Ρωσία – Βόρεια Κορέα, Λεπτές Ισορροπίες για Διατήρηση Περιφερειακής Σταθερότητας

της Σπάθη Μαρίας

Τον Μάιο του 2014 ο Ρώσος Πρόεδρος Vladimir Putin επικύρωσε το κούρεμα του 90% των εξωτερικών οφειλών της Βόρειας Κορέας προς την Ρωσία οι οποίες ανέρχονταν στα 11 δισ. δολάρια μετά από πολλαπλά δάνεια που της είχαν χορηγηθεί από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης[1]. Ίσως να πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες περικοπές εξωτερικών οφειλών μιας χώρας στα ιστορικά χρονικά, μίας χώρας μάλιστα η οποία ασκεί συγκεντρωτικό έλεγχο στην διαχείριση της οικονομίας της και η οποία δεν συμμετέχει στα δρώμενα του Παγκόσμιου Οικονομικού και του Διεθνούς Συστήματος γενικότερα.
Το γεγονός αυτό αφήνει το στίγμα ιδιαίτερα θερμών διμερών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών. Παράλληλα όμως δεν δίστασε στα πλαίσια της Εθνικής Ασφάλειας της χώρας του να αναλάβει την υπεράσπιση της ρωσικής ακτοφυλακής[2] η οποία προκάλεσε θερμό γεγονός βυθίζοντας αλιευτικό σκάφος της Βόρειας Κορέας και συλλαμβάνοντας το πλήρωμα του επειδή εισήλθε στα Ρωσικά Ύδατα.[3] Πρακτική που ασφαλώς δεν συνάδει με ένα περιβάλλον στενών διμερών σχέσεων[4]. Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να εξετάσει την στάση της Ρωσίας απέναντι στην Βόρεια Κορέα και τις μεταξύ τους σχέσεις με πρίσμα τον ευρύτερο χάρτη της Ανατολικής Ασίας[5].   

Αρχικά, το φιλόδοξο σχέδιο, πίσω από την γενναία περικοπή του βορειοκορεάτικου χρέους, είναι η προώθηση της οικονομικής συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών προσδοκώντας ασφαλώς την δραστηριοποίηση του ρωσικού πρωτογενή παράγοντα ενέργειας στην σιβηρική περιφέρεια και πιο συγκεκριμένα τη δημιουργία αγωγού φυσικού αερίου το οποίο θα καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες τόσο της Βόρειας όσο και της Νότιας Κορέας. Η Νότια Κορέα αποτελεί επίσης τον τερματικό σταθμό ενός σιδηροδρομικού διαδρόμου διαμέσου της Βόρειας Κορέας ο οποίος θα εξυπηρετεί τις εμπορικές συναλλαγές μεταξύ της Ρωσίας και των δύο Κορεάτικων κρατών[6]. Λαμβάνοντας όμως υπ’ όψιν την ακαμψία του Καθεστώτος Kim Jong-un αλλά και τις de jure εμπόλεμες σχέσεις μεταξύ Βόρειας και Νότιας Κορέας το αντάλλαγμα όφειλε να είναι αρκετά υψηλό προκειμένου να υπερκεράσει τις αντιδράσεις του Σοσιαλιστή ηγέτη.

