές, οικονομικές και στρατιωτικές αδυναμίες. Από το 1995, υπογράφθηκαν μεταξύ των δύο χώρων περίπου 30 συμφωνίες, όπου όλες βασίζονταν στην ανάπτυξη σχέσεων.[43] Στις αρχές του 2000 οι σχέσεις των δύο χωρών αντιμετώπισαν διπλωματική κρίση, εξαιτίας της προετοιμασίας της ΠΓΔΜ να αναγνωρίσει την δημοκρατία της Κύπρου. Η Άγκυρα ζήτησε να αναστείλει την αναγνώριση, έως ότου επιτευχθεί λύση στο ζήτημα της Κύπρου. Επίσης ο Fazil Kesmir, ο Τούρκος πρέσβης στην ΠΓΔΜ, δήλωσε ότι οι διπλωματικές σχέσεις θα κοπούν και η πρεσβεία θα κλείσει, εάν η ΠΓΔΜ αναγνώριζε την Δημοκρατία της Κύπρου.[44] Κατά την διάρκεια των δύο περασμένων δεκαετιών η Τουρκία είναι από τους βασικούς υποστηρικτές για την προσχώρηση της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ. Στις 24 Δεκεμβρίου του 2010 οι υπουργοί άμυνας των δύο χωρών υπέγραψαν στρατιωτική-οικονομική συνεργασία.[45] Οι δύο χώρες ήλθαν πιο κοντά μέσω οικονομικών και εμπορικών συμφωνιών. Το 2008 η τούρκικη εταιρεία TUV, προώθησε συμβόλαιο 20 χρόνων για την λειτουργία δύο αεροδρομίων στα Σκόπια και του Ohrid, ενώ ανέλαβε να χτίσει άλλο ένα στην πόλη Stip τα επόμενα δέκα χρόνια.[46] Οι κύριες επενδύσεις της Τουρκίας προς την ΠΓΔΜ είναι στο τομέα των κατασκευών, του τραπεζικού τομέα και στην λειτουργία των αεροδρομίων. Από το 2010 μέχρι το 2014 η ΠΓΔΜ έλαβε 74.1 εκατομμύρια ευρώ από τις ΑΞΕ τις Τουρκίας.[47] Οι εισαγωγές της ΠΓΔΜ από την Τουρκία υπολογίζονται 308.1 εκατομμύρια ευρώ.[48]

Τα ανωτέρα στοιχεία καταδεικνύουν, ότι τα Βαλκάνια για την Τουρκία αποτελούν περιοχή ζωτικής σημασίας και επομένως η παρουσία της Τουρκίας ποικίλει και δεν περιορίζεται μόνο σε οικονομικά θέματα. Εδώ, χρειάζεται να επισημάνουμε ότι η Τουρκία έχει αντίστοιχες συμφωνίες με το σύνολο των χωρών της περιοχής. Η Τουρκία μέσω της προώθησης των οικονομικών-στρατιωτικών-εμπορικών συνεργασιών αναβαθμίζει τον ρόλο της τόσο οικονομικά, όσο και στρατιωτικά με στόχο να μπορεί να έχει ενεργό ρόλο στις εξελίξεις αλλά και σε διεθνείς οργανισμούς όπως το ΝΑΤΟ και η Ε.Ε. Σε αυτή την κατεύθυνση αξιοποιούνται και οι μουσουλμανικές μειονότητες. Η Τουρκία μέσω από «διαύλους» επικοινωνίας προσπαθεί να αγκαλιάσει το σύνολο των μειονοτήτων στην περιοχή ώστε να αξιοποιηθούν ποικιλοτρόπως.

