του Αργύρη Χατζηηλία
Μετά την διάλυση της
Σοβιετικής Ένωσης το 1991, πολλές προσπάθειες έλαβαν χώρα για την οικονομική
και πολιτική ολοκλήρωση των χωρών της περιοχής του πρώην σοβιετικού χώρου. Όσες
από αυτές έφτασαν στο στάδιο της εφαρμογής ήταν περιορισμένου εύρους και δεν
συνέβαλαν ουσιαστικά στην διαδικασία της ολοκλήρωσης οδηγώντας σε αποτυχίες. Η
Ευρασιατική Οικονομική Ένωση αποτελεί ίσως την εξαίρεση στις προσπάθειες αυτές
όντας μέχρι στιγμής το πιο συντονισμένο και επιτυχημένο εγχείρημα προς αυτήν
την κατεύθυνση. Ποιες είναι όμως οι προοπτικές ευρύτερης ολοκλήρωσης της
περιοχής της Κεντρικής Ασίας στο πλαίσιο της λειτουργίας και εξέλιξης του
νεοσύστατου αυτού διεθνούς οργανισμού; Ποια κράτη αποτελούν πιθανά νέα μέλη;
Ποια θα είναι η φύση της συνεργασίας των υπαρχόντων και των νεοεισαχθέντων
κρατών;
Η Ευρασιατική
Οικονομική Ένωση δημιουργήθηκε στα πρότυπα του πιο επιτυχημένου στον τομέα της
περιφερικής ολοκλήρωσης διεθνούς οργανισμού, της Ευρωπαϊκής Ένωσης.[1] Η δομή της
παρουσιάζει μεγάλες ομοιότητες με τα επιμέρους όργανα της Ένωσης, και η
επέκταση της συνεργασίας επιδιώκεται να γίνεται στο πρότυπο της οικονομικής
ολοκλήρωσης που έλαβε χώρα εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μαθαίνοντας και
αποφεύγοντας τα λάθη και τις παθογένειες που παρατηρήθηκαν στην πορεία αυτή.
Στην παρούσα έρευνα, εξετάζονται οι προοπτικές πολιτικής συνεργασίας της
Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης στην Κεντρική Ασία υπό την οπτική της
διακυβερνητικής θεωρίας για την διαδικασία της ολοκλήρωσης εντός των διεθνών
οργανισμών που επικεντρώνεται πρωτίστως στα κράτη.[2]
Υποθέτοντας λοιπόν πως τα κράτη και οι κυβερνήσεις αποτελούν την βασική
κινητήριο δύναμη για την διαδικασία της ολοκλήρωσης, πως οι αποφάσεις για περεταίρω
συνεργασία λαμβάνονται υπό την ελπίδα της προώθησης εθνικών συμφερόντων σε ένα
υψηλότερο επίπεδο διακρατικής συνεννόησης, και πως κανένα κράτος δεν δέχεται ή
πιέζεται να ληφθούν αποφάσεις σε υπερεθνικό επίπεδο του οργανισμού που θεωρεί
πως θα βλάψουν τα συμφέροντα του, θα εξεταστούν οι επιμέρους επιδιώξεις των
κρατών της Κεντρικής Ασίας που συμμετέχουν στην Ένωση θα αποτιμηθούν τα
αποτελέσματα της μέχρι τώρα συνεργασίας και θα διατυπωθούν τα διλλήματα των
υποψήφιων κρατών για να εξαχθεί ένα γενικό συμπέρασμα για την κατεύθυνση της
ολοκλήρωσης στην περίπτωση της Ευρασίας.[3]
Για την καλύτερη
κατανόηση του ζητήματος, χρήσιμη θα ήταν μια σύντομη ιστορική αναδρομή και
εξέταση της πορείας της ολοκλήρωσης στην περιοχή. Αμέσως μετά την διάλυση της
Σοβιετικής Ένωσης δημιουργήθηκε η Κοινοπολιτεία των Ανεξάρτητων Κρατών στην
οποία μεταξύ άλλων, συμμετείχαν όλες οι χώρες της Κεντρικής Ασίας που
αποτελούσαν πρώην σοβιετικές δημοκρατίες. Η δράση της δεν επέφερε ουσιαστικά
