Οι ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις στο Σότσι και η ισορροπία δυνάμεων στο ζήτημα της Συρίας

 της Ρωξάνης Καπαντζάκη

Η Ρωσία υπό την ηγεσία του Πούτιν έχει επιδείξει μια αποφασιστική εξωτερική πολιτική ιδίως τα τελευταία χρόνια με τις ενέργειές της στην περιοχή της Συρίας. Αυτό που επιδιώκει ο Ρώσος Πρόεδρος είναι να ανακτήσει η χώρα του το καθεστώς της ως μεγάλη δύναμη διεθνώς.[1] Η δράση της Ρωσίας στη Συρία κρίθηκε απαραίτητη λόγω της αεροπορικής βάσης στην Λατάκεια αλλά ιδίως λόγω της ναυτικής βάσης που διαθέτει στο λιμάνι της Ταρτούς η οποία παρέχει στη Ρωσία πρόσβαση στη Μεσόγειο τόσο για στρατιωτικούς όσο και εμπορικούς σκοπούς.[2] Εξάλλου, δεν θα μπορούσε να διακινδυνεύσει να χάσει τις βάσεις αυτές σε περίπτωση που υπήρχε ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ από ομάδες υποστηριζόμενες από τη Δύση.[3] Ένας άλλος λόγος είναι το γεγονός ότι με την παρέμβασή της στη Συρία καταφέρνει να επαναφέρει το παλιό της γόητρο με την προβολή ισχύος εκτός συνόρων και να προβεί σε εκκαθάριση των τρομοκρατικών-τζιχαντιστικών στοιχείων στη Συρία πριν αυτά μεταφερθούν σε δικό της έδαφος.[4]

Όσον αφορά την ενεργειακή πτυχή του θέματος, υπήρχαν συζητήσεις σχετικά με την κατασκευή ενός αγωγού φυσικού αερίου σουνιτικών συμφερόντων με την υποστήριξη του Κατάρ, της Σαουδικής Αραβίας αλλά και της Τουρκίας, ο οποίος θα διαπερνούσε το έδαφος της Σαουδικής Αραβίας, της Ιορδανίας και της Συρίας, φτάνοντας στην Τουρκία από όπου στη συνέχεια μέσω των έτοιμων τουρκικών εγκαταστάσεων θα διοχετευόταν στην Ευρώπη μέσω Βουλγαρίας.[5] Ο εν λόγω αγωγός όμως προσέκρουε στα συμφέροντα της Ρωσίας καθώς η ίδια υποστήριζε την κατασκευή ενός άλλου αγωγού σιιτικών συμφερόντων ο οποίος θα έχει σημείο εκκίνησης «από το πεδίο South Pars, ένα από τα μεγαλύτερα πεδία φυσικού αερίου, που διαμοιράζεται μεταξύ του Ιράν και του Κατάρ στον Κόλπο (το μεγαλύτερο τμήμα του βρίσκεται στον θαλάσσιο χώρο του Κατάρ και ονομάζεται North Dome)».[6] Ο αγωγός αυτός θα διαπερνούσε από το Ιράν τα εδάφη του Ιράκ και της Συρίας καταλήγοντας στις μεσογειακές ακτές.[7]

Επιπλέον, η Ρωσία στράφηκε προς τη Συρία μετά την ανατροπή του Καντάφι στη Λιβύη καθώς επήλθε κατάρρευση της συμφωνίας πώλησης ρωσικών όπλων δισεκατομμυρίων δολαρίων ενώ την ίδια στιγμή η Ρωσία εξέλαβε την πτώση του Λίβυου ηγέτη ως αιτία περιορισμού της επιρροής της στον Αραβικό κόσμο.[1] Επίσης, ένας από τους λόγους για τους όποιους η Ρωσία ενεπλάκη στον πόλεμο της Συρίας ήταν επειδή έσπευσε να εκμεταλλευτεί το κενό που δημιουργήθηκε κατόπιν του μειωμένου ενδιαφέροντος της Αμερικής στην περιοχή κατόπιν της ενεργειακής επάρκειας των ΗΠΑ λόγω της εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων σχιστόλιθου.[2]

