της Μουχαμέτσινα
Αλιά
Στην σύγχρονη εποχή
παρατηρείται ένα μεγάλο κύμα ενδιαφέροντος για την Αρκτική. Ο κύριος λόγος
είναι το γεγονός ότι πολλές χώρες είναι πρόθυμες να επενδύσουν στην
εκμετάλλευση των πλούσιων φυσικών πόρων της περιοχής. Την Αρκτική Ζώνη
διεκδικούν τουλάχιστον πέντε χώρες: η Ρωσία, η Νορβηγία, η Δανία, ο Καναδάς και
οι ΗΠΑ. Όλες αυτές οι χώρες έχουν πρόσβαση στην ακτή του Αρκτικού Ωκεανού. Οι
εθνικές αξιώσεις θα μπορούσαν στο μέλλον να υποστηριχτούν με διάφορα
επιχειρήματα, αλλά είναι σαφές ότι το κυριότερο επιχείρημα είναι η πραγματική
βούληση της χώρας να αναπτύξει και να εκμεταλλευτεί την περιοχή του Βορρά. Η
Ρωσία όχι μόνο διατύπωσε το πρόγραμμα
ανάπτυξης της Αρκτικής, αλλά έχει αρχίσει και την εφαρμογή του.
Η ρωσική Αρκτική
βιώνει το τρίτο κύμα της βιομηχανικής ανάπτυξης, η κυβέρνηση και οι
επιχειρήσεις της χώρας δίνουν όλο και μεγαλύτερη προσοχή στην περιοχή. Για τη
Ρωσία, το φλέγον ζήτημα σήμερα είναι το επίπεδο και η ποιότητα ζωής στις
αρκτικές περιοχές, τα ορυχεία και τα έργα υπεράκτιων εγκαταστάσεων, η ανάπτυξη
του συστήματος μεταφορών, τα περιβαλλοντικά θέματα, καθώς και θέματα ασφάλειας
σε όλες τις πτυχές της. Η νέα φάση της ανάπτυξης στην περιοχή είναι διαφορετική
από τις προηγούμενες. Η Ρωσία κατέχει περίπου το 40% των πέριξ, που βρίσκονται
γύρω από τον Βόρειο Πόλο, όπως αναφέρει το περιοδικό «Expert». Κατά τα
τελευταία εκατό χρόνια η Ρωσία για τρίτη φορά αρχίζει μια βιομηχανική προώθηση
μεγάλης κλίμακας στην Αρκτική, όπου ήδη το 11% του ακαθάριστου εγχώριου
προϊόντος της χώρας παράγεται εκεί[1].
Η βιομηχανική
ανάπτυξη της Αρκτικής ζώνης της χώρας ξεκίνησε ήδη από τον ΧΙΧ αιώνα, αλλά το
πρώτο κύμα της μεγάλης κλίμακας εκβιομηχάνισης του Ρωσικού Βορρά έγινε το 1930, όταν με τις δυνάμεις των τότε
κρατουμένων ξεκίνησε η εξόρυξη άνθρακα στη Βορκουτά και των μη σιδηρούχων
μετάλλων στο Νορίλσκ. Το δεύτερο βιομηχανικό κύμα που πραγματοποιήθηκε το
1960-1980 οδήγησε σε μια γεωλογική έρευνα μεγάλης κλίμακας, δημιουργώντας ένα
ισχυρό κέντρο παραγωγής φυσικού αερίου στη Αυτόνομη Περιφέρεια Γιαμάλο-Νένετς
(YANAO)[2].
Τώρα έχει ξεκινήσει το τρίτο κύμα της βιομηχανικής ανάπτυξης του ρωσικού τομέα
της Αρκτικής. Συγκεκριμένα, το 2013, ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν ενέκρινε
τη στρατηγική της ανάπτυξης της ρωσικής Αρκτικής Ζώνης, την υιοθέτηση του
κατάλληλου ομοσπονδιακό προγράμματος της κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης της
περιφέρειας μέχρι το 2020 (σήμερα διορθώνεται για την περίοδο έως το 2025)[3].