Προφανώς και στο άμεσο μέλλον θεωρείται σχεδόν απίθανη η δημιουργία τέτοιων έργων υποδομής, καθώς για να ολοκληρωθούν και να διατηρηθεί απρόσκοπτη η λειτουργία τους θα πρέπει προηγουμένως η Βόρεια Κορέα να μεταβάλλει το εξ’ ολοκλήρου το προφίλ της. Κυρίως θα πρέπει να τηρήσει μία ριζικά διαφορετική προσέγγιση απέναντι στην Νότια Κορέα. Εξίσου όμως σημαντικά προαπαιτούμενα είναι το άνοιγμα της Βορειοκορεάτικης οικονομίας προς τους Διεθνείς Επενδυτές, η ανάπτυξη της ιδιωτικής Πρωτοβουλίας και η προώθηση του εκσυγχρονισμού και της ανταγωνιστικότητας των μέσων παραγωγής. Επιπλέον πέρα από τα παραπάνω απαιτείται η συμμετοχή της σε Διεθνείς και Περιφερειακούς Οργανισμούς για την προώθηση της Διεθνούς Συνεργασίας και Ασφάλειας.
Τα παραπάνω προαπαιτούμενα προφανώς και δεν τα αγνοεί ο Ρώσος Πρόεδρος ο οποίος ανατράφηκε και έκανε τα πρώτα βήματα της καριέρας του κατά την περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης και ο οποίος αναλαμβάνοντας την σκυτάλη της Προεδρίας οδήγησε την χώρα του όχι ένα αλλά πολλά βήματα παραπέρα ώστε να καταστεί ισχυρή περιφερειακή Δύναμη στον χώρο της Ευρασίας, κατορθώνοντας παράλληλα να ασκεί τον Προεδρικό έλεγχο σε όλες τις επιμέρους εκφάνσεις της ρωσικής ισχύος.
Με την διορατικότητα που διακρίνει τον Putin αντιλαμβάνεται ότι στην ανατολική πλευρά της Ασίας ο ηγετικός ρόλος ανήκει στην Κίνα, η οποία και αποτελεί το μέσο ανάσχεσης της επιρροής των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή και κατά συνέπεια η ανάπτυξη στενών διμερών σχέσεων με την Βόρεια Κορέα, χώρα ανίσχυρη εξ ορισμού παρά το πυρηνικό πρόγραμμα που διαθέτει, δεν θα ήταν σε θέση να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την Ρωσία στην ανάληψη ενός μείζονα περιφερειακού ρόλου στην δυτική πλευρά του Ειρηνικού.[7] Ιδωμένο ακόμα στενότερα και στα πλαίσια προώθησης της ρωσικής πολεμικής βιομηχανίας, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα οικονομικά μεγέθη της Βόρειας Κορέας τα οποία άγγιξαν ιστορικά χαμηλά πριν μία διετία ώστε να γίνει δέκτης ανθρωπιστικής βοήθειας, αλλά και τις εμμονής της προς την πυρηνική τεχνολογία μικρά πλεονεκτήματα θα μπορούσαν να προκύψουν για την Μόσχα με τα σημερινά δεδομένα. Παρά ταύτα αναγνωρίζει και είναι γεγονός ότι η επιρροή της χώρας του μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην προώθηση της περιφερειακής ασφάλειας στην περιοχή και αυτό, πίσω από την οικονομική ενίσχυση της Βόρειας Κορέας αποτελεί το έτερο ζητούμενο για τον Putin.
Θέτοντας ως στόχο την συμμετοχή της Βόρειας Κορέας σε ένα σύστημα συμμαχιών ικανό να περιορίσει την άμεση επιρροή των ΗΠΑ και παράλληλα να προάγει την σταθερότητα ο Ρώσος Πρόεδρος είναι αναγκασμένος να χρησιμοποιεί με επιδέξιο τρόπο άλλοτε το μαστίγιο και άλλοτε το καρότο προκειμένου να αποτρέψει κατά πρώτον τις εκδηλώσεις αναθεωρητισμού εκ μέρους της και αφ’ ετέρου να τις δώσει τα κατάλληλα κίνητρα για διεθνή συνεργασία. Στα πλαίσια επομένως της χρήσης «ήπιας ισχύος» τόσο η έμμεση τραπεζική χρηματοδότηση για την ενίσχυση της ρευστότητας όσο και οι άμεσες επενδύσεις των ρωσικών κεφαλαίων στέλνουν μήνυμα υπενθύμισης στο σοσιαλιστικό καθεστώς για την ανάγκη διατήρησης καλών σχέσεων με τους οικονομικούς της εταίρους και την ανάγκη συμμόρφωσης της με τις στρατηγικές επιδιώξεις αυτών.[8]

           Έτσι λοιπόν αν και για κάποιους σχολιαστές το κούρεμα του βορειοκορεάτικου χρέους αποτελεί ένδειξη θερμών διμερών σχέσεων μια λεπτομερής ανάλυση του ευρύτερου κάδρου των δυνάμεων της περιοχής και των μεταξύ τους σχέσεων και συμμαχιών προβάλλει μία στρατηγική αποτροπής της Βόρειας Κορέας από εκδηλώσεις αναθεωρητισμού που είναι δυνατόν να διαταράξουν την σταθερότητα της Ασιατικής Περιφέρειας αλλά και του όλου Διεθνούς Συστήματος στα ευρύτερα πλαίσια προσπάθειας για ανάσχεση της επιρροής των ΗΠΑ[9].