Πρόσφατα, η Ρωσία επιχείρησε να διευθετήσει την πολιτική κατάσταση στη Συρία. Ως εκ τούτου, κάλεσε 33 συριακές ομάδες και κόμματα να συμμετάσχουν σε μια εθνική Σύνοδο στο Σότσι στις 18 Νοεμβρίου.[3] Εάν αυτή η προσπάθεια ευοδωνόταν θα ήταν η πρώτη φορά που τα κουρδικά κόμματα θα συμμετείχαν σε ειρηνευτικές συνομιλίες.[4] Οι συνομιλίες θα λάμβαναν χώρα με πρωτοβουλία της Ρωσίας και τη συμμετοχή τόσο της Τουρκίας όσο και του Ιράν, παράλληλα με τις διαπραγματεύσεις που έχουν προγραμματιστεί για τις 28 Νοεμβρίου στο πλαίσιο του ΟΗΕ.[5] Εν τέλει, υπήρξε αναβολή της συνάντησης καθώς η Τουρκία εξέφρασε την αντίθεσή της στη συμμετοχή του κουρδικού Κόμματος Δημοκρατικής Ένωσης (PYD) και τις Μονάδες Προστασίας του Λαού (YPD) που αποτελούν το στρατιωτικό σκέλος του εν λόγω κόμματος.[6]

Με αυτόν τον τρόπο η Τουρκία επιδιώκει την εξάλειψη ενδεχόμενης απειλής και την προστασία των συνόρων της με τη Συρία, σε μια περιοχή που συμπεριλαμβάνει την πόλη Αφρίν κοντά στο Ιντλίμπ.[7] Σύμφωνα με τον αντιπρόεδρο της Τουρκίας, Μπεκίρ Μποζντάγκ: «Η Τουρκία δεν πρόκειται να επιτρέψει τη δημιουργία ενός τρομοκρατικού διαδρόμου»[8]. Ο Τούρκος αντιπρόεδρος πρόσθεσε ότι η παρουσία του YPG και του PYD στο Αφρίν αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την χώρα του.[9] Για την Τουρκία οι Κούρδοι της Συρίας ταυτίζονται με τους Κούρδους εντός των τουρκικών συνόρων και τουτέστιν θεωρούνται τρομοκράτες.[10]

Μάλιστα η πόλη Αφρίν είχε αποτελέσει αιτία έντασης στις ρωσοτουρκικές σχέσεις όταν μετά από τουρκική επίθεση, η ρωσική σημαία κυμάτιζε σε διάφορα σημεία της, την ίδια στιγμή που Ρώσοι στρατιώτες απεικονίζονταν σε φωτογραφίες μαζί με μέλη του YPG.[11] Συνεπώς, μέσω αυτών των ενεργειών η Ρωσία έδειχνε την υποστήριξή της στους Κούρδους της Συρίας. Ωστόσο, σε γενικές γραμμές η Ρωσία έχει συνεργαστεί με την Τουρκία στη Συρία καθορίζοντας ζώνες αποκλιμάκωσης, καθιστώντας δυνατή τη μείωση των εχθροπραξιών στις διάφορες περιοχές της Συρίας.[12] Εξάλλου, τόσο η Ρωσία όσο και το Ιράν επιδιώκουν να συνεργαστούν με την Τουρκία με σκοπό να την απομακρύνουν από την αμερικανική σφαίρα επιρροής και το ΝΑΤΟ, αποδυναμώνοντας ταυτόχρονα την τουρκική υποστήριξη στις συριακές αντικαθεστωτικές δυνάμεις και το Νέο-οθωμανικό όραμα του Ερντογάν για οικονομική, πολιτική και στρατιωτική κυριαρχία στην Μέση Ανατολή.[13]

