Αποδομώντας την στρατηγική της σινοαφρικανικής συμμαχίας

της Πανδή Νατάσας

Η νέα σελίδα της αφρικανικής ιστορίας ξεκίνησε να γράφεται με το Συνέδριο του Βερολίνου το 1884, ένα ιστορικά σημαντικό διεθνές πολιτικό συνέδριο που αναπροσάρμοσε νομότυπα τα σύνορα των κρατών της ﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽ν τις αποικίες των ευπΕ"ο δικτυοΟΝΙΑαφρικανικής ηπείρου που θα αποτελούσαν τις αποικίες των ισχυρών ευρωπαϊκών χωρών[1]. Το καθεστώς καταπίεσης και το χάσμα μεταξύ των κοινωνικών στρωμάτων που προκάλεσε η παρουσία των αποικιοκρατικών δυνάμεων οδήγησαν στη συγκρότηση αντιαποικιακών κινημάτων που στόχευαν στην εθνική ανεξαρτησία των κρατών της «μαύρης ηπείρου». Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος υπήρξε καθοριστικός παράγοντας καθώς οι αποδυναμωμένες μητροπόλεις της Δύσης δεν μπόρεσαν να εμποδίσουν την εξέλιξη της αποαποικιοποίησης και της εθνικής ανεξαρτησίας των αφρικανικών κρατών[2].  

Ο ερχομός της εποχής της παγκοσμιοποίησης βρήκε τη Δύση αδιάφορη για την Αφρική εφόσον επικρατούσαν έντονες συνθήκες πολιτικής αβεβαιότητας, κατακερματισμένη οικονομία κι ανυπαρξία υποδομών. Αντιθέτως, η αναδυόμενη Κίνα δε μπορούσε να αγνοήσει την αφθονία φυσικών πόρων και τις ευκαιρίες για εκμετάλλευση ορυκτών κι ενέργειας για την αναπτυσσόμενη βιομηχανική της παραγωγή επαναφέροντας την αφρικανική ήπειρο στον χάρτη της παγκοσμιοποίησης. )ου﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽κανικηςποτου παραγωγή επαναφκτυοΟΝΙΑςςΈτσι, η  Αφρική ανήλθε στην κορυφή της οικονομικής ατζέντας του Πεκίνου[3]. Αν και ο Δυτικός Κόσμος συχνά παρομοιάζει την υφιστάμενη παρουσία της Κίνας με τα απερς ﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽ορκέρον της Κίνας δε περιορφκτυοΟΝΙΑχόμενα αποικιοκρατικά καθεστώτα, φαίνεται ότι η δράση και το ενδιαφέρον της Κίνας δε περιορίζεται στην εξαγωγή φυσικών πόρων όπως των παραδοσιακών δυτικών δυνάμεων αλλά επεκτείνεται στο εμπόριο εν γένει, σε κατασκευαστικά έργα, έργα μεταφορών, παροχής τεχνολογίας, ταχυδρομικές υπηρεσίες[4], παροχή ιατρικο κ.α﷽﷽﷽﷽﷽﷽εριορφκτυοΟΝΙΑύ προσωπικού, υποτροφιών[5], κατασκευή σχολείων, πανεπιστημίων, νοσοκομείων[6] κ.α.

 Η ιδιαίτερα έντονη δράση της στα κράτη ανατολικά της ηπείρου δικαιολογείται από την γεωστρατηγική σημασία αυτής της πλευράς καθώς εκεί σχηματίζεται η οδός που συνδέει τον Ινδικό Ωκεανό με τον Κόλπο Άντεν, την Ερυθρά Θάλασσα, την Διώρυγα του Σουέζ καταλήγοντας στην Μεσόγειο.

