Ο νέος Βασικός Νόμος για το Εθνος-Κράτος του Ισραήλ

της Καλλιτέρη Άντας

Το 2018 ήταν έτος σταθμός για το Ισραήλ, το οποίο γιόρτασε τα 70 χρόνια από την ίδρυσή του. Όπως συχνά συμβαίνει, οι εορτασμοί των Εβραίων πολιτών του Ισραήλ συνοδεύτηκαν από τις διαμαρτυρίες των Παλαιστινίων προσφύγων. Εξάλλου, το 2018 δεν σηματοδότησε μόνο τη συμπλήρωση 70 χρόνων από την al-nakba για τους Άραβες,^[1] αλλά και την επίσημη αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ από τις ΗΠΑ, με άλλα κράτη να ακολουθούν σύντομα.^[2] Ωστόσο, το Παλαιστινιακό ζήτημα φαίνεται να υποχωρεί από την πολιτική ατζέντα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το ενδιαφέρον για το Ισραήλ μειώνεται. Αντιθέτως, τα κρισιμότερα ζητήματα για τον τομέα της δημοκρατίας και των δικαιωμάτων προέρχονται πλέον από το εσωτερικό της χώρας. Χαρακτηριστικά, ο πρόσφατα ψηφισθείς Βασικός Νόμος για το «Έθνος-Κράτος του Ισραήλ» φέρνει στο προσκήνιο μία ανησυχητική τάση της Ισραηλινής ηγεσίας των τελευταίων χρόνων.                                                                Ο νέος Βασικός Νόμος έχει αυξημένη ισχύ δεδομένου ότι το Ισραήλ δεν διαθέτει επίσημο Σύνταγμα.^[3] Ο νόμος, γνωστός και ως «Ισραήλ: το Έθνος- Κράτος του Εβραϊκού Λαού», ψηφίστηκε στις 19 Ιουλίου και υιοθετήθηκε με την οριακή πλειοψηφία των 62 από τα 120 της Ισραηλινής Εθνοσυνέλευσης Knesset. Αξίζει να σημειωθεί ότι το νομοσχέδιο βρισκόταν υπό συζήτηση στην Knesset ήδη από το 2011.^[4] Ακόμα και το πιο πρόσφατο έγγραφο άλλαξε πολλές φορές μορφή, καθώς ορισμένοι πολιτικοί ανησυχούσαν ότι ο νόμος θα προκαλούσε κοινωνικές τριβές, ενώ άλλοι δήλωναν ότι ο νόμος δεν ήταν επαρκώς φιλόδοξος.^[5] Μολαταύτα, η ψηφισθείσα νομοθεσία περιέχει αρκετά σημεία που έχουν προκαλέσει έντονες αντιδράσεις, όχι μόνο στο εσωτερικό του Ισραήλ, αλλά και σε διεθνές επίπεδο. 

Τα Άρθρα που έχουν προκαλέσει γενικά τις πιο ισχυρές διαμαρτυρίες εξετάζονται πιο λεπτομερώς στο αίτημα για αποσαφήνιση του νομοσχεδίου που κατέθεσαν τον Νοέμβριο  τέσσερις ειδικοί απεσταλμένοι του ΟΗΕ.^[6] Πιο συγκεκριμένα:

▪                 Το Άρθρο 1 θεμελιώνει την υπεροχή των Εβραίων πολιτών έναντι των υπόλοιπων θρησκευτικών ομάδων. Αναφέρεται ότι «(Β) Το κράτος του Ισραήλ είναι το έθνος-κράτος του Εβραϊκού Λαού, εντός του οποίου υλοποιεί το φυσικό, πολιτισμικό, θρησκευτικό και ιστορικό δικαίωμά του στην αυτοδιάθεση. (Γ) Η άσκηση του δικαιώματος της εθνικής αυτοδιάθεσης εντός του Κράτους του Ισραήλ είναι μοναδική για τον Εβραϊκό Λαό».^[7] Αυτή η διατύπωση αγνοεί ουσιαστικά τους πολίτες του Ισραήλ που ανήκουν σε άλλες θρησκευτικές ομάδες και αποτελούν ένα σημαντικό μέρος του συνολικού πληθυσμού.

