της Ζωής Μπαλτζοπούλου
Το ενδιαφέρον της Ιταλίας και της
Γαλλίας για την Λιβύη δεν είναι πρόσκαιρο, αλλά μετρά δεκαετίες. Οι δύο μεγάλες
ευρωπαϊκές δυνάμεις διατηρούν στενές σχέσεις με την αραβική χώρα. Το χρονικό των στενών σχέσεων μεταξύ των χωρών αυτών
ξεκινά από το 1911[1]. Όσον αφορά τις
θέσεις των δύο ευρωπαϊκών κρατών απέναντι στη λιβυκή κρίση, η Γαλλία τάσσεται
υπέρ του στρατηγού Khalifa Haftar, ενώ η Ιταλία υπέρ της διεθνώς
αναγνωρισμένης κυβέρνησης της Τρίπολης. Οι λόγοι για τους οποίους οι δύο χώρες
υποστηρίζουν τους δύο αντιπάλους, καθώς και οι τελευταίες εξελίξεις σε σχέση με
τη Γαλλία, την Ιταλία και τη λιβυκή κρίση, πρόκειται να αναλυθούν παρακάτω.
Όσον αφορά τις τελευταίες κινήσεις των δύο
ευρωπαϊκών χωρών απέναντι στη λιβυκή κρίση, μπορούν να σημειωθούν τα εξής:
Mία από τις πιο σημαντικές δυναμικές που
καθορίζουν τον 5ετή εμφύλιο πόλεμο στη Λιβύη, είναι ότι η Γαλλία στηρίζει τον Khalifa Haftar και τις δυνάμεις του στον Εθνικό Λιβυκό
στρατό (LNA), αν και οι αρχές στο
Παρίσι δεν το έχουν ανακοινώσει επίσημα ή το απορρίπτουν, πιθανότατα γιατί δε
θέλουν να δείξουν ότι έχουν διαφορετική στάση από τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη.
Ειδικότερα, μετά από τον θάνατο τριών Γάλλων, στελεχών των ενόπλων δυνάμεων στη
Λιβύη τον Ιούλιο του 2016, οι ειδικοί έχουν καταλάβει ότι η Γαλλία θα είναι
ένας βασικός παίκτης σε αυτή την κρίση που έχει ξεσπάσει στη Λιβύη, στο πλευρό
του Khalifa Haftar[2], που ανακοίνωσε μία
εκστρατεία ενάντια των Ισλαμιστών και άλλων αντιπάλων στη Βεγγάζη[3]. Έτσι, η Γαλλία
επιλέγει να τον υποστηρίξει, καθώς θεωρεί ότι με τον τρόπο αυτό θα προστατευθεί
-δεδομένης της εκστρατείας- από τους Ισλαμιστές.
Η Ιταλία
εκφράζει τη δυσαρέσκειά της σχετικά με την υποστήριξη του Haftar από το Παρίσι, καθώς θεωρεί ότι
υπονομεύονται με αυτόν τον τρόπο όλες οι εναπομείνασες ελπίδες για μία πολιτική
λύση στον εμφύλιο πόλεμο.
Για τον πρόεδρο Emmanuel Macron, η υποστήριξη του Haftar γίνεται προκειμένου να προστατευθεί η
χώρα έναντι ενδεχόμενων τρομοκρατικών επιθέσεων, όπως προαναφέρθηκε. Η
εξωτερική πολιτική της Γαλλίας έχει να κάνει με τη διεθνή agenda του Macron, ο οποίος προσπαθεί να ενισχύσει τις
στρατηγικές σχέσεις της χώρας του με την Αίγυπτο και τα Ηνωμένα Αραβικά
Εμιράτα, δύο από τους πιο σημαντικούς χρηματοδότες του Haftar[4]. Αυτό θα έχει ως
αποτέλεσμα να ενισχυθεί και το κύρος της Γαλλίας στο παγκόσμιο σκηνικό.
