του Μπιλίνη Άρη
Ένας από τους κύριους παράγοντες που
κάνει πολλούς να υποστηρίζουν ότι η παγκόσμια ηγεμονία των ΗΠΑ φθίνει, είναι η
σταδιακή υποχώρηση της αμερικανικής επιρροής στη νοτιοανατολική Ασία έναντι της
κινεζικής. Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ουάσινγκτον εγκαθίδρυσε,
σε μεγάλο βαθμό, τη δική της “τάξη” στην περιοχή με βάση το φιλελεύθερο -
δυτικό μοντέλο, το οποίο αν και με συνεχείς διακυμάνσεις, διατηρήθηκε μέχρι τις
μέρες μας με την εκτίναξη της κινεζικής οικονομίας και της στρατιωτικής της
ισχύος. Η ανοδική πορεία της κινεζικής επιρροής μέσα από πολυδιάστατες μεθόδους
στην παγκόσμια διεθνή σκηνή δε θα μπορούσε παρά να έχει ως αφετηρία και κύριο
πεδίο δράσης τις χώρες που βρίσκονται στην άμεση γειτονιά του Πεκίνου. Νέα
ώθηση στο φαινόμενο έδωσε τελευταία και η απόφαση του Προέδρου, Ντόναλντ Τραμπ,
να επιβάλει οικονομικούς δασμούς ακόμα και σε παραδοσιακούς συμμάχους της
Αμερικής στην περιοχή, καθώς και η μονομερής του αποχώρηση από το Σύμφωνο
Transpacific Partnership. Η νέα αμερικανική πολιτική άφησε τις χώρες της
νοτιοανατολικής Ασίας, και ιδιαίτερα τις πιο αδύναμες, ακόμα πιο ευάλωτες στις
κινεζικές επενδύσεις και συνεργασίες, με τις οποίες πρόθυμα το Πεκίνο επιχειρεί
να καλύψει το κενό της Ουάσινγκτον. Η κινεζική διείσδυση όμως στις χώρες αυτές
φαίνεται να προκαλεί με τη σειρά της αντιδράσεις και να γεννά μέτωπα
αποσταθεροποίησης.
Ακόμα και κράτη που συνδέονται με
αρραγείς δεσμούς με το Πεκίνο αρχίζουν να βλέπουν επιφυλακτικά την υπερβολική
τους έκθεση στην κινεζική επιρροή. Στη Μαλαισία ο νεοεκλεγείς Πρωθυπουργός της
χώρας, αν και στα 92 του, Μαχατίρ Μοχάμαντ, δείχνει αποφασισμένος να μπει
εμπόδιο στην περαιτέρω εξάρτηση της χώρας του στον γιγάντιο γείτονα.[1] O
Μοχάμαντ, ο οποίος διετέλεσε και στο παρελθόν Πρωθυπουργός της Μαλαισίας, για
μακρές περιόδους υποστήριξε πως δε θα εφαρμόσει τα σχέδια της Κίνας για
επενδύσεις 40 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε υποδομές στη χώρα, καθώς υπάρχουν
σαφείς ενδείξεις για διαπλοκές με την απερχόμενη κυβέρνηση που πρωταγωνίστησε
σε μια σειρά από σκάνδαλα διαφθοράς.[2] Όχι τυχαία μετά την
επιστροφή του από την Κίνα, ο Μοχάμαντ μίλησε για τον κίνδυνο μιας νέας
“αποικιοποίησης” και αν και δεν το ανέφερε ευθέως όλοι αντιλήφθηκαν για ποιόν “χτυπάει η καμπάνα”[3]. Η
κινεζική διείσδυση αποτελεί μείζον ζήτημα και στην Ταϊλάνδη και στην Ινδονησία
όπου πρόκειται να διεξαχθούν εκλογές και όπου κερδίζει έδαφος ένας ισλαμικός
λαϊκισμός βασισμένος και σε αντικινεζικά αισθήματα του κοινού.[4]
Εκεί που η κατάσταση φαίνεται να
παίρνει πιο ακραία μορφή, είναι στο Πακιστάν. Στην παραθαλάσσια πόλη Καράκι,
που αποτελεί σημαντικό εμπορικό κόμβο, έλαβε χώρα το Νοέμβριο ένοπλη επίθεση
εναντίον του κινεζικού προξενείου με νεκρούς δύο αστυνομικούς και δύο πολίτες.