αποτελέσματα για τα μέλη της, γεγονός που οδήγησε σε νέα σχέδια για οικονομική
ολοκλήρωση μέσω της προσπάθειας δημιουργίας μιας ελεύθερης ζώνης εμπορίου το
1994. Και πάλι η προσπάθεια αυτή δεν ευοδώθηκε καθώς τελικά το σχέδιο δράσης
δεν έγινε αποδεκτό από την ρωσική πλευρά. Το 2000 ιδρύθηκε η Ευρασιατική
Οικονομική Κοινότητα που μπορεί να θεωρηθεί και ο προκάτοχος της σημερινής
Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης. Ύστατος στόχος της αποτέλεσε η δημιουργία
τελωνειακής ένωσης ανάμεσα στα μέλη. Σε αυτήν συμμετείχαν το Ουζμπεκιστάν, το
Καζακστάν, η Κιργιζία, το Τατζικιστάν, η Ρωσία και η Λευκορωσία. Το 2003
ξεκίνησε μια νέα προσπάθεια, που δεν περιείχε όλα τα κράτη της Κεντρικής Ασίας,
για την δημιουργία ενός ενιαίου οικονομικού χώρου, το σχέδιο όμως
εγκαταλείφθηκε λόγω των διαφορετικών στόχων που είχαν τα κράτη. Συνεχίζοντας
τις προσπάθειες της Ευρασιατικής Οικονομικής Κοινότητας, μεταξύ του 2006 και
του 2012, έγιναν τα πιο σημαντικά βήματα προς την οικονομική ολοκλήρωση από μια
μικρότερη ομάδα κρατών, την Ρωσία, την Λευκορωσία και το Καζακστάν.[4] Το 2010
τέθηκε σε ισχύ η λειτουργία της Ευρασιατικής Τελωνειακής Ένωσης, ενώ με την
προοπτική της εγκαθίδρυσης μιας κοινής αγοράς μεταξύ των τριών κρατών ένα χρόνο
αργότερα, υπογράφηκε επιπλέον ξεχωριστή συμφωνία με άλλα οκτώ κράτη της
Κοινοπολιτείας των ανεξάρτητων κρατών μεταξύ των οποίων βρίσκονταν όλα τα κράτη
της Κεντρικής Ασίας. Το 2013, η Αρμενία αποφάσισε να συμμετέχει της στην
τελωνειακή ένωση και ακολούθως το 2015 η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση
αποτελούσε μια πραγματικότητα με την
Κιργιζία να γίνεται και αυτή μέλος τον ίδιο χρόνο.[5]
Μέλη της λοιπόν αποτελούν η Ρωσία, η Λευκορωσία, η Αρμενία, το Καζακστάν και η
Κιργιζία και η συνεργασία τους έγκειται μέχρι στιγμής σε καθαρά οικονομικά
ζητήματα μέσω της συμμέτοχης τους σε μια τελωνειακή ένωση διατηρώντας κοινό εξωτερικό
δασμολόγιο, και σε μια κοινή εσωτερική αγορά, στην οποία οι υπηρεσίες, τα
αγαθά, το κεφάλαιο και το ανθρώπινο δυναμικό, έχουν την δυνατότητα να κινούνται
ελεύθερα. Όπως έχει αποδείξει και η ευρωπαϊκή εμπειρία του φαινομένου της
ολοκλήρωσης, αυτή αποτελεί μια διαδικασία σταδιακή που ξεκινά με συνεργασία σε
οικονομικά ζητήματα και μετέπειτα επεκτείνεται και σε άλλους τομείς. Καθώς το
θέμα της μελέτης είναι οι προοπτικές πολιτικής ολοκλήρωσης στην περιοχή της
Κεντρικής Ασίας, βασικό ζήτημα που κρίνεται αναγκαίο να εξεταστεί είναι ο
βαθμός επιτυχίας της μέχρι στιγμής οικονομικής ολοκλήρωσης που αποτελεί
προαπαιτούμενο για την πολιτική ολοκλήρωση, ποιες είναι οι βλέψεις των
υπόλοιπων κρατών της Κεντρικής Ασίας για συμμετοχή σε αυτήν και ποιες οι
βλέψεις των ήδη μελών της Ένωσης για την πολιτική ολοκλήρωση προχωρώντας στην
συνέχεια στα υποψήφια κράτη.