Σύμφωνα με τον Salvini και άλλες ιταλικές προσωπικότητες, η
υποστήριξη του Haftar από τη Γαλλία
σχετίζεται με τα οικονομικά και εμπορικά συμφέροντά της στη Λιβύη. Με τις
δυνάμεις του Haftar να ελέγχουν πρακτικά
τα παράκτια αποθέματα πετρελαίου, είναι αναμενόμενο η Ιταλία να ισχυρίζεται ότι
η γαλλική εξωτερική πολιτική στη Λιβύη σχετίζεται άμεσα με τις φιλοδοξίες του
γαλλικού ενεργειακού κολοσσού “Total”.
Η Γαλλία
φαινομενικά στηρίζει τη διαδικασία ειρήνης, στην οποία διαμεσολαβητής είναι τα
Ηνωμένα Έθνη και υπεύθυνος αυτής είναι ο τέως Λιβανέζος υπουργός πολιτισμού Ghassan Salam.
Μία από
τις διπλωματικές καινοτομίες υψηλού προφίλ του Emmanuel Macron, αφότου κέρδισε την
προεδρία το 2017, ήταν να καλέσει τον Haftar και τον Sarraj σε έναν πύργο έξω από το Παρίσι,
προκείμενου να βρεθεί μία μέση λύση. Αυτό ήταν ένα σημάδι που έδειχνε ότι η
Γαλλία ήταν και πάλι στο παιχνίδι. Ο Γάλλος υπουργός εξωτερικών Jean-Yves Le Drian, που στην προηγούμενη θέση του ως
υπουργός άμυνας ήταν ο θεμελιωτής της στρατηγικής “back Haftar”, μοιάζει να έχει πείσει τον νεαρό
πρόεδρο ότι η Λιβύη θα ήταν μία γρήγορη νίκη για αυτόν, σύμφωνα με τον Tarek Megerisi. Υποτίμησε την πολυπλοκότητα της
κατάστασης στην αραβική χώρα και προσπάθησε να βασιστεί στα στρατιωτικά μέσα
για να επιλύσει ένα πολιτικό πρόβλημα[5].
Η
επιστροφή της Γαλλίας στη Λιβύη είναι μία στρατηγική αναγκαιότητα, που περιέχει και
έναν πολιτικό γρίφο. Από τη μία πλευρά, η ανάμειξη του Παρισιού είναι ένα
απαραίτητο στοιχείο για τον περιορισμό
των μεταναστευτικών κυμάτων στην Ευρώπη, της τρομοκρατίας και για την προστασία
των ευρωπαϊκών επενδύσεων στην περιοχή. Από την άλλη πλευρά, η πρότερη ανάμειξη
της Γαλλίας και τα πολιτικά σκάνδαλα που αφορούσαν και τον πρώην πρόεδρο Nicolas Sarkozy και την καμπάνια του, η οποία
χρηματοδοτήθηκε από τον Muammar Qadhafi, κάνει την παρουσία της Γαλλίας στην
Τρίπολη πολύ λεπτή. Ο γρίφος αυτός ωθεί τη χώρα να επιλέξει την πιο ασφαλή λύση
για τη Λιβύη, που είναι να υποστηρίξει έναν άνθρωπο ισχυρό όσο ο Khalifa Haftar για να δώσει τέλος σε αυτό το χάος[6].
Τον
Φεβρουάριο του 2019 ο Γάλλος υπουργός άμυνας ανακοίνωσε ότι η Γαλλία θα
έδινε έξι ταχέα σκάφη στη Λιβύη, με τα οποία θα ενίσχυε τον έλεγχο των ακτών
της. Η πρόσφατη απόφαση της Γαλλίας να αποσύρει την προσφορά των έξι αυτών
πλοίων στην Λιβύη είναι καλά νέα, καθώς η Λιβύη θα μπορούσε να τα έχει
χρησιμοποιήσει για πρόσφυγες και μετανάστες.
Στο
πλαίσιο της Διάσκεψης του Βερολίνου που έλαβε χώρα στις 19 Ιανουαρίου, ο
Γάλλος πρόεδρος Emmanuel Macron ζήτησε να σταματήσει η αποστολή
φιλοτούρκων Σύρων μαχητών στην Τρίπολη, προκειμένου να υποστηρίξουν την τοπική
κυβέρνηση που αναγνωρίζεται από τον ΟΗΕ[7].