Ταυτόχρονα, το άνοιγμα της Τουρκίας στα Βαλκάνια αποτελούσε υψίστης σημασίας, το οποίο συνδέεται με τις επεκτατικές τάσεις της τουρκικής κυρίαρχης τάξης σήμερα, αν λάβουμε σοβαρά υπόψη τις δηλώσεις του Recep Tayyip Erdogan σχετικά με την συνθήκη της Λοζάνης, τις επιδιώξεις της Άγκυρας γενικότερα στην Νοτιοανατολική Ευρώπη στις οποίες εντάσσονται, τα προβλήματα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και το Κυπριακό. Άλλωστε, για την Τουρκία η επέκταση της στα Βαλκάνια, στο Αιγαίο και συνολικά στην Νοτιοανατολική Ευρώπη αποτελεί πρώτιστο καθήκον για την προώθηση των συμφερόντων της προς τον Βορρά, τον Νότο και την Δύση. Ιδιαίτερα διαφωτιστική είναι η τοποθέτηση του Mehmet Davutoglu στο βιβλίο του «Το Στρατηγικό Βάθος» όπου μεταξύ άλλων αναφέρει: «…Η Τουρκία για να γίνει μια πραγματική περιφερειακή δύναμη, είναι υποχρεωμένη να αυξήσει την πολιτική και οικονομική της επιρροή στις θαλάσσιες αρτηρίες που εκτείνονται από το Αιγαίο ως την Αδριατική και από το Σουέζ ως την Ερυθρά Θάλασσα. Είναι αναπόφευκτο η Τουρκία να ακολουθήσει μια δραστήρια πολιτική σε κάθε σημείο που οδηγεί τον Εύξεινο Πόντο και το Αιγαίο στις ανοιχτές θάλασσες…».[49]             

---

[1]Kerem Oktem, New Islamic actors after the Wahhabi intermezzo: Turkey’s return to the Muslim Balkans, European Studies Center, University of Oxford, December 2010, https://wikileaks.org/gifiles/attach/126/126845_Oktem-Balkan-Muslims.pdf, ημ.ανάκτησης 24/1/2017    

[2] Ibid

[3] Ibid

[4] Γερμανικά ΜΜΕ: Να ενταχθούν τα Βαλκάνια στην Ε.Ε πριν πέσουν στην Ρώσο-Τουρκική επιρροή, Βαλκανικό Περισκόπιο, 6 Ιουλίου 2016, http://www.echedoros-a.gr/2016/07/blog-post_6.html, ημ. ανάκτησης 01/2/2017.

[5] Alida Vracic, Turkey’s role in the Western Balkan, German Institute for International and Security Affairs, December 2016, https://www.swp-berlin.org/fileadmin/contents/products/research_papers/2016RP11_vcc.pdf, Ημ. Ανάκτησης 24/1/2017

[6] Ibid

[7] Peter Schrank, Turkish Foreign Police Dreams from their Fathers, The economist, 23 July 2009, http://www.economist.com/node/14098427, Ημ, Ανάκτησης 31/1/2017

[8] Supra Note 5

[9]  Ibid

[10] Ibid

[11] Ibid

[12] Ibid

[13] Supra Note 1

[14] Ibid

[15] Ευταξία Νερατζάκη, Η πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, Foreign Affairs The Hellenic Edition, 14/07/2014, http://www.foreignaffairs.gr/articles/69875/eypraksia-nerantzaki/i-polydiastati-eksoteriki-politiki-tis-toyrkias, ημ.ανάκτησης 30/01/2017  

[16] Ibid

[17] Supra Note 1

[18] Ibid

[19] Ibid

[20] Supra Note 11

[21] Birgul Demitras, Turkey and the Balkans: Constructing a Common Future, Center for Strategic Research, Republic of Turkey, Ministry of Foreign Affairs, Summer 2013, https://www.academia.edu/4988025/Turkey_and_the_Balkans, ημ.ανάκτησης 30/01/2017

[22] Ibid

[23] Ibid

[24] Βουλγαρία, είναι ώρα το κράτος να αναλάβει τον έλεγχο και την χρηματοδότηση της ισλαμικής εκπαίδευσης, Βαλκανικό Περισκόπιο, 9 Φεβρουαρίου 2016, http://www.echedoros-a.gr/2016/02/blog-post_29.html, ημ. ανάκτησης 03/02/2017.

[25] Μυστικές Υπηρεσίες Σκοπίων: Η Τουρκία σχεδιάζει την «ευρώ-ασιατική ένωση», Βαλκανικό Περισκόπιο, 4 Απριλίου 2011, http://www.echedoros-a.gr/2011/04/blog-post_04.html, ημ.ανάκτησης 03/02/2017  

[26] Supra Note 5

[27] Ibid

[28] Ibid

[29] Ibid

[30] Ibid

[31] Ibid

[32] Ibid

[33] Ibid

[34] Ibid

[35] Ibid

[36] Ibid

[37] Ibid

[38] Ibid

[39] Ibid

[40] Ibid

[41] Ibid

[42] Ibid

[43] Ibid

[44] Ibid

[45] Ibid

[46] Ibid

[47] Ibid

[48] Ibid

[49] Αχμέτ Νταβούτογλου: «Το στρατηγικό βάθος. Η διεθνής θέση της Τουρκίας», εκδ «Ποιότητα», 2010, σελ 166-168.