Πρόσφατα, περίπου στα μέσα Νοεμβρίου ο Τούρκος Πρόεδρος Ερντογάν επισκέφτηκε τον Ρώσο ομόλογό του στο Σότσι της Ρωσίας με τον Πούτιν να δηλώνει ότι θεωρεί πως πλέον οι σχέσεις μεταξύ των δύο κρατών έχουν αποκατασταθεί πλήρως.[14] Πιο συγκεκριμένα, συζητήθηκε το ενδεχόμενο συνεργασίας της Ρωσίας και της Τουρκίας στον ενεργειακό τομέα αλλά και στη μεγέθυνση του όγκου των εμπορικών συναλλαγών, ενώ παράλληλα έγιναν αναφορές στην αγορά των πυραύλων S-400 από την Τουρκία.[15] Επιπλέον, ενέργειες όπως η εκκίνηση κατασκευής του αγωγού Turkish Stream στη Μαύρη Θάλασσα τον Μάιο του 2017 αλλά και οι συζητήσεις για την κατασκευή ενός πυρηνικού εργοστασίου στην Τουρκία είναι ενδεικτικές των κοινών συμφερόντων μεταξύ των δύο αυτών χωρών.[16]

Πιθανό σημείο τριβής στις μεταξύ τους σχέσεις ίσως αποτελέσει η υποστήριξη που παρέχει ο Ρώσος Πρόεδρος στον Πρόεδρο Άσαντ καθώς ο Τούρκος ομόλογός του συντάσσεται στο πλευρό των ανταρτών.[17] Εξάλλου, λίγο πριν ο Ρώσος Πρόεδρος συναντήσει τον Τούρκο και τον Ιρανό ομόλογό του δέχτηκε επίσκεψη εκτός προγράμματος από τον Πρόεδρο Άσαντ ο οποίος δήλωσε έτοιμος να συνεργαστεί με οποιαδήποτε ομάδα επιθυμεί να συμμετάσχει στις ειρηνικές διαπραγματεύσεις προκειμένου να επέλθει η αποκατάσταση των πολιτικών δομών της χώρας άμεσα.[18] Στη συνέχεια ο Πούτιν συναντήθηκε και με τους ηγέτες της Τουρκίας και του Ιράν με τους οποίους συμφωνήθηκε η διεξαγωγή ενός συνεδρίου με απώτερο στόχο την ειρηνική επίλυση της κατάστασης στη Συρία.[19] Επιπλέον, επισημάνθηκε η ανάγκη δημιουργίας Συντάγματος το οποίο θα συμπεριλαμβάνει με σαφήνεια τις προϋποθέσεις διεξαγωγής εκλογών στις οποίες ο Άσαντ θα έχει το δικαίωμα να συμμετάσχει.[20]

Η προσπάθεια του Πούτιν να αναλάβει ηγετικό ρόλο στις ειρηνικές διαπραγματεύσεις φαίνεται να επισκιάζει την επανεκκίνηση των συνομιλιών για τη Συρία στο πλαίσιο του ΟΗΕ με τον Ρώσο Πρόεδρο να επιχειρεί να δείξει ευελιξία στις διπλωματικές του κινήσεις ως μεσάζων, παρόλο που προσέφερε βοήθεια στο καθεστώς Άσαντ ο οποίος θεωρείται εγκληματίας πολέμου από τους αντιπάλους του.[21] Με την πρόσκληση των δυνάμεων που πρόσκεινται έναντι του Άσαντ γίνεται μια προσπάθεια να επιτευχθεί η σύγκλιση απόψεων προκειμένου να επιτευχθεί η ενότητα της Συρίας και να μπορέσει να υπάρξει θετική πορεία της χώρας στο μέλλον προκειμένου να αποφευχθούν αιματηρά επεισόδια ή ακόμη και ένας εμφύλιος μεταξύ των διαφόρων ομάδων και κομμάτων που απαρτίζουν τις εν ενεργεία δυνάμεις της χώρας.

