Οι καταδίκες της
Ρωσίας για την Κριμαία:Η στάση της τελευταίας και η αποχώρηση από το Διεθνές
Ποινικό Δικαστήριο
της Χριστίνας Χαχαμίδη
Η
ίδρυση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ICC ή ΔΠΔ), το 2002 στη Χάγη σήμανε
την αρχή της απονομής δικαιοσύνης με την τιμωρία των προσώπων που είναι
υπεύθυνα για γενοκτονίες, εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας
και το έγκλημα της επίθεσης[1]. Το
γεγονός ότι για πρώτη φορά δόθηκε η ευκαιρία σε ένα μόνιμο δικαστικό όργανο να
διώκει ποινικά τους υπεύθυνους για τις συγκεκριμένες πράξεις, καταδεικνύει τη
σημασία που έχει η αρμοδιότητά του αυτή, αφενός για τη διεθνή δικαιοσύνη και
αφετέρου για την εξασφάλιση της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Παρόλο
που το ΔΠΔ έχει εξετάσει μέχρι στιγμής λίγες υποθέσεις, η πρακτική ορισμένων
κρατών να αποσύρουν την υπογραφή τους από το Καταστατικό[2] του και
άρα να παραιτούνται από μέλη του Δικαστηρίου, δεν θεωρείται μία τόσο εύλογη
απόφαση, καθώς έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ομαλή λειτουργία της απονομής
δικαιοσύνης σε διεθνές επίπεδο.
Η πιο πρόσφατη αποχώρηση είναι αυτή της Ρωσίας, η οποία τον περασμένο Νοέμβριο μετά από μία έκθεση του ΔΠΔ για την κατάσταση στην Ουκρανία, εξέφρασε την πρόθεση της για απόσυρση της υπογραφής της από το Καταστατικό της Ρώμης. Αν και η Ουκρανία[3] δεν αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος στο Καταστατικό, η κυβέρνηση της χώρας έδωσε ειδική δικαιοδοσία[4] στο Δικαστήριο για να επιβλέπει την υπόθεση. Η έκθεση[5], που εκδόθηκε στο πλαίσιο των διαδικασιών της προδικαστικής εξέτασης για το 2016, αναφέρεται στα γεγονότα που έλαβαν χώρα από το φθινόπωρο του 2013 και έπειτα, εξετάζοντας το ενδεχόμενο να συνιστούν εγκλήματα πολέμου. Στο κείμενο του Εισαγγελέα για το ζήτημα της Κριμαίας, γίνεται λόγος για υποκίνηση των εχθροπραξιών από τη Ρωσία που οδήγησε σε διεθνή ένοπλη σύρραξη μεταξύ Ρωσίας - Ουκρανίας, μέσω της προσπάθειας του ρωσικού στρατού να ασκήσει έλεγχο στην περιοχή, παρόλο που αρχικά για τον αποτελεσματικό έλεγχο της Κριμαίας δεν υπήρξαν ως επί το πλείστον περιστατικά ανταλλαγής πυρών. Όπως τονίζεται στην έκθεση, κατά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, την οποία η ουκρανική κυβέρνηση θεωρεί παράνομη και χωρίς διεθνή εποπτεία, η Ρωσική Ομοσπονδία προέβη σε πολλές παραβιάσεις δικαιωμάτων και διακρίσεις κυρίως απέναντι σε Τατάρους κατοίκους της Κριμαίας.
Σύμφωνα με το ΔΠΔ, είναι φανερό πως η Ρωσία έχει άμεση ανάμειξη στην ένοπλη σύγκρουση της Κριμαίας και πως βάσει της έκθεσης του Εισαγγελέα, έχει μεγάλο μέρος της ευθύνης για το βίαιο εκτοπισμό 19 χιλιάδων Τατάρων και άλλων μουσουλμανικών πληθυσμών από την Κριμαία στην ενδοχώρα, στην προσπάθεια της να επιβάλλει τους ρωσικούς νόμους στην περιοχή. Το γεγονός αυτό, πέραν του ότι έρχεται σε αντίθεση με τα όσα ορίζουν οι Συμβάσεις της Γενεύης (1948) για τις διεθνείς ένοπλες συρράξεις, συνιστά κατάφορη παραβίαση των δικαιωμάτων των ανθρώπων, για την οποία οι υπεύθυνοι οφείλουν να υποστούν τις συνέπειες.