            Είναι η δομή και η παθογένεια της βορειοκορεάτικης οικονομίας που επιτρέπει τόσο στην Ρωσία όσο και στον κύριο οικονομικό εταίρο της Βόρειας Κορέας την Κίνα, να υιοθετούν την ακόλουθη τακτική. Παραμένει δε ταυτόχρονα εξαιρετικά δύσκολο να εντοπιστούν άλλα σημεία επαφής που να διαμορφώνουν τις σχέσεις της Βόρειας Κορέας με την Ρωσία όσο και με τις άλλες Περιφερειακές Δυνάμεις εκτός από τον οικονομικό τομέα καθώς αυτός για τους λόγους που εκτέθηκαν πιο πάνω αποτελεί το νευραλγικό σημείο άσκησης αποτρεπτικής ισχύος εκ μέρους τους ενάντια στην πυρηνική απειλή που προβάλλεται συστηματικά τα τελευταία χρόνια και συγκεκριμένα από το 2006 και μετά, οπότε και αποκαλύφθηκε το πυρηνικό πρόγραμμα του βορειοκορεάτικου καθεστώτος, προκειμένου να αποφευχθεί ένα πυρηνικό αδιέξοδο το οποίο θα προέκυπτε από την χρήση μέσων πυρηνικής αποτροπής[10].

            Έτσι τόσο η Ρωσία όσο βέβαια και η Κίνα δεν διστάζουν παράλληλα να υποστηρίζουν τις κυρώσεις που επιβάλλονται ενάντια στην Βόρεια Κορέα εκ μέρους της Διεθνούς Κοινότητας, κυρώσεις οι οποίες έχουν σαφώς δραματικές επιπτώσεις για το βορειοκορεάτικο ΑΕΠ και παρά αυτά δεν δείχνουν να περιορίζουν τις επεκτατικές διαθέσεις του Kim Jong-un νότια των συνόρων της επικράτειας του.     Όντας γνωστό πλέον ότι επιδιώκει για την χώρα του μια θέση μεταξύ των πυρηνικών Δυνάμεων αλλά και για τον αναθεωρητισμό της απέναντι στην Νότια Κορέα έχει αναπτύξει σημαντικά το (αρχικά) «κρυφό»  πυρηνικό του πρόγραμμα και έχει επιδοθεί τα τελευταία χρόνια στην πραγματοποίηση μιας σειράς πυρηνικών δοκιμών προκαλώντας οξύ προβληματισμό σχετικά με το εάν και κατά πόσον το πυρηνικό αυτό πρόγραμμα δεν εξυπηρετεί επιδιώξεις για μία μελλοντική μεταβολή του σημερινού status quo[11].

            Ακόμα δε κι αν πρόκειται για ένα εξόχως υποθετικό σενάριο η διενέργεια ανεξέλεγκτων πυρηνικών δοκιμών δημιουργεί διλήμματα ασφάλειας στην περιοχή κυρίως δε στην Νότια Κορέα η οποία προκειμένου να εξασφαλιστεί απέναντι σε ένα μελλοντικό κίνδυνο στρέφει διαρκώς το βλέμμα της προς τον παραδοσιακό και ταυτόχρονα πανίσχυρο σύμμαχο της από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι λόγοι για τους οποίους οι ΗΠΑ έχουν ζωηρό το ενδιαφέρον τους για την περιοχή ξεφεύγει από το αντικείμενο της παρούσας μελέτης, αυτό ωστόσο που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι ότι η ενεργός παρουσία των ΗΠΑ δημιουργεί με την σειρά της παραστάσεις απειλής για τις δύο έτερες Περιφερειακές Δυνάμεις την Ρωσία και την Κίνα. Το ζητούμενο επομένως τόσο για την Ρωσία όσο και για την Κίνα είναι να εξασφαλίσουν τις προϋποθέσεις εκείνες της Περιφερειακής σταθερότητας που θα καθιστούν τον ρόλο των ΗΠΑ αν μη τι άλλο μη αναγκαίο[12].

