Η διαμόρφωση των σχέσεων Ρωσίας – Ουζμπεκιστάν υπό τον νέο πρόεδρο Σαβκάτ Μιρζιόγεφ

της Μουχαμέτσινα Αλιά

               

             Το Ουζμπεκιστάν είναι ένα νεοσύστατο ανεξάρτητο κράτος της κεντρικής Ασίας. Μετά την Οκτωβριανή επανάσταση του 1917, ιδρύθηκε το 1924 η Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Ουζμπεκιστάν, η οποία παρέμεινε τμήμα της ΕΣΣΔ ως τις 29 Αυγούστου του 1991, οπότε το Ουζμπεκιστάν διακήρυξε την ανεξαρτησία του, που αναγνωρίστηκε και από τη Ρωσία τον Δεκέμβριο του 1991, μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Στα τέλη του 1991, το Ουζμπεκιστάν έγινε μέλος της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών[1]. Συνορεύει στα βόρεια και βορειοδυτικά με το Καζακστάν, νοτιοδυτικά και νότια με το Τουρκμενιστάν, νότια με το Αφγανιστάν και ανατολικά - νοτιοανατολικά με το Τατζικιστάν και την Κιργισία[2].

Μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ, η οικονομία του Ουζμπεκιστάν αποδιοργανώθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά. Η κυβέρνηση της χώρας αν και επιχείρησε προοδευτικές μεταρρυθμίσεις για την αντικατάσταση των δομών της κεντρικά ελεγχόμενης αγοράς του σοβιετικού προτύπου με εκείνες της ελεύθερης οικονομίας της αγοράς, δεν κατάφερε να την αναμορφώσει.  Ως αποτέλεσμα, η οικονομία του Ουζμπεκιστάν να παραμένει σε μεγάλο βαθμό κρατικά ελεγχόμενη. Τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες αποτελούν η γεωργία και η κτηνοτροφία, ενώ παράλληλα η χώρα είναι από τις μεγαλύτερες βαμβακοπαραγωγές χώρες παγκοσμίως. Ο πρωτογενής τομέας απασχολεί το 44% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού και συμβάλλει κατά 33% περίπου στο σχηματισμό του ΑΕΠ της χώρας, ενώ ο δευτερογενής τομέας απασχολεί περίπου το 20% των εργαζομένων της χώρας και παράγει γύρω στο 24% του ΑΕΠ. Παρ’ όλο που το Ουζμπεκιστάν διαθέτει σημαντικά κοιτάσματα πετρελαίου, φυσικού αερίου, γαιάνθρακα, κτλ., η παραγωγή πετρελαίου, ωστόσο, δεν καλύπτει τις εγχώριες ανάγκες. Ο τριτογενής τομέας του Ουζμπεκιστάν βρίσκεται σε στάδιο ανασυγκρότησης. Απασχολεί περίπου το 36% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας και παράγει γύρω στο 43% του ΑΕΠ[3].