Παρά τα όσα αναφέρονται στη συγκεκριμένη έκθεση, η ρωσική πλευρά υποστηρίζοντας ότι δεν έχει καμία ανάμειξη με τα γεγονότα που περιγράφονται, θεωρεί την προσάρτηση της Κριμαίας καθόλα νόμιμη, εφόσον είναι αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος που διεξήχθη το Μάρτιο του 2014. Ως επακόλουθο αυτών και μετά το πόρισμα του Δικαστηρίου που περιγράφει την προσάρτηση της χερσονήσου ως «κατοχή» από το ρωσικό στρατό, η Ρωσία ανακοίνωσε την επιθυμία της για παραίτηση[6] από μέλος του ΔΠΔ και δρομολόγησε τις διαδικασίες[7], αποτελώντας έτσι την τέταρτη[8] κατά σειρά χώρα που δηλώνει την αποχώρηση της από το Καταστατικό της Ρώμης. Σε ό,τι αφορά την απόφαση αυτή, μέσα από την ανακοίνωση του εκπροσώπου του Πρόεδρου Putin επισημαίνεται ότι το Δικαστήριο στα 14 χρόνια λειτουργίας του έχει εκδικάσει μόλις 4 υποθέσεις[9], δεν έχει ανταποκριθεί στις προσδοκίες της χώρας και δεν είναι ανεξάρτητο όργανο, ενώ είναι αναίτια δαπανηρό. Με αυτές τις δηλώσεις καταδεικνύεται η δυσαρέσκεια της χώρας απέναντι στον τρόπο λειτουργίας του οργάνου αυτού, ενώ παράλληλα είναι φανερή και η πρόθεση της για μη αποδοχή των πορισμάτων του Δικαστηρίου, εφόσον πρόκειται για μία χώρα που βασίζεται στη ρεαλιστική πολιτική και έχει σαφείς στρατηγικούς στόχους, μη επιτρέποντας την όποια αμφισβήτηση των κινήσεων της.
Η αποχώρηση της Ρωσίας από το ΔΠΔ, όμως, δεν σημαίνει την παύση της εξέτασης του ζητήματος της Κριμαίας. Οι υποθέσεις στις οποίες εμπλέκεται ένα κράτος, παρά την παραίτηση του από το Καταστατικό, δεν παύουν να υφίστανται και εξετάζονται έως την τελική τους εκδίκαση. Κάτι τέτοιο, δεν αποκλείει την ύπαρξη κυρώσεων μελλοντικά για τη Ρωσία, καθώς η υπόθεση αναμένεται να εκδικαστεί μετά την πάροδο πολλών ετών. Ωστόσο, δεν μπορεί να ισχύσει το ίδιο σε ό,τι αφορά στα εγκλήματα που έχουν διαπραχθεί ή διαπράττονται ακόμη στη Συρία, στα οποία η Ρωσία εμπλέκεται. Αυτό, οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών δεν έχει παραπέμψει το ζήτημα προς εξέταση στο ΔΠΔ, παρόλο που η ένοπλη σύρραξη μαίνεται εδώ και περίπου 6 χρόνια. Η έντονη παρουσία της Ρωσίας στη Συρία[10] κυρίως μέσω των βομβαρδισμών, είναι μείζονος σημασίας για την ενδεχόμενη εξέταση της υπόθεσης από το Δικαστήριο και η ποινική εκδίωξη των υπαιτίων θα ήταν βέβαιη, στην περίπτωση που τα στοιχεία για διάπραξη εγκλημάτων πολέμου και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, αφορούσαν και τη Ρωσία. Συνεπώς, η απόφαση αυτή από το Ρώσο ηγέτη, ίσως οδηγήσει σε αποφυγή πιθανών συνεπειών, αφού ο ίδιος φρόντισε να «θωρακιστεί» από τις αποφάσεις της διεθνούς δικαιοσύνης, αποχωρώντας από το μοναδικό μόνιμο όργανο που είναι αρμόδιο για την προστασία των δικαιωμάτων όλων των πολιτών από τόσο ειδεχθή εγκλήματα.