Η σινοαφρικανική συνεργασία αποτελεί την πιο ισχυρή συμμαχία στη διεθνπτυξης﷽﷽﷽﷽ηρευμμαχία στην διεθνάελεσή σκηνή. Οι ιδεολογικοί τους δεσμοί εξελίχθηκαν σε στρατηγική συμμαχία με οικονομικά, πολιτικά κι αμυντικά συμφέροντα. H Κίνα αυξάνει τα επενδυτικά της προγράμματα στην ήπειρο με σταθερό ρυθμό και μάλιστα στο China-Africa Cooperation Forum 2018 ανακοινώθηκε το πρόγραμμά της για επενδύσεις ύψους 60 δις δολαρίων για την οικονομική υποστήριξη της Αφρικής[7]. Η Ουάσινγκτον επανειλημμένα έχει κατηγορήσει το Πεκίνο για την επιθετική πρακτική στην χορήγηση δανείων που υπονομεύουν την ανάπτυξη αλλά και για την εξαγωγή κινέζων εργατών στην ήπειρο εγείροντας ανησυχίες για τη δημιουργία νεο-αποικιοκρατικών καθεστώτων. Ειδικότερα για τον δανεισμό της Αφρικής από την Κίνα, σχετικές έρευνες δείχνουν ότι το ποσό για τη περίοδο 2000-2015 ανήλθε τουλάχιστον στα 95,5 δις δολάρια με πολύ χαμηλά επιτόκια δανεισμού και πολύ επιμηκυμένα χρονοδιαγράμματα αποπληρωμής. Ένα μεγάλο μέρος του κεφαλαίου αυτού 5 τουλάχιστον 95,5 δις δολλάρια, ποσχρηματοδότησε τα σημαντικά κενά υποδομών που αφορούν τόσο σε ανάγκες για τη παραγωγή και μεταφορά ενέργειας με την επέκταση του δικτύου ηλεκτροδότησης αλλά και για τον εκμοντερνισμό δικτύων μεταφοράς. Αναπόφευκτα ένα μέρος κάλυψε έργα ματαιοδοξίας των αφρικανών προέδρων για την υστεροφημία τους όπως γέφυρες σε ερημικά σημεία, μεγαλεπήβολα κτίρια κι αεροδρόμια χαμηλής επισκεψιμότητας[8].

Βασικά κίνητρα της υπερδύναμης στον επενδυτικό της σχεδιασμό αποτελούν η ανάγκη για τη διασφάλιση μιας ακέραιης βάσης πλούσιας σε φυσικούς πόρους για να καλύψει τις ανάγκες της ταχύτατα αναπτυσσόμενης οικονομίας της, η αύξηση της πολιτικής της επιρροής παγκοσμίως και οι αναπτυξιακές ευκαιρίες των αναδυόμενων αφρικανικών οικονομιών. Το σημαντικό πλεονέκτημα της Κίνας είναι ότι οι εταιρείες που επενδύουν είναι κρατικοδίαιτες κι αυτό είναι ευνοϊκό ως προς τα αποτελέσματα ανάθεσης έργων[9] ενώ παράλληλα οι κερδοφόρες ευκαιρίες δεν συναντούν εμπόδια από απαιτήσεις για κάλυψη του περιβαλλοντικού κόστους ή διασφάλισης από διαφθορά[10]. Ορισμένοι αναλυτές εκφράζουν την ανησυχία τους ως προς την ενίσχυση της κινεζικής επιρροής καθώς τα τεράστια ελλείμματα και χρέη των περισσότερων αφρικανικών κρατών, σε συνδυασμό με την αυταρχικότητα των καθεστώτων τους, καθιστούν την κινεζική εμπλοκή ως ενδεχόμενο όχημα διαφθοράς και άσκησης έμμεσης πολιτικής επιρροής[11], όπως έχει συμβεί και με τη περίπτωση της Σρι Λάνκα. Υπάρχουν ανησυχίες ότι το Πεκίνο αποσκοπεί να εντάξει τις αφρικανικές χώρες μέσω της υπερχρέωσης τους στην κινέζικη σφαίρα επιρροής όμως το Πεκίνο τις αντικρούει υποστηρίζοντας ότι οι επενδύσεις αυτές είναι καθαρά αναπτυξιακού χαρακτήρα[12]. Ενδεικτικά αναφέρεται η περίπτωση της Ζάμπια, του πρώτου αφρικανικού κράτους με το οποίο η Κίνα σύναψε διπλωματικές σχέσεις κι εν συνεχεία καρπώθηκε την επένδυση για την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Ταζάρα η οποία ενώνει την Ζάμπια με το λιμάνι της Τανζανίας Dar es Salaam[13].

