της Τσακάλου Κωνσταντίνας
Ο βαθμός
επέμβασης της Ρωσίας στον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης αποκαλύπτεται μέσα από
ποικίλους τρόπους και υπό διάφορες μορφές. Η διείσδυση της Μόσχας στη λιβυκή
εμφύλια διαμάχη φαίνεται, τόσο μέσα από
παραστρατιωτικές ενέργειες, όσο και μέσα από την άσκηση ήπιας ισχύος.
Η πιο εμφανής, αλλά ταυτόχρονα, και πιο αμφιλεγόμενη ένδειξη
ένοπλης παρουσίας της Ρωσίας στη Λιβύη είναι η εγκατάσταση μισθοφορικών ομάδων
στα εδάφη της, με γνωστότερη όλων την ομάδα Wagner. Σύμφωνα με την Κυβέρνηση
της Τρίπολης, μέχρι τον Δεκέμβριο του 2019, οι ρωσικές μισθοφορικές ομάδες που
εδράζονταν στα λιβυκά εδάφη άγγιζαν τον αριθμό των 800[1].
Τόσο η
κυβέρνηση Sarraj,
όσο και οι ΗΠΑ έχουν τοποθετηθεί επί του ζητήματος, κατηγορώντας την Ρωσία για
την επιρροή που ασκεί στην περιοχή, ενώ στα ίδια πλαίσια είχε προσανατολιστεί
και η κυβέρνηση της Άγκυρας, αναφέροντας πως οι ενέργειες του Κρεμλίνου
τάσσονται ενάντια της κυβέρνησης που υποστηρίζεται από τα Ηνωμένα Έθνη[2].
Ωστόσο, παρά
τις έντονες αντιδράσεις που έχουν προκληθεί κατά της παρεμβατικής πολιτικής της
Μόσχας στη Λιβύη, το Κρεμλίνο εξακολουθεί να αρνείται εμφατικά κάθε πιθανότητα
διασύνδεσης με την συγκεκριμένη ομάδα. Ο Πρόεδρος, Vladimir Putin, σε δήλωσή του, είχε
τονίσει πως τα συμφέροντα της μισθοφορικής ομάδας Wagner δεν ταυτίζονται επ’ ουδενί
με εκείνα του κράτους, υποστηρίζοντας πως η χρηματοδοτική εξασφάλιση των
μισθοφορικών αυτών οντοτήτων δεν καλύπτεται από την ρωσική κυβέρνηση[3].
Οι ισχυρισμοί
του Κρεμλίνου περί μη στρατιωτικής παρέμβασης δεν αναιρούν το γεγονός πως η
δύναμη του μισθοφορικού σώματος στα εδάφη της Λιβύης θεωρείται ιδιαιτέρως
υπολογίσιμη. Η τοποθέτηση ελεύθερων σκοπευτών, η εισαγωγή προηγμένων αεροσκαφών
Sukhoi,
αλλά και πυροβόλων όπλων εντός της περιοχής, είναι μερικά μόνο από τα μέσα που
διαθέτουν οι Ρώσοι μισθοφόροι για τη συμμετοχή τους στην εμφύλια σύρραξη[4].
Σε αντιδιαστολή
με τις εμφατικές αντιδράσεις της ρωσικής κυβέρνησης, η συνάντηση που είχε
πραγματοποιηθεί στη Μόσχα, τον Νοέμβριο του 2018, ανάμεσα στον Στρατάρχη Haftar, τον Επικεφαλή της Ομάδας Wagner,Yevgeny Prigozhin, και τον Ρώσο Υπουργό
Άμυνας, ενισχύει το ενδεχόμενο αποστολής Ρώσων στρατιωτικών συμβούλων στο
πλευρό του Haftar[5].
Οι πρόσφατες
συναντήσεις του Ρώσου Προέδρου με τον Τούρκο ομόλογό του, με απώτερο σκοπό την
επίτευξη κατάπαυσης του πυρός στη Λιβύη, συνοδεύτηκαν με την απόσυρση των
ρωσικών μισθοφορικών δυνάμεων από τις πρώτες γραμμές, κατά μήκος της Νότιας
Τρίπολης. Μάλιστα, η εν λόγω πληροφορία επιβεβαιώθηκε και από τον Διοικητή των
δυνάμεων του λιβυκού στρατού, Nasser
Amar[6].