Εν κατακλείδι, οι αρμοδιότητες του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου είναι τέτοιες, προκειμένου να προασπίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, εξασφαλίζοντας την τιμωρία των υπαιτίων για την καταπάτηση τους. Τα κράτη, ως οι σημαντικότεροι δρώντες του διεθνούς συστήματος, οφείλουν να σέβονται τη διεθνή δικαιοσύνη και να την προωθούν μέσα από τη συμμετοχή τους στα αρμόδια όργανά της, όπως είναι και το Δικαστήριο στη Χάγη. Όμως, αυτό δεν είναι εφικτό, εάν οι χώρες με την μεγαλύτερη σφαίρα επιρροής που είναι υπεύθυνες για πολλές καταπατήσεις δικαιωμάτων, όπως είναι η Ρωσία[11], απέχουν από αυτό. Γι’ αυτό το λόγο, η διεθνής κοινότητα οφείλει να βρει μηχανισμούς που δεν θα επιτρέπουν την αποφυγή των συνεπειών των υπαιτίων, αλλά θα εξασφαλίζουν την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών όλων των κοινωνιών, ακόμα και σε εμπόλεμες καταστάσεις.
Η πιο πρόσφατη αποχώρηση είναι αυτή της Ρωσίας, η οποία τον περασμένο Νοέμβριο μετά από μία έκθεση του ΔΠΔ για την κατάσταση στην Ουκρανία, εξέφρασε την πρόθεση της για απόσυρση της υπογραφής της από το Καταστατικό της Ρώμης. Αν και η Ουκρανία[3] δεν αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος στο Καταστατικό, η κυβέρνηση της χώρας έδωσε ειδική δικαιοδοσία[4] στο Δικαστήριο για να επιβλέπει την υπόθεση. Η έκθεση[5], που εκδόθηκε στο πλαίσιο των διαδικασιών της προδικαστικής εξέτασης για το 2016, αναφέρεται στα γεγονότα που έλαβαν χώρα από το φθινόπωρο του 2013 και έπειτα, εξετάζοντας το ενδεχόμενο να συνιστούν εγκλήματα πολέμου. Στο κείμενο του Εισαγγελέα για το ζήτημα της Κριμαίας, γίνεται λόγος για υποκίνηση των εχθροπραξιών από τη Ρωσία που οδήγησε σε διεθνή ένοπλη σύρραξη μεταξύ Ρωσίας - Ουκρανίας, μέσω της προσπάθειας του ρωσικού στρατού να ασκήσει έλεγχο στην περιοχή, παρόλο που αρχικά για τον αποτελεσματικό έλεγχο της Κριμαίας δεν υπήρξαν ως επί το πλείστον περιστατικά ανταλλαγής πυρών. Όπως τονίζεται στην έκθεση, κατά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, την οποία η ουκρανική κυβέρνηση θεωρεί παράνομη και χωρίς διεθνή εποπτεία, η Ρωσική Ομοσπονδία προέβη σε πολλές παραβιάσεις δικαιωμάτων και διακρίσεις κυρίως απέναντι σε Τατάρους κατοίκους της Κριμαίας.
Σύμφωνα με το ΔΠΔ, είναι φανερό πως η Ρωσία έχει άμεση ανάμειξη στην ένοπλη σύγκρουση της Κριμαίας και πως βάσει της έκθεσης του Εισαγγελέα, έχει μεγάλο μέρος της ευθύνης για το βίαιο εκτοπισμό 19 χιλιάδων Τατάρων και άλλων μουσουλμανικών πληθυσμών από την Κριμαία στην ενδοχώρα, στην προσπάθεια της να επιβάλλει τους ρωσικούς νόμους στην περιοχή. Το γεγονός αυτό, πέραν του ότι έρχεται σε αντίθεση με τα όσα ορίζουν οι Συμβάσεις της Γενεύης (1948) για τις διεθνείς ένοπλες συρράξεις, συνιστά κατάφορη παραβίαση των δικαιωμάτων των ανθρώπων, για την οποία οι υπεύθυνοι οφείλουν να υποστούν τις συνέπειες.