Ωστόσο, παράλληλα με την ανακοίνωση της Ρωσίας, Τουρκίας και Ιράν έλαβε χώρα και μια συνάντηση των δυνάμεων της συριακής αντιπολίτευσης στη Σαουδική Αραβία επιχειρώντας να σχηματίσουν ενιαίο μέτωπο για τις διαπραγματεύσεις του ΟΗΕ στη Γενεύη.[22] Οι δυνάμεις αυτές αντίκεινται στο καθεστώς Άσαντ και αμφιβάλλουν για την επίτευξη ειρηνευτικής συμφωνίας καθώς ο Σύρος ηγέτης θεωρείται από τους ίδιους υπεύθυνος για την καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων όπως επίσης και για τη χρήση χημικών όπλων.[23] Παρόλα αυτά, δεν φαίνεται να συμφωνούν μεταξύ τους προκειμένου να σχηματίσουν μια ομάδα με κοινές απόψεις επί του θέματος. Ενδεικτικό γεγονός της διάσπασης που τις χαρακτηρίζει είναι το γεγονός ότι η Επιτροπή Διαπραγματεύσεων που απαρτίζεται από μέλη της αντιπολίτευσης τα οποία την έχουν εκπροσωπήσει σε προγενέστερες διαπραγματεύσεις στον ΟΗΕ έχει λάβει την παραίτηση δέκα μελών της μεταξύ αυτών και του Ριγιάντ Χιτζάμπ, του επικεφαλής της.[24]

Επιπρόσθετα, πρέπει να αναφερθεί η απουσία εκπροσώπων από την Αμερική ή την Ευρώπη, δυνάμεις που θεωρείται ότι είχαν επιδοθεί σε έναν συγκεκαλυμμένο πόλεμο στη Συρία κατά του υφιστάμενου καθεστώτος Άσαντ με την υποστήριξη που παρείχαν σε παραστρατιωτικές ομάδες για την διεξαγωγή ενός πολέμου δι’ αντιπροσώπων.[25] Είναι ιδιαίτερα σημαντική η ολοένα αυξανόμενη παρουσία του αμερικανικού στρατού στην περιοχή της Συρίας έστω και κατόπιν απομάκρυνσης των τρομοκρατικών ομάδων, η οποία δύναται να καταστεί κατανοητή με την παράλληλη στάση του Ισραήλ και της Σαουδικής Αραβίας έναντι του Ιράν και του Λιβάνου.[26] Το γεγονός ότι οι αμερικανικές δυνάμεις αυξάνονται στη Συρία εγείρει εύλογα ερωτήματα σχετικά με τις αιτίες παραμονής τους, καθώς ακόμη και αν όπως ισχυρίζονται έχουν Εντολή από τον ΟΗΕ για να αντιμετωπίσουν τους τρομοκράτες δεν δικαιολογείται η παράταση της παραμονής τους εκεί τη στιγμή που οι τρομοκράτες έχουν ηττηθεί.[27]

Ο Πρόεδρος Πούτιν σε τηλεφωνική συνομιλία που είχε με τον Αμερικανό Πρόεδρο, Ντόναλντ Τραμπ τόνισε τη σημασία που έχει η διατήρηση της εθνικής κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας της Συρίας μέσα από τις διαπραγματεύσεις ενώ συμφώνησαν και οι δύο για την αναγκαιότητα διατήρησης της σταθερότητας στην περιοχή.[28] Επιπλέον, οι δύο ηγέτες συμφώνησαν στην εφαρμογή του Ψηφίσματος 2254 του ΟΗΕ στο οποίο προτάσσεται η ανάγκη για εκεχειρία και για ανθρωπιστική ενίσχυση προκειμένου αυτές οι ενέργειες να δράσουν αθροιστικά στην κατάπαυση του πυρός στη Συρία.[29]

