της Μαρίας-Στεφανίας Νικηταρά
Το άρθρο 19
της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αναγνωρίζει ως
θεμελιώδες δικαίωμα την ελευθερία της έκφρασης. Η ελευθερία της έκφρασης
συνδέεται με την ενδυνάμωση του ανθρώπου να διατηρεί την ελευθερία της άποψης
χωρίς παρεμβάσεις, να αναζητά και να λαμβάνει αντικειμενικές πληροφορίες από
οποιοδήποτε μέσο. Βασικές προϋποθέσεις, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, για την
εξασφάλιση του εν λόγω δικαιώματος είναι, αρχικά, η ύπαρξη νομικού και
ρυθμιστικού περιβάλλοντος που να επιτρέπει τα ανοιχτά και πλουραλιστικά μέσα
επικοινωνίας, όπως και η πολιτική βούληση για τη στήριξη των μέσων
επικοινωνίας, με το αντίστοιχο νομοθετικό πλαίσιο που να τα προστατεύει.
Επιπλέον, πολύ σημαντικοί κρίνονται οι κανόνες που εξασφαλίζουν την πρόσβαση σε
πληροφορίες, ιδιαίτερα του δημοσίου τομέα, καθώς, επίσης, η απόκτηση των
αναγκαίων κριτικών ικανοτήτων, ώστε οι δέκτες να μπορούν να αναλύσουν και να
συνθέσουν τις πληροφορίες που λαμβάνουν και να τις χρησιμοποιήσουν στην
καθημερινότητά τους.[1]
Ανάμεσα στις χώρες που ακολουθούν σταθερά την πρακτική της λογοκρισίας είναι το
Ιράν.
Σύμφωνα με
τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Επιτροπής
για την Προστασία των Δημοσιογράφων, το Ιράν βρίσκεται στην έβδομη θέση
ανάμεσα στις δέκα χώρες που ασκούν την παραπάνω πρακτική.[2] Συγκεκριμένα, η πολιτική της
κυβέρνησης βασίζεται στη φυλάκιση δημοσιογράφων, στον περιορισμό των
ιστοσελίδων και στην καλλιέργεια ενός κλίματος παρακολούθησης. Η αναγνώριση
ασκήσεως επαγγέλματος, που δίνεται επίσημα στους δημοσιογράφους, συνήθως,
αναστέλλεται ή ανακαλείται. Το επιβεβλημένο καθεστώς εργασίας των ξένων δημοσιογράφων προβλέπει λεπτομερείς
ελέγχους στη δουλειά τους, ενώ οι ανταποκριτές χάνουν την άδειά τους για
περιορισμένο χρονικό διάστημα ή επ’ άπειρον. Ταυτόχρονα, ζητήματα τα οποία
κρίνει η κυβέρνηση ως «ευαίσθητα», όπως ζητήματα διαφθοράς ή διαδηλώσεων,
μπορούν να οδηγήσουν τους δημοσιογράφους που ασχολούνται με αυτά σε σύλληψη ή
φυλάκιση. Η διαδικτυακή έκφραση, παράλληλα, τίθεται υπό κρατικούς περιορισμούς,
με το μπλοκάρισμα ιστοσελίδων και μέσων κοινωνικής δικτύωσης, με την καταστροφή
τηλεοπτικών δορυφόρων και την κατασκοπεία σε δημοσιογράφους μέσω διαδικτύου.
