της Μάρως Μπαφαλούκου
Τα
τελευταία χρόνια η εικόνα που καλλιεργείται εκ μέρους του Προέδρου Nursultan
Nazarbaev για το Καζακστάν είναι μιας χώρας με ευημερία, πολυμορφία και ειρήνη.
Ωστόσο, εστιάζοντας πιο προσεκτικά η πραγματικότητα διαφέρει στο εσωτερικό της
χώρας. Για πολλά χρόνια, η προσέγγιση του Προέδρου «πρώτα η οικονομία, αργότερα οι πολιτικές μεταρρυθμίσεις» υποβάθμιζε
την αντεστραμμένη εικόνα[1]. Στο
Καζακστάν δεν υπάρχουν ελεύθερες εκλογές επιτρέπονται λίγες ανοιχτές ομιλίες,
και η κυβέρνηση καταστέλλει σημαντικά τα ανθρώπινα δικαιώματα[2]. Η
οικονομία ωστόσο, σήμερα βρίσκεται σε ύφεση με αποτέλεσμα μεταξύ άλλων, να
παρακωλύεται ακόμη περισσότερο η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η
κατακόρυφη πτώση της τιμής του πετρελαίου έχει προκαλέσει το κλείσιμο πολλών
επιχειρήσεων, με σοβαρό αντίκτυπο στην εργασία. Η οικονομία αναμένεται να
αναπτυχθεί κατά μόνο 0,5% το 2016, το χαμηλότερο ποσοστό από το 1998, κάτι που
προκαλεί μεγάλες δυσκολίες στους πολίτες. Συνεπώς παρατηρείται πως το Καζακστάν
κινείται προς τα πίσω και τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου
υποφέρουν. Η πρόσφατη έκθεση που δημοσίευσε το Παρατηρητήριο των Ανθρωπίνων
Δικαιωμάτων (Human
Rights
Watch)
με τίτλο «Δεν είμαστε ο εχθρός:
Παραβιάσεις των δικαιωμάτων των εργαζομένων στο Καζακστάν[3]» θίγει το
γεγονός ότι τα εργασιακά δικαιώματα δεν ακολουθούν τις διεθνείς εγγυήσεις, με
αποτέλεσμα να παραβιάζεται το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι, της συλλογικής
διαπραγμάτευσης[4] και της
απεργίας.
Πιο αναλυτικά, η Κυβέρνηση του Καζακστάν έχει από καιρό
περιορίσει τα εργασιακά δικαιώματα, ωστόσο οι πρόσφατες εξελίξεις και
μεταρρυθμίσεις μαρτυρούν πως ο κλοιός είναι ακόμη πιο ασφυκτικός για τους
εργαζόμενους οι οποίοι προσεγγίζουν τα 8,9 εκατομμύρια. Από το Μάιο έως τον
Δεκέμβριο του 2011 χιλιάδες εργαζόμενοι που απασχολούνται στον τομέα του
πετρελαίου και του φυσικού αερίου του Καζακστάν συμμετείχαν σε απεργίες ενάντια
σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα του πετρελαίου στο Δυτικό
Καζακστάν[5]. Στις 16
Δεκεμβρίου 2011 βίαιες συγκρούσεις ξέσπασαν στην κεντρική πλατεία της
Zhanaozen, μια εκ των οποίων διήρκησε επί μήνες, και είχε ως αποτέλεσμα οι
δυνάμεις καταστολής να ανοίξουν πυρ εναντίον των εργαζομένων σκοτώνοντας
τουλάχιστον 12 άτομα. Στην προσπάθεια της η Κυβέρνηση να δώσει ένα τέλος στις
απεργίες και στην έκρυθμη κατάσταση εξήγγειλε μεταρρυθμίσεις. Τον Ιούλιο του
2012, ο πρόεδρος του Καζακστάν έκανε έκκληση για βελτίωση των κανονισμών που ρυθμίζουν τις σχέσεις
εργοδότη-εργαζομένου. Μετά από οδηγία του, η κυβέρνηση ενέκρινε τον Ιούνιο του
2014 ένα νέο νόμο που να επιτρέπει τον συνδικαλισμό και ένα νέο κώδικα εργασίας
το Νοέμβριο του 2015. Ωστόσο, αυτό που αξίζει να σημειωθεί είναι πως οι
συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις στερούνται βασικών εγγυήσεων και συστάσεων των
συνδικάτων και της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (International Labour
Organization). Κανένα από τα νομοθετήματα δεν συνάδει πλήρως με τα διεθνή
πρότυπα για τα δικαιώματα των εργαζομένων, το οποίο επικυρώθηκε από τη σκληρή
κριτική που δημοσιοποίησε το 2015 και το 2016, η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας για
τους αδικαιολόγητους περιορισμούς στη νομοθεσία των συνδικαλιστικών οργανώσεων
του Καζακστάν.