Πέραν των
ισχυρισμών για έμμεση, στρατιωτική εμπλοκή της Ρωσίας στην εμφύλια διαμάχη, η
σύμπραξη Τουρκίας-Ρωσίας στο ζήτημα της λιβυκής εκεχειρίας θα μπορούσε να
συγκριθεί με παρόμοιες ενέργειες των δύο κρατών, οι οποίες στόχευαν στον
τερματισμό των εχθροπραξιών στη Συρία.
Μάλιστα, η Εκπρόσωπος Τύπου του Υπουργείου
Εξωτερικών της Ρωσίας, Maria
Zakharova,
σε αναφορά της για τις διαβουλεύσεις με την τουρκική πλευρά, είχε υπογραμμίσει πως οι
συζητήσεις για την κατάπαυση του πυρός στη Λιβύη επρόκειτο να υλοποιηθούν υπό
τη αιγίδα τόσο των Υπουργείων Εξωτερικών, όσο και των Υπουργείων Άμυνας των δύο
κρατών.
Η ανάληψη
πρωτοβουλιών για τη διαχείριση της λιβυκής εμφύλιας κρίσης εκ μέρους της Ρωσίας
καταδεικνύει, ως επί το πλείστον, τη διπλωματική
υπεροχή της Μόσχας επί του ζητήματος. Καθ’ όλη τη διάρκεια των
διαπραγματεύσεων, το Κρεμλίνο διαδραμάτισε τον πλέον κομβικό ρόλο στις
συζητήσεις, επιδιώκοντας τη συνδιαλλαγή και με τις δύο αντίπαλες πλευρές.
Απτά
παραδείγματα των παραπάνω ισχυρισμών αποτελούν οι προσπάθειες της επίτευξης τερματισμού των εχθροπραξιών που
έλαβαν χώρα στη Μόσχα. Οι εν λόγω απόπειρες προσέλαβαν θετικό πρόσημο μιας και,
παρά το ότι δεν επετεύχθη συμφωνία[7],
τέθηκαν οι βάσεις για τη Διάσκεψη του Βερολίνου.
Μάλιστα,
κατόπιν της ανάληψης διπλωματικών πρωτοβουλιών από μέρους της Ρωσίας, η
Καγκελάριος Merkel
επιδίωξε άμεση τηλεφωνική επικοινωνία με τον Vladimir Putin, με σκοπό τη διευθέτηση
ζητημάτων που συζητήθηκαν στη Διάσκεψη[8].
Η απόπειρα
κατάπαυσης των αιματηρών συγκρούσεων της Λιβύης, με βασικούς πρωταγωνιστές τη
Ρωσία και την Τουρκία, παρακίνησε ηγέτες κρατών, πέραν της Γερμανίας, να
επιζητήσουν τηλεφωνική επαφή με τον Ρώσο Πρόεδρο. Ο Πρίγκιπας του Άμπου Ντάμπι[9],
αλλά και ο Πρωθυπουργός της Ιταλίας, Giuseppe Conte, έσπευσαν να λάβουν
ενημέρωση από το Κρεμλίνο, με τον τελευταίο να χαιρετίζει και να επιδοκιμάζει
τις συμφωνίες που επιτεύχθηκαν στην Κωνσταντινούπολη στις 8 Ιανουαρίου[10].
Η συμβολή της
Μόσχας στην επίλυση της εμφύλιας κρίσης ενισχύει σε μεγάλο τη διεθνή εικόνα της
χώρας σχετικά με την ικανότητά της να επιδίδεται επί των διαπραγματεύσεων.
Σε κάθε
περίπτωση, τα συμφέροντα της Ρωσίας στη Λιβύη φαίνεται πως έχουν ως βασικό
άξονα τις πλούσιες πλουτοπαραγωγικές πηγές που διαθέτει η χώρα. Οι ενεργειακές
δραστηριότητες της Λιβύης αποτέλεσαν για τη Ρωσία έναν εκ των λόγων επέμβασης
στην εμφύλια σύρραξη.