           Από τη πλευρά της η Βόρεια Κορέα προφανώς αντιλαμβάνεται ότι μία εμπλοκή των ΗΠΑ στην ΝΑ Ασία θα οδηγήσει στην συσπείρωση των δύο ιστορικά στρατηγικών της αντιπάλων, Κίνας και Ρωσίας, σε έναν αντιαμερικανικό συνασπισμό διαβλέποντας παράλληλα ότι σε περίπτωση κλιμακούμενης βίας στα πλαίσια των στρατηγικών επιλογών του συνασπισμού αυτού θα λάβει την απαιτούμενη γι΄ αυτήν υποστήριξη. Έτσι δείχνει να αγνοεί τις αντιδράσεις της Διεθνούς Κοινότητας καθώς και τις κυρώσεις που της έχουν επιβληθεί από το Συμβούλιο Ασφαλείας μόνιμα μέλη του οποίο με δικαίωμα ασκήσεως veto είναι και οι δύο δυνητικοί της Σύμμαχοι όπως αναφέρθηκε νωρίτερα.

              Σε συνάφεια με τα παραπάνω θα πρέπει να αναφερθεί ότι η τελευταία σε ένα σύνολο πέντε επιτυχών πυρηνικών δοκιμών εκτόξευσης βαλλιστικών πυραύλων έλαβε χώρα τα ξημερώματα της 9^ης Σεπτεμβρίου 2016 και πιθανότατα πυροδοτήθηκε από την απόφαση των κρατών της Νότιας Κορέας και της Ιαπωνίας να αναπτύξουν με την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών το πρόγραμμα αντιπυραυλικής προστασίας THAAD (Terminal High Altitude Area Defense ). Η Ιαπωνία δε επιθυμεί να περιέλθει αποκλειστικά σε εκείνη μετά την αγορά του η λειτουργία του προγράμματος[13]. Τα παραπάνω προκύπτουν από τις δηλώσεις του Kim Jong-un ότι πρόκειται για μία φυσική αντίδραση εκ μέρους του. Αντίδραση όχι περισσότερο φυσική από την ανάπτυξη της αντιπυραυλικής ασπίδας στην οποία οδήγησε η αμέσως προηγούμενη πυρηνική δοκιμή του Καθεστώτος Kim στις αρχές Ιανουαρίου του ίδιου έτους.

             Η πυρηνική δοκιμή της 9^ης Σεπτεμβρίου πυροδότησε την άμεση επέμβαση των Αμερικανών οι οποίοι δηλώνοντας ότι θα σταθούν ενεργά στο πλευρό των συμμάχων τους ξεκίνησαν ένα μπαράζ πτήσεων μεταξύ των συνόρων Βόρειας και Νότιας Κορέας με σύγχρονα βομβαρδιστικά υψηλής ακρίβειας στόχευσης τα οποία αν και φέρουν συμβατικές κεφαλές είναι σε θέση να προκαλέσουν σοβαρότατα πλήγματα στο αντίπαλο[14]. Όπως ήταν δε αναμενόμενο ακολούθησε μία περίοδος εντονότατου διπλωματικού διαλόγου στα πλαίσια των πολυμερών διαπραγματεύσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και αφορούσε το ύψος των κυρώσεων  που έπρεπε να επιβληθούν στην Βόρεια Κορέα[15].

           Παρά την δυσαρέσκεια τους για την άμεση εμπλοκή των ΗΠΑ στην διηκορεάτικη κρίση τόσο η Ρωσία όσο και η Κίνα προσήλθαν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων όχι ως υπερασπιστές του καθεστώτος Kim όπως με το Καθεστώς Assad[16] αλλά καταδικάζοντας απερίφραστα τις ενέργειες του. Το ύψος των κυρώσεων  έχει ως αντικειμενικό σκοπό να περιορίσει το Βορειοκορεατικό ΑΕΠ σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην είναι σε θέση να υποστηρίζει πολεμικές και αμυντικές δαπάνες[17]. Πιο συγκεκριμένα αφορούσε την επιβολή εμπάργκο στις εξαγωγές Άνθρακα και λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι στην Βόρεια Κορέα δεν λειτουργούν οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις η απώλεια αυτή των εσόδων είναι δυνατόν να οδηγήσει ακόμα και σε ανθρωπιστική κρίση. Στο σημείο αυτό διατυπώθηκαν κάποιες επιφυλάξεις εκ μέρους της Μόσχας προκειμένου τα μέτρα αυτά να μην έχουν σοβαρό αντίκτυπο στον πληθυσμό[18].

           Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι το κύριο βάρος στην επιβολή των κυρώσεων αναλαμβάνει η Κίνα η οποία αποτελεί και τον κύριο εμπορικό εταίρο της Βόρειας Κορέας απορροφώντας περίπου το 60% του εξαγώγιμου προϊόντος[19][20]. Πράγματι η Κίνα ψήφισε υπέρ του πακέτου κυρώσεων συμπαρασύροντας την Ρωσία στην εκδήλωση θετικής ψήφου[21][22]. Τέλη Νοεμβρίου με ομόφωνη απόφαση όλων των μελών του, το Συμβούλιο Ασφαλείας επέβαλε στην Βόρεια Κορέα ένα πακέτο κυρώσεων το  οποίο αναμένεται να περιορίσει κατά το 1/3 το ΑΕΠ της χώρας[23],[24]. Το ύψος των κυρώσεων αυτών είναι εξαιρετικά πιθανό να έχει σοβαρό αντίκτυπο στον πληθυσμό της χώρας εάν λάβουμε υπ’ όψιν τα χαρακτηριστικά και τις επιδιώξεις του Kim Jong-un[25]. Μένει ωστόσο να δούμε πώς θα αξιολογήσει την κατάσταση η Ρωσία και στη βάση αυτή εάν είναι διατεθειμένη να παράσχει εκ νέου έμμεση στήριξη στη σοσιαλιστική Οικονομία.

           Συμπερασματικά και αν λάβουμε υπόψιν μας ότι ήδη το κλίμα ανάμεσα στην Ρωσία και την Δύση είναι ψυχρό, φαίνεται μάλλον απίθανο να έρθει σε κατά μέτωπο αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ υπερασπιζόμενη μία χώρα το καθεστώς της οποίας αποτελεί αγκάθι για την ασφάλεια της περιοχής, την στιγμή μάλιστα που ο ισχυρότερος και χωρίς να βρίσκεται υπό καθεστώς Διεθνών Κυρώσεων εταίρος στην περιοχή δεν εκδηλώνει ανάλογες διαθέσεις. Καθίσταται επομένως υπερβολικός ο ισχυρισμός ότι πρόκειται για μια στενή συμμαχία μεταξύ των δύο κρατών. Πιθανότατα αν αντιληφθεί το Καθεστώς Kim ότι η ευθεία αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ δεν είναι στις προθέσεις των δύο ισχυρότερων και αυτό μάλλον φάνηκε κατά την διάρκεια του διπλωματικού διαλόγου να μεταβάλλει την στάση της απέναντι στον διεθνή περίγυρο[26].

---

[1] Russia writes off nearly $10 bln in North Korean debt, The Voice of Russia,5 May 2014, https://sputniknews.com/voiceofrussia/news/2014_05_05/Russia-writes-off-nearly-10-bln-in-North-Korean-debt-2661/

[2] Worley W., Russian border guards kill North Korean fisherman after opening fire on vessel in Sea of Japan, Independent, 15 Oct 2016, http://www.independent.co.uk/news/world/asia/russia-shoots-north-korea-fishing-vessel-boat-fisherman-killed-ship-sea-of-japan-fsb-a7363691.html

[3] Millar J., Tensions rise between Putin and Kim after shooting in Russian sea leaves North Korean dead., 17 Oct 2016, 17:50, http://www.express.co.uk/news/world/722144/russia-north-korea-fishermen-sea-of-japan-kim-jong-un-vladimir-putin

[4] Russian border patrol opens fire as North Korean fishing vessel crew resists search – FSB, RT Question More,  15 Oct, 2016 16:33, https://www.rt.com/news/362896-russian-border-patrol-north-korea

[5]Mcgrady M., North Korea and Russia go Head to Head, 15 Oct 2016, http://regated.com/2016/10/north-korea-russia-head-to-head/

[6] Zakharova L., Economic cooperation between Russia and North Korea: New goals and new approaches, Journal of Eurasian Studies vol 7(2) 151-161, July 2016, http://dx.doi.org/10.1016/j.euras.2016.04.003

[7] Golunov S., Does North Korea Have a Place in Russia’s “Turn to the East?”, PONARS Eurasia, May 2016, http://www.ponarseurasia.org/memo/does-north-korea-have-place-russias-turn-east

[8] Moltz C., DPRK Briefing Book : Russian Policy on the North Korean Nuclear Crisis, Nautilus Institute for Security and Sustainability, April 2003, http://nautilus.org/publications/books/dprkbb/russia/dprk-briefing-book-russian-policy-on-the-north-korean-nuclear-crisis/

