Η «ακτινογραφία» του αγωγού φυσικού αερίου IGB

του Σόλα Αθανάσιου

Η πρόσφατη τελετή εγκαινίων του αγωγού φυσικού αερίου IGB που θα ενώνει μελλοντικώς την Ελλάδα με τη Βουλγαρία, μεταφέροντας αέριο προερχόμενο από το Αζερμπαϊτζάν, αποτέλεσε την αφορμή νέων συζητήσεων αναφορικά με το ενεργειακό μέλλον των Βαλκανίων. Η εξάρτησή τους, όσο και της Ευρώπης, από το ρωσικό αέριο, δημιουργεί πρόσθετη ανησυχία για το μέλλον της περιοχής. Για τον λόγο αυτόν, το εν λόγω έργο χαρακτηρίζεται αφενός από σπουδή στην κατασκευή του, όσο και από ευρύτερη υποστήριξη. Η μελλοντική επιτυχής λειτουργία του, μπορεί να αποτελέσει πρότυπο ενεργειακής διαφοροποίησης και να λειτουργήσει ως καταλύτης για περαιτέρω επέκταση των ενεργειακών βαλκανικών οδών, με εφοδιασμό από εναλλακτικές, ίσως και τοπικές πλουτοπαραγωγικές πηγές. 

Στις 22 Μαΐου, ο Έλληνας Πρωθυπουργός μετέβη στο Κίρκοβο της Βουλγαρίας, όπου από κοινού με τον Βούλγαρο ομόλογό του εγκαινίασαν την έναρξη των εργασιών κατασκευής του αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου IGB (Interconnector Greece-Bulgaria). Η τελετή των εγκαινίων, εκτός από τον πανηγυρικό χαρακτήρα που έλαβε, πρόσφερε ιδιαίτερη ικανοποίηση τόσο στους ευρωπαϊκούς θεσμούς όσο και σε αξιωματούχους των ΗΠΑ, οι οποίοι έσπευσαν να εκθειάσουν την πράξη ως υψηλής σημασίας για την ενεργειακή διασύνδεση των Βαλκανίων με πηγές φυσικού αερίου εκτός ακτίνας δράσης της Gazprom και της Ρωσίας γενικότερα. Αναδεικνύεται κατ’ αυτόν τον τρόπο έμπρακτα, η μετουσίωση των ενεργειακών διαδρομών σε βασικό μοχλό πίεσης γεωπολιτικών μεταλλαγών στο ευρύτερο πεδίο της Ευρώπης και της Ευρασίας. Γι’ αυτό και οι επόμενες κινήσεις των δρώντων πρόκειται να αναδιαμορφώσουν, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, τον χάρτη της περιοχής.

Ο αγωγός IGB αποτελεί ένα μεγάλο έργο ενεργειακής διασύνδεσης βαλκανικών χωρών. Θα ξεκινά καθέτως από την Ελλάδα, με αφετηρία την Κομοτηνή και θα καταλήγει στη Βουλγαρία, στην πόλη Stara Zagora, με στόχο να διασυνδέσει ενεργειακά τις δύο χώρες και μελλοντικώς να συμπεριλάβει τα ενεργειακά συστήματα Σερβίας, Ρουμανίας, Ουγγαρίας και πιθανώς της Ουκρανίας και της Μολδαβίας.[1]  Η βασική στρατηγική που πρόκειται να εξυπηρετήσει η κατασκευή του είναι η μεταφορά στην περιοχή φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν, το οποίο θα φτάνει μέχρι την Ελλάδα μέσω του αγωγού TANAP (Trans-Anatolian Pipeline). Ο προγραμματισμός του έργου προβλέπει ετοιμότητα λειτουργίας του IGB κατά τις πρώτες παραδόσεις αζέρικου αερίου που θα γίνουν από το κοίτασμα Σαχ Ντενίζ της Κασπίας Θάλασσας, προς την Ελλάδα και τον TAP (Trans-Adriatic Pipeline), δηλαδή το Δεκέμβριο του 2020.[2]

Εικόνα 1: Το σχέδιο κατασκευής ενεργειακών αγωγών στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου και της Ευρασίας. Πηγή: «IGB Project», ICGB AD, στο http://www.icgb.eu/home, 29/5/2019