Πέρα από τη δράση και τα οφέλη α.﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽τιωτικιωτικνοεστης σε εμπορικό και πολιτικό επίπεδο επεκτάθηκε και σε στρατιωτικό όπως διαπιστώνεται από την εγκαθίδρυση της πρώτης υπερπόντιας στρατιωτικής βάσης της το 2017, στο Τζιμπουτί[14]. Το Τζιμπουτί δεν αποτελεί τυχαία επιλογή αν αναλογιστεί κανείς ότι σήμερα υπάρχουν στρατιωτικές βάσεις των ΗΠΑ, της Γαλλίας, της Ιταλίας, της Γερμανίας και της Ισπανίας και τόσο η ηλεκτρονική όσο και η “παραδοσιακή” κατασκοπεία αποτελούν υποθέσεις ρουτίνας. Σε αυτό το στρατηγικό σημείο όπου ο πληθυσμός πλησιάζει το εκατομμύριο και δεν υπάρχουν φυσικοί πόροι προς εκμετάλλευση, η Αφρική –με τη πρόφαση της ανθρωπιστικής βοήθειας και της διασφάλισης ειρήνης και σταθερότητας- εκμεταλλεύεται την οικονομική της επιρροή για την προώθηση συμφερόντων άμυνας κι ασφτης ﷽﷽﷽﷽﷽﷽ικ;o,φρική χρησιμοποιεau;vwάλειας ανάγοντας παράλληλα την γεωπολιτική σε μια πολύ κερδοφόρα επιχείρηση. Ακόμη πιο θετικά στον στρατηγικό αμυντικό σχεδιασμό της περιοχής συμβάλλει το γεγονός ότι ο αγωγός υδατοπρομήθειας και το σιδηροδρομικό δίκτυο που ξεκινούν από την Αιθιοπία καταλήγουν στο Τζιμπουτί.

Επιπρόσθετα, η παρουσίαση της “Λευκής Βίβλου” το 2015 για την στρατιωτική στρατηγική της Κίνας εστίασε στην εφαρμογή της πολιτικής και στρατιωτικής στρατηγικής της ενεργούς άμυνας επισημαίνοντας για πρώτη φορά ότι τα κινέζικα συμφέροντα στο εξωτερικό ανάγονται σε επίπεδο εθνικής άμυνας. Οι επενδύσεις στο Τζιμπουτί σε συνδυασμό με την Λευκή Βίβλο ομολογούν ότι τα εμπορικά σχέδια μέσω του νέου δρόμου του μεταξιού (BRI-Belt and Road Initiative) ανοίγουν το δρόμο για το Πολεμικό Ναυτικό του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού από τον Ινδικό Ωκεανό στην αφρικανική ήπειρο. Συνεπώς, δικαιολογείται η παρουσία στρατιωτικών επιχειρήσεων για τη προστασία οικονομικών συμφερόντων και για τη διατήρηση ανοικτών εμπορικών καναλιών. Ένα σταθερά οικονομικό περιβάλλον υπό τη προστασία της στρατιωτικής βάσης στο Τζιμπουτί θα είναι ακόμη πιο θελκτικό για επενδύσεις που συν τοις άλλοις θα συμβάλουν στην αναβίωση της ναυπηγοεπισκευαστικής ζώνης.[15].

Εν τω μεταξύ, στη Τανζανία δρομολογείται από το 2013 η επένδυση του μεγαλύτερου λιμανιού της περιοχής, στο Bagamoyo. Παρά τις καθυστερήσεις, οι διαβουλεύσεις φαίνεται να είναι σε καλό στάδιο κι έτσι αφενός ενδυναμώνονται οι διμερείς σχέσεις αφετέρου καθιστούν το  Bagamoyo νέα σημαντική οικονομική ζώνη. Tη στιγμή μάλιστα που οι ΗΠΑ προγραμματίζουν την μείωση στρατευμάτων στη περιοχή, η Kίνα δεσμεύεται να παρέχει επαρκή υποστήριξη για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και της πειρατείας[16].