Παρά τα όσα αναφέρονται στη συγκεκριμένη έκθεση, η ρωσική πλευρά υποστηρίζοντας ότι δεν έχει καμία ανάμειξη με τα γεγονότα που περιγράφονται, θεωρεί την προσάρτηση της Κριμαίας καθόλα νόμιμη, εφόσον είναι αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος που διεξήχθη το Μάρτιο του 2014. Ως επακόλουθο αυτών και μετά το πόρισμα του Δικαστηρίου που περιγράφει την προσάρτηση της χερσονήσου ως «κατοχή» από το ρωσικό στρατό, η Ρωσία ανακοίνωσε την επιθυμία της για παραίτηση[6] από μέλος του ΔΠΔ και δρομολόγησε τις διαδικασίες[7], αποτελώντας έτσι την τέταρτη[8] κατά σειρά χώρα που δηλώνει την αποχώρηση της από το Καταστατικό της Ρώμης. Σε ό,τι αφορά την απόφαση αυτή, μέσα από την ανακοίνωση του εκπροσώπου του Πρόεδρου Putin επισημαίνεται ότι το Δικαστήριο στα 14 χρόνια λειτουργίας του έχει εκδικάσει μόλις 4 υποθέσεις[9], δεν έχει ανταποκριθεί στις προσδοκίες της χώρας και δεν είναι ανεξάρτητο όργανο, ενώ είναι αναίτια δαπανηρό. Με αυτές τις δηλώσεις καταδεικνύεται η δυσαρέσκεια της χώρας απέναντι στον τρόπο λειτουργίας του οργάνου αυτού, ενώ παράλληλα είναι φανερή και η πρόθεση της για μη αποδοχή των πορισμάτων του Δικαστηρίου, εφόσον πρόκειται για μία χώρα που βασίζεται στη ρεαλιστική πολιτική και έχει σαφείς στρατηγικούς στόχους, μη επιτρέποντας την όποια αμφισβήτηση των κινήσεων της.
Η αποχώρηση της Ρωσίας από το ΔΠΔ, όμως, δεν σημαίνει την παύση της εξέτασης του ζητήματος της Κριμαίας. Οι υποθέσεις στις οποίες εμπλέκεται ένα κράτος, παρά την παραίτηση του από το Καταστατικό, δεν παύουν να υφίστανται και εξετάζονται έως την τελική τους εκδίκαση. Κάτι τέτοιο, δεν αποκλείει την ύπαρξη κυρώσεων μελλοντικά για τη Ρωσία, καθώς η υπόθεση αναμένεται να εκδικαστεί μετά την πάροδο πολλών ετών. Ωστόσο, δεν μπορεί να ισχύσει το ίδιο σε ό,τι αφορά στα εγκλήματα που έχουν διαπραχθεί ή διαπράττονται ακόμη στη Συρία, στα οποία η Ρωσία εμπλέκεται. Αυτό, οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών δεν έχει παραπέμψει το ζήτημα προς εξέταση στο ΔΠΔ, παρόλο που η ένοπλη σύρραξη μαίνεται εδώ και περίπου 6 χρόνια. Η έντονη παρουσία της Ρωσίας στη Συρία[10] κυρίως μέσω των βομβαρδισμών, είναι μείζονος σημασίας για την ενδεχόμενη εξέταση της υπόθεσης από το Δικαστήριο και η ποινική εκδίωξη των υπαιτίων θα ήταν βέβαιη, στην περίπτωση που τα στοιχεία για διάπραξη εγκλημάτων πολέμου και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, αφορούσαν και τη Ρωσία. Συνεπώς, η απόφαση αυτή από το Ρώσο ηγέτη, ίσως οδηγήσει σε αποφυγή πιθανών συνεπειών, αφού ο ίδιος φρόντισε να «θωρακιστεί» από τις αποφάσεις της διεθνούς δικαιοσύνης, αποχωρώντας από το μοναδικό μόνιμο όργανο που είναι αρμόδιο για την προστασία των δικαιωμάτων όλων των πολιτών από τόσο ειδεχθή εγκλήματα.
Εν κατακλείδι, οι αρμοδιότητες του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου είναι τέτοιες, προκειμένου να προασπίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, εξασφαλίζοντας την τιμωρία των υπαιτίων για την καταπάτηση τους. Τα κράτη, ως οι σημαντικότεροι δρώντες του διεθνούς συστήματος, οφείλουν να σέβονται τη διεθνή δικαιοσύνη και να την προωθούν μέσα από τη συμμετοχή τους στα αρμόδια όργανά της, όπως είναι και το Δικαστήριο στη Χάγη. Όμως, αυτό δεν είναι εφικτό, εάν οι χώρες με την μεγαλύτερη σφαίρα επιρροής που είναι υπεύθυνες για πολλές καταπατήσεις δικαιωμάτων, όπως είναι η Ρωσία[11], απέχουν από αυτό. Γι’ αυτό το λόγο, η διεθνής κοινότητα οφείλει να βρει μηχανισμούς που δεν θα επιτρέπουν την αποφυγή των συνεπειών των υπαιτίων, αλλά θα εξασφαλίζουν την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών όλων των κοινωνιών, ακόμα και σε εμπόλεμες καταστάσεις.