Το μήκος του αγωγού IGB θα είναι 182 χλμ., με διάμετρο σωλήνων στις 32 ίντσες, χωρητικότητα που θα δίνει τη δυνατότητα διακίνησης 3 εκ. κυβ. μέτρων φυσικού αερίου τον χρόνο, με προοπτική η ικανότητα διακίνησης να αυξηθεί στα 5 εκ. κυβ. μέτρα τον χρόνο, δεδομένης της ζήτησης.[3] Παράλληλα, έχει ληφθεί μέριμνα και για αντίστροφη πορεία του φυσικού αερίου, από τη Βουλγαρία προς την Ελλάδα, με την προοπτική κατασκευής ενός σταθμού υγροποίησης στο βουλγάρικο έδαφος. Από την Ελλάδα, το αέριο θα διοχετεύεται στον αγωγό μέσω του τερματικού σταθμού εισαγωγής φυσικού αερίου που θα κατασκευαστεί στην Αλεξανδρούπολη, στη χρηματοδότηση του οποίου η Βουλγαρία, δια στόματος της Υπουργού Ενέργειας, κας T. Petkova, δήλωσε την πρόθεσή της να συμμετάσχει ως μέτοχος.[4] Παράλληλα, υπάρχει η πρόβλεψη να εισαχθεί μελλοντικώς στον IGB φυσικό αέριο, προερχόμενο από τα κοιτάσματα της Αν. Μεσογείου, μέσω του σταθμού υγροποίησης της Ρεβυθούσας, ο οποίος για τον λόγο αυτόν επεκτάθηκε, με την προσθήκη τρίτης δεξαμενής.[5]  

Η υλοποίηση του έργου ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2018, όταν η βουλγάρικη εταιρεία ICGB εκκίνησε τη διαδικασία υποβολής προσφορών από τις ενδιαφερόμενες εταιρίες, προκειμένου να συσταθεί το τελικό επιχειρηματικό κοινοπρακτικό σχήμα.[6] Στη διαγωνιστική διαδικασία συμμετείχαν εταιρείες από Ιταλία, Γερμανία, Ελλάδα, Τουρκία και Αζερμπαϊτζάν, γεγονός που μαρτυρά το ενδιαφέρον για το έργο, ενώ το τελικό σχήμα προήλθε από τη σύμπραξη της δημόσιας βουλγάρικης εταιρίας Bulgarian Energy Holding EAD, με ποσοστό 50%, και της κοινοπραξίας IGI POSEIDON SA, η οποία αποτελείται από την ελληνική δημόσια εταιρεία ΔΕΠΑ και την ιταλική EDISON SpA, έκαστη με ποσοστό 25%.[7] Η χρηματοδότηση του έργου περιλαμβάνει επιδότηση από το πρόγραμμα ΕΒΡ, το ΕΣΠΑ της Βουλγαρίας και χαμηλότοκο δάνειο από την European Investment Bank (EIB), που έχει εξασφαλίσει με εγγύηση του βουλγαρικού Δημοσίου η εταιρεία ΒΕΗ.[8]

Εικόνα 2: Η κατανομή του μετοχικού κεφαλαίου της ICGB AD. Πηγή: «Shareholders», ICGB AD, στο http://www.icgb.eu/about/shareholders, 29/5/2019

Από το διαφαινόμενο ενδιαφέρον για το έργο, όσο και από την υψηλή προτεραιότητα που του αποδίδει η πρώτη βουλγάρικη Προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης,[9] η έλευση του αζέρικου αερίου στην περιοχή θεωρείται ιδιαιτέρως σημαντικό γεγονός, καθώς αναμένεται να προσδώσει στα Αν. Βαλκάνια ένα μεγάλο βαθμό αυτονομίας, αποδεσμεύοντάς τα από το ρωσικό αέριο και τη κηδεμονία της Gazprom, από την οποία τροφοδοτούνται σήμερα σε ποσοστό 100%.[10] Μέχρι στιγμής ωστόσο, παρά την επαγρύπνηση που μπορεί να προκαλούν στη ρωσική εταιρεία οι κατασκευαστικές διαδικασίες του IGB και οι μελλοντικές διασυνδέσεις του, δεν φαίνεται αυτή να παρουσιάζει τάσεις επενδυτικής υπαναχώρησης από την ευρωπαϊκή αγορά. Πρόσφατα μάλιστα ανακοινώθηκε η ολοκλήρωση του 48% της κατασκευής του αγωγού της Nord Stream, έχοντας ήδη τοποθετήσει στον πυθμένα της Βαλτικής Θάλασσας παραπάνω από 1.170 χλμ. σωλήνων. Υπενθυμίζεται δε πως η πρόβλεψη της εταιρείας είναι να κατασκευαστούν δύο γραμμές διακίνησης φυσικού αερίου από τη Ρωσία έως τη Γερμανία, χωρητικότητας 55 δισ. κυβ. μέτρων ετησίως, κινήσεις που σε κάθε περίπτωση μαρτυρούν το μακροπρόθεσμο στρατηγικό σχεδιασμό της Gazprom για την Ευρώπη.[11]