▪                 Το Άρθρο 4 αναφέρει ότι «(Α) Τα Εβραϊκά είναι η γλώσσα του κράτους (state language). (Β) Η Αραβική γλώσσα έχει ειδική θέση (special status) στο κράτος. Οι διευθετήσεις που αφορούν στη χρήση της Αραβικής από ή σε σχέση με τους κρατικούς θεσμούς θα ρυθμιστούν από τον νόμο».^[8] Η υποβάθμιση της Αραβικής γλώσσας σε αυτή την αόριστη ειδική θέση θέτει σε κίνδυνο ένα αρκετά μεγάλο μέρος των πολιτών που δεν γνωρίζει την Εβραϊκή γλώσσα και δεν διαθέτει τα μέσα να επενδύσει άμεσα στην εκμάθησή της.

▪                 Το Άρθρο 5 αναφέρει ότι «το Κράτος θα είναι ανοιχτό για την Εβραϊκή μετανάστευση και την Συγκέντρωση των Εξορισθέντων».^[9] Η διατύπωση αυτού του άρθρου διασφαλίζει την ελεύθερη μετανάστευση όσων ανήκουν στην Εβραϊκή πίστη, ωστόσο δεν περιέχει κάποια δικλείδα ασφαλείας για τους αλλόθρησκους μετανάστες ή πρόσφυγες.

▪                 Το Άρθρο 7 αναφέρει ότι «Το Κράτος θεωρεί την ανάπτυξη του Εβραϊκού εποικισμού ως εθνική αξία και θα ενεργήσει ώστε να ενθαρρύνει και να προωθήσει την εγκατάσταση και την ενδυνάμωσή του».^[10] Αυτό είναι ενδεχομένως το πιο ανησυχητικό σημείο, καθώς ανάγει την επέκταση του εποικισμού σε εθνικό καθήκον, υπονομεύοντας κάθε προσπάθεια διαλόγου μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων.

▪                 Τέλος, το Άρθρο 10 αναφέρει ότι «η αργία (του Σαββάτου) και οι Εβραϊκές εορτές είναι καθιερωμένες ημέρες αργίας στο Κράτος. Οι μη Εβραίοι έχουν το δικαίωμα να τηρούν τις δικές τους αργίες κατά τη διάρκεια των δικών τους ημερήσιων αργιών ή εορτών. Λεπτομέρειες σχετικά με αυτό το ζήτημα θα αποφασισθούν δια νόμου».^[11] Αυτό το άρθρο επίσης αγνοεί τις άλλες θρησκευτικές ομάδες πολιτών του Ισραήλ. 