Από το 2005 που η Ρωσία επενέβη αποφασιστικά στη Συρία έως σήμερα έχει καταφέρει να αντιστρέψει την αρνητική τροπή των πραγμάτων για τον Άσαντ, παρέχοντας στρατιωτική και οικονομική βοήθεια. Η παρέμβασή της ήταν καθοριστικής σημασίας καθώς άλλαξε τους κανόνες του παιχνιδιού και δεν επέτρεψε την πτώση του Άσαντ.[30] Εξασφαλίζοντας την παραμονή του Άσαντ στην εξουσία η Ρωσία κατάφερε να μειώσει τα περιθώρια ελιγμών από πλευράς των Αμερικανών και εδραίωσε την επιρροή της σε μια νευραλγικής σημασίας περιοχή στη Μέση Ανατολή. Επίσης, έχοντας αποδείξει ότι η χώρα του είναι μεγάλη δύναμη, πλέον ο Πούτιν μπορεί να συνεργαστεί με τους δικούς του όρους με τη Δύση και ήταν κατόπιν δικής του πρωτοβουλίας που δημιουργήθηκαν οι ζώνες αποκλιμάκωσης σε συμφωνία με τον Αμερικανό Πρόεδρο, Τραμπ. Συνεπώς, η πορεία που χάραξε η Ρωσία στη Συρία δεν την οδήγησε σε τέλμα όπως πίστευε ο Πρόεδρος Ομπάμα. Τουναντίον, η ρωσική αποστολή δεν είχε μεγάλο κόστος ενώ χρησιμοποιώντας τη Συρία ως περιοχή δοκιμών για τα νέα της όπλα κατάφερε να αυξήσει τις πωλήσεις όπλων της επιτρέποντας παράλληλα το ενδεχόμενο επενδύσεων από ρωσικές εταιρείες προκειμένου να εξασφαλιστεί η ενεργειακή αναδόμηση της Συρίας.[31]

Καλώντας τις 33 ομάδες στο Σότσι, σε μια συνάντηση για τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις στον απόηχο του τέλους του πολέμου στη Συρία, η Ρωσία αποπειράται να ηγηθεί της προσπάθειας διαμόρφωσης της μελλοντικής εικόνας της χώρας αυτής συγκεντρώνοντας στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων όλες τις δυνάμεις που ενδέχεται να διαδραματίσουν σπουδαίο ρόλο στην πολιτική ανασυγκρότηση της Συρίας. Η συνεργασία της με την Τουρκία σε τομείς όπως η ενέργεια και το εμπόριο καθώς και τα πολλά συμφέροντα που διακυβεύονται την κάνουν επιφυλακτική στην πρόκληση ρήξης μεταξύ τους όπως φάνηκε από την αναβολή της προγραμματισμένης συνάντησης της 18^ης Νοεμβρίου κατόπιν αρνήσεως της Τουρκίας να συμμετάσχει εφόσον θα υπήρχαν εκεί κουρδικές ομάδες που θεωρεί ως τρομοκρατικές η ίδια. Παράλληλα όσο πραγματοποιούνται αυτές οι διαπραγματεύσεις παρατηρείται συνάντηση των συριακών δυνάμεων της αντιπολίτευσης αλλά και η συνάντηση στη Γενεύη για διαπραγματεύσεις στο πλαίσιο του ΟΗΕ. Οι ΗΠΑ επιθυμούν να έχουν μεγαλύτερη παρουσία στην περιοχή κάτι που όμως ενδεχομένως να προκαλέσει προστριβές με τη Ρωσία που επιθυμεί να διαφυλάξει τα δικά της ζωτικά συμφέροντα στη Συρία εμβαθύνοντας τη συνεργασία με τους συμμάχους της, ήτοι την Τουρκία και το Ιράν. Οι τρεις αυτές χώρες εμφανίζονται ως εγγυητές της εκεχειρίας στη Συρία.[32] Παρατηρούμε ότι η Ρωσία χρησιμοποιεί συνεκτική εξωτερική πολιτική επιχειρώντας να διευρύνει τη σφαίρα επιρροής της με το μικρότερο δυνατόν κόστος. Ο Πούτιν κατάφερε με καίριες κινήσεις να επηρεάσει την πορεία των εξελίξεων στη Συρία και να ανατρέψει την πτώση του Άσαντ. Όντας όμως μια περιοχή με απρόβλεπτες διακυμάνσεις στο ισοζύγιο ισχύος μένει να δούμε στο μέλλον κατά πόσο θα διατηρηθεί η ρωσική επιρροή σε βάθος χρόνου.  