Την ευθύνη ανέλαβε η αποσχιστική οργάνωση, Baluchistan
Liberation Army, μέλος της οποίας κατήγγειλε το “ξεπούλημα” των εθνικών
πόρων στην Κίνα. Το Πακιστάν αποτελεί τα τελευταία χρόνια βασικό πυλώνα της
παγκόσμιας κινεζικής πρωτοβουλίας “One Belt, One Road”. Υπολογίζεται ότι η Κίνα
έχει ξοδέψει περίπου 62 δισεκατομμύρια δολάρια σε αυτό το πρότζεκτ, κυρίως για
τη δημιουργία ενός μεταφορικού διαδρόμου που διαπερνά και την περιοχή του Βελουχιστάν.[5]
Παράλληλα οι δύο χώρες διατηρούν έντονη στρατιωτική συνεργασία, την οποία το Πεκίνο
επιχειρεί να ενισχύσει και με την κατασκευή βαλλιστικών πυραύλων και άλλων
οπλικών εξοπλισμών σε πακιστανικό έδαφος.[6]
Ακόμη και στις Φιλιππίνες, όπου ο
Πρόεδρος Ροντρίγκο Ντουτέρτε έχει πρόσφατα πλησιάσει τις κινεζικές επενδύσεις,
εμφανίζονται οι πρώτες παρενέργειες της κινεζικής παντοκρατορίας. Ο Ντουτέρτε
προτίμησε να υποχωρήσει από τις διεκδικήσεις της χώρας του στη νότια Κινεζική
Θάλασσα, μια περιοχή όπου η επέκταση του Πεκίνου έχει προσελκύσει παγκόσμιο
ενδιαφέρον. Για την υποχώρηση αυτή όμως δεν έχει αποσπάσει παρά ελάχιστα ως
αντάλλαγμα κάτι που τον φέρνει στο στόχαστρο της Αντιπολίτευσης, η οποία επίσης
τον κατηγορεί για “ξεπούλημα” της χώρας.[7]
Οι Φιλιππίνες βρίσκονται βαθιά εξαρτημένες
στην οικονομική δραστηριότητα της Κίνας σε σημείο που να αμφισβητείται κατά
πόσο η Μανίλα διεξάγει ανεξάρτητη οικονομική πολιτική και όχι υπό κινεζική
εντολή.[8] Την
ίδια στιγμή όμως μεγάλη μερίδα των στελεχών των ενόπλων δυνάμεων δείχνει να
εμπιστεύεται περισσότερο τις ΗΠΑ σε ζητήματα ασφαλείας, κυρίως υπό τον
ασφυκτικό κλοιό της Κίνας. Έτσι ο Ντουτέρτε αν και είχε διακόψει τις ναυτικές
ασκήσεις με την Ουάσινγκτον το 2017, τώρα επιχειρεί να τις επανεκκινήσει μέσα
στο 2019[9] και
στην πράξη να προχωρήσει σε μια μορφή αμυντικής διαφοροποίησης
(diversification) ανάμεσα σε Κίνα και ΗΠΑ με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτή η
κίνηση για τη σταθερότητα της περιοχής.