[9] Fedorov G., Why Russia has no influence over North Korea, Russian Direct, 10 Sep. 2016, http://www.russia-direct.org/russian-media/why-russia-has-no-influence-over-north-korea

[10] Toloraya G., Russia's North Korea Conundrum, The latest sanctions harm Russian economic and strategic interests on the Korean Peninsula., The Diplomat, 17 March 2016, http://thediplomat.com/2016/03/russias-north-korea-conundrum/

[11] Mikheev V., Moscow warns North Korea: Don’t provoke the Bald Eagle, Russia Beyond the Headlines, 9 March 2016, http://rbth.com/international/troika/2016/03/09/moscow-warns-north-korea-dont-provoke-the-bald-eagle_574211

[12] Chad O'Carroll, Russia warns North Korea over threats of nuclear strike, The Guardian, 8 March 2016, 14.34, https://www.theguardian.com/world/2016/mar/08/russia-warns-north-korea-nuclear-strike

[13] Corr A., Asia Spirals Toward Military Conflict  As China, Russia and North Korea Ally Against THAAD, Forbes Foreign Affairs, 12 Aug 2016,09:46, http://www.forbes.com/sites/anderscorr/2016/08/12/asia-spirals-towards-military-conflict-as-china-and-north-korea-close-ranks-with-russia-over-thaad

[14] Arkin W. and Windrem R., U.S. Bombers Send China, Russia, North Korea a Message, NBC News, 14 Sep 2016, 4:58, http://www.nbcnews.com/news/north-korea/u-s-bombers-send-china-russia-north-korea-message-n647616

[15] North Korean nuclear tests spark global anger, ABC News, 10 Sep 2016, 4:12,  http://www.abc.net.au/news/2016-09-10/north-korea-condemed-for-nuclear-tests/7832810

[16] Muñoz G., The Stubborn Leading the Insane: Russia Warns North Korea, Townhall, 9 Sep 2016, 4:30, ttp://townhall.com/tipsheet/gabriellamu%C3%B1oz/2016/09/09/the-stubborn-leading-the-insane-russia-warns-north-korea-n2216085

[17] Sengupta S. and Perlez J., U.N. Stiffens Sanctions on North Korea, Trying to Slow Its Nuclear March, The NY Times, 30 Nov 2016,  http://www.nytimes.com/2016/11/30/world/asia/north-korea-un-sanctions.html?_r=0

[18] Nichols M., China, U.S. agree on new sanctions to punish North Korea for nuclear test, but Russia ‘trying to hold it up’, National Post, 24 Nov 2016, 09:12, http://news.nationalpost.com/news/world/china-u-s-agree-on-new-sanctions-to-punish-north-korea-for-nuclear-test-but-russia-trying-to-hold-it-up

[19]The Observatory of Economic Complexity, North Korea Atlas, http://atlas.media.mit.edu/en/profile/country/p

[20] Trading Economics, North Korea Exports, http://www.tradingeconomics.com/north-korea/exports

[21] Nichols M., U.S., China agree on North Korea U.N. sanctions, Russia has issues: diplomats, Reuters, 24 Nov. 2016, 03:46, http://www.reuters.com/article/us-northkorea-nuclear-un-idUSKBN13I1OY

[22] Reuters, North Korea sanctions: UN imposes new penalties on Pyongyang in response to nuclear missile tests., ABC News, 30 Nov 2016, 09:38, http://www.abc.net.au/news/2016-12-01/un-imposes-new-sanctions-on-north-korea/8081704

[23] UN Assoc. Press, UN tightens sanctions on North Korea after largest tests yet, The Guardian, 1 Dec 2016, 02:36, https://www.theguardian.com/world/2016/nov/30/un-north-korea-sanctions-nuclear-test

[24] Smith- Park L. and Roth R., Toughest UN sanctions yet to cost North Korea $800 million, CNN, 1 Dec 2016, 03:32, http://edition.cnn.com/2016/11/30/asia/un-north-korea-nuclear-sanctions .

[25] Reuters, U.N. Close to Sanctions Deal to Slash North Korea Export Earnings, Fortune, 26 Nov 2016, http://fortune.com/2016/11/26/north-korea-export-earnings/

[26] Chandran N., Why the US, China and Russia can't stop North Korea's missile threats, CNBC News, 24 Aug. 2016, 11:03, http://www.cnbc.com/2016/08/24/why-the-us-china-and-russia-cant-stop-north-koreas-missile-threats.html