Αινιγματική ωστόσο είναι η στάση της Σερβίας. Από τη μια πλευρά, ο Σέρβος Υπουργός Ενέργειας ανακοίνωσε στα τέλη Μαΐου την πρόθεση για κατασκευή εθνικού αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου, που θα ενώνει το Βελιγράδι με την Μπάνια Λούκα, την πρωτεύουσα της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας, προσβλέποντας σε μια «εθνική» ενεργειακή ένωση των σερβικών εδαφών. Σύμφωνα με εκπρόσωπο της Σερβικής Δημοκρατίας, πρόθεση της χώρας αποτελεί η περαιτέρω σύνδεση του συγκεκριμένου αγωγού με τον αγωγό Turk Stream,[12] αποτελώντας ουσιαστικά τη φυσική επέκτασή του στη Σερβία και απώτερο στόχο, τη διοχέτευση ρωσικού αερίου στην περιοχή.[13] Από την άλλη ωστόσο, η Βουλγάρα Υπουργός Ενέργειας, ανακοίνωσε πως επιταχύνονται οι εργασίες ολοκλήρωσης της  διασυνδετήριας «γραμμής» φυσικού αερίου μεταξύ Βουλγαρίας και Σερβίας, ο IBS (Interconnector Bulgaria-Serbia), για την οποία όμως δεν διασαφηνίζονται οι μελλοντικές διασυνδέσεις, καθώς και η προέλευση του φυσικού αερίου που πρόκειται να διακινήσει.[14

Γίνεται σαφές λοιπόν, πως ένα ευρύτερο ενεργειακό παζλ εκτυλίσσεται στην περιοχή των Βαλκανίων. Ο αγώνας δρόμου μεταξύ του ρωσικού και του αζέρικου φυσικού αερίου για την πρωτοκαθεδρία στην τροφοδότηση των Αν. Βαλκανίων, εδράζεται σε βαθύτερες εθνικές επιδιώξεις, καθώς το διακύβευμα είναι η αποδέσμευσή τους από τη ρωσική επιρροή και επεκτατισμό. Το γεγονός αυτό διαμηνύθηκε πρόσφατα, από το βήμα του «Φόρουμ για την Ενεργειακή Ασφάλεια στην Περιοχή», στο Βελιγράδι, όπου η Βουλγάρα Υπουργός Ενέργειας δήλωσε πως «η επιτυχής υλοποίηση αυτών των έργων μέχρι το 2020 θα έχει ως αποτέλεσμα τη διαφοροποίηση (των ενεργειακών προμηθειών) και την ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασμού για τη Βουλγαρία και την περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης»,[15] δηλώσεις ενδεικτικές της ανησυχίας που επικρατεί στις όμορες χώρες σχετικά με την παρούσα και μελλοντική εξάρτηση των Βαλκανίων από την έλλειψη τοπικών πλουτοπαραγωγικών πηγών. Εξάλλου, φυσικό ήταν οι ΗΠΑ να εκφράσουν απερίφραστα την ικανοποίησή τους για τον «απογαλακτισμό» των Αν. Βαλκανίων από το ρωσικό φυσικό αέριο.[16] Πιο συγκρατημένοι σε δηλώσεις αποδεικνύονται οι εκπρόσωποι της ΕΕ, οι οποίοι ωστόσο αποδεικνύουν τη στήριξή τους σε οικονομικούς όρους (συγχρηματοδοτώντας το έργο, όπως προαναφέρθηκε).