Όσο η εξάρτηση των χωρών της
νοτιοανατολικής Ασίας προς την Κίνα αυξάνεται, τόσο η πιθανότητα επιστροφής θα
μοιάζει αδύνατη. Όπως υποστηρίζουν πολλοί, η κινεζική Κυβέρνηση αποσκοπεί σε μια υπερχρέωση των γειτονικών
χωρών, η οποία θα νομιμοποιήσει τον άμεσο έλεγχό τους από το Πεκίνο και θα
καταστήσει την αμερικανική παρουσία στην περιοχή από περιορισμένη ως άτοπη. Η
“κινεζοποίηση” αυτή μοιραία θα επιφέρει αντιδράσεις, πολλές από τις οποίες
μπορούν εν δυνάμει να λάβουν τη μορφή της τρομοκρατίας. Ενδεχομένως, οι κύριοι
πυρήνες της ισλαμικής τρομοκρατίας, δηλαδή παρακλάδια της Αλ-Κάιντα και του
Ισλαμικού Κράτους να στρέψουν την προσοχή τους προς εκείνη τη μεριά της
υφηλίου, δεδομένης τόσο της ισχυρής παρουσίας μουσουλμανικών πληθυσμών στις
χώρες της περιοχής όσο και της ανάδειξης της Κίνας ως νέου αδιαμφισβήτητου
ηγέτη στη μετά ΗΠΑ εποχή. Αξίζει να επισημάνουμε ότι σύμφωνα με το Διεθνές
Νομισματικό Ταμείο, η Κίνα μπορεί να είναι η ισχυρότερη οικονομική χώρα του
κόσμου μέχρι το 2030, κάτι που θα έχει σαφείς συνέπειες και στη στρατιωτική της
ισχύ.[10]
Άλλος ένας παράγοντας ανησυχίας
είναι επίσης το πώς θα αντιδράσουν οι ανταγωνίστριες χώρες της Κίνας στην
περιοχή. Όπως είναι τα πράγματα σήμερα, οι μόνες που μπορούν να αποτελέσουν ένα
συμπαγές αντίβαρο στην Κίνα είναι η Ινδία και η Ιαπωνία. Δεν αποκλείεται οι δύο
γείτονες αυτοί του Πεκίνου να προχωρήσουν σε μια ραγδαία αύξηση τόσο της
οικονομικής τους επιρροής όσο και της στρατιωτικής του υπεροπλίας. Κάτι που
βλέπουμε ήδη να κάνει η Ιαπωνία και που σίγουρα θα χρειαστεί ακόμα χρόνος για
την Ινδία. Όπως έχει περιγράψει πάντως
και ο John Mearsheimer στο κλασικό του έργο “The Tragedy of Great Power Politics”, μια μεγάλη δύναμη που
ηγεμονεύει σε μια περιοχή θα προσπαθήσει να αποφύγει την παγκόσμια ηγεμονία
μιας άλλης μεγάλης δύναμης με το να ενισχύσει τους δικούς της ανταγωνιστές στην
περιοχή όπου ηγεμονεύει. Στην προκειμένη περίπτωση, οι ΗΠΑ οι οποίες ελέγχουν
τη δική τους Ήπειρο και σε μεγάλο βαθμό και άλλες περιοχές του κόσμου, θα
επιχειρήσουν να υπονομεύσουν την περιφερειακή υπεροχή της Κίνας με το να
προσφέρουν βοήθεια στην Ινδία ή την Ιαπωνία ή και τις δύο μαζί. Μια τέτοια
προοπτική ακραίου ανταγωνισμού στη νοτιοανατολική Ασία θα θέσει σε μεγάλο
κίνδυνο τη σταθερότητα της περιοχής, δεδομένου ότι ήδη τρεις πολυπληθείς χώρες
είναι και πυρηνικές δυνάμεις και με το ιστορικό εντάσεων ανάμεσά τους να μη
λείπει. Άλλωστε, δεν είναι λίγοι αυτοί που από καιρό έχουν αναδείξει το
ενδεχόμενο να θελήσει και η Ιαπωνία να αποτελέσει πυρηνική δύναμη όταν οι
συνθήκες ασφαλείας το απαιτήσουν, παρά το ιδιαίτερο παρελθόν της.