---

[1] Βλ. supranote 1.

[2] Α. Ανδριανόπουλος, Η οργή του Ισλάμ και οι φανατικοί της Τζιχάντ: Ποιοι είναι. Τι θέλουν. Πώς το επιδιώκουν. Υπάρχουν προοπτικές να πετύχουν;, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2015, σ. 73.

[3] E. Francis, ‘Russia invites Syrian Kurds to people’s congress: Kurdish official’, 31/10/2017, reuters, available at: https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-syria-kurds/russia-invites-syrian-kurds-to-peoples-congress-kurdish-official-idUSKBN1D016J (accessed 10/11/2017).

[4] Ibid.

[5] M. Tokyav, ‘Turkish pressure sees Russia rescind PYD’s invitation to Syria talks’, 7 Nov 2017, arabnews, available at: http://www.arabnews.com/node/1189461/middle-east (accessed 11/11/2017).

[6] Ibid.

[7] Ibid.

[8] Sputnik News, ‘Syrian Kurds ‘Determined to Retaliate Against Turkish Invasion of Afrin’, 24 Nov 2017, sputniknews, available at: https://sputniknews.com/analysis/201711241059405090-syria-kurds-afrin-turkey/ (accessed 25 Nov 2017).

[9] Ibid.

[10] P. Wintour, ‘Putin brings Iran and Turkey together in bold Syria peace plan’, 22 Nov 2017, theguardian, available at: https://www.theguardian.com/world/2017/nov/22/iranian-and-turkish-leaders-arrive-in-russia-for-syria-talks-with-putin (accessed 24 Nov 2017).

[11] Z. Dogan, ‘Kurdish rift emerges between Erdogan, Putin’, 6 Nov 2017, almonitor, available at: https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2017/11/turkey-russia-kurdish-rift-emerges-between-erdogan-putin.html (accessed 15 Nov 2017).

[12] Iefimerida, ‘Τετ α τετ Ερντογάν-Πούτιν στο Σότσι – Η Συρία το βασικό θέμα συζήτησης’, 13 Νοεμβρίου 2017, iefimerida, διαθέσιμο σε: http://www.iefimerida.gr/news/375724/tet-tet-erntogan-poytin-sto-sotsi-i-syria-vasiko-thema-syzitisis (ανακτήθηκε 15 Νοεμβρίου 2017).

[13] C. Kozak, ‘The strategic convergence of Russia and Iran’, 24 Feb 2017, isw, available at: http://www.understandingwar.org/backgrounder/strategic-convergence-russia-and-iran, (accessed 30 Nov 2017).

[14] RadioFreeEuropeRadioLiberty, ‘Putin tells Erdogan Ties with Turkey fully ‘restored’’, 13 Nov 2017, rferl, available at: https://www.rferl.org/a/russia-turkey-putin-erdogan-sochi-talks/28850622.html (accessed 20 Nov 2017).

[15] Ibid.

[16] RT, ‘Gazprom begins Turkish Stream pipeline construction’, 8 May 2017, rt, available at: https://www.rt.com/business/387528-gazprom-turkish-stream-start-construction/ (accessed 25 Nov 2017).

[17] Καθημερινή, «Το Συριακό συζητούν Πούτιν και Ερντογάν», 13 Νοεμβρίου 2017, καθημερινή, διαθέσιμο σε: http://www.kathimerini.com.cy/gr/kosmos/to-syriako-syzitoyn-poytin-kai-erntogan (ανακτήθηκε 20 Νοεμβρίου 2017).

