της Κούκη Αναστασίας
Οι σχέσεις της Ε.Ε. με την ρωσική Gazprom από το 2012 ταλανίζονται από την
διαμάχη σχετικά με τις πρακτικές του ρωσικού κολοσσού ως προς την τιμολογιακή
του πολιτική στην Ευρώπη που θεωρείται ότι νοθεύουν τον υγιή ανταγωνισμό. Όμως,
ούτε η Ε.Ε. μπορεί να απεξαρτηθεί άμεσα από το ρωσικό φυσικό αέριο, ούτε η
Ρωσία θα ήθελε να διακινδυνέψει να διαρρήξει εντελώς τις σχέσεις της με την πιο
ώριμη αγορά για τους ενεργειακούς της πόρους. Οι ρεαλιστικές επιδιώξεις των δύο
τις ωθούν σε συμβιβαστικές λύσεις αμοιβαία επωφελείς, εξ ου και η πρόσφατη
προσπάθεια να επιτευχθεί συμβιβασμός με πρωτοβουλία της Gazprom. Η παρούσα ανάλυση θέλει να
καταδείξει αυτές ακριβώς τις τρέχουσες αναγκαιότητες, που θα κρίνουν την
επιτυχία αυτού του δύσκολου συμβιβασμού.
Και
ενώ οι εισαγωγές φυσικού αερίου από την Ρωσία καταρρίπτουν το ένα ρεκόρ μετά το
άλλο[1],
η Ευρώπη συνεχίζει να ταλανίζεται από τα δομικά προβλήματα που επικρατούν στον
τομέα της ενέργειας χωρίς να φαίνεται ικανή να απεξαρτηθεί από την ρωσική Gazprom. Όμως το νόμισμα έχει
δύο όψεις, γιατί όσο η Ε.Ε. εξαρτάται από την Ρωσία και την Gazprom για να θρέψει
αξιόπιστα και σχετικά φτηνά την ταλαιπωρημένη ευρωπαϊκή οικονομία, άλλο τόσο η
Ρωσία χρειάζεται την αξιοπιστία και την "φιλία", εμπορική και
πολιτική, της Ε.Ε., οδηγώντας την δεύτερη στην προσπάθεια επίτευξης της χρονολογούμενης
από το 2012 διαφοράς Ε.Ε. – Gazprom,
ως προς τον υγιώς προς τον κοινοτικό ανταγωνισμό τρόπο ύπαρξης της δεύτερης
εντός της ενωσιακής αγοράς φυσικού αερίου.
Από
τι όμως εξαρτάται αυτή η συμπεριφορά της Ε.Ε. απέναντι στους ενεργειακούς
πόρους της Ρωσίας; Οι δύο βασικές συνιστώσες είναι η εσωτερική εξάρτηση της
Ευρώπης λόγω μη αυτόνομης κάλυψης των ενεργειακών αναγκών[2]
και οι γεωπολιτικές εξελίξεις στην ευρύτερη ευρασιατική περιοχή και τα
διλήμματα ασφαλείας και φόβους που δημιουργεί στις κοινοτικές χώρες. Η εξάρτηση
της Ε.Ε. από το ρωσικό φυσικό αέριο μπορεί να συνίσταται σε δύο
στόχους/απεξαρτήσεις: 1) την άμεση στροφή σε πιο φιλικά περιβαλλοντικές και βιώσιμες οικονομικά ενεργειακές πηγές και
την απεξάρτηση από την οικονομία του άνθρακα (Decarbonisation) και 2) την δημιουργίας μιας
συνεκτικής ενιαίας στρατηγικής στον τομέα της ενέργειας με έμφαση στις
εσωτερικές πηγές για την συνολική σταδιακή απεξάρτηση από εισαγόμενους
ενεργειακούς πόρους (Europeanisation),
στόχοι που είναι στην καρδιά της μεταρρυθμιστικής προσπάθειας της Ε.Ε. για τον
ενεργειακό τομέα με την υιοθέτηση ενός νέου ενεργειακού μεγαπακέτου, έκτασης