Καζακστάν:
Για το Καζακστάν η
ιδέα της Ευρασιατικής ολοκλήρωσης βρισκόταν στους στρατηγικούς της στόχους ήδη
από την δεκαετία του 1990 όταν ο πρόεδρος Nazarbayev μιλούσε για την δημιουργία μιας Ευρασιατικής
ένωσης. Η οπτική παρ’ όλα αυτά του Nazarbayev επικεντρωνόταν μόνο στην οικονομική
συνεργασία σε εθελοντικό επίπεδο ανάμεσα στις χώρες και απέρριπτε επανελεγμένα
την εμβάθυνση που θα προσέδιδε πιθανώς πολιτικά χαρακτηριστικά στις σχέσεις των
κρατών.[6] Μέχρι και
την παραίτηση του από την κυβέρνηση του Καζακστάν, η θέση αυτή διατηρήθηκε
σθεναρά. Χαρακτηριστική είναι η επιμονή του Καζακστάν για την αποφυγή
δημιουργίας ενός οργάνου αντίστοιχο με εκείνο του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου που
θα καταδείκνυε την ύπαρξη μιας υπερεθνικής πολιτικής συνεργασίας.[7] Εξ’ αρχής
λοιπόν φαίνεται πως ερμηνευμένη και εντός του διακυβερνητικού πλαισίου της
ολοκλήρωσης, η πορεία προς μια πολιτική εμβάθυνση με την συγκατάθεση του
Καζακστάν δεν είναι τόσο πιθανή. Ακόμα και σε οικονομικό επίπεδο πάρα ταύτα, οι
προσδοκίες του Καζακστάν ήταν υψηλές, πολλές εκ των οποίων δεν εκπληρωθήκαν. Θα
λέγαμε μάλιστα πως σε συγκεκριμένους τομείς η θέση του Καζακστάν εμφανίζεται
πιο αδύναμη σε σχέση με πριν την είσοδο της στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση.
Πιο συγκεκριμένα, η συμμετοχή της στην τελωνειακή ένωση και η υιοθέτηση ενός
κοινού εξωτερικού δασμολογίου σήμαινε την εναρμόνιση των δασμών της με εκείνους
της ρωσικής ομοσπονδίας. Η αύξηση των δασμών επέφερε έντονα αρνητικές συνέπειες
στη οικονομία καθώς οδήγησε στην επιβολή μεγαλύτερων δασμών και από τρίτες
χώρες, στην απώλεια μεγάλων ποσών εισοδήματος και στην επιβάρυνση ενός μεγάλου
μέρους της κοινωνίας του Καζακστάν που βασίζεται στον τομέα του εμπορίου.[8] Την ίδια
ώρα δεν σημειωθήκαν σημαντικοί θετικοί δείκτες, ειδικά σε σύγκριση με άλλες
χώρες, ούτε όσων αφορά τις άμεσες ξένες επενδύσεις αλλά ούτε και στον βαθμό
οικονομικής υποστήριξης του Καζακστάν από την Ρωσία με την μορφή δανείων.[9] Σαφώς η
συμμετοχή της στην ένωση έχει επιφέρει κάποια θετικά αποτελέσματα, όπως η
διεύρυνση της αγοράς και η ανάπτυξη του νομικού και θεσμικού της πλαισίου, αλλά
τα οφέλη δεν ξεπερνούν μέχρι στιγμής τις συνέπειες.
