Country Profile Analysis: Ukraine

της Ρωξάνης Καπαντζάκη

 

 

Σύντομη ιστορική ανασκόπηση

Η Ουκρανία από τον 19^ο αιώνα βρισκόταν υπό τον έλεγχο της Ρωσίας αν και λόγω της διάδοσης του εθνικισμού το 1918 κατάφερε να αποκτήσει ανεξαρτησία για ένα μικρό χρονικό διάστημα έως το 1921 οπότε και εξαναγκάστηκε να γίνει τμήμα της Σοβιετικής Ένωσης.[1] Η χώρα πέρασε δύσκολες στιγμές υπό την ηγεσία του Στάλιν ιδίως με τον μεγάλο λιμό το 1932-1933, ενώ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με την εισβολή των Γερμανών το 1941 υπήρξαν πολλά θύματα. Το 1986 λαμβάνει χώρα το περιστατικό στο εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας στο Τσέρνομπιλ, όπου η κυβέρνηση προσπαθεί να συγκαλύψει το μέγεθος της καταστροφής. Το 1991 μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού, η Ουκρανία αποκτά την ανεξαρτησία της με τη μετάβαση από το Σοσιαλισμό στο Καπιταλισμό να κρίνεται ως ιδιαίτερα οδυνηρή, καθώς υπήρχε υψηλός πληθωρισμός και οικονομική ύφεση για αρκετά χρόνια.[2]

Το 2004 η εκλογή του Προέδρου Yanukovich, που έχαιρε της ρωσικής υποστήριξης, έφερε τη χώρα στο χείλος της αποσύνθεσης και του εμφύλιου πολέμου και οι Ουκρανοί που υποστήριζαν τον Yushchenko, το αντίπαλο δέος του Yanukovich, φορώντας πορτοκαλί ενδυμασίες προχώρησαν σε διαδηλώσεις που έγιναν ευρύτερα γνωστές ως η Πορτοκαλί Επανάσταση.[3] Η επανάσταση αυτή θεωρήθηκε ότι έθεσε ένα νέο ορόσημο στην μετα-κομμουνιστική ιστορία της Ανατολικής Ευρώπης, αλλάζοντας ριζικά το γεωπολιτικό τοπίο της περιοχής με την επιθυμία για αποφασιστική στροφή προς τη Δύση.[4] Πρόσφατα, η χώρα ταλανίζεται από τον απόηχο της προσάρτησης της Κριμαίας από τους Ρώσους το 2014, γεγονός που προκάλεσε την κατακραυγή της παγκόσμιας κοινότητας και επέφερε οικονομικές κυρώσεις στη Ρωσία.[5]

Βασικά στοιχεία

Καλύπτοντας μια έκταση 603.550 τ.χλμ.,[6] η Ουκρανία αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη σε έκταση χώρα της Ευρώπης.[7] Βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της Ευρώπης, μεταξύ της Πολωνίας, της Ρουμανίας και της Μολδαβίας στα δυτικά και της Ρωσίας στα ανατολικά, ενώ το νότιο της τμήμα βρέχεται από τη Μαύρη Θάλασσα και την Αζοφική Θάλασσα.[8] Οι χώρες με τις οποίες συνορεύει είναι η Λευκορωσία (1.111 χλμ), η Ουγγαρία (128 χλμ), η Μολδαβία (1202 χλμ), η Πολωνία (535 χλμ), η Ρουμανία (601 χλμ), η Ρωσία (1944 χλμ) και η Σλοβακία (97 χλμ).[9] Όσον αφορά τον πληθυσμό της αγγίζει τους 44.209.733 κατοίκους, από τους οποίους οι Ουκρανοί αποτελούν το 77.5% του συνολικού της πληθυσμού, οι Ρώσοι το 17.2%, οι Λευκορώσοι 0.6%, οι Μολδαβοί 0.5%, οι Τάταροι της Κριμαίας 0.5%, οι Βούλγαροι 0.4%, οι Ούγγροι 0.3%, οι Ρουμάνοι 0.8%, οι Εβραίοι 0.2 και Αρμένιοι 0.2%.[10] Η πρωτεύουσα της χώρας είναι το Κίεβο.