1000 σελίδων, που θα αναμορφώνει τον τομέα του φυσικού αερίου[3]
Ο πρώτος στόχος για να επιτευχθεί απαιτεί: α) μακροχρόνιο ορίζοντα οργάνωσης με
έντονα καινοτομικά στοιχεία στον τεχνολογικό και διαχειριστικό τομέα, β) στροφή
από την σπάταλη κατανάλωση προς την ενεργειακή εξοικονόμηση, κάτι που αποτελεί
μέρος της Ευρωπαϊκής Ενεργειακής Στρατηγικής για το 2030[4],
γ) πολύπλοκα συνεργατικά σχήματα μεταξύ κρατών-μελών, κρατών μη μελών και
επιχειρηματιών, επενδυτών, τοπικών κοινωνιών κλπ., όπως η συμφωνία υπό την
αιγίδα της Ε.Ε. για έναν Βαλτικό αγωγό, που θα μεταφέρει καλώς εχόντων των
πραγμάτων από το 2020 και μετά φυσικό αέριο από την Φιλανδία στις Βαλτικές
χώρες,[5] δ) εξασφάλιση των αναγκαίων χρηματοδοτικών
πόρων (μόνο μέχρι το 2020 η Ε.Ε. έχει προϋπολογίσει περίπου 6 δις δολάρια για
195 στρατηγικά «πράσινα» ενεργειακά σχέδια[6])
και ε) τον πλήρη εναρμονισμό των εθνικών έννομων πλαισίων σε ένα κοινό
κοινοτικό ρυθμιστικό πλαίσιο. Ο δεύτερος στόχος για να ευοδωθεί πρέπει επίσης:
α) τα κράτη-μέλη να εκμεταλλευθούν τις εσωτερικές τους πηγές σεβόμενες τους
περιβαλλοντικούς και αειφορικούς στόχους και όχι να υιοθετούν νόμους που
παραβιάζουν το περιβαλλοντικό κοινοτικό δίκαιο, όπως η Πολωνία εντός του 2016
σχετικά με τους νόμους της χώρας για την εξόρυξη σχιστολιθικού αερίου (shale gas)[7],
β) η συνετή χρήση των ενεργειακών εισαγωγών από την Ρωσία μέσω στοχευμένων
επιλογών και όσα σχέδια και υποδομές υπάρχουν να είναι πλήρως εναρμονισμένα με
το κοινοτικό οικονομικό, ενεργειακό και περιβαλλοντικό δίκαιο, όπως για
παράδειγμα η περίπτωση του Nord
Stream
και της επέκτασης με τον Nord
Stream
2[8],
γ) η απεξάρτηση του θέματος του ασφαλούς ανεφοδιασμού της Ε.Ε. από γεωπολιτικά
προβλήματα της ευρύτερης ευρωπαϊκής περιοχής, και κυρίως το ζήτημα της
Ουκρανίας, που οδηγεί την Ρωσία στην τήρηση πιο άκαμπτων στάσεων, μπορεί να
βυθίσει όπως και το 2009 την Ευρώπη σε ένα ιδιότυπο μη οικειοθελούς εμπάργκο
προμήθειας ρωσικού φυσικού αερίου, δ) οι χώρες-μέλη της Ε.Ε. να μην
χρησιμοποιούν την Ένωση για την επίτευξη των ίδιων εθνικών τους συμφερόντων και
ειδικά να μην χρησιμοποιούν το σοβιετικό τους παρελθόν για να θρέψουν τον
σημερινό αντιρωσικό τους φόβο και ε) η πραγματική, ουσιαστική και added-value ύπαρξη και επέκταση της Ευρωπαϊκής
Ενεργειακής Ένωσης και όχι η εμμονή στην ρητορική της διαφοροποίηση των
ενεργειακών πηγών πιστεύοντας πως έτσι θα κάμψει την παγιωμένη στάση της Ρωσίας
σε αυτό το θέμα.