[18] Tribune, «Πούτιν και Άσαντ συναντήθηκαν δίχως να το ξέρει κανείς στο Σότσι και άντάλλαξαν συγχαρητήρια», 21 Νοεμβρίου 2017, tribune, διαθέσιμο σε: http://www.tribune.gr/world/news/article/411565/poutin-ke-asant-synantithikan-dichos-na-xeri-kanis-sto-sotsi-ke-antallaxan-sygcharitiria.html (ανακτήθηκε 25 Νοεμβρίου 2017).

[19] I. Nechepurenko, ‘Russia, Turkey and Iran propose conference on postwar Syria’s Future’, 22 Nov 2017, thenewyorktimes, available at: https://www.nytimes.com/2017/11/22/world/europe/russia-turkey-iran-syria-war-peace-talks.html (accessed 25 Nov 2017).

[20] https://www.theguardian.com/world/2017/nov/22/iranian-and-turkish-leaders-arrive-in-russia-for-syria-talks-with-putin

[21] I. Nechepurenko, ‘Russia, Turkey and Iran propose conference on postwar Syria’s Future’, 22 Nov 2017, thenewyorktimes, available at: https://www.nytimes.com/2017/11/22/world/europe/russia-turkey-iran-syria-war-peace-talks.html (accessed 25 Nov 2017). 

[22] Ibid.

[23] Ibid.

[24] Ibid.

[25] F. Cunningham, ‘Syria, Russian & Iran shift to diplomacy, while US and allies push for war’, 21 Nov 2017, rt, available at: https://www.rt.com/op-edge/410530-syria-russia-iran-war-isis/ (accessed 26 Nov 2017).

[26] Ibid.

[27] Ibid.

[28] News Deeply, ‘Executive Summary for November 22^nd’, 22 Nov 2017, newsdeeply, available at: https://www.newsdeeply.com/syria/executive-summaries/2017/11/22 (accessed 26 Nov 2017)

[29] Ibid.

[30] A. Borshchevskaya, ‘How Putin Checkmated the US in Syria, 26 Sep 2017, Forbes, available at: https://www.forbes.com/sites/annaborshchevskaya/2017/09/26/how-putin-checkmated-the-us-in-syria/#2692f658767e, (accessed 30 Nov 2017).

[31] Ibid.

[32] Ibid.

 

---

[1] I. Rahman-Jones, ‘Why does Russia support Syria and President Assad?’, 11 Apr 2017, BBC, available at: http://www.bbc.co.uk/newsbeat/article/39554171/why-does-russia-support-syria-and-president-assad (accessed 01/12/2017).

[2] D. Lovetsky, ‘Russian resolve: Why Syria matters to Putin’, 8 Apr 2017, theglobeandmail, available at: https://www.theglobeandmail.com/news/world/russian-resolve-why-syria-matters-to-putin/article34643406/, (accessed 29 Nov 2017).

[3] Φ. Προέδρου, «Αφιέρωμα: Το συριακό ζήτημα, παρελθόν και παρόν. Η περιφερειακή και η παγκόσμια διπλωματία στη συριακή κρίση», ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ, Φεβρουάριος 2016, τεύχος 572, σ. 20.

[4] Ι. Κωνσταντόπουλος, «Η υψηλή στρατηγική της Ρωσίας στη Συρία: Οι παράμετροι της ρωσικής ένοπλης επέμβασης στη Μέση Ανατολή, τα δυτικά συμφέροντα και το Ιράν», ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ, Φεβρουάριος 2016, τεύχος 257, σς. 101-3.

[5] Ι. Μάζης, Γεωπολιτική και γεωστρατηγικές της συριακής κρίσεως, Λειμών, Αθήνα 2016, σ. 105.

[6] Ι. Παρίσης, Η Καθ’ημάς Θάλασσα: Γεωστρατηγική Ανάλυση της Μεσογείου, Λιβάνης, Αθήνα 2013, σ. 134.

[7] Βλ. όπ.αν., supranote 5.