Όσον αφορά την θέση
της Ιταλίας -της οποίας αποικία ήταν η Λιβύη-, αυτή στηρίζει την αναγνωρισμένη
από τον ΟΗΕ κυβέρνηση της Τρίπολης, πιστεύοντας ότι θα επωφεληθεί από τον
πρωθυπουργό Fayez al-Sarraj στα θέματα του μεταναστευτικού και των
πετρελαιοπηγών υπό τον έλεγχο της πετρελαϊκής εταιρείας ENI.
Μάλιστα, όσον αφορά το
μεταναστευτικό, λίγο καιρό πριν αποκαλύφθηκε ότι η ιταλική κυβέρνηση δούλευε
στενά με τον Abd al-Rahman “Bija” Milad, τον επικεφαλής της δημοφιλούς λιβυκής
πολιτοφυλακής Zawivah, προκειμένου να
περιορίσει το ρεύμα προσφύγων από τη λιβυκή ακτή. O Bija είναι πολύ γνωστός σε
ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στα Ηνωμένα Έθνη. Έχει αναγνωριστεί, μάλιστα,
σε ένα report του Συμβουλίου
Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών ως κάποιος που έχει αναμειχθεί σε μεγάλο βαθμό σε
δραστηριότητες λαθρεμπορίου και στην βύθιση βαρκών μεταναστών με τη χρήση
πυροβόλων όπλων. Για πολλούς, η συνεργασία της Ρώμης με έναν Λίβυο εγκληματία
ήταν μία έκπληξη.
Καθώς
λείπει μία κεντρική αρχή η οποία μπορεί να ασκήσει πλήρη έλεγχο στη λιβυκή
επικράτεια, η χώρα έχει γίνει επίσης ένα κέντρο μεταφοράς
μεταναστών και προσφύγων από την αφρικανική ήπειρο και τη Μέση Ανατολή.
Η ανάγκη αντιμετώπισης
αυτής της κατάστασης, οδήγησε στην υπογραφή του “Memorandum of Understanding”. Το τελευταίο, που
υπογράφηκε το 2017 από την Ιταλία και τη λιβυκή κυβέρνηση στην Τρίπολη,
εγκαθίδρυσε ένα πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών στον αναπτυξιακό
τομέα, καταπολεμώντας την παράνομη μετανάστευση, το ανθρώπινο trafficking και ισχυροποιώντας την ασφάλεια των
συνόρων. Αν και καλύπτει μερικά θέματα, η συμφωνία ερμηνεύεται σαν να
συνομολογήθηκε για έναν σκοπό: να μειώσει τον αριθμό των παράνομων μεταναστών
που ταξιδεύουν από τη Λιβύη στην Ευρώπη. Όμως το MoU έχει επίσης υποχρεώσεις που συχνά έχουν
παραβλεφθεί. Πέρα από αυτό, είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία κέντρων κράτησης
για πρόσφυγες και μετανάστες στη λιβυκή επικράτεια, τα οποία χρηματοδοτούνταν
από την ιταλική κυβέρνηση και διευθύνονταν από τη Λιβύη. Οι συνθήκες σε αυτά τα
κέντρα είχαν χαρακτηριστεί απάνθρωπες.
Την περίοδο αυτή,
συζητήσεις στην Ιταλία εστιάζουν σε αυτούς που καταφέρνουν να φτάσουν στις
ακτές της και ζητούν άσυλο. Αυτή είναι η στιγμή που η προσοχή στρέφεται στους
δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες που κρατούνται στα κέντρα κράτησης
στη Λιβύη, χάρη στο “Memorandum of Understanding” του 2017[8].
Στις
αρχές Νοεμβρίου του 2019, η Ιταλία αποφάσισε να μην αποσυρθεί από το “Memorandum of Understanding” (MoU), παρά τα μηνύματα ομάδων ανθρωπίνων
δικαιωμάτων να ανακληθεί. Αυτό συνέβη γιατί η νέα ιταλική κυβέρνηση δεν είχε
πρόθεση να αλλάξει πορεία στις συμφωνίες της με τη Λιβύη.