Η επίσημη γλώσσα είναι η ουκρανική ενώ χρησιμοποιείται επίσης, η ρωσική και άλλες γλώσσες που αντιστοιχούν στις μειονότητες. Οι Ουκρανοί είναι ορθόδοξοι στο θρήσκευμα ενώ υπάρχουν και καθολικοί, προτεστάντες, μουσουλμάνοι και εβραίοι. Το πολίτευμα της χώρας είναι ημιπροεδρική δημοκρατία και ο νυν Πρόεδρος της χώρας είναι ο Petro Poroshenko ο οποίος κατέχει το αξίωμα αυτό από τις 7 Ιουνίου 2014 κερδίζοντας στις εκλογές με ποσοστό 54.5%, με τη Yuliya Tymoshenko να έρχεται δεύτερη με ποσοστό 12.9%. Η Ουκρανία είναι μέλος σε αρκετούς διεθνείς οργανισμούς μεταξύ των οποίων στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, τον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας, τον Διεθνή Οργανισμό Ναυτιλίας και τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης.[11]

Οικονομία

Το ΑΕΠ της Ουκρανίας για το 2016 ανήλθε στο ύψος των 167,9 δις. δολ., το 2015 ήταν 172 δις. δολ. και το 2014 άγγιξε τα 170,1 δις. δολ. Ο ρυθμός ανάπτυξης της χώρας για το 2016 ήταν στο 1,5%, ενώ στα χρόνια που ξέσπασε η Κριμαϊκή κρίση το 2015 και 2014 παρουσίασε αρνητικές τάσεις με ποσοστά -9,9% και -6,6% αντίστοιχα. Το ΑΕΠ της χώρας για τη γεωργία φτάνει το 14,4%, για το βιομηχανικό κλάδο 26,3% και για τις υπηρεσίες 59,3% ενώ για το 2016 ο προϋπολογισμός παρουσίασε έλλειμμα της τάξης του 3,5% του ΑΕΠ. Το ΑΕΠ κατά κεφαλήν για το 2016 ήταν 8.200 δολ., το 2015 άγγιξε τα 8.100 δολ. και το 2014 8.900 δολ. Η ανεργία εκτιμάται στο 10% για το 2016 και στο 9.1% για το 2015[12].

Όσον αφορά στις εξαγωγές αυτές άγγιξαν τα 33,97 δις δολ. το 2016 ενώ το 2015 κυμάνθηκαν στα 35,5 δις δολ. Τα βασικότερα προϊόντα που εξάγει η Ουκρανία είναι σιδηρούχα και μη μέταλλα, καύσιμα και πετρελαϊκά προϊόντα, χημικά, μηχανικός και μεταφορικός εξοπλισμός και είδη τροφίμων. Οι βασικοί της εξαγωγικοί εταίροι είναι η Ρωσία με ποσοστό 12,7%, η Τουρκία με 7,3%, η Κίνα με 6,3%, η Αίγυπτος με 5,5%, η Ιταλία με 5,2% και η Πολωνία με 5,2%. Οι εισαγωγές για το 2016 κυμάνθηκαν στα 38,3 δις. δολ. και για το 2015 στα 38,94 δις. δολ. Τα κύρια προϊόντα εισαγωγής αφορούν την ενέργεια, μηχανισμό και εξοπλισμό[13]. Οι βασικές χώρες εισαγωγής είναι η Ρωσία με ποσοστό 8,18 δις δολ., η Κίνα με 2,48 δις. δολ., η Γερμανία με 4,07 δις. δολ., η Κίνα με 3,77 δις. δολ., η Πολωνία με 2,77 δις δολ. και η Λευκορωσία με 2,53 δις δολ.[14]