Σε κάθε περίπτωση, παρ’ όλη τη
θεαματική άνοδο της Κίνας στα τεκταινόμενα της περιοχής, η αμερικανική παρουσία
μόνο τελειωμένη δε μπορεί να θεωρείται ανεξάρτητα από το γεγονός ότι μια
κινέζικη αναβαθμισμένη παρουσία στο μέλλον δε μπορεί να αποκλειστεί. Η
Ουάσινγκτον έχει υπό την επιρροή της ακόμη χώρες κλειδιά όπως η Σιγκαπούρη, το
Βιετνάμ, η Ταϊλάνδη και η Ινδονησία από τις οποίες μπορεί να αντιτάξει τα δικά
της σχέδια στην περιοχή. Η απομονωτική πολιτική του Τραμπ όμως στερεί από την Ουάσινγκτον
την ευελιξία που είχε αρχίσει να αποκτά με τον Μπαράκ Ομπάμα, όταν και οι
σύμμαχοί της στην περιοχή μπορούσαν να εμπιστευτούν και να υπολογίζουν στην
αμερικανική παρουσία. Σήμερα, ο οικονομικός πόλεμος και η ανασφάλεια φαίνεται
να ευνοούν μόνο τα σχέδια της Κίνας και από εκεί που το Πεκίνο να φάνταζε σε
πολλά γειτονικά κράτη ως το απευκταίο σενάριο τώρα να μοιάζει ως λύση ανάγκης.
Μια λύση ανάγκης που, στην καλύτερη περίπτωση, θα ανακουφίσει προσωρινά από τα
προβλήματα των χωρών της περιοχής αλλά πιθανόν να επιφέρει μακροπρόθεσμα
ευρύτερη αποσταθεροποίηση στη νοτιοανατολική Ασία.
[1] James Griffiths and Euan McKirdy “Mahathir
Mohamad: Malaysia's comeback prime minister”, CNN News, 11 May 2018. [Online
at https://edition.cnn.com/2018/05/10/asia/mahathir-malaysia-election-intl/index.html]
[2] Richard Javad heydarian, “Malaysia’s new government
is pushing back against China”, Aljazeera. 4 September 2018. [Online at https://www.aljazeera.com/indepth/opinion/malaysia-government-pushing-china-180903094313472.html]
[3] David Hutt
“Does China really dominates Southeast Asia?” AsiaTimes, 23 August 2018. [Online at http://www.atimes.com/article/does-china-really-dominate-southeast-asia/]
[4] Rita baldassare, “La partita Cina-Stati Uniti tra
passi avanti e rotture”, Corriere della Sera, 6 December 2018. [Online at https://www.corriere.it/opinioni/18_dicembre_06/partita-cina-stati-uniti-c04bdda2-f994-11e8-ae58-9c21af36aa5f.shtml]
[5] Beher Ahmad “Chinese Presence in Pakistan Is Targeted in Strike on
Consulate in Karachi”, The New York Times, 23 November 2018. [Online at https://www.nytimes.com/2018/11/23/world/asia/pakistan-karachi-attack-chinese-consulate.html]
[6] “China to boost military
cooperation with Pakistan”, The Economic Times, 12 July 2018, [Online at https://economictimes.indiatimes.com/news/defence/china-to-authorise-pakistan-to-build-missiles-tanks-fc-1-xiaolong-combat-aircraft/articleshow/57684105.cms]
[7] Rita
baldassare, “La partita
Cina-Stati Uniti tra passi avanti e rotture”, Corriere della Sera, 6 December
2018. [Online at https://www.corriere.it/opinioni/18_dicembre_06/partita-cina-stati-uniti-c04bdda2-f994-11e8-ae58-9c21af36aa5f.shtml]
[8] Alvin Camba “The Winners and Losers in Duterte’s
China Play”, South China Morning Post, 30 September 2018. [Online at https://www.scmp.com/week-asia/economics/article/2166070/winners-and-losers-dutertes-china-play]
[9] Ralph Jennings “Distrust of China Sparks
Philippines, US to Step up Joint Military Exercises”, VoaNews, 5 october 2018,
[Online at https://www.voanews.com/a/china-philippines-us-joint-military-exercises/4600885.html]
[10] “China’s GDP Could Be World’s Largest by 2030, Credit
Growth Still Too Fast: IMF”, ChinaBankingNews, 29 July 2018, [Online at http://www.chinabankingnews.com/2018/07/29/chinas-gdp-worlds-largest-2030-credit-growth-still-fast-imf/]