Επιπλέον, έχει συσταθεί ένα όργανο που θα συντονίζει τις δραστηριότητες της
διαχείρισης της στρατηγικής -Η κρατική Επιτροπή για την ανάπτυξη της Αρκτικής.
Οι εμπνευστές αυτού του τρίτου κύματος προέρχονται από την ανώτατη διοίκηση των
εταιριών που δραστηριοποιούνται στην Αρκτική, τις μεγάλες κρατικές και μη
βιομηχανικές επιχειρήσεις, τους προϊσταμένους των ομοσπονδιακών περιοχών της
Αρκτικής, το μέρος των βουλευτών της Κρατικής Δούμας, τους γερουσιαστές, τα
δημόσια πρόσωπα, και το Υπουργείο Άμυνας.
Η επιστροφή των
Ενόπλων Δυνάμεων στην Αρκτική αποτελεί ένα από τα κλειδιά για την επιτυχία του
τρίτου βιομηχανικού κύματος στην περιοχή. Τον Δεκέμβρη του 2014 δημιουργήθηκε μια κοινή στρατηγική
διοίκηση του «Βορρά» για τον έλεγχο των στρατιωτικών δυνάμεων στην περιοχή
Μούρμανσκ -Αναντίρ. Επιπλέον, οι Ένοπλες Δυνάμεις παρέχουν ασφάλεια εδώ σε καταστάσεις
έκτακτης ανάγκης (φυσικές ή τεχνητές), αποτελούν το βασικό παράγοντα για την
ανάπτυξη των πόλεων και των χωριών, διαμορφώνονται σε έναν από τους κύριους
προμηθευτές των νέων τεχνολογιών (παρέχοντας από ρούχα και παπούτσια μέχρι και
τα φάρμακα και μηχανήματα).
Στην
Αρκτική τα επόμενα χρόνια αναμένεται να τρέξουν περίπου 150 έργα συνολικού
ύψους 5 τρισεκατομμυρίων ρουβλίων, τα 4 εκ των οποίων είναι κεφάλαια από πηγές
εκτός προϋπολογισμού. Σχεδόν τα μισά από αυτά τα έργα σχετίζονται με την
εξόρυξη και επεξεργασία ορυκτών στην Αρκτική, κυρίως στην περιοχή YANAO, καθώς και στα δυτικά και
ανατολικά της. Επί του παρόντος στην περιοχή παράγεται το 95% του ρωσικού
νικελίου και κοβαλτίου, περισσότερο από 80% του φυσικού αερίου, 60% χαλκού,
100% βαρίτη και απατίτη[4].
Από
τις 29 Μαρτίου του 2017 ο Ρώσος Πρόεδρος πραγματοποίησε σειρά επισκέψεων στην
Αρκτική, ξεκινώντας από την περιοχή Γη του Φραγκίσκου Ιωσήφ[5],
όπου υπάρχει στρατιωτική βάση, προβάλλοντας τις διεκδικήσεις της χώρας του σε
μια περιοχή, που λόγω της κλιματικής αλλαγής και του προβλεπόμενου λιώσιμου των
πάγων σταδιακά, γίνεται άλλο ένα πεδίο του ανταγωνισμού, λόγω του τεράστιου
πλούτου που κρύβει στο υπέδαφός της σε φυσικό αέριο και πετρέλαιο, καθώς και
των νέων εμπορικών δρόμων που θα ανοιχτούν. Σύμφωνα με κάποιους υπολογισμούς,
εκτιμάται ότι εκεί βρίσκεται το 30% των ανεκμετάλλευτων ακόμα υδρογονανθράκων
του πλανήτη. Η επίσκεψη του Πούτιν συνεχίστηκε με το 4ο Διεθνές
Αρκτικό Συνέδριο στην πόλη Αρχάγκελσκ με θέμα «Η Αρκτική είναι περιοχή
διαλόγου», όπου εκτός από εκπροσώπους των χωρών της περιοχής, συμμετείχαν και
εκπρόσωποι της Κίνας και της Σιγκαπούρης[6].