Όμως,
οι εναλλακτικές της Ευρώπης στο πλαίσιο της πολυπόθητης διαφοροποίησης των
ενεργειακών πηγών είναι περιορισμένες. Αν κοιτάξει κανείς την άμεση γειτονιά
της, οι επιλογές των ενεργειακών πόρων της Αφρικανικής ηπείρου, όσο μαστίζονται
από εσωτερικές αναταραχές και τις ευρύτερες πολιτικές αστάθειες της ηπείρου
(ζήτημα διακυβέρνησης Λιβύη κλπ) είναι εξαιρετικά αμφισβητούμενες και μη
ρεαλιστικές ειδικά σε μακροχρόνιο επίπεδο λόγω των συνεχώς μειούμενων ποσοτήτων
παραγωγής και της αυξανόμενης τιμής αυτών. Το ίδιο αρνητικές είναι και οι
προοπτικές του ευρύτερου Νοτιο-Ανατολικού Διαδρόμου (που περιλαμβάνει
παραγωγούς από διάφορες γεωγραφικές περιοχές, όπως το Αζερμπαϊτζάν από την
Κασπία, το Καζακστάν και το Ουζμπεκιστάν από την Κεντρική Ασία, του Κουρδιστάν
και του Ιράν από την Μέση Ανατολή και του Ισραήλ και της Κύπρου από την
Νοτιο-Ανατολική Μεσόγειο), καθότι θα απαιτηθεί τουλάχιστον μια δεκαετία ώστε οι
πηγές αυτές να θεωρηθούν επαρκείς, ανταγωνιστικές και ασφαλείς για την
εξασφάλιση της σταθερότητας του ενεργειακού ανεφοδιασμού της Ε.Ε.[9]
Οι συγκεκριμένες επιλογές είναι αρκετά αμφιλεγόμενες και χωρίς μακροχρόνια
προοπτική καθότι ούτε τα κοιτάσματα είναι ικανά να θρέψουν τις ευρωπαϊκές
ενεργειακές ανάγκες, υπάρχουν πολλά πολιτικά προβλήματα ως προς την ασφαλή
μεταφορά των πόρων (π.χ. ύπαρξη ISIS
στην Μέση Ανατολή), θεωρούνται
ευκολότεροι στόχοι σε τρομοκρατικές επιθέσεις και δολιοφθορές, παράγονται με μη
περιβαλλοντικά φιλικούς όρους ή εργασιακή εκμετάλλευση κάτι που δεν συνάδει με
το κοινοτικό κεκτημένο, αλλά κυρίως
θεωρούνται –για τις περιοχές της Κασπίας και της Κεντρικής Ασίας- χώρες που η
Ρωσία έχει ή επιδιώκει να έχει άμεση και διαμορφωτική επιρροή, έτσι που η
μεταφορά αυτών να περάσει αναγκαστικά από το ευρύτερο ζήτημα αγωγών της Ρωσίας,
οπότε η εξάρτηση από την τελευταία θα συνεχίζεται.
Ποια
όμως είναι η ευρύτερη ενεργειακή στρατηγική της Ρωσίας και πως αυτή επηρεάζει
τις ενεργειακές τις σχέσεις με την Ε.Ε.; Η Ρωσία σίγουρα στην προσπάθειά της να
ανταποκριθεί στην υπάρχουσα αρνητική οικονομική συγκυρία, συγκυρία που
χαρακτηρίζεται τόσο από τις μειωμένες τιμές του ενεργειακών πόρων όσο και από
την πενιχρή διεθνή οικονομική ανάπτυξη, προσπαθεί μέσω των μεγάλων ενεργειακών
τις εταιρικών πρωταθλητριών, όπως Gazprom να προσαρμοστεί στις διεθνείς εξελίξεις μέσω της
διαφοροποίησης των πελατών της και των στρατηγικών ενεργειακών της εταίρων αλλά
και μέσω της διαφοροποίησης των προσφερόμενων ενεργειακών πόρων, στρεφόμενη
κυρίως στο LNG
το οποίο έχει λιγότερο γεωπολιτικό κίνδυνο σε σχέση με τους διακρατικούς
αγωγούς και καλύτερες προοπτικές στις ενεργειακές αγορές[10].
Ταυτόχρονα με την διατήρηση των σημαντικών της ερεισμάτων στην Ευρώπη,
ερείσματα ευρύτερων γεωστρατηγικών και γεωπολιτικών ηγετικών αξιώσεων και
ικανοτήτων στην ευρύτερη ευρωπαϊκή ήπειρο, όπως η Γερμανία με την προώθηση της
επέκτασης της κατασκευής του Nord
Stream,
ή/και η Τουρκία με την οποίαν μετά την εξομάλυνση των σχέσεων, ο ενεργειακός
πυρετός των αγωγών, είτε ακούει στο όνομα του Turkish Stream, του South Stream, του Blue Stream, του ΤΑΝΑΡ, κλπ, έχει ανακάμψει
εξίσου δυναμικά όπως και πριν την κατάρριψη του ρωσικού Sukhoi Su-24M5 από την
Τουρκία το Νοέμβριο του 2015, ο ρεαλισμός της Ρωσίας την ωθεί να στρέψει το
βλέμμα και προς Ανατολάς και ειδικότερα προς την Κίνα και την Ιαπωνία. Έτσι,
παράλληλα, με την επιδίωξη συνέχειας και ενδυνάμωσης των υφιστάμενων
ενεργειακών δεσμών με σημαντικούς εταίρους εντός της Ε.Ε., κρατικούς και
επιχειρηματικούς[11], η
Ρωσία επιδιώκει και την διατήρηση και εμβάθυνση της συνεργασίας με φιλικά
διακείμενες σε αυτήν ευρωπαϊκές χώρες μη μέλη ακόμα της Ε.Ε. ώστε να
δημιουργήσει ένα τετελεσμένο υπάρχουσας αγοράς όταν αυτές γίνουν στο μέλλον
μέλη της Ε.Ε. Πιο πρόσφατο παράδειγμα, η ανακοίνωση τον Οκτώβριο του 2016 της θυγατρική της Gazprom Neft στην Σερβία, ότι θα ξεκινήσει πιο
εντατικές εργασίες στο πετρελαϊκό κοίτασμα του Βόρειου Idos, ώστε από την φάση των αρχικών
εξορύξεων να περάσει σε αυτό της πλήρους ανάπτυξης εντός του 2017. Δεν είναι
τυχαίο που το σερβικό κομμάτι αυτό της Gazprom Neft θεωρείται το σημαντικότερο
περιουσιακό στοιχείο εκτός Ρωσίας, γιατί πέραν όλων των άλλων συμμετάσχει και
στο δίκτυο μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη διαμέσου Τουρκίας.[12]
Η
ρωσική στροφή προς τις μεγάλες δυνάμεις της Ανατολής, μόνο τυχαία δεν είναι.