Ένα
ακόμη ζήτημα που θίγεται στη σχετική έκθεση είναι άρνηση που επιδεικνύει η
Κυβέρνηση έναντι στους ακτιβιστές. Υπάρχουν πολλές αναφορές που επιβεβαιώνουν αυτή
την επιθετικότητα, γεγονός που δυσχεραίνει περαιτέρω την οποιαδήποτε διεκδίκηση
για διεύρυνση της προστασίας των εργαζομένων. Ο καταπιεστικός έλεγχος επί της
κοινωνίας και η καταστολή των διαφωνούντων εντείνονται, συνεπώς, λαμβάνουν χώρα
διώξεις των ακτιβιστών περιλαμβανομένων των υποστηρικτών των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων, των υπερασπιστών του περιβάλλοντος και της εργασίας, των
ακτιβιστών υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών. Πρόσφατα τον Νοέμβριο του 2016, δύο
ακτιβιστές, ο Maks Bokaev και ο Talgat Ayan[6],
ύστερα από την διεξαγωγή μιας δίκης, με ποικίλες διαδικαστικές παραβάσεις
καταδικάστηκαν σε πενταετή φυλάκιση, για την άσκηση του δικαιώματός τους για
ειρηνική διαμαρτυρία[7]. Η
αποτυχία τόσο της Κυβέρνησης, όσο και των εταιρειών να διασφαλίσει ότι η δράση
συνδικαλιστικού ακτιβισμού δεν θα επιφέρει αντίποινα στους εργαζόμενους
αντίκειται στα διεθνή πρότυπα, παραβιάζει τις συνταγματικές αρχές της χώρας,
και στερεί στους εργαζομένους τη δυνατότητα να διεκδικήσουν τα συμφερόντων τους
σε αυτή την ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο οικονομικής ύφεσης.
Συμπερασματικά, οι στόχοι που έχει
θέσει ο Πρόεδρος του Καζακστάν να προωθήσει την ευημερία της χώρας ούτως ώστε
μέχρι το 2050 να έχει γίνει μια από τις 30 πιο ανεπτυγμένες οικονομίες φαίνεται
πρώτον να έχουν συναντήσει τροχοπέδη ένεκα της οικονομικής αστάθειας και
δεύτερον να έχουν απομακρύνει τη χώρα από τον αξιακό προσανατολισμό. Το γεγονός πως το Καζακστάν
πέτυχε μια διετή θητεία[8] στο
Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, αρχίζοντας από τον Ιανουάριο του 2017
χαρακτηρίσθηκε θετικά ως ένα επίτευγμα το οποίο θα προσέφερε στην εξέλιξη της
χώρας να προβληθεί στη Διεθνή Κοινότητα. Μια «νίκη» όμως η οποία συγκρούεται με
τις μετέωρες, ανολοκλήρωτες πολιτικές μεταρρυθμίσεις. Ο ρόλος του Καζακστάν στο
Συμβούλιο Ασφαλείας εγείρει ερωτήματα, καθώς δεν συνάδει με την απουσία
προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και συγκεκριμένα με τις παραβιάσεις των
εργασιακών δικαιωμάτων που συμβαίνουν στο εσωτερικό της χώρας. Επιτάσσεται η εκπλήρωση της υποχρέωσης να
τηρήσει τις δεσμεύσεις των διεθνών συνθηκών, συγκεκριμένα της Διεθνής Σύμβασης
Εργασίας (ILO)
για τα ανθρώπινα δικαιώματα τις οποίες έχει υπογράψει οικειοθελώς και παράλληλα
να προωθήσει ένα καλύτερο περιβάλλον που θα επιτρέπει τον συνδικαλιστικό
ακτιβισμό. Οι οικονομικοί εταίροι του Καζακστάν, ήτοι η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι
Ηνωμένες Πολιτείες, πρέπει να πιέσουν την κυβέρνηση να λάβει άμεσα μέτρα για
την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων εργασίας, για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας
και για το σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και στο κανόνα Δικαίου. Θα πρέπει
να τονιστεί ότι η διασφάλιση των διεθνών προτύπων για τα εργασιακά δικαιώματα,
ιδίως το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι,
θα πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της προσέγγισης του Καζακστάν καθώς
φιλοδοξεί να διαδραματίσει έναν πιο σημαντικό ρόλο σε παγκόσμιο επίπεδο[9].