Ο
Ρώσος ηγέτης στην παρέμβασή του αναφέρθηκε «στη διεθνή συνεργασία, στην
προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και στη στρατιωτικοποίηση της Αρκτικής».
Αναφερόμενος στο τελευταίο ζήτημα, σημείωσε ότι η χώρα του έχει στρατιωτική
δραστηριότητα μόνο σε τοπικό επίπεδο, ενώ «οι ΗΠΑ δίνουν στη δική τους
στρατιωτική δραστηριότητα χαρακτήρα παγκόσμιο, λόγω των αντιπυραυλικών
συστημάτων που τοποθετούν στην Αλάσκα με μεγάλο βεληνεκές, που δεν συνιστούν
απλά ένα αμυντικό σύστημα, αλλά μέρος του πυρηνικού τους οπλοστασίου που
μεταφέρθηκε στην περιφέρεια». Πάντως, ο Ρώσος Πρόεδρος τόνισε ότι υπάρχουν
μεγάλες προοπτικές συνεργασίας μεταξύ Ρωσίας - ΗΠΑ στον τομέα της εκμετάλλευσης
των κοιτασμάτων των υδρογονανθράκων στην Αρκτική, όπως και ότι η Ρωσία
ενδιαφέρεται να προσελκύσει επενδύσεις για την αξιοποίηση της περιοχής της
Αρκτικής, που προέρχονται και από άλλες χώρες εκτός περιοχής του Αρκτικού
Κύκλου. Στο φόρουμ συμμετείχε και ο Αμερικανός πρέσβης στην
Ρωσία Τζον Τεφφτ, ο οποίος στην ομιλία του επισήμανε ότι η Αρκτική παραμένει μια ειρηνική και
σταθερή από πολιτικής άποψης περιοχή, στην οποία η συνεργασία των χωρών
του Αρκτικού κύκλου, μειώνει τις πιθανότητες διενέξεων, και συμβάλλει να
αντιμετωπισθούν «προκλήσεις», όπως είναι η «στρατιωτικοποίηση» της περιοχής και
οι συνέπειες από τις κλιματικές αλλαγές. Ο Αμερικανός πρέσβης μάλιστα εξέφρασε την άποψη ότι όλες οι εταιρείες που
δραστηριοποιούνται στην περιοχή πρέπει να λάβουν όλα τα αναγκαία μέτρα για την
προστασία του περιβάλλοντος, κάτι που είναι όπως είπε «κρίσιμης σημασίας
για την κοινότητα της Αρκτικής»[7].
Ο υπουργός
Εξωτερικών της Νορβηγίας Børge Brende,
επίσης, τόνισε στα πλαίσια του φόρουμ
για την Αρκτική, ότι η χώρα του θα ήθελε να επεκτείνει τη συνεργασία με τη
Ρωσία στην Αρκτική. «Για μένα ήταν σημαντικό να κάνω συνομιλίες με τον Ρώσο
ομόλογό μου Σεργκέι Λαβρώφ. Είχαμε μια συνάντηση όπου συζητήσαμε τη συνεργασία
μεταξύ της Ρωσίας και της Νορβηγίας στην Αρκτική. Η συνεργασία μας στον τομέα
αυτό είναι σημαντική και θα θέλαμε να την ενισχύσουμε», - είπε χαρακτηριστικά ο
Brenda. Σύμφωνα με τον
ίδιο, κατά τη διάρκεια των συνομιλιών, οι δύο πλευρές αναφέρθηκαν επίσης στις
αμοιβαίες επισκέψεις των αξιωματούχων των δύο χωρών. Η επίσκεψη του Brenda στο Αρχάγγελσκ ήταν η πρώτη επίσκεψη του νορβηγού Υπουργού Εξωτερικών
στην Ρωσία τα τελευταία τρία χρόνια[8].
Στα πλαίσια του 4ου
Διεθνούς Φόρουμ με τίτλο «Αρκτική -περιοχή διαλόγου» που πραγματοποιήθηκε στην
πόλη Αρχάγγελσκ, ο Ρώσος υπουργός Οικονομικής Ανάπτυξης Αλεξάντρ Νοβάκ
ανακοίνωσε επενδύσεις ύψους 400-600 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε χώρες του
Αρκτικού κύκλου μέσα στα επόμενα 20 χρόνια[9].