Παράχθηκε μέσα στην μήτρα του δομικού ρεαλισμού, όπου οι υπό διαμόρφωση
συμμαχίες και η αξιοπιστία τους εξαρτώνται απόλυτα από τις υπάρχουσες απειλές
και τα διλήμματα ασφαλείας, που οι αναγκαιότητες τις κάθε εποχής δημιουργούν.
Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά τις σχέσεις με την Κίνα, η Ρωσία έχει μια σχέση
αμοιβαίας αλληλεξάρτησης, που θυμίζει κατά πολύ την αντίστοιχη με την Ευρώπη:
από την μία η Κίνα έχει ανάγκη τους μη ακριβούς και εγγύτερους ρωσικούς
ενεργειακούς πόρους για να παραμείνει ανταγωνιστική και από την άλλη η Ρωσία
έχει ανάγκη να εξασφαλίσει έναν αξιόπιστο χρήστη των ενεργειακών της πόρων
ανάχωμα στην φυλλοροή των ευρωπαϊκών της πελατών, αλλά και μια χώρα με ηγετική,
αν και ακόμη ηπίως ασκούμενη (π.χ. εντός του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ)
φυσιογνωμία, φιλική ή τουλάχιστον όχι εναντιωματική προς την ευρασιατική
δράση της Ρωσίας. Με όχημα την Gazprom, η Ρωσία χτίζει τις
ενεργειακές της σχέσεις με την Κίνα και ευελπιστεί να χρησιμεύσουν ως
ανταγωνιστικό επιχείρημα απέναντι στον δυτικό σκεπτικισμό και τις ευρωπαϊκές
οικονομικές κυρώσεις. Το 2016 πέραν της επετειακής σχέσης που σημαίνει για τις
δύο χώρες μια και φέτος συμπληρώνονται
20 χρόνια από την εγκαθίδρυση της Στρατηγικής Συνεργασίας Κίνας-Ρωσίας και 15
από την υπογραφή της Ρωσο-Κινεζικής Συμφωνίας Καλής Γειτονίας και Φίλιας
Συνεργασίας, για την Ρωσία είναι μια μεγάλη επιτυχία, διπλωματική και
οικονομική, από άποψη πώλησης ενεργειακών πόρων στον κινεζικό δράκο. Παρά το
γεγονός ότι η Ρωσία δέχεται έντονο ανταγωνισμό από την Σαουδική Αραβία και το
Ιράν ως προμηθευτές αργού παραμένει διαχρονικά από τους μεγαλύτερους παρόχους
της Κίνας (δείτε σχετικά Σχήμα 1). Μόνο τυχαίες δεν είναι οι ενεργειακές
συμφωνίες συνεργασία μεταξύ Rosneft
και Gazprom
με κινεζικές εφάμιλες εταιρείες κατά την επίσκεψη του Ρώσου Προέδρου Πούτιν
στην Κίνα τον Ιούνιο 2016,[13],
ενώ και η Gazprom
έχει διαβεβαιώσει ότι παρά τις όποιες χρηματοδοτικές δυσκολίες παραμένει
σταθερή στην προώθηση και ολοκλήρωση του σινο-σιβηρικού δικτύου αγωγών στην
βάση την 30ετή συμφωνία πώλησης 1,3 tcf φυσικού αερίου ετησίως προς την China National Petroleum Corp.,[14] πράγμα που δείχνει την
ρωσική προσήλωση στην ουσιαστικότερη ενδυνάμωση των σινο-ρωσικών ενεργειακών
σχέσεων, παρά τους όποιους περιορισμούς θέτει η πληγωμένη ρωσική οικονομία. To ίδιο παραγωγική και αμοιβαία επωφελής