Πριν από την
έναρξη της επιχείρησης για την κατάληψη της πόλης Fezzan, ο στρατάρχης Haftar είχε προχωρήσει σε
συζητήσεις με τη ρωσική πλευρά για την υπογραφή συμβολαίων με σκοπό την εξαγωγή
πετρελαίου. Μάλιστα, αφότου επετεύχθη η κυριαρχία επί των κομβικών σημείων Sharara και El Feel, η Ρωσία, αποσκοπώντας
στον έλεγχο της Εθνικής Εταιρείας Πετρελαίου, φαίνεται πως υποστήριξε τις προσπάθειες του στρατάρχη για
την έναρξη των επιχειρήσεων με στόχο την κατάληψη της Τρίπολης[11].
Ωστόσο, η
υποστήριξη του καθεστώτος Haftar
από τη Μόσχα πραγματοποιήθηκε με ποικίλους τρόπους. Ένα από τα πιο ισχυρά και
καθοριστικά μέσα που αξιοποίησε το Κρεμλίνο για να ενισχύσει τον αγώνα της
κυβέρνησης Haftar,
ήταν η έκδοση και η αποστολή τραπεζογραμματίων προς την παράλληλη Κεντρική
Τράπεζα της Ανατολικής Λιβύης.
Η έκδοση
χαρτονομισμάτων, ως μέρος της γενικότερης αρωγής που προσέφερε η Ρωσία στην
κυβέρνηση Haftar,
είχε αποτελέσει ένα από τα βασικότερα αίτια για την έκφραση δυσαρέσκειας του
Πρωθυπουργού Sarraj
προς το Κρεμλίνο στη Διάσκεψη του Παλέρμο, τον Νοέμβριο του 2018[12].
Από την περίοδο
έναρξης της οικονομικής υποστήριξης του Haftar μέχρι και τον Οκτώβριο του
2019, τυπώθηκαν και στάλθηκαν από τη Ρωσία συνολικά 10.805 δις λιβυκά δηνάρια[13],
ενώ τον Νοέμβριο του 2019 οι Αρχές της Μάλτας κατέσχισαν ένα μεγάλο φορτίο
τραπεζογραμματίων τυπωμένων στη Ρωσία, το οποίο είχε ως τελικό αποδέκτη την μη
αναγνωρισμένη κυβέρνηση του Haftar[14].
Παρά ταύτα, οι
συζητήσεις της Ρωσίας με την κυβέρνηση Sarraj σχετικά με την προσφορά 1
δις τόνων σιταριού, καταδεικνύουν πως το Κρεμλίνο αποσκοπεί στην εδραίωσή της
επιρροής του στην περιοχή, με πρωταρχικό σκοπό την προώθηση οικονομικής φύσεως
συμφερόντων. Ταυτόχρονα, η αναβίωση των επαφών του Κρεμλίνου με την οικογένεια Qaddafi[15]σηματοδοτούν πως η Ρωσία
επιδιώκει μια σταθερή και διαρκή παρουσία στα τεκταινόμενα της Λιβύης,
εκμεταλλευόμενη κάθε πιθανό παράθυρο ευκαιρίας, ανεξαρτήτως εξουσίας.
Η έμμεση
ενίσχυση της στρατιωτικής παρουσίας της Ρωσίας, αλλά και οι δεσμοί εξάρτησης σε
άλλους τομείς με το κατ’ ευφημισμόν λιβυκό κράτος, αυξάνουν την επιρροή της
Μόσχας και την καθιστούν μία από τις σημαντικότερες γεωστρατηγικές δυνάμεις,
ικανή να πρωτοστατήσει στις διαδικασίες εκεχειρίας.
Ταυτόχρονα, η
ανάμειξη της Ρωσίας στη Λιβύη επηρεάζει εμμέσως, τόσο το ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
εντός της περιοχής, όσο και τη γενικότερη σχέση των ευρωπαϊκών κρατών μεταξύ
τους. Η διαχείριση της εμφύλιας κρίσης, συμπεριλαμβανομένου και του ζητήματος
των μεταναστευτικών ροών, προσδίδουν στη Ρωσία ισχυρά διαπραγματευτικά εχέγγυα
απέναντι στην Ευρώπη.
Η επιρροή που
έχει αποκτήσει η Ρωσία εντός των λιβυκών εδαφών της παρέχει όλα τα απαραίτητα
εφόδια για τον εν δυνάμει επαναπροσδιορισμό των συμφωνιών και των πεπραγμένων
που έχουν ληφθεί εις βάρος των ρωσικών συμφερόντων, όπως είναι οι οικονομικές κυρώσεις
της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς εκείνη[16].