Ενδεικτικό στοιχείο της παρούσας κατάστασης είναι η απαγόρευση χρήσης των
κοινωνικών δικτύων Twitter, Facebook και Youtube. Έτσι, το 2019, ένας
δημοσιογράφος καταδικάστηκε σε πενταετή φυλάκιση, έπειτα από δημοσίευση άρθρων
για διαφθορά της άρχουσας τάξης.[3]
Το Ιράν
συνεχίζει να καταστρατηγεί το δικαίωμα στην έκφραση του λόγου και του τύπου,
καθώς, από τον Νοέμβριο του 2019, η κυβέρνηση έχει διακόψει την πρόσβαση στο
διαδίκτυο. Τα βασικότερα αίτια σχετίζονταν με την απροθυμία της χώρας να λάβουν
διαστάσεις η αύξηση της τιμής των καυσίμων και οι παρεπόμενες διαδηλώσεις. Οι
πρόσφατες κοινοβουλευτικές εκλογές, στις 21 Φεβρουαρίου, δεν αποτέλεσαν
εξαίρεση του περιορισμού της ελευθερίας έκφρασης και τύπου. Η κυβέρνηση,
προκειμένου να «προστατευτεί» από τους δημοσιογράφους, προχώρησε σε συλλήψεις,
εκφοβισμούς, αναστολή αδειών ασκήσεως επαγγέλματος, προσωρινές φυλακίσεις και
άσκηση πίεσης σε συγγενείς των τελευταίων.[4] Καθώς η άρχουσα τάξη θέλει
να περιορίσει τις πληροφορίες για οτιδήποτε συμβαίνει στην εσωτερική και
εξωτερική πολιτική, όπως την κατάρριψη του ουκρανικού αεροσκάφους, την εξάπλωση
του κορωναϊού ή την εκτέλεση του Qasem Soleimani, είναι διατεθειμένη να δημιουργήσει
«ψεύτικες» κατηγορίες εναντίον δημοσιογράφων, προκειμένου να τους συλλάβει. Τα
αριθμητικά στοιχεία καταδεικνύουν ότι η εν λόγω πολιτική είναι πάγια για το
ιρανικό κράτος καθώς, από το 1992 έως το 2002, έχουν χάσει τη ζωή τους τέσσερις
δημοσιογράφοι και έχουν φυλακιστεί έντεκα, ενώ το 2011 και 2012 αποτέλεσαν τις
χρονιές με τις περισσότερες συλλήψεις.[5]
Η ιρανική
στάση υπέρ του περιορισμού της ελεύθερης έκφρασης και τύπου έχει επηρεάσει τον
πληθυσμό, διότι ο τελευταίος αντιλαμβάνεται ότι δεν υπάρχουν αντικειμενικές
πληροφορίες και, συνεπώς, αποφεύγει την ενημέρωσή του από τα μέσα
επικοινωνίας. Η διαμορφωθείσα κατάσταση
οδηγεί τους Ιρανούς πολίτες σε έναν αυτοπεριορισμό από την άσκηση των
στοιχειωδών δικαιωμάτων τους ως σύνολα της πολιτείας.
Τα κυρίαρχα
ερωτήματα που ανακύπτουν αφορούν στον ακριβή ρόλο της κυβέρνησης στην
επικρατούσα λογοκρισία και πώς αυτή μπορεί να αντιμετωπιστεί. Η πολυπλοκότητα
της κυβέρνησης του Ιράν καθιστά δύσκολη τη λύση του προβλήματος. Αρχηγός του
κράτους είναι από το 1989 ο Ayatollah
Ali Khamenei, ο οποίος έχει εκχωρήσει πολλές αρμοδιότητες στον Hassan Rouhani,
που είναι ο πρόεδρος του κράτους, ο αρχηγός του συμβουλίου για τον κυβερνοχώρο
και ο πρόεδρος του εθνικού συμβουλίου, ενώ πρόεδρος στο Συμβούλιο των Φρουρών
είναι ο Ali Jannati.[6] Οι
τρεις αυτές προσωπικότητες βρίσκονται σε νευραλγικές θέσεις, επηρεάζοντας την
ελευθερία της έκφρασης και του τύπου σε συνεργασία με το δικαστικό σώμα και το
ισλαμικό επαναστατικό σώμα ασφαλείας. Οι αρμοδιότητες κάθε οργάνου,
εκτελεστικές, νομοθετικές και δικαστικές, αποτελούν τη βάση για τις παραβιάσεις
που καταγράφονται. Παρά το γεγονός ότι ο Hassan Rouhani, κατά τη διάρκεια των
πρώτων ετών προεδρίας του, συνέβαλε στον περιορισμό των συλλήψεων και στην
ανάπτυξη των διαδικτυακών πηγών στη χώρα, η πιο πρόσφατη πολιτική του φανερώνει
πως, μακροπρόθεσμα, η άρχουσα τάξη δεν έχει αλλάξει τον τρόπο αντιμετώπισης των
πληροφοριών και ειδήσεων.