Πρόκειται για κεφάλαια που θα διατεθούν για την κατασκευή έργων», δήλωσε ο
Ρώσος υπουργός, σημειώνοντας ότι
υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον από εγχώριους αλλά και ξένους επενδυτές. Αναφορικά με
τους ξένους επενδυτές, ο Νοβάκ ανέφερε ότι «Κινέζοι επενδυτές,
αλλά και επενδυτές από άλλες χώρες που παρευρίσκονται στο φόρουμ δείχνουν
μεγάλο ενδιαφέρον ως προς την συμμετοχή τους σε διάφορα έργα», ενώ είπε
ότι «συζητείται η συμμετοχή ρωσικών εταιρειών σε έργα χωρών που εκπροσωπούνται
στο Φόρουμ , όπως η Κίνα, το Βιετνάμ, η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα».
Ο πρόεδρος της
Φινλανδίας Sauli Niinistö δήλωσε στις 30 Μαρτίου στο Αρχάγγελσκ, ότι κατά τη
διάρκεια της προεδρίας του στο Συμβούλιο της Αρκτικής, η Φινλανδία θα καταβάλει
κάθε δυνατή προσπάθεια για να μην αυξηθούν οι στρατιωτικές εντάσεις στις βόρειες
περιοχές. (η Φινλανδία θα προεδρεύει του Συμβουλίου της Αρκτικής από τον Μάιο
και για περίοδο 2017-2019). Ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν επιβεβαίωσε την ανάγκη
για ειρηνικό διάλογο, λέγοντας ότι η Ρωσία δεν προτίθεται να διεξάγει
στρατιωτικές επιχειρήσεις και να ανταγωνιστεί με τις ΗΠΑ στις αρκτικές περιοχές[10].
Η συνεργασία της
Δύσης και της Ρωσίας εξακολουθεί να είναι πιο αποτελεσματική στις βόρειες
περιοχές, αλλά στην Αρκτική, η κατάσταση δεν είναι τόσο ομαλή. Για παράδειγμα,
οι διοικητές των ενόπλων δυνάμεων της περιοχής της Αρκτικής έχουν παύσει να
κάνουν τις ετήσιες προβλεπόμενες συναντήσεις τους. Ο κίνδυνος ότι η Αρκτική θα
γίνει γεωπολιτικό πεδίο μάχης υφίσταται. Πολλοί πιστεύουν ότι η ίδια η περιοχή
δεν μπορεί να είναι μια πηγή σύγκρουσης, και αντανακλά μόνο τα προβλήματα των
διεθνών σχέσεων, για παράδειγμα, την κρίση στην Ουκρανία ή τον πόλεμο στη
Συρία. Ωστόσο και στην Αρκτική υπάρχουν θέματα πολιτικής ασφάλειας. Η Ρωσία
έχει αρχίσει να εξετάζει προσεκτικά την περιοχή της Αρκτικής από την άποψη της
εθνικής ασφάλειας, γεγονός που φάνηκε όταν ο Πούτιν επισκέφθηκε την Γη του
Φραγκίσκου Ιωσήφ. Εκεί ανέθεσε στο Υπουργείο Άμυνας και την Ομοσπονδιακή
Υπηρεσία Ασφαλείας την προστασία των εθνικών συμφερόντων της Ρωσίας στις
βόρειες περιοχές[11]. Επιπλέον, στην περιοχή εκείνη βρίσκεται η
βάση Trefoil, όπως ονομάστηκε από το
σχήμα των τριών πτερύγων που απαρτίζουν το τεράστιο συγκρότημα. Καλύπτοντας
έκταση 14.000 τετρ. μέτρων, η Arctic Trefoil θα στεγάζει 150 άτομα
που θα υπηρετούν εκεί για διάστημα 18 μηνών. Επιπλέον, αναβαθμίζεται και η
αεροπορική βάση Ναγκούρσκογιε με
νέο, υπό κατασκευή, διάδρομο για στρατιωτικά αεροσκάφη. Η καινούργια βάση δείχνει το έντονο ενδιαφέρον του
προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν για
την στρατηγικής σημασίας Αρκτική. Δεν είναι τυχαίο που η Ρωσία κατασκευάζει ήδη
άλλες τέσσερεις στρατιωτικές βάσεις στο Ρογκάτσεβο, στο Ακρωτήριο
Σμιτ, στο Βράνκελ και
το Σρέντνιι[12].