Όπως εξηγούν οι ειδικοί απεσταλμένοι του ΟΗΕ στην επιστολή τους προς την κυβέρνηση του Ισραήλ, η νέα νομοθεσία φαίνεται να θεσμοθετεί τις διακρίσεις με βάση τη γλώσσα και τη θρησκεία. Εκτός από μη δημοκρατική, αυτή η πρακτική αντίκειται στις διεθνείς συνθήκες που είχε επικυρώσει το Ισραήλ, όπως η ‘Διεθνής Σύμβαση για την Κατάργηση Κάθε Μορφής Φυλετικών Διακρίσεων’ και το ‘Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα’.^[12] Πέραν των διεθνών υποχρεώσεων, ο συγκεκριμένος νόμος αντικρούει ένα από τα θεμελιώδη κείμενα στην πολιτική ιστορία του Ισραήλ, τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας του 1948. Εκεί, οι ιδρυτές του Ισραήλ δεσμεύονταν ότι «το Κράτος του Ισραήλ … θα καλλιεργήσει την ανάπτυξη της χώρας προς όφελος όλων των κατοίκων του. Θα βασίζεται στην ελευθερία, τη δικαιοσύνη και την ειρήνη όπως τις οραματίστηκαν οι προφήτες του Ισραήλ. Θα διασφαλίζει την απόλυτη ισότητα των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων όλων των κατοίκων του, ασχέτως θρησκείας, φυλής ή φύλου. Θα εγγυάται την ελευθερία της θρησκείας, της συνείδησης, της γλώσσας, της εκπαίδευσης και του πολιτισμού».^[13] Η δυσαρμονία ανάμεσα στον Βασικό Νόμο και τη δημοκρατική κουλτούρα του Ισραήλ έγινε ακόμα πιο εμφανής μετά την παρέμβαση του Προέδρου της Δημοκρατίας, Reuven Rivlin, ο οποίος έχει πολλάκις εκφράσει τις ανησυχίες του. Ο Rivlin έχει μεταξύ άλλων δηλώσει ότι ο νόμος «επιχειρεί να διαμορφώσει μία πραγματικότητα όπου υπάρχουν δύο επιλογές: Είτε είσαι μαζί μου, είτε είσαι εναντίον μου. Είτε είσαι μαζί μου, είτε είσαι ένας προδότης, ένας εχθρός».^[14] Για ορισμένα μέλη της Ισραηλινής αντιπολίτευσης, ο Βασικός Νόμος δεν απέχει πολύ από πρακτικές όπως το apartheid.^[15] Για την Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλους εξωτερικούς επικριτές, το Άρθρο 7 θέτει σε κίνδυνο το μοναδικό βιώσιμο σχέδιο, δηλαδή την ύπαρξη δύο ανεξάρτητων κρατών.^[16]                                                                    Εντούτοις, κάθε νομοθετική πρωτοβουλία οφείλει να εξετάζεται εντός των αντίστοιχων πολιτικών συγκυριών. Αρχικά, ο Βασικός Νόμος φαίνεται να νομιμοποιεί τις διακρίσεις με βάση τη γλώσσα και τη θρησκεία. Αυτή η κατηγορία καθίσταται πιο σαφής αν ληφθούν υπόψη οι υπάρχουσες διακρίσεις που αντιμετωπίζουν ορισμένες μειονότητες στο Ισραήλ. Για παράδειγμα, οι Ισραηλινοί Αραβικής καταγωγής, οι οποίοι απαρτίζουν το 20% του συνολικού πληθυσμού, απαριθμούν το 50% των πιο φτωχών πολιτών.^[17] Παράλληλα, η εκμάθηση της Αραβικής γλώσσας αποτελεί τη μοναδική επιλογή των κατοίκων στις λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές της χώρας.^[18] Δηλαδή, η νέα νομοθεσία θεσμοποιεί τη γιγάντωση των υπαρχουσών κοινωνικών αποκλίσεων, περιθωριοποιώντας εκείνους που ήδη βρίσκονται σε δυσχερή θέση. Επιπροσθέτως, ο Βασικός Νόμος προσπαθεί να προωθήσει ένα διχαστικό κοινωνικό κλίμα. Αυτός ο διχασμός δεν αφορά μόνο τον διαχωρισμό Εβραίων και μη Εβραίων πολιτών. Αντιθέτως, εκφράζεται και σε πολιτικό επίπεδο, με τον δεξιό και ακροδεξιό συνασπισμό υπό τον Πρωθυπουργό Benjamin Netanyahu να αντιπροσωπεύει τους υπερασπιστές των αξιών του Σιωνισμού, και τους αριστερούς ή προοδευτικούς αντιπάλους του, να εμφανίζονται ως εχθροί αυτών των αξιών.^[19] Αναμενόμενα εντός αυτού του πλαισίου, ο κεντρικός άξονας πόλωσης κατά τη διάρκεια της επερχόμενης προεκλογικής εκστρατείας^[20] θα αφορά στο ποιος έχει τα πιο αγνά πατριωτικά αισθήματα.^[21] Για ορισμένους αναλυτές, η ψήφιση του Βασικού Νόμου είναι ακόμα ένα βήμα της διολίσθησης του Ισραήλ προς τον απολυταρχισμό.^[22] Αυτή η ανησυχία χρίζει ιδιαίτερης μελέτης αν ληφθούν υπόψη οι πρόσφατες προσπάθειες για τη θεσμική αποδυνάμωση του Ανώτατου Δικαστηρίου του Ισραήλ. Για τους επικριτές του Ανώτατου Δικαστηρίου, είναι αντιδημοκρατικό οι μη εκλεγμένοι δικαστές να απορρίπτουν τη νομοθεσία που έχουν υιοθετήσει οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι της Knesset.^[23] Για τους υποστηρικτές του Ανώτατου Δικαστηρίου, ο θεσμός αυτός είναι η ασπίδα έναντι στην κατάλυση των δικαιωμάτων των μειοψηφιών προς όφελος της πλειοψηφίας.^[24]                                                                                                                 Εν τέλει, η υποχώρηση των δημοκρατικών αξιών βρίσκεται αναπόφευκτα στο επίκεντρο των κυρίαρχων συζητήσεων στο Ισραήλ. Ασχέτως των προθέσεων περί ισότητας και ειρήνης εντός της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας, η ανάπτυξη του Ισραήλ σημαίνει τη συρρίκνωση της Παλαιστίνης. Και η ρήξη συνεχίζεται. Όπως εξηγεί ο Πρώην Πρόεδρος του Ανωτάτου Δικαστηρίου, Aharon Barak, οι δύο θεμέλιοι λίθοι του Ισραήλ, ο Σιωνισμός και η δημοκρατία, είναι συχνά ασυμβίβαστοι.^[25] Ο Βασικός Νόμος, ακολουθώντας άλλες πρωτοβουλίες της κυβέρνησης Netanyahu, φαίνεται να επιλέγει ευθαρσώς την πορεία προς το Σιωνιστικό ιδεώδες. Μία τέτοια επιλογή δεν είναι απαραίτητα κατακριτέα. Εξάλλου, το Ισραήλ δημιουργήθηκε ως καταφύγιο των διαχρονικά διωκόμενων Εβραίων. Ωστόσο, το Ισραήλ προωθούταν, επίσης, ως μοντέλο της δημοκρατίας στη Μέση Ανατολή. Η σημερινή ηγεσία θα όφειλε να επαναδιατυπώσει τη δέσμευσή της έναντι των δημοκρατικών αξιών που διαμόρφωσαν την πολιτική κουλτούρα του Ισραήλ τις προηγούμενες δεκαετίες. Σε κάθε περίπτωση, η εκλογική αναμέτρηση του Απριλίου ενδεχομένως να αποφασίσει αν το Ισραήλ θα ακολουθήσει τον όλο και πιο δημοφιλή δρόμο του απολυταρχισμού ή θα επιστρέψει στις παραδοσιακές αξίες των ιδρυτών του.  