[1] Το έγκλημα της επίθεσης θα μπορεί
να διώκεται ποινικά από το ΔΠΔ από το 2017 και μετά, καθώς προστέθηκε το 2010
στην αναθεώρηση του Καταστατικού της Ρώμης, στο Δικαστήριο για την Καμπάλα.
[2] Το Καταστατικό της Ρώμης, που
αποτελεί το καταστατικό ίδρυσης του ΔΠΔ, υπογράφηκε από τα κράτη μέλη και
τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιουλίου το 2002. Το Καταστατικό της Ρώμης,
διαθέσιμο: https://www.icc-cpi.int/nr/rdonlyres/ea9aeff7-5752-4f84-be94-0a655eb30e16/0/rome_statute_english.pdf
, {Ημ/νία
πρόσβασης: 27/12/1}.
[3]
Τα συμβαλλόμενα μέρη στο
Καταστατικό της Ρώμης, διαθέσιμο υλικό: https://asp.icc-cpi.int/en_menus/asp/states%20parties/pages/the%20states%20parties%20to%20the%20rome%20statute.aspx {Ημ/νία πρόσβασης: 27/12/16}.
[4] Η Ουκρανία έδωσε ειδική
δικαιοδοσία στο ΔΠΔ, αρχικά τον Απρίλιο του 2014 και μετέπειτα το Σεπτέμβριο
του 2015. Διαθέσιμο υλικό: https://www.icc-cpi.int/iccdocs/otp/161114-otp-rep-PE_ENG.pdf (σελ. 33, παρ. 150). {Ημ/νία
πρόσβασης: 28/12/16}.
[5] Ολόκληρη η έκθεση του
Δικαστηρίου, διαθέσιμη: https://www.icc-cpi.int/iccdocs/otp/161114-otp-rep-PE_ENG.pdf{[Ημ/νία πρόσβασης: 27/12/16}.
[6] M. Seddon, Financial Times, “Russia withdraws from International
Criminal Court”, (November, 2016), διαθέσιμο υλικό: https://www.ft.com/content/994dd700-ac07-11e6-ba7d-76378e4fef24
{Ημ/νία πρόσβασης: 27/12/16}.
[7]
Για τη
διαδικασία αποχώρησης από το ΔΠΔ, διαθέσιμο υλικό: https://justicehub.org/article/how-leave-icc {Ημ/νία πρόσβασης: 27/12/16}.
[8] Τους τελευταίους μήνες έχουν
ζητήσει να αποχωρίσουν επίσης η Νότια Αφρική, το Μπουρούντι και η Γκάμπια,
καθώς υποστηρίζουν ότι το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο ενεργεί μεροληπτικά κατά
των Αφρικανικών χωρών, εστιάζοντας σε υποθέσεις που αφορούν τις αφρικανικές
χώρες ως επί το πλείστον και «δικάζοντας» τα αφρικανικά έθνη. Υλικό διαθέσιμο: http://www.aljazeera.com/news/2016/11/russia-pulls-international-criminal-court-161116132007359.html
{Ημ/νία
πρόσβασης: 27/12/16}.
[9] Το ΔΠΔ έχει εκδικάσει τις
υποθέσεις της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας, του Σουδάν (Darfur), της Β. Ουγκάντα και του
Κονγκό.
[10] L. Dearden, Independent, “Russia to withdraw from International
Criminal Court amid calls for Syria air strikes investigation”,( November,
2016), διαθέσιμο στον
δικτυακό τόπο: http://www.independent.co.uk/news/world/europe/russia-international-criminal-court-icc-leaves-pulls-out-withdraws-putin-assad-syria-war-aleppo-a7420676.html {Ημ/νία πρόσβασης: 28/12/16}.
[11] Οι ΗΠΑ επιπροσθέτως, δεν είναι
μέλη του ΔΠΔ, αφού ενώ υπέγραψαν το Καταστατικό του επί της Προεδρίας Clinton, λίγο αργότερα, η Προεδρία Bush απέσυρε την υπογραφή και
αποχώρησε.