Μέχρι
στιγμής, το γεγονός, ότι η ευρωπαϊκή συνεργασία με τις
παραστρατιωτικές οργανώσεις έχει επιτύχει τον σκοπό της, δε θα έπρεπε να
αποκρύπτει δύο σημαντικά πράγματα. Πρώτον, οι συμφωνίες μεταξύ της Ιταλίας και
της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τις παραστρατιωτικές οργανώσεις μπορεί να έχουν
μειώσει τη ροή των παράνομων μεταναστών και να έχουν προστατεύσει τις
ενεργειακές υποδομές, περιλαμβάνοντας και τον αγωγό φυσικού αερίου GreenStream, όμως δεν έχουν φέρει κοντά τις ομάδες
αυτές σε πολιτικό επίπεδο. Δεύτερον, κάνοντας διαπραγματεύσεις με τις
παραστρατιωτικές οργανώσεις ως πιθανούς πολιτικούς δρώντες, η Ιταλία και η
Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν αποτύχει να τους κάνουν να ανταποκρίνονται σε αιτήματα
που προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ταυτότητα των ανθρώπων που
κρατούνται[9].
Στο επίπεδο των
πετρελαιοπηγών, τον Ιούλιο του 2018, η μεγαλύτερη πετρελαϊκή εταιρεία “ENI”, της οποίας η επιρροή στην ιταλική
εξωτερική πολιτική είναι σημαντική, έφτασε σε συμφωνία με την Εθνική Λιβυκή
Εταιρεία Πετρελαίου, που αποσκοπούσε στη δημιουργία της εταιρείας Mellitah Oil and Gas (MOG). Σύμφωνα με έρευνες, οπλισμένες
λιβυκές ομάδες πληρώνονταν προκειμένου να προστατεύσουν την MOG στην περιοχή Zawiya της Λιβύης.
Προσλαμβάνοντας αυτές τις
εγκληματικές παραστρατιωτικές οργανώσεις,
η ΕΝΙ συνέχιζε να παραβλέπει τα ανθρώπινα δικαιώματα και βασικές
διεθνείς νομικές υποχρεώσεις. Στο μεταξύ, επωφελείται από το λιβυκό πετρέλαιο
και εξασφαλίζει τη σταθερή παροχή του στην ιταλική αγορά. Επισημαίνεται πως η
Ιταλία παραμένει ο κορυφαίος προορισμός εξαγωγών για την Λιβύη.
Η Ιταλία
βιάστηκε να φανεί διπλωματικά αξιόπιστη μετά την προσφορά της να
παίξει έναν κεντρικό ρόλο στην επίλυση της κατάστασης στη Λιβύη. Αυτό, όμως,
φανέρωσε τις αποτυχίες της κυβέρνησης.
Την ίδια
στιγμή, ο Ιταλός υπουργός εξωτερικών Luigi Di Maio οδηγήθηκε σε
απομόνωση σε μία συνάντηση με ομολόγους από τη Γαλλία, την Αίγυπτο, την Ελλάδα
και την Κύπρο και αρνήθηκε να υπογράψει ένα τελικό ανακοινωθέν στη Λιβύη, καθώς
ένιωσε ότι μεροληπτούσε υπέρ του Haftar.
Οι διπλωμάτες φοβούνται ότι η Ρώμη χάνει την επιρροή της
στη Λιβύη. Αυτό ήταν εμφανές και πριν από λίγο καιρό, όταν ο υπουργός
Εξωτερικών των ΗΠΑ Mike Pompeo κάλεσε αξιωματούχους από όλον τον κόσμο
μετά τη δολοφονία του Qasem Soleimani στη Βαγδάτη, αλλά δεν ήρθε σε επαφή με
τη Ρώμη, παρά το γεγονός ότι η Ιταλία αποτελούσε τη μεγαλύτερη δυτική
στρατιωτική δύναμη στο Ιράκ μετά τις ΗΠΑ[10].
Καταλήγοντας, μία περισσότερο ενωμένη Ευρωπαϊκή Ένωση, θα
μπορούσε να προβεί σε πράξεις και συμφωνίες που αποβλέπουν στην εκεχειρία.