Σύμφωνα, μάλιστα, με τον Ρώσο απόστρατο Συνταγματάρχη Βικτορ Λιτόβκιν, η
Μόσχα διαθέτει συγκεκριμένους στρατηγικούς στόχους στην Αρκτική. Αρχικά, τον
έλεγχο της διεθνούς ναυσιπλοΐας στην Βόρειο Θάλασσα, προειδοποιώντας μεταξύ
άλλων για παγόβουνα στην περιοχή και δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Επίσης, την
προστασία των ρωσικών αποθεμάτων υδρογονανθράκων/φυσικού αερίου στην Αρκτική
και τέλος την προστασία της Ρωσίας από την διείσδυση ξένων πολεμικών πλοίων και
την ενδεχόμενη πυραυλική απειλή[13]. Επομένως η Αρκτική
αποτελεί μια περιοχή ζωτικής σημασίας για τα συμφέροντα της Ρωσίας.
[1]«Третья волна освоения», Expert
Online, 23 April 2017, [Online at: http://expert.ru/2017/03/30/arktika-tretya-volna-osvoeniya/]
[2]Лобанов, Ф., «Арктика:
стратегии освоения» 23 April 2017 [Online at: http://expert.ru/russian_reporter/2011/50/arktika-strategii-osvoeniya/]
[3] «Государственным
запасам российской Арктики – многоуровневый контроль», Expert Online, 24 April 2017, [Online at: http://expert.ru/2017/04/19/gosudarstvennyim-zapasam-rossijskoj-arktiki---mnogourovnevyij-kontrol/]
[4]«Третья волна освоения», Expert
Online, 23 April 2017, [Online at: http://expert.ru/2017/03/30/arktika-tretya-volna-osvoeniya/]
[5]«Στον Αρκτικό Κύκλο ο Βλαντίμιρ Πούτιν» , 29
Μαρτίου 2017 [Online at: http://gr.euronews.com/2017/03/29/president-putin-visits-arctic-as-russia-reasserts-claims]
[6]«Как растопить лёд: лучшие высказывания
Владимира Путина с заседания Арктического форума», 17 April 2017, [Online at: https://russian.rt.com/russia/video/373735-arktika-vyskazyvaniya-vladimir-putin]
[7]«Посол США назвал безопасность, развитие
Арктики и защиту ее экосистем важнейшими задачами» 29 March 2017, [Online at: http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/4134981]
[8] «Глава
МИД Норвегии выразил надежду на усиление сотрудничества с Россией в Арктике»,
30 March 2017 [Online at: https://russian.rt.com/world/news/373703-norvegiya-rossiya-sotrudnichestvo-arktika]
[9] Чистякова, Α.,«Александр Новак: Потенциал инвестиций в
Арктику растет» 29 March 2017 [Online at: https://rg.ru/2017/03/29/reg-szfo/aleksandr-novak-potencial-investicij-v-arktiku-rastet.html]
[10]Микконен, Э.,
«Россия утверждает, что не хочет
воевать в Арктике», 31 March 2017 [Online at: http://inosmi.ru/politic/20170331/239014910.html]
[11] «Путин обсудил с членами Совбеза вопросы
военного присутствия в Арктике», 31 March 2017 [Online at: https://russian.rt.com/russia/news/373891-putin-sovbez-voennyi-arktika]
[12] «Север под защитой: Минобороны показало
военную базу Арктический трилистник» 17 April 2017, [Online at: https://russian.rt.com/russia/foto/379587-minoborony-baza-arkticheskii-trilistnik]
[13] «Подо льдами ходят лодки», 1 August 2016 [Online at: http://izvestia.ru/news/624734]