τείνει να γίνει και η σχέση με την Ρωσία στον ενεργειακό τομέα με την Ιαπωνία,
όπου στην πρόσφατη συνάντηση μεταξύ του Ρώσου Προέδρου Πούτιν και του Ιάπωνα
Πρωθυπουργού Σ. Άμπε οι χώρες έθεσαν τα θεμέλια μιας σαφούς ενεργειακής
συνεργασίας παρά την διαφορά των δύο χωρών ως προς την κατοχή των Κουρίλων
Νήσων, που τις εμποδίζει να υπογράψουν και επίσημα συμφωνία τερματισμού του Β΄
Παγκοσμίου Πολέμου.[15]
Λαμβάνοντας
όλα τα ανωτέρω υπόψη, το ερώτημα που γεννάται είναι ποιά, λοιπόν, θα είναι η
αντίδραση της Ρωσίας στις ενεργειακές εξελίξεις της Ε.Ε. και ποια η θέση και ο
ρόλος της Gazprom, που θίγεται περισσότερο από αυτές; Από ότι φαίνεται η Ρωσία
μέσω της Gazprom επιλέγει προς το παρόν την συμβιβαστική λύση. Λογικό επακόλουθο
της υφιστάμενης κατάστασης. Παρά τα όποια προβλήματα υπάρχουν στις
ρωσο-κοινοτικές σχέσεις η Ευρώπη είναι μια από τις σημαντικότερες και πιο
ώριμες αγορές της Ρωσίας που μετράει δεκαετίες ζωής. Μια απειλή ρήξης ή ακόμη οριστική ρήξη με αυτήν θα σήμαινε ένα
βύθισμα της ρωσικής οικονομίας σε πρωτόφαντους κυματισμούς, χωρίς πολλές
πιθανότητες εξόδου από αυτή την φουρτούνα. Οι εναλλακτικές είναι πολύ
περιορισμένες, με την Αμερική να μην είναι μια από αυτές. Όσο και ενθαρρυντικός
να είναι ο διαφαινόμενος φιλορωσισμός του νέου Προέδρου των ΗΠΑ Ντ. Τραμπ, δεν
μπορεί να ειπωθεί με ρεαλισμό ότι οι ΗΠΑ θα γίνουν ο μεγαλύτερο σύμμαχος της
Ρωσίας και ο μεγαλύτερος εξαγωγέας ενεργειακών πόρων στις ΗΠΑ, ιδίως όταν οι
ΗΠΑ διαθέτουν μια σημαντική εσωτερική ενεργειακή αυτονομία και το αμερικανικό
shale gas είναι ήδη εν ενεργεία ανταγωνιστής του ρωσικού φυσικού αερίου και
LNG. Οι υπόλοιπες χώρες της Βόρειας Αμερικής, δηλ. Καναδάς και Μεξικό, πιθανόν
να ακολουθήσουν μια φιλοευρωπαϊκή στάση, ειδικά την στιγμή που ο Καναδάς υπόγραψε
μετά πολλών βασάνων με την Ε.Ε. την EU-Canada Comprehensive Economic and Trade
Agreement (CETA). Η Λατινική Αμερική όσο συνεχίζονται οι οικονομικές
ταλαντώσεις της μάλλον ως μελλοντικός αφερέγγυος πελάτης μπορεί να θεωρηθεί. Η
Αφρική με εξαίρεση τις εγγύτερες στην Ευρώπη χώρες μόνο ως μια χαμένη υπόθεση
μπορεί να είναι, καθώς η Ρωσία ούτε θέλει και ούτε μπορεί να δεσμεύσει πόρους
για την δημιουργία σχέσεων με τα μαστιζόμενα από δικτατορίες αφρικανικά κράτη,
αλλά ούτε και να ανταγωνιστεί τις τοπικές πετρελαϊκές δυνάμεις (Αλγερία κλπ).