Ενέργεια

Η Ουκρανία αποτελεί χώρα διαμετακομιστή, καθώς από τα εδάφη της διαπερνούν ποσότητες φυσικού αερίου και πετρελαίου, με χώρα προέλευσης τη Ρωσία και προορισμό τα διάφορα ευρωπαϊκά κράτη. Η κατανάλωση άνθρακα για το 2015 ανήλθε στο ποσοστό του 34%, καθιστώντας το εν λόγω προϊόν ως κύρια πηγή κατανάλωσης ενέργειας, ενώ το φυσικό αέριο κυμάνθηκε στο 30% με την πυρηνική ενέργεια να ακολουθεί στο 23%. Αντίθετα, χαμηλά ποσοστά σημειώθηκαν στην κατανάλωση πετρελαίου και άλλων υγρών καυσίμων (10%) και στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (2%).[15]

Λόγω της χαμηλής βιομηχανικής παραγωγής που παρατηρήθηκε για το 2015 η συνολική κατανάλωση ενέργειας μειώθηκε κατά 16% περίπου το 2015. Η ουκρανική οικονομία προσπαθεί να πορευτεί εν μέσω διαφόρων αντιξοοτήτων, όπως η έλλειψη επενδύσεων που θα ήταν χρήσιμες για τον εκσυγχρονισμό των ενεργειακών υποδομών, οι χαμηλές τιμές πώλησης της ενέργειας για τους καταναλωτές, η αστάθεια που παρατηρείται στην παροχή ενέργειας και η ανεπάρκεια στην ενεργειακή κατανάλωση.                                                  

Η θέση της Ουκρανίας, όπως μπορούμε να συμπεράνουμε και από τον χάρτη, βρίσκεται επάνω σε ένα σταυροδρόμι το οποίο ενώνει ουσιαστικά τις ενεργειακές πηγές της Ρωσίας και της Κεντρικής Ασίας με την ενεργειακή αγορά της Ευρώπης. Πριν την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, η ρωσική εταιρεία φυσικού αερίου Gazprom παρείχε στην Ουκρανία τη μισή ποσότητα φυσικού αερίου για να καλύψει τις ενεργειακές της ανάγκες, ενώ παρείχε στην Ευρώπη το 30% των συνολικών της ενεργειακών αναγκών της ετησίως. Η Ουκρανία είχε υπογράψει συμφωνία με τον αμερικανικό ενεργειακό κολοσσό Chevron για σχιστολιθικό αέριο ύψους 10 δις δολ. με την ελπίδα ότι θα κατέληγε σε απεξάρτησή της από τη Ρωσία μέχρι το 2020, ενώ παρόμοιες συμφωνίες είχαν ήδη υπογραφεί με την Shell και ExxonMobil.[17]

Όσο η Ουκρανία προσπαθούσε να δημιουργήσει στενές σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση εις βάρος της Ρωσίας,[18] κινήσεις συνεργασίας όπως η πολιτική Ανατολικής Γειτονίας χαρακτηρίστηκε από τον Υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας, Sergey Lavrov, ως προσπάθεια επέκτασης της σφαίρας επιρροής της ΕΕ προς εξασφάλιση υδρογονανθράκων.[19] Εν τέλει, όταν η Ουκρανία κλήθηκε το 2013 να υπογράψει αυτή τη συμφωνία, υπήρξαν αντιδράσεις από τη μεριά της Ρωσίας που εκφράστηκαν με τη διεξαγωγή ελέγχων σε εισαγόμενα ουκρανικά προϊόντα που κρίθηκαν ακατάλληλα για την είσοδό τους σε ρωσικό έδαφος. Με αυτόν τον τρόπο, η ουκρανική οικονομία βρέθηκε σε δυσχερή θέση λαμβάνοντας το μήνυμα ότι η χώρα δεν θα έπρεπε να προχωρήσει σε συμφωνία με την ΕΕ.[20] Συνεπώς, ο Yanukovich πρόεδρος της Ουκρανίας λόγω της ρωσικής αυτής τακτικής δεν υπέγραψε τελικά τη συμφωνία.