Κιργιζία:
Η είσοδος της
Κιργιζίας στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση, έγινε δεδομένης της ανυπαρξίας
εναλλακτικών επιλογών. Βασικά κίνητρα της καθώς αποτελεί μια από τις πιο
εύθραυστες χώρες στην περιοχή της Κεντρικής Ασίας, ήταν η κατοχύρωση της
ασφάλειας των συνόρων της, της ενεργειακής ασφάλειας και κυρίως της οικονομικής
της ασφάλειας.[10] Τα
παραπάνω θα επιτυγχάνονταν με την συνδρομή του κύριου προωθητή της ολοκλήρωσης
στην περιοχή, δηλαδή της Ρωσίας. Ειδικοί παρ’ όλα αυτά κατέδειξαν το σοβαρό
ενδεχόμενο εκβιασμού της Κιργιζίας για είσοδο της στην Ένωση, δεδομένο που
αποδεικνύει την απουσία πολιτικής βούλησης για ολοκλήρωση. Η Κιργιζία είναι μια
από τις πιο εξαρτημένες χώρες παγκοσμίως σε εμβάσματα από οικονομικούς
μετανάστες στην Ρωσία. Η απειλή της απαγόρευσης εργασίας των μεταναστών αυτών
από την ρωσική πλευρά σε ενδεχόμενο μη εισόδου τους στην Ένωση δεν άφησε πολλές
επιλογές στην κυβέρνηση της.[11] Η είσοδος
στην Ένωση θα σήμαινε επίσης ένα παρόμοιο αποτέλεσμα με ότι παρατηρήθηκε στην
περίπτωση του Καζακστάν. Καθώς το εξωτερικό δασμολόγιο θα έπρεπε να
εναρμονιστεί με εκείνο της Ρωσίας, και καθώς η χώρα είναι μεγάλος εισαγωγέας
κινέζικων προϊόντων που προωθούνται σε χώρες όπως η Ρωσία και το Καζακστάν, οι
οικονομικές επιπτώσεις θα ήταν σημαντικές.[12]
Το παραπάνω ισοσταθμίστηκε με μια πλειάδα μέτρων που συμφωνήθηκαν όπως η
δημιουργία ενός ταμείου στήριξης που θα προσέφερε 1 δις δολάρια στην οικονομία
της χωράς, την διαγραφή χρεών, τον εκσυγχρονισμό μονάδων παραγωγής, την
ενεργειακή ασφάλεια της και την ασφάλεια των συνόρων με την βοήθεια της Ρωσίας.[13] Στην
περίπτωση της Κιργιζίας όμως, η εξαρτησιακή λογική που μάλιστα ενισχύθηκε με
την είσοδο της στην ένωση αποτέλεσε τον βασικό λόγω συμμέτοχης της σε αυτήν και
αν παρατηρηθεί διάθεση για επέκταση της οικονομικής και πολιτικής συνεργασίας
δεν θα προέρχεται από ξεκάθαρη πολιτική βούληση αλλά από εξαναγκασμό. Άλλωστε
μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν σημάδια από την πλευρά της Κιργιζίας για τέτοιες
εξελίξεις.