Αυτό, θα της προσέδιδε μεγαλύτερο έλεγχο και σε άλλες πολιτικές διαδικασίες. Η
κοινή θέση μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γερμανίας και της Ιταλίας πάνω
στο θέμα αυτό, παρουσιάζει την αρχή μίας ευρωπαϊκής συμμαχίας που θα μπορούσε
να βρει κι άλλους υποστηρικτές και έπειτα να χρησιμοποιήσει τη συλλογική αυτή
δύναμη σε άμεσες διαδικασίες. Η Γαλλία θα ήταν μία φυσική και απαραίτητη
προσθήκη σε αυτή τη συμμαχία. Η χώρα αυτή θέλει μεν να παίξει έναν κεντρικό
ρόλο στην επίλυση της λιβυκής κρίσης, η υποστήριξή της ωστόσο στον Haftar δεν αποτελεί μονοπάτι προς αυτή τη λύση[11], καθώς η θέση της
είναι αντίθετη αυτής των ευρωπαϊκών δυνάμεων, με αποτέλεσμα να δημιουργείται
πόλωση. Εάν οι Ευρωπαίοι δεν κινηθούν προς το σχέδιο μίας νέας, ενιαίας
ευρωπαϊκής θέσης, και συνεχίσουν άλλες χώρες να υποστηρίζουν τον στρατηγό Haftar και άλλες την αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ
κυβέρνηση της Τρίπολης, τότε, πιθανότατα στο μέλλον να βρεθούν ως παρατηρητές
στη λιβυκή κρίση, χωρίς να έχουν κάποιον
κεντρικό ρόλο σε αυτή.
[1] “Τα
συμφέροντα των παικτών: Οι στενές σχέσεις Ιταλίας και Γαλλίας με την Λιβύη”, Skai
news, 11 December 2019 [Online
at: https://www.skai.gr/news/world/ta-symferonta-ton-paikton-oi-stenes-sxeseis-italias-kai-gallias-me-tin-livyi]
[2] Giorgio Cafiero, “Libya: Flashpoint In French-Italian
Ties”, Lobelog, 16 June 2019 [Online at: https://lobelog.com/libya-flashpoint-in-french-italian-ties/]
[3] John Iris, “France says three soldiers died in accident on Libya
intelligence mission”, Reuters, 20 July 2016 [Online at: https://www.reuters.com/article/us-libya-security-france-idUSKCN1000R3]
[4] Giorgio Cafiero, “Libya: Flashpoint In French-Italian
Ties”, Lobelog, 16 June 2019 [Online at: https://lobelog.com/libya-flashpoint-in-french-italian-ties/]
[5] Paul Taylor, “France’s double game in
Libya”, Politico, 17 April 2019, [Online at: https://www.politico.eu/article/frances-double-game-in-libya-nato-un-khalifa-haftar/]
[6] Youssef Tobi, “Libya and France: A Revival of ‘Napoleonism’?”, Rusi, 1 May
2019, [Online at: https://rusi.org/commentary/Libya-France-A-Revival-of-Napoleonism]
[7]
“Διάσκεψη Βερολίνου: Οι αποφάσεις για τη Λιβύη και τα επόμενα βήματα”, Kathimerini, 20 January 2020, [Online at: https://www.kathimerini.gr/1060992/gallery/epikairothta/kosmos/diaskeyh-verolinoy-oi-apofaseis-gia-th-livyh-kai-ta-epomena-vhmata]
[8] Romana Rubeo & Ramzy Baroud, “Italy's dubious policies in Libya”, Aljazeera, 7
November 2019, [Online at: https://www.aljazeera.com/indepth/opinion/italy-dubious-policies-libya-191101102013220.html]
[9] Arturo Varvelli and Matteo Villa, “Italy’s Libyan
conundrum: The risks of short-term thinking”, 26 November 2019, [Online at: https://www.ecfr.eu/article/commentary_italys_libyan_conundrum_the_risks_of_short_term_thinking]
[10] Crispian Balmer, “Italian foreign policy flounders amidst Libyan
blunders”, Reuters, 9 January 2020, [Online at: https://www.reuters.com/article/us-italy-libya-diplomacy/italian-foreign-policy-flounders-amidst-libyan-blunders-idUSKBN1Z821D]
[11] Tarek Megerisi, “Waiting for France: the mission
member of Europe’s coalition on Libya”, European Council on Foreign Relations,
18 April 2019, [Online at: https://www.ecfr.eu/article/commentary_waiting_for_france_the_missing_member_of_europes_coalition_on_li]