Οι χώρες της Ωκεανίας είναι επίσης χαμένη υπόθεση λόγω των εγχώριων ενεργειακών
πόρων που διαθέτουν και της τεχνολογικής τους δυναμικής. Έτσι οι μόνες ήπειροι
που απομένουν είναι η Ευρώπη και η Ασία, αλλιώς η ήδη πάσχουσα από την
ολλανδική ασθένεια ρωσική οικονομία κινδυνεύει να προσθέσει μεταξύ των άλλων
προβλημάτων και την κατάρρευση των εμπορικών σχέσεων με τους δύο
σημαντικότερους οικονομικούς συνασπισμού της. Και ενώ οι σχέσεις της Ρωσίας με
τους σημαντικότερους εταίρους της στην Ασία διεξάγεται υπό το πλαίσιο που
περιγράψαμε παραπάνω, στην Ευρώπη ήδη δέχεται έντονη αμφισβήτηση και
ανταγωνισμό συμφερόντων. Ειδικότερα, η Ρωσία βλέπει όλες τις πρώην σοβιετικές
συμμάχους της στα Βαλκάνια μαζί με την Ουκρανία και την Μολδαβία να είναι μέλη
της Ευρωπαϊκής Ενεργειακής Κοινότητας, με την Γεωργία του Καυκάσου να είναι η
πιο πρόσφατη εισαγωγή στο εν λόγω σχήμα (Οκτώβριος 2016)[16].
Και την ίδια στιγμή να αμφισβητούνται οι όποιες προσπάθειες διείσδυσής της στην
ευρωπαϊκή αγορά κυρίως φυσικού αερίου (κυρίως με τον Nord Stream 1 και 2) από τις πρώην σοβιετικές
χώρες νυν κράτη-μέλη της Ε.Ε. του σημερινού Visegrad Group και κυρίως την Πολωνία[17].
Μόνο τυχαίο δεν είναι λοιπόν το
γεγονός ότι η Gazprom σε μια προσπάθεια να μην τεθεί εκτός της κοινοτικής
αγοράς προτίμησε να χάσει μερίδιο από τα έσοδά της και της σχεδόν μονοπωλιακής
της θέσης ειδικά στον τομέα του φυσικού αερίου και να προτείνει να υπάρξει ένας
αμοιβαία επωφελής συμβιβασμός με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Έτσι, στις 27
Δεκεμβρίου 2016 η Gazprom
δείχνοντας διαλλακτικότητα προκειμένου να επιλυθεί η πενταετής υπόθεση σχετικά
με την υπερχρέωση των πελατών της σε Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη καθώς και
τις προσπάθειες μπλοκαρίσματος των ανταγωνιστριών επιχειρήσεων από την
εσωτερική αγορά φυσικού αερίου πρότεινε την συνολική νομική επίλυση του
προβλήματος προκειμένου να αποφύγει τα πιθανά πρόστιμα ή τα αρνητικά αντισταθμιστικά μέτρα. Στόχος της Gazprom με
την πρόταση αυτή είναι να εξασφαλίσει με μια νομικά ουσιώδης και δυνατή
συμφωνία να αρθούν τα όποια εμπόδια στην αγορά φυσικού αερίου της Ευρώπης και
να καμφθούν μέσω της λύσης σε επίπεδο Ε.Ε. οι όποιες αντιδράσεις των
κρατών-μελών της Ε.Ε. Παρά το γεγονός ότι δεν έχουν δοθεί τα πλήρη στοιχεία της
προτεινόμενης συμφωνίας, μια θετική ευόδωση
αυτής ισοδυναμεί με μείωση των τιμών του φυσικού αερίου που η Gazprom προσφέρει
στους κοινοτικούς της εταίρους, και εναρμόνιση της ύπαρξης και δραστηριοποίησης
της με βάση την κοινοτική νομοθεσία περί ανταγωνισμού. Η αρχική αντίδραση από
την μεριά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καταγράφεται ως διαβεβαιωτική ότι απεστάλη η
εν λόγω πρόταση συμφωνίας, ξεκαθαρίζοντας ότι αν εν τέλει διευθετηθεί η διαφορά
με αυτό τον τρόπο θα είναι σύννομη με τους κοινοτικούς νόμους περί υγιούς
ανταγωνισμού, ενώ έθεσε και ως προϋπόθεση ότι προκειμένου να τεθεί σε εφαρμογή
η συμφωνία, η Gazprom θα πρέπει να σεβαστεί τις δεσμεύσεις της και να
εξασφαλίσει μια απρόσκοπτη ροή του φυσικού αερίου προς την Κεντρική και
Ανατολική Ευρώπη σε ανταγωνιστικές τιμές[18].