Τατζικιστάν:
Το Τατζικιστάν δεν
είναι ακόμα μέλος της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης, Είναι ωστόσο μέρος της
Κεντρικής Ασίας και κατά γενική ομολογία έχει υποστηρίξει κατά καιρούς τις
προσπάθειες ολοκλήρωσης στην περιοχή.[14]
Από το 2014, βρίσκεται στην διαδικασία αξιολόγησης και υπολογισμού των θετικών
και των αρνητικών που θα επέλθουν με μια πιθανή προσχώρηση του στην Ένωση. Τα
αποτελέσματα είναι μεικτά καθώς η πλειοψηφία του πληθυσμού υποστηρίζει την
συμμετοχή στην διαδικασία της ολοκλήρωσης, η πολιτική ηγεσία όμως αναγνωρίζει
και τους κινδύνους που θα είχε μια τέτοια απόφαση.[15]
Συγκεκριμένα, η οικονομία του Τατζικιστάν είναι παγκοσμίως η περισσότερο
εξαρτημένη από εμβάσματα οικονομικών μεταναστών που εργάζονται στην Ρωσία. Το
ποσοστό αυτό ανέρχεται σε 50% του ΑΕΠ.[16]
Η ένταξη της στην Ένωση αναμένεται από την μια πλευρά να δυσκολέψει την
συνεργασία με τρίτες χώρες λόγω της αύξησης της τιμής των εισαγωγών, ταυτόχρονα
όμως κρύβει και γεωπολιτικές συνέπειες καθώς θα μειώσει την ευκινησία της
εξωτερικής της πολιτικής δεδομένης της άρνησης του να ακολουθήσει την ρωσική
αντιπαλότητα με την δύση. Συμπληρωματικά, η ένταξη στην Ένωση θα συνεπαγόταν
και σημαντική μείωση της εμπορικής συνεργασίας του με την Κίνα, ενός από τους
μεγαλύτερους εμπορικούς εταίρους του στην περιοχή. Από την άλλη πλευρά η
ολοκλήρωση θα σημαίνει αυτόματα και περισσότερες ευκαιρίες για τους πολίτες του
Τατζικιστάν που επιθυμούν να δουλέψουν στο εξωτερικό, η χώρα θα έχει πρόσβαση
σε μια αρκετά μεγάλη αγορά προϊόντων που πιθανώς να της επιτρέψει την ανάπτυξη
σε ορισμένους τομείς, αναμένεται να αυξηθούν οι άμεσες ξένες επενδύσεις και
ταυτόχρονα να αντιμετωπιστούν με την βοήθεια της Ρωσίας εσωτερικές απειλές όπως
η τρομοκρατία και η παράνομη μετανάστευση από το Αφγανιστάν. Η πολιτική
ολοκλήρωση πάντως βρίσκεται αρκετά μακριά ως προοπτική δεδομένου πως δεν
υπάρχει ακόμα καν ουσιαστική συνεργασία για χαμηλότερες μορφές πολιτικής όπως η
οικονομία.
Ουζμπεκιστάν:
Τέλος, η προοπτική του Ουζμπεκιστάν δεν φαίνεται να
είναι ιδιαίτερα θετική ως προς την αφοσίωση του στο εγχείρημα της ολοκλήρωσης.
Αν και σε πρόσφατες δηλώσεις του πρωθυπουργού καθώς
και σε επίσημα
στρατηγικά έγγραφα του κράτους αναφέρεται η εξέταση του ζητήματος της
στενότερης εμπορικής συνεργασίας με την ένωση, και στην περίπτωση αυτή οι
λήπτες αποφάσεων αντιμετωπίζουν τα ίδια διλλήματα με τις προαναφερόμενες χώρες
τόσο όσων αφορά τις επιπτώσεις στην οικονομία, όσο και τα ευκαιριακά οφέλη στον
ίδιο τομέα και στον τομέα της ασφάλειας.[1]
Το Ουζμπεκιστάν βέβαια παραμένει ιδιαίτερα ευαίσθητο σε ζητήματα που έχουν να
κάνουν με τις εξωτερικές του σχέσεις με αλλά κράτη καθώς δεν επιθυμεί τον
περιορισμό των εθνικών του αρμοδιοτήτων. Η δυνητική είσοδος του στην Ένωση θα
το ταυτίσει με το ρωσικό στρατόπεδο και αυτό πιθανόν να επιφέρει επιπλέον
αρνητικές συνέπειες ως προς τις οικονομικές και πολιτικές του σχέσεις και με
άλλα κράτη.[2] Και πάλι η
πολιτική ολοκλήρωση φαίνεται ένα μακρινό εγχείρημα. Αξίζει εντούτοις να
σημειωθεί πως μια εξέλιξη που θα προωθούσε την ολοκλήρωση ενδεχομένως να
δημιουργούσε έναν δεύτερο, πέρα από τον ρωσικό, πόλο ολοκλήρωσης των κρατών
στην κεντρική Ασία που πιθανόν να έπειθε και άλλα κράτη να συντελέσουν στην
προσπάθεια όπως το Τατζικιστάν.