Τον Δεκέμβριο του 1991 εκλέχτηκε πρόεδρος της Δημοκρατίας του Ουζμπεκιστάν ο Ισλάμ Καρίμοφ, πρώην γενικός γραμματέας του Ουζμπεκικού Κομουνιστικού Κόμματος, με ποσοστό 86%. Το 1992 η Δημοκρατία του Ουζμπεκιστάν έγινε μέλος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και το 1994 μέλος του νατοϊκού προγράμματος «Συνεργασία για την Ειρήνη» και της οικονομικής κοινότητας της Κεντρικής Ασίας, η οποία περιλαμβάνει ακόμα το Καζακστάν, την Κιργισία και το Τατζικιστάν. Το 1995 αποφασίστηκε με δημοψήφισμα η επέκταση της θητείας του προέδρου Καρίμοφ ως το 2000. Ο ίδιος επανεκλέχθηκε πρόεδρος της χώρας στις εκλογές που διεξήχθησαν στις 23 Δεκεμβρίου 2007 και το 2014 και παρέμεινε στην εξουσία μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2016[4].  Ο Ισλάμ Καρίμοφ, ο ηγέτης του Ουζμπεκιστάν επί ένα τέταρτο του αιώνα, απεβίωσε στις 2 Σεπτεμβρίου σε ηλικία 78 ετών, έπειτα από αιμορραγικό εγκεφαλικό επεισόδιο που υπέστη. Οι σχέσεις της κυβέρνησης του Καρίμοφ με τη Δύση είχαν επιδεινωθεί ραγδαία μετά την αιματηρή καταστολή μιας εξέγερσης στην ανατολική πόλη Αντιτζάν το 2005, όταν είχαν χάσει τη ζωή τους εκατοντάδες διαδηλωτές. Όμως οι σχέσεις του Ουζμπεκιστάν με τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση αναθερμάνθηκαν όταν η χώρα έγινε σημαντική δίοδος για τις ΝΑΤΟϊκές δυνάμεις στο γειτονικό Αφγανιστάν. Το ΝΑΤΟ μάλιστα ίδρυσε ένα γραφείο για την Κεντρική Ασία στην πρωτεύουσα του Ουζμπεκιστάν, την Τασκένδη[5].

Οι εκλογές που οργανώθηκαν τρεις μήνες μετά την κηδεία του Ισλάμ Καρίμοφ, ανέδειξαν τον νέο πρόεδρο Σαβκάτ Μιρζιόγεφ που κέρδισε με το 88,6% των ψήφων τις προεδρικές εκλογές που διεξήχθησαν την Κυριακή 4 Δεκεμβρίου 2016. Η συμμετοχή έφθασε το 89% σ' αυτή την ψηφοφορία, η οποία έφερε αντιμέτωπους τον Μιρζιόγεφ με τρεις λίγο γνωστούς υποψηφίους. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν συνεχάρη «θερμά» τον νέο πρόεδρο λίγο μετά την ανακοίνωση της νίκης του, προσκαλώντας τον επίσης να μεταβεί στη Ρωσία για επίσημη επίσκεψη, σύμφωνα με ανακοίνωση του Κρεμλίνου[6]. Σύμμαχος από παλιά του Ισλάμ Καρίμοφ, ο Σαβκάτ Μιρζιόγεφ διετέλεσε πρωθυπουργός από το 2003 έως το 2016. Ο διορισμός του στη θέση του προσωρινού προέδρου είχε ερμηνευθεί ως ένδειξη ότι η πολιτική του Καρίμοφ θα συνεχιστεί. Όμως μετά την άνοδό του στην προεδρία, ο Μιρζιόγεφ έχει πολλαπλασιάσει τα σημάδια μιας χαλάρωσης: έδωσε χάρη σ' έναν διάσημο πολιτικό κρατούμενο και υποστηρίζει πως θέλει να μεταρρυθμίσει την οικονομία της χώρας, η οποία βρίσκεται υπό τον πλήρη έλεγχο του κράτους[7].

Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να εξετάσουμε πως θα προχωρήσουν οι σχέσεις της Μόσχας με την νεοεκλεγμένη κυβέρνηση του Ουζμπεκιστάν που βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο προσοχής υπό το πρίσμα της αλλαγής της εξουσίας. Η αναγκαστική αλλαγή εξουσίας στο Ουζμπεκιστάν δεν ήρθε σε μια πολύ καλή στιγμή, αλλά εν μέσω μιας παρατεταμένης οικονομικής κρίσης με την πτώση των τιμών στα κύρια εξαγωγικά προϊόντα - υδρογονάνθρακες και μέταλλα το 2015, την μείωση της εξωτερικής ζήτησης για τα προϊόντα της αυτοκινητοβιομηχανίας, καθώς και την μείωση των εμβασμάτων εργαζομένων μεταναστών. Αν και οι αρχές πάντα τόνιζαν ότι τα έσοδα από τους μετανάστες ανέρχονται μόνο περίπου στο 2% του ΑΕΠ, αλλά το ΔΝΤ και η εκτίμηση της Παγκόσμιας Τράπεζας τα τοποθετεί στο10-12% του ΑΕΠ.  Το Ουζμπεκιστάν είναι μία από τις λίγες χώρες του μετασοβιετικού χώρου, η οποία έχει μια πολύ διαφοροποιημένη οικονομία. Η Τασκένδη δεν περιορίστηκε σε συνεργασία με ένα ή δύο από τα μεγαλύτερα κράτη στην εξωτερική της πολιτική και στις επενδύσεις. Η Κίνα και η Ρωσία αποτελούν τους μεγαλύτερους εμπορικούς εταίρους. Την τρίτη θέση κατέχει το Καζακστάν, που είναι ο πλησιέστερος γείτονας. Η αγορά της Τουρκίας στο Ουζμπεκιστάν είναι εξίσου δυναμική και αποτελεσματική. Την λίστα την συμπληρώνουν η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα, καθώς και ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες[8].

Το 2015, ο κλάδος του χρυσού έχει γίνει αναπόσπαστο μέρος της ανάπτυξης της οικονομίας της Τασκένδης. Το 2015, επίσης, εγκρίθηκε το «πρόγραμμα περαιτέρω μεταρρυθμίσεων και της διαφοροποίησης της οικονομίας 2015-2019», που αποτελείται από επτά στρατηγικά προγράμματα με στόχο τη ριζική βελτίωση του επιχειρηματικού χώρου, μεγάλης κλίμακας ιδιωτικοποιήσεις της κρατικής περιουσίας, καθώς και την ανάπτυξη σύγχρονων υποδομών. Το πρόγραμμα προβλέπει την υλοποίηση περισσότερων από 900 επενδυτικών σχεδίων για τη δημιουργία βιομηχανιών υψηλής τεχνολογίας και ένα ριζικό εκσυγχρονισμό των υφιστάμενων επιχειρήσεων των πετροχημικών, χημικής βιομηχανίας, βιομηχανίας ενέργειας, μηχανολογίας, αυτοκινήτων, κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και φαρμακευτικών βιομηχανιών[9].

Η συνεργασία της Ρωσίας με το Ουζμπεκιστάν συνεχίζει να έχει σταθερή πορεία. Στο Ουζμπεκιστάν υπάρχουν 900 κοινοπραξίες, και στη Ρωσική Ομοσπονδία υπάρχουν περισσότερες από 500 επιχειρήσεις με ουζμπέκικο κεφαλαίο. Οι ρωσικές επενδύσεις στο Ουζμπεκιστάν, με τις περισσότερες να είναι συγκεντρωμένες σε εξορυκτικές βιομηχανίες, έχουν υπερβεί τα 6 δις δολάρια στο τέλος του 2015. Οι σημαντικότερες είναι οι επενδύσεις της LUKOIL και της Gazprom. Έτσι, η LUKOIL υλοποιεί ένα σχέδιο, κατά την Kandym - Khauzak - Shady - Kungrad, αλλά και συμμετέχει στην ανάπτυξη άλλων έργων. Η παραγωγή φυσικού αερίου από την LUKOIL στο Ουζμπεκιστάν το 2016 μπορεί να φθάσει τα 6 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα[10]. Για το σκοπό αυτό έχει ήδη επενδύσει $3,6 δις., και η συνολική επένδυση προγραμματίζεται στο επίπεδο των $12 δισ. Από το 2006, η "Gazprom" έχει επενδύσει στον ενεργειακό τομέα του Ουζμπεκιστάν περισσότερα από $400 εκατομμύρια. Ο όμιλος εταιρειών «Ural Machine Building» υλοποιεί στο Ουζμπεκιστάν μια σειρά έργων στις βιομηχανίες χημικών, άνθρακα, κ.α. αξίας περίπου $180 εκατομμυρίων. Με βάση τις συνθήκες της επιχειρηματικής δραστηριότητας στο Ουζμπεκιστάν, οι ρωσικές εταιρείες θα μπορούσαν να συμμετέχουν στα έργα πετροχημικών, χημικής βιομηχανίας, μηχανικής ενέργειας, μηχανολογίας, και φαρμακευτικών βιομηχανιών. Προοπτικές για τις ρωσικές επενδύσεις υπάρχουν επίσης στον τομέα μεταποίησης των γεωργικών προϊόντων, ιδιαίτερα των φρούτων και των λαχανικών[11].