Αναμένονται φυσικά αντιδράσεις από τις εγγύτερες στην Ρωσία πρώην σοβιετικές
χώρες-μέλη της Ε.Ε. αλλά και από τις χώρες της Βαλτικής. Δεν πρέπει να
υποτιμάται ότι στην αρχική αντίστοιχη προσπάθεια της Gazprom στα τέλη του
Οκτωβρίου υπήρξαν εντονότατες αντιδράσεις κυρίως από την μεριά της Πολωνίας,
της οποίας η εθνική εταιρεία πετρελαίου και φυσικού αερίου PGNiG, απείλησε μέχρι και να μηνύσει την
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ότι παραβιάζει την κοινοτική νομοθεσία με το να μην
επιβάλει πρόστιμα στην Gazprom και να της επιτρέπει να αυξήσει την ροή αερίου
της μέσω του δικτύου των ευρωπαϊκών αγωγών (επί του αγωγού OPAL στην Γερμανία), χαρακτηρίζοντας
μια θετική απόφαση απειλή για την σταθερότητα της ασφάλειας των προμηθειών
φυσικού αερίου στην Ανατολικοκεντρική Ευρώπη.[19]
Πέραν
λοιπόν, του αμιγώς εμπορικού κομματιού της κατάστασης που σχετίζεται με τον
ανταγωνισμό, και αφορά την ασφάλεια της παροχής των εισροών φυσικού αερίου,
τόσο στις νορμάλ καταστάσεις, όσο και σε έκτακτες καταστάσεις, όπως το
ουκρανικό ζήτημα αλλά και το ζήτημα της ρήτρας take-or-pay, που εφαρμόζει η Gazprom στα μακροχρόνια
συμβόλαια παροχής, που οδηγεί τα ευρωπαϊκά κράτη-αποδέκτες να αντιδρούν αφού
υποχρεούνται να πληρώνουν τις
συμφωνημένες ποσότητες ακόμη και αν δεν τις παραλάβουν,[20]
το ζήτημα όπως καταδείξαμε παραπάνω είναι κυρίως (γεω)πολιτικό και
(γεω)στρατηγικό, αλλά και (γεω)οικονομικό. [21]
Κατ’ επέκταση και η λύση του θα εντάσσεται στην εσωτερική επίτευξη πολιτικής
ισορροπίας μεταξύ παλιών και νεότερων κρατών-μελών της Ε.Ε. με το βλέμμα
στραμμένο σε ένα μέλλον περισσότερης σταθερότητας και ανάπτυξης.
[1] Οι εξαγωγές
φυσικού αερίου της Gazprom προς την
Ευρώπη ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο το 2016, έχοντας αύξηση 12,5 % σε σχέδη με το
2015 (δηλαδή 19,9 bcm) αγγίζοντας τα 179,3 bcm.
Gazprom: Alexey
Miller's column 2017, 9/01/2017, Gazprom’s gas exports to Europe hit an all-time high for the
gas industry in 2016, totaling 179.3 billion cubic meters, http://www.gazprom.com/press/miller-journal/, ημ. ανάκτησης 10/01/2017.
[2] Στον Πίνακα 1
μπορείτε να δείτε τα επίπεδα της εξάρτησης της Ευρώπης από εισερχόμενους
ενεργειακούς πόρους.
[3] Buchan David
& Keay Malcolm, Δεκέμβριος 2016, EU energy policy – 4 th time lucky?, Oxford
Institute for Energy Studies, https://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2016/12/EU-energy-policy-4th-time-lucky.pdf, ημ. ανάκτησης 5/1/2017. και Gurzu Anca, 2/12/2016, Power to
the people (and to Brussels)
Commission proposals are
aimed at revamping the Continent’s energy market, POLITICO, http://www.politico.eu/article/renewable-energy-power-to-the-people-and-to-brussels-eu-maros-sefcovic/, ημ. ανάκτησης 5/1/2017.
[4] Energy Daily, 02/03/2016, Europe 2030: Energy saving to become 'first fuel, http://www.energy-daily.com/reports/Europe_2030_Energy_saving_to_become_first_fuel_999.html, ημ. ανάκτησης 5/1/2017.
[5] Graeber Daniel J., 18/11/2015, 21/10/2016, Europe breaking Russia's energy grip on Finland, http://www.oilgasdaily.com/reports/Europe_breaking_Russias_energy_grip_on_Finland_999.html, ημ. ανάκτησης 7/1/2017.
[6] Graeber Daniel J., 18/11/2015, EU moves major funding toward energy strategy, http://www.oilgasdaily.com/reports/EU_moves_major_funding_toward_energy_strategy_999.html, ημ. ανάκτησης 8/1/2017.
[7] Graeber Daniel J., 7/04/2016, EU objecting to new Russian gas capacity, http://www.oilgasdaily.com/reports/EU_objecting_to_new_Russian_gas_capacity_999.html, ημ. ανάκτησης 8/1/2017.