Oι ανησυχίες για τον χαρακτήρα των καθεστώτων που ευνοούν την διαφθορά, την κακοδιαχείριση και τις αδιαφανείς συμφωνίες προκαλούν αμφιβολίες τόσο για την υλοποίηση και βιωσιμότητα των προγραμματισμένων επενδύσεων όσο και για την ικανότητα των αφρικανών ηγετών να διαχειριστούν τις επενδυτικές ευκαιρίες που τους παρέχει η Κίνα. Έχει διαπιστωθεί ότι η διαφθορά είναι τόσο ενδημική στα πιο πλούσια σε φυσικούς πόρους κράτη που οι κρυφές διαδικασίες στις συναλλαγές και η σημαντική απώλεια προϊόντος είναι πολύ συνηθισμένα φαινόμενα[17]. 

Συνοψίζοντας, γίνεται αντιληπτό ότι η Κίνα εφαρμόζει ένα μοντέλο για την ενίσχυση της εξωτερικής της πολιτικής που συνδυάζει οικονομικά και αμυντικά μέσα. Οι στρατιωτικές βάσεις της στο Τζιμπουτί αποτελούν τη πρώτη μεγάλη πρόκληση της Κίνας έναντι στην στρατιωτική υπεροχή των ΗΠΑ στον Ινδικό Ωκεανό κι όπως διαφαίνεται αυτή ήταν μόλις η αρχή καθώς προβλέπεται να επαληθεύσει τις ανησυχίες της Δύσης και να ανακτήσει τον έλεγχο κι άλλων σημαντικών λιμανιών της ζώνης αυτής[18]. Ήδη, η Ήδη  ΄ Κίνα έχει καταφέρει να επεκτείνει την γεωπολιτική της επιρροή μέσω των πολιτικά εξαρτημένων σε αυτήν αφρικανικών κρατών που ακολουθούν τις επιδιώξεις της ως προς το θέμα της Ταϊβάν την οποία η Κίνα θεωρεί αποσχισθείσα επαρχία της[19]. Ενώ το Πεκίνο απορρίπτει την αμερικανοκρατούμενη παγκόσμια τάξη που υπονομεύει την αναγέννησή της στη διεθνή σκηνή, αυτό που έχει ενδιαφέρον  ναντι στη﷽ζιμπουταποτελεοία η Κϊρεινο-αφρικανικΚίνααΚείναι κατά πόσο έχει ανάγκη η Κίνα την Αφρική. Ως αναπτυσσόμενη οικονομία την χρειάζεται για την ενέργεια, τους φυσικούς πόρους και την δράση της στην αγορά των αφρικανικών κρατών. Ως αναδυόμενη δύναμη την χρειάζεται για την πολιτική υποστήριξη αφρικανών ηγετών σαν προπύργιο έναντι στην Δύση[20].

---

[1] Matt Rosenberg, The Berlin Conference of 1884-1885 to Divide Africa, Thpught.Co, 24 Σεπτεμβρίου 2018 (Διαθέσιμο σε: https://www.thoughtco.com/berlin-conference-1884-1885-divide-africa-1433556)

[2] Benjamin Talton, The Challenge of Decolonization in Africa, Schomburg-Mellon Humanities Summer Institute (Διαθέσιμο σε: http://exhibitions.nypl.org/africanaage/essay-challenge-of-decolonization-africa.html)

[3] Panos Mourdoukoutas, )του 2018 ( a Doing in Africa,  in Africa, What is China Doing in Africa, The Forbes, 4Αυγούστου 2018 (Διαθέσιμο σε: https://www.forbes.com/sites/panosmourdoukoutas/2018/08/04/china-is-treating-africa-the-same-way-european-colonists-did/#628b7a6b298b)

[4] Noah Smith, The Future is in Africa and China knows it, Τhe Bloomberg, 21 Σεπτεμβρίου 2018 (Διαθέσιμο σε: https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2018-09-21/africa-economy-west-should-try-to-match-chinese-investment)

[5] Princeton N. Lyman, China’s Rising Role in Africa, Council on Foreign Relations, 21  Ioυλίου 2005 (Διαθέσιμο σε: https://www.cfr.org/report/chinas-rising-role-africa)