Στο ευρύτερο παιχνίδι παρεισφρέουν βεβαίως και άλλοι ισχυροί παίκτες, όπως η Κίνα. Πρόσφατα, ανακοινώθηκε επισήμως πως κινέζικες εταιρείες βρίσκονται σε διαδικασία αγοράς ποσοστού ρώσικης μονάδας παραγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου.[17] Η ήπια διείσδυση της Κίνας σε συνδυασμό με την τεχνολογική της ισχύ, θα μπορούσε να βρει γόνιμο έδαφος στην προσπάθεια ενδυνάμωσης της παρουσίας της στην παγκόσμια ενεργειακή αγορά.

Συνεπώς, η κατασκευή του αγωγού IGB ουσιαστικά φαίνεται να αποτελεί ένα σαφές ανάχωμα στον ρωσικό επεκτατισμό και την προσπάθεια χειραγώγησης των χωρών των Αν. Βαλκανίων. Η ζέση με την οποία έγινε δεκτή η πρόθεση κατασκευής του, καθώς και η ταχύτητα υλοποίησής του, αναδεικνύει ακριβώς την προσπάθεια απαγκίστρωσης των περιοχών από το ρωσικό αέριο. Τα εθνικά ή γενικότερα προβλήματα που εγείρονται, ατονούν ενόψει των επικείμενων ωφελειών. Ως εκ τούτου το προσεχές χρονικό διάστημα, υπάρχει πιθανότητα να διαφανούν κι άλλοι παίκτες του ενεργειακού γίγνεσθαι των Αν. Βαλκανίων, καθώς οι χώρες της ΝΑ Ευρώπης που εισήχθησαν στην ΕΕ πιο πρόσφατα, ίσως βρουν μια ακόμη αφορμή απομάκρυνσης από τη κηδεμονία ή τη ψυχολογική πίεση της Μόσχας. Χωρίς να μπορούν να προβλεφθούν τα αποτελέσματα, από τη μια η στήριξη της ΕΕ και από την άλλη η ιδιόμορφη πολιτική του Προέδρου Trump μπορούν να επιφέρουν ένα νέο ενεργειακό status quo στην περιοχή, με ενδιαφέρουσες συνέπειες. Η τελική ωφέλεια μιας τέτοιας μεταβολής μένει να αποδειχθεί στην πράξη.

---

[1] Λιάγγου Χ., «Στροφή 180 μοιρών από Τσίπρα για τον αγωγό φυσικού αερίου IGB», Η Καθημερινή,  23/5/2019 στο http://www.kathimerini.gr/1025309/article/oikonomia/ellhnikh-oikonomia/strofh-180-moirwn-apo-tsipra-gia-ton-agwgo-fysikoy-aerioy-igb, 29/5/2019

[2] Στεφάνου Χ., «Τέλη καλοκαιριού τοποθετείται ο πρώτος σωλήνας του IGB-Δεκέμβριο 2020 η ολοκλήρωση-Το σχήμα χρηματοδότησης», energypress, 17/5/2019, στο https://energypress.gr/news/teli-kalokairioy-topotheteitai-o-protos-solinas-toy-igb-dekemvrio-2020-i-oloklirosi-shima, 6/6/2019. Αρχικώς, η έλευση του αζέρικου αερίου προβλεπόταν για τις αρχές του παρόντος έτους. Περισσότερα για το κοίτασμα του Σαχ Ντενίζ βλ. Καλαϊτζίδης Μ., ««D Day» η 17η Δεκεμβρίου για Σαχ Ντενίζ – TAP»,  energia.gr, 12/12/2013, στο https://www.energia.gr/article/77179/d-day-h-17h-dekemvrioy-gia-sah-nteniz--tap, 6/6/2019.

[3] «IGB Project», ICGB AD,  στο http://www.icgb.eu/about/igb_project, 29/5/2019

[4]«Πέτκοβα: Η διαφοροποίηση των ενεργειακών προμηθειών επιτυγχάνεται μέσω της συνεργασίας των χωρών της ΝΑ Ευρώπης», energypress, 4/6/2019, στο https://energypress.gr/news/petkova-i-diaforopoiisi-ton-energeiakon-promitheion-epityghanetai-meso-tis-synergasias-ton, 7/6/2019

[5]Λιάγγου Χ., ό.π.