Συμπεράσματα:
Οι τέσσερεις αυτές
χώρες δυο εκ των οποίων είναι μέλη της Ένωσης, σαφώς δεν έχουν τον αποκλειστικό
λόγο για την πορεία της ολοκλήρωσης. Η Ρωσία διατηρεί βασικό ρόλο παρέχοντας
κίνητρα στις χώρες για συνεργασία και έχοντας τον ηγετικό ρολό στην προώθηση
της ολοκλήρωσης. Είναι δεδομένο πως υπάρχουν εκ μέρους της σχέδια για ακόμα
στενότερη ολοκλήρωση μεταξύ των χωρών καθώς έχει ήδη υπάρξει πρόταση για την
δημιουργία νομισματικής ένωσης. Τα κράτη βέβαια δεν είναι ακόμα έτοιμα για να
παραχωρήσουν ένα ακόμα κομμάτι της κυριαρχία τους. Για την επέκταση του οργανισμού
σαφώς χρειάζεται επίσης και η συγκατάθεση των υπόλοιπων κρατών μελών όπως η
Αρμενία και η Λευκορωσία. Κανένα όμως βήμα δεν θα πραγματοποιηθεί αν πρώτα τα
ίδια τα κράτη της περιοχής που μελετά το παρόν άρθρο δεν έχουν ξεκάθαρους
οικονομικούς σκοπούς που θα επιτευχθούν μέσω της συμμέτοχης τους. Την ίδια
στιγμή, χώρες όπως το Τουρκμενιστάν δεν διαθέτουν καμία προοπτική για
συνεργασία ούτε με την Ρωσία αλλά ούτε και με την Ένωση στο σύνολο της. Άλλωστε
όπως ήδη έχει γίνει κατανοητό, η διαδικασία της πολιτικής ολοκλήρωσης
προαπαιτεί ένα βαθύ οικονομικό υπόβαθρο και μια εντονότερη συνεργασία σε
πληθώρα άλλων τομέων. Προαπαιτούμενο για την ομαλή συνέχιση της πορείας της
ολοκλήρωσης είναι η απουσία διλλημάτων από τα κράτη και η ύπαρξη μιας ξεκάθαρης
συμφέρουσας σχέσης που θα προκύπτει από την περεταίρω συνεργασία, μια σχέση
εμπιστοσύνης που θα τα ωθήσει στην παραχώρηση εξουσιών και μια αίσθηση
συλλογικότητας. Η Ευρασιατική Ένωση λοιπόν και συγκεκριμένα η περιοχή της
Κεντρικής Ασίας βρίσκεται ακόμα στα πρώιμα στάδια της οικονομικής ολοκλήρωση
και οι συνθήκες δεν φαίνεται να είναι ακόμα ώριμες για να γίνεται λόγος για
πολιτική ολοκλήρωση.
[1]
Umida Hashimova, ‘’ Uzbekistan Will ‘Cooperate’ with Eurasian Economic Union’’,
The Diplomat, 2020, [online at: https://thediplomat.com/2020/01/uzbekistan-will-cooperate-with-eurasian-economic-union/].
[2]
Fabrizio Vielmini, ‘’Uzbekistan and the Eurasian Economic Union: Pros and
Cons’’, Center for Policy Research and Outreach, 2019, [online at: https://www.researchgate.net/publication/338689133_Uzbekistan_and_the_Eurasian_Economic_Union_Pros_and_Cons].
[1]
Madalina Sisu Vicari, ‘’The Eurasian Economic Union- Approaching the Economic
Integration in the Post-Soviet Space by EU-Emulated Elements’’, Revue
Interventions économiques, 2016, [online at: https://journals.openedition.org/interventionseconomiques/2823].