    

---

^[1] Ibish, Hussein (2018). 'A 'Catastrophe' that Defines Palestinian Identity', The Atlantic, 14 Μαΐου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.theatlantic.com/international/archive/2018/05/the-meaning-of-nakba-israel-palestine-1948-gaza/560294/ [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20].

^[2] Turner, Ashley (2018). 'After US embassy makes controversial move to Jerusalem, more countries follow its lead', CNBC.com, 17 Μαΐου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.cnbc.com/2018/05/17/after-us-embassy-move-to-jerusalem-more-countries-follow-its-lead.html [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20].

^[3] Beaumont, Peter (2018). 'EU leads criticism after Israel passes Jewish 'nation state' law', The Guardian, 19 Ιουλίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.theguardian.com/world/2018/jul/19/israel-adopts-controversial-jewish-nation-state-law [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20].

^[4] Berger, Miriam (2018). 'Israel's hugely controversial "nation-state" law, explained', Vox, 31 Ιουλίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.vox.com/world/2018/7/31/17623978/israel-jewish-nation-state-law-bill-explained-apartheid-netanyahu-democracy [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20].

^[5] Beaumont, Peter (2018). 'EU leads criticism after Israel passes Jewish 'nation state' law', The Guardian, 19 Ιουλίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.theguardian.com/world/2018/jul/19/israel-adopts-controversial-jewish-nation-state-law [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20].

^[6] (2018). 'Mandates of the Special Rapporteur in the field of cultural rights; the Special Rapporteur on the situation of human rights in the Palestinian territories occupied since 1967; the Special Rapporteur on minority issues; and the Special Rapporteur on contemporary forms of racism, racial discrimination, xenophobia and related intolerance', 2 Νοεμβρίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.adalah.org/uploads/uploads/4_UN_Spec_Rapp_communication_02112018.pdf [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20].

^[7] Rolef, Susan Hattis (μετ.). 'Basic Law: Israel- The Nation State of the Jewish People', Knesset.gov. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://knesset.gov.il/laws/special/eng/BasicLawNationState.pdf [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20].