[6] Πίου Μ., «Kατατέθηκαν οι προσφορές για τον ΙGB», business Energy, 12/9/2018, στο https://www.businessenergy.gr/articlenews/21058/k%CE%B1%CF%84%CE%B1%CF%84%CE%AD%CE%B8%CE%B7%CE%BA%CE%B1%CE%BD-%CE%BF%CE%B9-%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%86%CE%BF%CF%81%CE%AD%CF%82-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CE%B9gb, 6/6/2019.

[7] «IGB Project», ό.π.

[8] Στεφάνου Χ., ό.π.

[9] «Πέτκοβα: Η διαφοροποίηση των ενεργειακών προμηθειών επιτυγχάνεται μέσω της συνεργασίας των χωρών της ΝΑ Ευρώπης», ό.π.

[10] Λιάγγου Χ., ό.π.

[11] «Gazprom: Το 48% του αγωγού Nord Stream-2 έχει ολοκληρωθεί», Capital.gr, 6/5/2019, στο https://www.capital.gr/diethni/3358191/gazprom-to-48-tou-agogou-nord-stream-2-exei-oloklirothei, 5/6/2019.

[12]Σχ. βλ. «Turk Stream”, Gazprom, στο http://www.gazprom.com/projects/turk-stream/, 7/6/2019

[13] «Σχέδιο επέκτασης του αγωγού φυσικού αερίου TurkStream στη γειτονική Σερβία», energyindustry, 27/5/2019, στο https://energy-industry.gr/σχέδιο-επέκτασης-του-αγωγού-φυσικού-α, 5/6/2019. Η πρόθεση δε για επέκταση του Turk Stream στη Σερβία ήταν υπόσχεση του Προέδρου Putin στον Σέρβο ομόλογό του, A. Voucic, εξαγγέλλοντας σχετική επένδυση ύψους 1,4 δισ. δολαρίων (σχ. βλ. «Πούτιν: Με 1,4 δισ. δολάρια φέρνει τον Turkish Stream στη Σερβία», Η Ναυτεμπορική, 18/1/2019, στο https://www.naftemporiki.gr/story/1435536/poutin-me-14-dis-dolaria-fernei-ton-turkish-stream-sti-serbia, 5/6/2019.

[14] Σχ. βλ. «Gas Interconnection Bulgaria-Serbia (IBS) Pipeline», Hydrocarbons Technology, στο https://www.hydrocarbons-technology.com/projects/gas-interconnection-bulgaria-serbia-ibs-pipeline/, 6/6/2019

[15] Στο Φόρουμ συμμετείχαν Υπουργοί και κυβερνητικοί αξιωματούχοι από τη Σερβία, τη Βόρεια Μακεδονία, τη Ρουμανία, την Ουγγαρία και το Μαυροβούνιο. Σχ. βλ. «Πέτκοβα: Η διαφοροποίηση των ενεργειακών προμηθειών επιτυγχάνεται μέσω της συνεργασίας των χωρών της ΝΑ Ευρώπης», ό.π. Η επίσημη σελίδα του Φόρουμ βρίσκεται στο http://konferencije.adriamediagroup.com/, 10/6/2019, μόνο στη σέρβικη γλώσσα.

[16] Σχ. βλ. δηλώσεις της Επιτετραμμένης της Πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα, κας K. Byrnes, με αφορμή την ίδρυση κατασκευής του IGB στο Παπαδοπούλου Σ., «Κέιτ Μπερνς: Πολύ θετική εξέλιξη για την Ελλάδα η κατασκευή του IGB - Θετικό το πρόσημο για επενδύσεις αμερικανικών επιχειρήσεων στη χώρα», energypress, 23/5/2019, στο https://energypress.gr/news/keit-mperns-poly-thetiki-exelixi-gia-tin-ellada-i-kataskeyi-toy-igb-thetiko-prosimo-gia, 7/6/2019

[17]«Η Κίνα αποκτά το 20% ρωσικής μονάδας υγροποιημένου φυσικού αερίου», naftemporiki.gr, 25/4/2019, στο  https://www.naftemporiki.gr/story/1469537/i-kina-apokta-to-20-rosikis-monadas-ugropoiimenou-fusikou-aeriou, 6/6/2019