Η εγκατάλειψη της ευρωπαϊκής προοπτικής από τον Yanukovich αν και είχε ως αποτέλεσμα την πώληση ρωσικού φυσικού αερίου, που ήταν φθηνότερο κατά 30%, σε συνδυασμό με πακέτο οικονομικής ενίσχυσης ύψους 15 δις. δολ από τη Ρωσία, πυροδότησε τη δυσαρέσκεια του ουκρανικού λαού που προχώρησε σε διαδηλώσεις.[21] Το κύριο μέρος των αντιδράσεων έλαβε χώρα στην πλατεία Μαϊντάν στο Κίεβο με τον κόσμο να θεωρεί την Ευρώπη ως «ένα χαμένο όνειρο για ευημερία και τάξη».[22] Υπήρξαν αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ αστυνομικών και διαδηλωτών με αρκετά άτομα να τραυματίζονται και από τις δύο πλευρές.[23] Ωστόσο, τα αιματηρά αυτά γεγονότα δεν εμπόδισαν τη Ρωσία να προωθήσει την πολιτική της στο χώρο της Ουκρανίας και της Κριμαίας, καθώς όπως έχει υποστηρίξει και ο Zbigniew Brzezinski, η Ουκρανία αποτελεί χώρα νευραλγικής σημασίας για τα συμφέροντα της Ρωσίας, καθώς βοηθά στη μεταμόρφωσή της και επίσης «Χωρίς την Ουκρανία, η Ρωσία παύει να είναι ευρασιατική αυτοκρατορία».[24]

Τον Οκτώβριο του 2016, ο Πρωθυπουργός της Ρωσίας Dmitry Medvedev εξέδωσε διάταγμα σύμφωνα με το οποίο τερμάτιζε τη συντήρηση των αγωγών πετρελαίου στην Ουκρανία. Το 1995 είχε υπογραφεί μια συμφωνία σχετικά με τη λειτουργία των αγωγών πετρελαίου που διαπερνούν το έδαφος της Ουκρανίας, οι οποίοι έπρεπε να διαχειρίζονται από θυγατρικές της ρωσικής εταιρείας Transneft. Ωστόσο, τον Φεβρουάριο του 2016 η Ουκρανία προέβη σε πώληση του ουκρανικού τμήματος του αγωγού στην ελβετική εταιρεία International Trading Partners AG.[25] Στην ουσία όμως η εταιρεία αυτή ανήκει στο Γερμανό Anatoly Schaefer και τα λεφτά για τη συναλλαγή βρίσκονται σε τράπεζα της Μόσχας, ενώ είχε προηγηθεί η αντιδικία μεταξύ Transneft και Κιέβου λόγω της ουκρανικής απόφασης να κρατικοποιήσει τον αγωγό.[26]

Επιπλέον, η Gazprom επιδιώκει να παραβλέψει τη διαδρομή της Ουκρανίας λόγω της κρίσης που αντιμετωπίζει η χώρα αυτό το διάστημα, θέτοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο το διαμετακομιστικό της ρόλο σε κίνδυνο. Υπάρχουν αρκετοί ειδικοί που υποστηρίζουν ότι το ουκρανικό δίκτυο αγωγών θα αξίζει όσο και ένας σωρός από παλιοσίδερα. Μάλιστα στέλεχος της Naftogaz αποκάλυψε ότι υπάρχει το ενδεχόμενο η Gazprom να διεκδικήσει έως 80 δις δολ. από το Κίεβο σε δικαστική διαμάχη, που ξεκίνησε από το 2014, όταν η ρωσική εταιρεία έκανε μήνυση στη Naftogaz. Η αιτία ήταν ότι η ουκρανική εταιρεία δεν είχε πληρώσει για την παροχή ενέργειας το 2013 και 2014 και έτσι κατέληξε να χρωστάει ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσό στη Gazprom για κατανάλωση που είχε γίνει τα προηγούμενα χρόνια.[27]   