Το Ουζμπεκιστάν  εξακολουθεί να έχει αρκετά δύσκολο κλίμα για τους επενδυτές. Αλλά τα τελευταία δύο χρόνια, η κυβέρνηση του Ουζμπεκιστάν έχει μειώσει  την φορολογική επιβάρυνση για τις επιχειρήσεις και τη φορολόγηση των φυσικών προσώπων: για τα μέλη των μικρών επιχειρήσεων και εκμεταλλεύσεων, το ποσοστό της ενιαίας κοινωνικής ενίσχυσης μειώθηκε από 25% σε 15%. Η Κεντρική Τράπεζα μείωσε το επιτόκιο αναχρηματοδότησης από 10% σε 9% ετησίως. Αυτό το μέτρο διευκολύνει τη ροή ξένων κεφαλαίων στην εθνική οικονομία και τη δημιουργία νέων κοινοπραξιών. Οι καινοτομίες επέτρεψαν στο Ουζμπεκιστάν να ανέβει 8 γραμμές στην κατάταξη του «Doing Business» το 2016 και να καθιερωθεί στην 87η. Αυτό δίνει την ευκαιρία στο Ουζμπεκιστάν για την ενίσχυση της συνεργασίας με τη Ρωσία και με άλλες χώρες[12].

Στην ερώτηση εάν τα αποτελέσματα των εκλογών στις 4 Δεκεμβρίου του 2016 ήταν ευεργετικά για την Ρωσία πρέπει να αναφέρουμε ότι ο καινούριος πρόεδρος Μιρζιόγεφ, απέδειξε την ικανότητά του να ελέγχει την κατάσταση στην χώρα κατά την διάρκεια της μεταβατικής περιόδου τριών μηνών από τον θάνατο του Ισλάμ Καρίμοφ, μέχρι και τις εκλογές. Το ίδιο το γεγονός, ότι σε όλο αυτό το διάστημα μέχρι τις εκλογές, δεν υπήρξε καμία συγκλονιστική πολιτική είδηση, μαρτυρεί την επιθυμία της κυβέρνησης για την διασφάλιση της σταθερότητας. Η προεκλογική εκστρατεία και οι ίδιες οι εκλογές στην χώρα πραγματοποιήθηκαν χωρίς επεισόδια και αποδεικνύουν την αδιαμφισβήτητη δύναμη και επαρκή εξουσία της νέας κυβέρνησης. Έτσι, η εσωτερική σταθερότητα στο Ουζμπεκιστάν μπορεί να χαρακτηριστεί εγγυημένη τα επόμενα χρόνια. Μαζί με το Καζακστάν, το Ουζμπεκιστάν είναι ο κύριος σταθεροποιητής της Κεντρικής Ασίας. Είναι σαφής και ο ρόλος της Κεντρικής Ασίας στην εξασφάλιση της ασφάλειας των νοτίων συνόρων της Ρωσίας, καθώς και στην υλοποίηση του έργου του Νέου Δρόμου του Μεταξιού, που αποτελεί σήμερα την συντομότερη και φθηνότερη διαδρομή για την μεταφορά των κινεζικών προϊόντων στις ευρωπαϊκές αγορές. Ταυτόχρονα, δεν πρέπει κανείς να αναμένει οποιεσδήποτε σημαντικές αλλαγές στις –ρώσο-ουζμπεκικές σχέσεις. Η Τασκένδη διατηρεί παραδοσιακά εποικοδομητικές σχέσεις με τη Μόσχα. Δεδομένου ότι η πολιτική αυτή εκπονήθηκε με την άμεση συμμετοχή του Σαβκάτ Μιρζιόγεφ, είναι δύσκολο να αναμένει κανείς ότι, ως πρόεδρος, θα το αλλάξει δραστικά[13].