[6] Kingsley Ighobor, China in the heart of Africa, Africa Renewal, Ιανουάριος 2013 (Διαθέσιμο σε: https://www.un.org/africarenewal/magazine/january-2013/china-heart-africa)

[7] J.B. Maverick, The three reasons why Chinese invest in Africa, Investopedia, 14 Οκτωβρίου 2018 (Διαθέσιμο σε: https://www.investopedia.com/articles/active-trading/081315/3-reasons-why-chinese-invest-africa.asp)

[8] Deborah Bräutigam, U.S. politicians get China in Africa all wrong, The Washington Post, 12 Απριλίου 2018 (Διαθέσιμο σε: https://www.washingtonpost.com/news/theworldpost/wp/2018/04/12/china-africa/?utm_term=.ce742ba213a1)

[9] J.B. Maverick, The three reasons why Chinese invest in Africa, Investopedia, 14 Οκτωβρίου 2018   (Διαθέσιμο σε: https://www.investopedia.com/articles/active-trading/081315/3-reasons-why-chinese-invest-africa.asp)

[10] China raises fears of 'new colonialism' with $60 billion investment across Africa, The Telegraph, 3  Σεπτεμβρίου 2018 (Διαθέσιμο σε: https://www.telegraph.co.uk/news/2018/09/03/china-invest-60-billion-across-continent-raising-fears-new-colonialism/)

[11] Andrew Jacobs, Joyous Africans Take to the Rails with China’s Help, The New York Times, 7 Φεβρουαρίου 2017 (Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2017/02/07/world/africa/africa-china-train.html)

[12]China defends plans to spend $60bn in Africa over three years, Τhe Guardian, 4 Σεπτεμβρίου 2018 (Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/world/2018/sep/04/china-defends-plans-to-spend-60bn-in-africa-over-three-years)

[13]What the future looks like, The Economist, 1 Νοεμβρίου 2011 (Διαθέσιμο σε: https://www.economist.com/prospero/2011/11/01/what-the-future-looks-like)

[14] Lily Kuo & Niko Kommenda, What is China’s Belt & Road initiative?, The Guardian (Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/cities/ng-interactive/2018/jul/30/what-china-belt-road-initiative-silk-road-explainer)

[15] Monica Wang, China’s strategy in Djibouti: mixing commercial and military interests, Council on Foreign Relations. 13 Απριλίου 2018 (Διαθέσιμο σε: https://www.cfr.org/blog/chinas-strategy-djibouti-mixing-commercial-and-military-interests)

[16] Nyshka Chandran, China says it will increase its military presence in Africa, CNBC, 27 Ιουνίου 2018 (Διαθέσιμο σε: https://www.cnbc.com/2018/06/27/china-increases-defence-ties-with-africa.html)

[17] Salem Solomon & Casey Frechette, Corruption is wasting Chinese momey in Africa, Foreign Policy, 13  Σεπτεμβρίου 2018 (Διαθέσιμο σε: https://foreignpolicy.com/2018/09/13/corruption-is-wasting-chinese-money-in-africa/)

[18] Τζιμπουτί – Ο νέος «Ψυχρός Πόλεμος» έχει την δική του Καζαμπλάνκα, Via Diplomacy, 3 Δεκεμβρίου 2018 (Διαθέσιμο σε: https://www.viadiplomacy.gr/tzimpouti-o-neos-psichros-polemos-echi-tin-diki-tou-kazamplanka/)

[19] Τetsushi Takahashi & Kensaku Ihara, China verges on luring all of Africa away from Taiwan, Nikkei Asian Review, 18 Ιουνίου 2018 (Διαθέσιμο σε: https://asia.nikkei.com/Politics/International-Relations/China-verges-on-luring-all-of-Africa-away-from-Taiwan)

[20] Steven Kuo, China’s investment in Africa-The African perspective, The Forbes, 8 Ιουλίου 2015 (Διαθέσιμο σε: https://www.forbes.com/sites/riskmap/2015/07/08/chinas-investment-in-africa-the-african-perspective/#504abb04459e)