[1]
Foreign Affairs, Hugh Williamson, “Kazakhstan’s
Human Rights Crackdown. Astana Is Moving Backwards”. Διαθέσιμο στον δικτυακό
τόπο: https://www.foreignaffairs.com/articles/asia/2016-12-21/kazakhstan-s-human-rights-crackdown {Ημερομηνία Πρόσβασης:
26/12/2016}.
[2]
Human Rights Watch, Hugh Williamson “Kazakhstan’s
Human Rights Crackdown”. Διαθέσιμο
στον δικτυακό τόπο: https://www.hrw.org/europe/central-asia/kazakhstan {Ημερομηνία
Πρόσβασης: 22/12/2016}.
[3]
Human Rights Watch, Hugh Williamson , “We
Are Not the Enemy -Violations of Workers’ Rights in Kazakhstan”. Διαθέσιμο στον
δικτυακό τόπο: https://www.hrw.org/report/2016/11/23/we-are-not-enemy/violations-workers-rights-kazakhstan {Ημερομηνία Πρόσβασης: 22/12/2016}.
[4] Τα σχετικά δικαιώματα εγγυώνται στη Διεθνή Διακήρυξη για τα Δικαιώματα και τις Αρχές για την προστασία της εργασίας
“Declaration on Fundamental Principles and Rights at Work” (ILO Declaration):
ILO Convention 87 concerning Freedom of Association and Protection of the Right
to Organise and ILO Convention 98 concerning the Right to Organise and
Collective Bargaining. Κάθε
μέλος της Διεθνής Οργάνωσης Εργασίας (ILO) έχει υποχρέωση να σέβεται και
να τηρεί τους όρους.
[6] Τον
Απρίλιο, οι δύο άνδρες χρησιμοποίησαν το Facebook για να καλέσουν για
μια ειρηνική διαμαρτυρία στην πόλη κατά των προτάσεων του Nazarbaev για την
μεταρρύθμιση της γης. Ζήτησαν άδεια για να διεξαγάγουν την διαδήλωση, κάτι που
απορρίφθηκε, αλλά εκατοντάδες άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους. Η αστυνομία
διέλυσε επιθετικά τις προσπάθειες διεξαγωγής διαδηλώσεων σε άλλες πόλεις τον
Μάιο, έχοντας εκ των προτέρων συλλάβει πάνω από δύο δωδεκάδες ακτιβιστές,
συμπεριλαμβανομένων των Bokaev
και Ayan.
[7]
Human Rights Watch, “Kazakhstan: 2
Activists Sentenced to 5 Years”. Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο: https://www.hrw.org/news/2016/11/28/kazakhstan-2-activists-sentenced-5-years
{Ημερομηνία Πρόσβασης:
22/12/2016}.
[8]
Human Rights Watch, “UN Security Council:
Both Asian Candidates Poor on Rights”. Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο: https://www.hrw.org/news/2016/06/27/un-security-council-both-asian-candidates-poor-rights {Ημερομηνία
πρόσβασης:22/12/2016}.
[9]
Human Rights Watch, Hugh Williamson , “We
Are Not the Enemy -Violations of Workers’ Rights in Kazakhstan”. Διαθέσιμο στον
δικτυακό τόπο: https://www.hrw.org/report/2016/11/23/we-are-not-enemy/violations-workers-rights-kazakhstan {Ημερομηνία Πρόσβασης: 22/12/2016}.