[2] Neill Nugent, ‘’Πολιτική
και Διακυβέρνηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση: Ιστορία Θεσμοί Πολιτικές’’, Εκδώσεις
Σαββάλας, 2012, p.579-581.
[3] Ναπολέων Μαραβέγιας,
‘’Ευρωπαϊκή Ένωση: Δημιουργία, Εξέλιξη Προοπτικές’’, Εκδώσεις Κριτική, 2016,
p.528-529.
[4]
Golam Mostafa, Monowar Mahmood, ‘’ Eurasian
Economic Union: Evolution, challenges and possible future directions’’, Journal
of Eurasian Studies, 2018, p.163-166, [online at: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1879366518300149].
[5]
Martin Russell, ‘’ Eurasian
Economic Union The rocky road to integration’’, EPRS | European Parliamentary
Research Service, 2017, p.2-3, [online at: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2017/599432/EPRS_BRI(2017)599432_EN.pdf].
[6]
Agnieszka Konopelko, ‘’Eurasian Economic Union: a challenge for EU policy
towards Kazakhstan’’, Asia Europe Journal, 2018, [online at: https://link.springer.com/article/10.1007/s10308-017-0480-7].
[7]
Azimzhan Khitakhunov, Bulat Mukhamediyev, Richard Pomfret, ‘’ Eurasian Economic Union: present and future
perspectives’’, Springer Science+ & Business, 2015, [online at: https://link.springer.com/content/pdf/10.1007/s10644-016-9182-1.pdf].
[8] Παναγιώτας-Λίζας Θολοενού,
‘’
Η Ρωσία στην
Ευρασιατική Οικονομική Ένωση: Μια Διερεύνηση των Οικονομικών και Πολίτικων
Κινήτρων’’, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, 2017, p.21-22. [online at:
https://hellanicus.lib.aegean.gr/bitstream/handle/11610/18988/%CE%97%20%CE%A1%CE%A9%CE%A3%CE%99%]
[9]
Gulaikhan Kubayeva, ‘’ Economic Impact of the Eurasian Economic Union on
Central Asia’’, CENTRAL ASIA
SECURITY POLICY
BRIEFS, 2015, p.5-9, [online at: https://www.researchgate.net/publication/322778757_Economic_Impact_of_the_Eurasian_Economic_Union_on_Central_Asia].
[11]
Ann-Sophie Gast, ‘’ Kyrgyzstan and the Eurasian Economic Union: A Partnership
with Obstacles’’, OSCE Academy in Bishkek, 2018, p.6-8, [online at: http://osce-academy.net/upload/file/Kyrgyzstan_and_the_Eurasian_Economic_Union-A_Partnership_with_Obstacles.pdf].
[12]
Sebastien Peyrouse, ‘’Kyrgyzstan’s Membership in the Eurasian Economic Union: A
Marriage of
Convenience?’’, RUSSIAN ANALYTICAL DIGEST, 2015,
p.11-13, [online at: https://css.ethz.ch/content/dam/ethz/special-interest/gess/cis/center-for-securities-studies/pdfs/RAD-165-10-12.pdf].
[13]
David G. Tarr, ‘’ The
Eurasian Economic Union of Russia, Belarus, Kazakhstan, Armenia, and the Kyrgyz
Republic: Can It Succeed Where Its Predecessor Failed?’’, Eastern European
Economics, 2016, p.16, [online at: https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/00128775.2015.1105672?needAccess=true].
[14]
Fabio Indeo, ‘’ The Eurasian Economic Union and the Silk Road Economic Belt:
the impact of the Sino-Russian geopolitical strategies in the Eurasia region’’,
Center for Energy Governance and Security, 2017, [online at: http://greater-europe.org/archives/2720].
[15] Saodat Olimova, ‘’ Tajikistan’s
Prospects of Joining the Eurasian Economic Union’’, RUSSIAN ANALYTICAL DIGEST,
2015, p.14-16, [online at: https://css.ethz.ch/content/dam/ethz/special-interest/gess/cis/center-for-securities-studies/pdfs/RAD-165-13-16.pdf]