Για την
ισλαμική δημοκρατία του Ιράν, οι πιθανότητες αλλαγής των δομών αυτών είναι πολύ
μικρές. Από το 1979 με την ιρανική επανάσταση, το κράτος ακολουθεί μία
διαφορετική πορεία, απαρνούμενο οτιδήποτε σχετίζεται με τον «δυτικό κόσμο».
Ωστόσο, ο σεβασμός των δικαιωμάτων του ανθρώπου, παρά την αρχική προέλευση της
αξίας αυτής, δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται ως αποκύημα του «δυτικού κόσμου» και
με αυτή τη δικαιολογία να καταστρατηγούνται δικαιώματα του ανθρώπου. Η απάντηση
του Ιράν, ότι συχνά οι εκπρόσωποι της χώρας δεν έχουν ίση μεταχείριση από τα
μέσα επικοινωνίας είναι αβάσιμη, καθώς η κυβέρνηση προσπαθεί να δημιουργήσει
αυτή την εικόνα στην προσπάθεια «δαιμονοποίησης» των μέσων επικοινωνίας.[7] Η
πολιτική που ακολουθεί το Ιράν χρήζει άμεσης αλλαγής. Η εν λόγω αλλαγή θα
πρέπει να προέλθει, αρχικά, από τη βούληση της κυβέρνησης να επιτρέψει τη
διάδοση των αντικειμενικών πληροφοριών και ειδήσεων στη χώρα και με την
καλλιέργεια κριτικής σκέψης των πολιτών.
Στην
προσπάθεια αυτή, κρίσιμος καθίσταται ο ρόλος της διεθνούς κοινότητας και,
συγκεκριμένα, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ΗΠΑ. Η συνδιαλλαγή με το Ιρανικό
κράτος θα πρέπει να γίνεται στη βάση της διαφάνειας και της πίεσης της
κυβέρνησης για σεβασμό της ελευθερίας της έκφρασης και του Tύπου.[8]
Ωστόσο, οι σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ-Ιράν, έπειτα από την αποχώρηση του τελευταίου από
τη διμερή συμφωνία για τα πυρηνικά, έχουν κεντρίσει το ενδιαφέρον της διεθνούς
κοινότητας σε τέτοιο βαθμό, που παραγκωνίζονται ζητήματα σχετικά στο σεβασμό
των δικαιωμάτων του ανθρώπου, μειώνοντας τις προσδοκίες για ουσιαστική άσκηση
της ελευθερίας της έκφρασης και του τύπου στο Ιράν.
[1] “World Press
Freedom Day 3 May”, United Nations. [Online at: https://www.un.org/en/events/pressfreedomday/background.shtml ]
[2] “10 Most
Censored Countries”, Committee to Protect Journalists, 2019. [Online at: https://cpj.org/reports/2019/09/10-most-censored-eritrea-north-korea-turkmenistan-journalist.php ]
[4] “Iranian
authorities detain journalist Mohammad Mosaed again for social media posts”,
Committee to Protect Journalists, 2020. [Online at: https://cpj.org/2020/02/iranian-authorities-detain-journalist-mohammad-mos.php ]
[5] “Journalists
attacked in Iran since 1992” ,Committee to Protect Journalists., 2020. [Online
at: https://cpj.org/mideast/iran/ ]
[6] “On the
table: Why now is the time to sway Rouhani to meet his promises for press
freedom in Iran”, Committee to Protect Journalists, 2018. [Online at:https://cpj.org/reports/2018/05/on-the-table-rouhani-iran-press-freedom-journalists-deal-EU-US.php ]
[7] J. Rezaian,
“Iran will lose its war against free expression”, Washington Post, 2018.
[Online at: https://www.washingtonpost.com/news/global-opinions/wp/2018/05/24/iran-will-lose-its-war-against-free-expression/ ]