[8] Κούκη
Αναστασία, Φεβρουάριος 2016, ΚΕΡΕΝΕ, Μηνιαίο Δελτίο Ομάδας Οικονομίας,
Ενέργειας, Περιβάλλοντος: NORD STREAM 2: Μια Ενεργειακή Ιστορία Ευρωπαϊκής Επιτυχίας ή
ένας Στοίβος Γεω-πολιτικών Ενεργειακών
Συμφερόντων (αναθεωρημένη και εμπλουτισμένη έκδοση), http://ceregreece.org/wp-content/uploads/2010/03/%CE%94%CE%B5%CE%BB%CF%84%CE%AF%CE%BF-%CE%A6%CE%B5%CE%B2%CE%BF%CF%85%CE%B1%CF%81%CE%AF%CE%BF%CF%85-2016.pdf, ημ. ανάκτησης
8/1/2016. ΙΙ] Graeber Daniel J.,
28/04/2016, Europe critical of
Polish shale gas laws, http://www.upi.com/Business_News/Energy-Industry/2016/04/28/Europe-critical-of-Polish-shale-gas-laws/7621461848022/, ημ. ανάκτησης
8/1/2017.
[9] Oxford Institute for Energy Studies, January 2017,
The Future of Gas in Decarbonising European Energy Markets: the need for a new
approach, https://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2017/01/The-Future-of-Gas-in-Decarbonising-European-Energy-Markets-the-need-for-a-new-approach-NG-116.pdf, ημ. ανάκτησης 9/1/2017.
[10] Graeber Daniel J., 20/05/2016, LNG, Asia part of Gazprom's diversification strategy, http://www.oilgasdaily.com/reports/LNG_Asia_part_of_Gazproms_diversification_strategy_999.html, ημερ. ανάκτησης 9/1/2017.
[11] Όπως είναι η
συμφωνία της Gazprom με την Royal Dutch Shell για επέκταση της συνεργασίας στον τομέα του LNG με την πιθανή συμμετοχή στο
υπάρχον LNG εργοστάσιο στην νήσο Sakhalin στην ρωσική Άπω Ανατολή. Graeber Daniel J., 20/05/2016, ibid.
[12] Graeber Daniel J., 23/12/2016, Russian oil company starts new work in Serbia, http://www.oilgasdaily.com/reports/Russian_oil_company_starts_new_work_in_Serbia_999.html, ημ. ανάκτησης 9/1/2017.
[13] Sputnik News, 20/06/2016, Speedboat
to China: Putin's Visit to Beijing Proves Fruitful, https://sputniknews.com/world/201606261041972207-russia-china-putin-visit, ημ. ανάκτησης 8/1/2017.
[14] Graeber Daniel J., 19/05/2016, Gazprom
trimming plans for eastward pipeline, http://www.oilgasdaily.com/reports/Gazprom_trimming_plans_for_eastward_pipeline_999.html, ημ. ανάκτησης 10/1/2017.
[15] Graeber Daniel J., 16/12/2016, Japan
examines possible gas deals with Russia, http://www.oilgasdaily.com/reports/Japan_examines_possible_gas_deals_with_Russia_999.html, ημ. ανάκτησης
10/1/2017.
[16] Graeber Daniel J., 14/10/2016, Georgia, a former Soviet republic, joins European
energy treaty, http://www.oilgasdaily.com/reports/Georgia_a_former_Soviet_republic_joins_European_energy_treaty_999.html, ημ. ανάκτησης
10/1/2017
[17] Associated Press, 15/10/2016, Central European
nations oppose Russian-German gas pipeline, http://bigstory.ap.org/af3de42b606b45a1b5da9552edc8937f, ημ. ανάκτησης 10/1/2017
[18] Soldatkin Vladimir,
27/12/2016, Russia's Gazprom files
proposals to EU aimed at ending antitrust case, REUTERS-RUSSIA, http://www.reuters.com/article/us-russia-gazprom-eu-competition-idUSKBN14G1IJ, ημ. ανάκτησης 10/1/2017.
[19] Foy Henry, 26/10/2016, Poland gas company eyes legal
action against EU over Gazprom, Financial Times, https://www.ft.com/content/e6edafa0-ead6-3610-bc28-4d09efae1c02, ημ. ανάκτησης 10/1/2017
[20] Gazprom, 2003-2017, About Gazprom: Marketing: Europe,
http://www.gazprom.com/about/marketing/europe/, ημ. ανάκτησης 10/1/2017.
[21] Toplensky Rochelle, Farchy Jack and Foy Henry,
26/10/2016, Gazprom and Brussels agree to settle long-running dispute,
Financial Times, https://www.ft.com/content/9467b568-9b85-11e6-8f9b-70e3cabccfae, ημ.ανάκτησης 10/1/2017.