^[8] Rolef, Susan Hattis (μετ.). 'Basic Law: Israel- The Nation State of the Jewish People', Knesset.gov. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://knesset.gov.il/laws/special/eng/BasicLawNationState.pdf [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20].

^[9] Rolef, Susan Hattis (μετ.). 'Basic Law: Israel- The Nation State of the Jewish People', Knesset.gov. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://knesset.gov.il/laws/special/eng/BasicLawNationState.pdf [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20].

^[10] Rolef, Susan Hattis (μετ.). 'Basic Law: Israel- The Nation State of the Jewish People', Knesset.gov. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://knesset.gov.il/laws/special/eng/BasicLawNationState.pdf [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20].

^[11] Rolef, Susan Hattis (μετ.). 'Basic Law: Israel- The Nation State of the Jewish People', Knesset.gov. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://knesset.gov.il/laws/special/eng/BasicLawNationState.pdf [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20].

^[12] (2018). 'Mandates of the Special Rapporteur in the field of cultural rights; the Special Rapporteur on the situation of human rights in the Palestinian territories occupied since 1967; the Special Rapporteur on minority issues; and the Special Rapporteur on contemporary forms of racism, racial discrimination, xenophobia and related intolerance', 2 Νοεμβρίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.adalah.org/uploads/uploads/4_UN_Spec_Rapp_communication_02112018.pdf [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20]

^[13] 'The Declaration of the Establishment of the State of Israel', Knesset.gov. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.knesset.gov.il/docs/eng/megilat_eng.htm [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20].

^[14] Beaumont, Peter (2018). 'EU leads criticism after Israel passes Jewish 'nation state' law', The Guardian, 19 Ιουλίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.theguardian.com/world/2018/jul/19/israel-adopts-controversial-jewish-nation-state-law [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20].

^[15]Ibid.

^[16] Ibid.

^[17] ACRI. 'Arab Minority Rights', The Association for Civil Rights in Israel. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://law.acri.org.il/en/category/arab-citizens-of-israel/arab-minority-rights/ [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20].

^[18] Berger, Miriam (2018). 'Israel's hugely controversial "nation-state" law, explained', Vox, 31 Ιουλίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.vox.com/world/2018/7/31/17623978/israel-jewish-nation-state-law-bill-explained-apartheid-netanyahu-democracy [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20].

^[19] Horovitz, David (2018). 'The trouble with Israel's Jewish nation-state law', The Times of Israel, 29 Ιουλίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.timesofisrael.com/the-trouble-with-israels-jewish-nation-state-law/ [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20].

^[20] Heller, Aron (2018). 'Israeli government falls, early elections called for April', PBS.org, 24 Δεκεμβρίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.pbs.org/newshour/world/israeli-government-falls-early-elections-called-for-april [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-26].

^[21] Horovitz, David (2018). 'The trouble with Israel's Jewish nation-state law', The Times of Israel, 29 Ιουλίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.timesofisrael.com/the-trouble-with-israels-jewish-nation-state-law/ [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20].

^[22] Horovitz, David (2018). 'Israeli democracy isn't broken, but it is under assault', The Times of Israel, 15 Αυγούστου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.timesofisrael.com/israeli-democracy-isnt-broken-but-it-is-under-assault/ [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20].

^[23] Wootliff, Raoul (2018). 'Checking Supreme Court's powers, Bennett looks to 'rebalance' Israeli democracy', The Times of Israel, 31 Μαΐου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.timesofisrael.com/checking-supreme-courts-powers-bennett-looks-to-rebalance-israeli-democracy/ [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20].

^[24] Hovel, Revital (2018). 'Israel's Chief Justice Warns Government in Landmark Speech: Judicial Branch 'under Unprecedented Attack', Haaretz, 7 Μαΐου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.haaretz.com/israel-news/israel-s-chief-justice-judicial-branch-under-attack-1.6062718 [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20].

^[25] Chafets, Zev (2018). 'Israel's Version of Democracy is in Good Health', Bloomberg.com, 17 Δεκεμβρίου. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2018-12-17/israel-s-democracy-is-healthy-even-under-benjamin-netanyahu [τελευταία πρόσβαση: 2018-12-20].