Στο πλαίσιο της εξωτερικής πολιτικής της σημερινής κυβέρνησης, η κεντροδεξιά πλειοψηφία στο κοινοβούλιο, και η κέντρο-αριστερή κοινοβουλευτική αντιπολίτευση δεν έχουν αποκλίνουσες θέσεις, και οι δύο πλευρές  υποστηρίζουν τη διατήρηση του status quo. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι μένουν στις θέσεις, ότι οι σχέσεις με τη Ρωσία πρέπει να είναι καλές, η συνεργασία θα πρέπει να συνεχιστεί, αλλά η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση – EurAsEC για το Ουζμπεκιστάν συνεχίζει να είναι αδιάφορη.

Σε γενικές γραμμές  μια τέτοια θέση σήμερα πρέπει να ικανοποιεί και την Μόσχα. Η EurAsEC ακόμα διαμορφώνεται. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι το Ουζμπεκιστάν και το Καζακστάν έχουν παραδοσιακά ανταγωνισμό για την ηγεσία στην Κεντρική Ασία, η ταυτόχρονη εμφάνισή τους στην Ευρασιατική Οικονομική Κοινότητα κατά το στάδιο της διαμόρφωσης,  θα δημιουργούσε  ανυπέρβλητες αντιφάσεις. Τώρα η Ρωσία έχει δύο επιλογές για τη συνεργασία με τις χώρες της Κεντρικής Ασίας. Η πρώτη - στα πλαίσια της EurAsEC, τα μικρά κράτη όπως η Κιργιζία και το Τατζικιστάν προσανατολίζονται προς την Ρωσία και το Καζακστάν, διευκολύνοντας την πρόσβαση στην κινεζική αγορά.  Δεύτερη- σε διμερή βάση με το Ουζμπεκιστάν εναρμονίζονται οι πολιτικές στον τομέα του εμπορίου, των ενεργειακών προμηθειών και των απαραίτητων πρώτων υλών για την ρωσική βιομηχανία από το Ουζμπεκιστάν. Από την άποψη των συμφερόντων της Ρωσίας, η οικονομική ολοκλήρωση του Ουζμπεκιστάν δεν είναι τόσο σημαντική, αλλά  η διατήρηση της πολιτικής σταθερότητας και συνέχειας έχει μεγάλη σημασία και το αποτέλεσμα των εκλογών δίνουν αισιοδοξία για το μέλλον[14].

Επίσης είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως μετά τις προεδρικές εκλογές στο Ουζμπεκιστάν μπορεί να υπάρξει μια περαιτέρω προσέγγιση με την Ρωσία στον τομέα της ασφάλειας, της ενίσχυσης της αλληλεπίδρασης των γύρω χωρών, σύμφωνα με τον επικεφαλή της διεθνούς επιτροπής της Ομοσπονδίας Συμβουλίου, Κόνσταντιν Κοσάτσεφ. «Είναι πιθανή η περαιτέρω προσέγγιση με τη Ρωσία στον τομέα της ασφάλειας, γεγονός, το οποίο επιβεβαιώνει η συμφωνία που υπεγράφη πρόσφατα σχετικά με τη στρατιωτική-τεχνική συνεργασία με τη χώρα μας », - δήλωσε ο ίδιος. «Η Ρωσία ενδιαφέρεται για αυτό και είναι έτοιμη να προωθήσει τον διάλογο με τον καλύτερο τρόπο, φυσικά. Για το Ουζμπεκιστάν είναι πάντα ανοιχτές οι πόρτες σε όλους τους τομείς, σε οποιαδήποτε μορφή», - κατέληξε ο Κοσάτσεφ[15].