---

[1] Tim Lambert, «A Short History Of Ukraine»,  http://www.localhistories.org/ukraine.html , ημ. ανάκτησης 15/4/2017

[2] Ibid 

[3] The Orange Revolution and the Yushchenko presidency, ENCYCLOPEDIA BRITANNICA, https://www.britannica.com/place/Ukraine/The-Orange-Revolution-and-the-Yushchenko-presidency#ref986649 , ημ. ανάκτησης 15/4/2017

[4]Adrian Karatnycky, «Ukraine's Orange Revolution», Foreign Affairs, April/May Issue,  https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2005-03-01/ukraines-orange-revolution ημ. ανάκτησης 16/4/2017

[5] Daniel Gros and Federica Mustilli, «The Effects of Sanctions and Counter-Sanctions on EU-Russian Trade Flows», 5/7/2016 https://www.ceps.eu/publications/effects-sanctions-and-counter-sanctions-eu-russian-trade-flows ημ. ανάκτησης 16/4/2017

[6] Ukraine, CIA The World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html, ημ. ανάκτησης 16/4/2017

[7]Ukraine, nationsonline.org,  http://www.nationsonline.org/oneworld/ukraine.htm, ημ. ανάκτησης 16/4/2017

[8] Supra Note 6

[9] Supra Note 6

[10] Caroline Oberheu, «Major Ethnic Groups Of Ukraine», Worldatlas,  16/3/2017, http://www.worldatlas.com/articles/major-ethnic-groups-of-the-ukraine.html, ημ. ανάκτησης 16/4/2017

[11] Supra Note 6

[12] Supra Note 6

[13] Supra Note 6

[14]Ukraine, Observatory of Economic Complexity ,http://atlas.media.mit.edu/en/profile/country/ukr/ , ημ. ανάκτησης 19/4/2017

 

[15] Ukraine Overview, U.S. Energy Information Administration (EIA), Ιανουάριος  2017, https://www.eia.gov/beta/international/analysis.cfm?iso=UKR, ημ. ανάκτησης 20/4/2017

[16] Ibid. 

[17]Nafeez Ahmed, «Ukraine crisis is about Great Power oil, gas pipeline rivalry”, The guardian, 6/3/2017, https://www.theguardian.com/environment/earth-insight/2014/mar/06/ukraine-crisis-great-power-oil-gas-rivals-pipelines ημ. ανάκτησης 22/4/2017

[18] Ibid.

[19] Valentina Pop, «EU expanding its 'sphere of influence,' Russia says», Euobserver, 21/3/2004, https://euobserver.com/foreign/27827 , ημ. ανάκτησης 22/4/2017

[20] Διακοφωτάκης, Γεώργιος Ι., Κριμαία: A new(er) world (dis)order? , Andy’s Publishers, Αθήνα 2014, σ. 20.

[21] Supra Note 17

[22] Ζάιπελ, Χούμπερτ, Πούτιν: Η εξουσία εκ των έσω, Καστανιώτης, Αθήνα 2016, σ.247.

[23] The Maidan protest movement, ENCYCLOPEDIA BRITANNICA, https://www.britannica.com/place/Ukraine/The-Maidan-protest-movement , ημ. ανάκτησης 25/4/2017

[24] Brzezinski, Zbigniew, Η μεγάλη σκακιέρα: Η αμερικανική υπεροχή και οι γεωστρατηγικές της επιταγές, Λιβάνης, Αθήνα 1998, σ.88.

[25] «Russia ends oil pipeline service agreement with Ukraine», RT,  13/10/2016, https://www.rt.com/business/362613-russia-ukraine-oil-pipeline/ ημ. ανάκτησης 25/4/2017

[26] Ibid

[27]«Ukraine's Once-Mighty Gas Pipeline Network 'Faces Being Turned Into Scrap Metal», Sputniknews, 24/03/2017https://sputniknews.com/business/201703241051929822-naftogaz-perilous-fate/ , ημ. ανάκτησης 25/4/2017