Συμπερασματικά,
η τακτική της Ρωσίας στη Λιβύη, με πρόσκαιρο σύμμαχο την Τουρκία,
εμπερικλείεται στα ευρύτερα γεωστρατηγικά σχέδια του Κρεμλίνου, τα οποία
αποσκοπούν στην ενίσχυση της επιρροής της Μόσχας, τόσο στην αφρικανική ήπειρο,
όσο και στη Μέση Ανατολή. Σε κάθε περίπτωση, οι ενέργειες της Ρωσίας στην
εμφύλια διαμάχη ενδυναμώνουν τη θέση της στο διεθνές στερέωμα, ενώ ταυτόχρονα,
αποσταθεροποιούν τις στρατηγικές επιδιώξεις των ευρωπαϊκών κρατών που διατηρούν
συμφέροντα εντός της χώρας.
[1]
“Libyan officials cite evidence of Russian mercenaries in war”, Aljazeera, 5
December 2019. [Online at: https://www.aljazeera.com/news/2019/12/libyan-officials-cite-evidence-russian-mercenaries-war-191205083745552.html
]
[2]
“Libyan conflict: Turkey and Russia call for ceasefire”, BBC News, 8 January
2020. [Online at: https://www.bbc.com/news/world-africa-51033277
]
[3]Ilya
Arkhipov, Anatoly Medetsky, “Putin says he hasn’t sent Russian mercenaries to
Libya”, BNN Bloomberg, 11 January 2020. [Online at: https://www.bnnbloomberg.ca/putin-says-he-hasn-t-sent-russian-mercenaries-to-libya-1.1372457
]
[4] David
D. Kirkpatrick, “Russian snipers, missiles and warplanes try to tilt Libyan
war”, The York Times, 7 November 2019. [Online at: https://www.nytimes.com/2019/11/05/world/middleeast/russia-libya-mercenaries.html
]
[6]Abdulkader
Assad, “Army official: Russian Wagner Group mercenaries have started pulling
out of Tripoli frontlines”, The Libya Observer, 12 January 2020. [Online at: https://www.libyaobserver.ly/news/army-official-russian-wagner-group-mercenaries-have-started-pulling-out-tripoli-frontlines
]
[7]
“Libya’s rival leaders fail to make deal in Moscow talks”, zamanalwsl.net, 13
January 2020. [Online at: https://en.zamanalwsl.net/news/article/51135/
]
[8]
“Putin, Merkel discuss preparations for Berlin international conference on
Libya-Kremlin”, TASS, 13 January 2020. [Online at: https://tass.com/world/1108053
]
[9]
“Putin holds telephone talks with Crown Prince of Abu Dhabi on Libyan issue,
says Kremlin, TASS, 11 January 2020. [Online at: https://tass.com/politics/1107375
]
[10]
“Putin discusses situation in Libya with Italian PM Conte-Kremlin”, TASS, 12
January 2020. [Online at: https://tass.com/politics/1107605
]
[11] Yury
Barmin, “Russia’s endgame in Libya” , Aljazeera, 11 July 2019. [Online at: https://www.aljazeera.com/indepth/opinion/russia-strategy-libya-190710070457901.html
]
[13]Rinat
Sagdiev, Aidan Lewis, “Update 1-Exclusive-Supplies of banknotes from Russia to
east Libya accelerated this year-data” Reuters, 29 October 2019. [Online at: https://www.reuters.com/article/libya-economy/update-1-exclusive-supplies-of-banknotes-from-russia-to-east-libya-accelerated-this-year-data-idUKL8N27E3HN
]
[14]“Malta
seized Russia-printed banknotes en route to Haftar’s forces in Eastern Libya”,
Libyan Express, 2 November 2019. [Online at: https://www.libyanexpress.com/malta-seized-russia-printed-banknotes-en-route-to-haftars-forces-in-eastern-libya/
]
[15]Anas
El Gomati, “Russia’s role in the Libyan civil war gives it leverage over
Europe”, Foreign Policy, 18 January 2020. [Online at: https://foreignpolicy.com/2020/01/18/russia-libyan-civil-war-europe/
]
[16]Ibid