Τέλος, σύμφωνα με τον ειδικό Μαμάσεβ, το Ουζμπεκιστάν ενδιαφέρεται για στενότερη οικονομική ολοκλήρωση με την Ρωσία στα πλαίσια της Ευρασιατικής Οικονομικής Κοινότητας. Άλλοι ειδικοί, ωστόσο πιστεύουν πως δεν θα υπάρξουν σημαντικές αλλαγές στην πολιτική σε σχέση με την Ρωσία. Ο Μιρζόγεφ θα συνεχίσει να κρατάει «την ισορροπία μεταξύ των διαφόρων κέντρων εξουσίας» και θα «φλερτάρει» με τις ΗΠΑ[16]. Μένει να παρακολουθήσουμε την πολιτική που θα ακολουθήσει η νέα κυβέρνηση του Ουζμπεκιστάν, καθώς είναι ακόμα πολύ νωρίς να ξέρουμε με σιγουριά πως θα διαμορφώσει τις σχέσεις της η Τασκένδη με την Μόσχα υπό τον καινούριο πρόεδρο.

 

---

[1] «Постановление Верховного Совета Республики Узбекистан», [Online at: http://lex.uz/pages/getpage.aspx?lact_id=246988&query=undefined]

[2] «Историческая справка», [Online at: https://www.gov.uz/ru/pages/historical_heritage]

[3] Ражабов., Ф. Т., «Региональные особенности развития сельского хозяйства Республики Узбекистан (на примере Кашкадарьинской области) // Социально-экономическая география. Вестник Ассоциации российских географов-обществоведов.» 2015.  № 1 (4). С. 195

[4] «Каримов Ислам, Президент Республики Узбекистан», 13 Δεκεμβρίου 2016 [Online at: https://lenta.ru/lib/14160040/full/#80]

[5] Карпов, Т. «Андижан–2005. Забытый ад, Прошло десять лет со дня крупнейшей трагедии в истории современного Узбекистана», Роскомнадзор, 11 июня 2009 год [Online at: https://republic.ru/specials/andizhan-2005/]

[6] «Путин поздравил Мирзиеева с победой на выборах президента Узбекистана», 5 Δεκεμβρίου 2016 [Online at: https://ria.ru/world/20161205/1482858287.html]

[7] Демченко, Η., «Шавкат Мирзиёев стал президентом Узбекистана», 5 Δεκεμβρίου 2016 [Online at: http://www.rbc.ru/politics/05/12/2016/58454ce99a79477a695b2d43]

[8] «Россия может усилить позиции в Узбекистане: интервью с экспертом», 22 Σεπτεμβρίου 2016
[Online at:https://eadaily.com/ru/news/2016/09/22/rossiya-mozhet-usilit-pozicii-v-uzbekistane-intervyu-s-ekspertom]

[9] «Об итогах социально-экономического развития Республики Узбекистан за 9 месяцев 2015 года», 26 Οκτωβρίου 2015, [Online at: http://uza.uz/ru/business/ob-itogakh-sotsialno-ekonomicheskogo-razvitia-respubliki-uz-26-10-2015]

[10] «Кандым-Хаузак-Шады», ООО «ЛУКОЙЛ Узбекистан Оперейтинг Компани», 2015, [Online at: http://www.lukoil.ru/Business/Upstream/KeyProjects/Kandym-Khauzak-Shady]

[11] «Россия может усилить позиции в Узбекистане: интервью с экспертом», 22 Σεπτεμβρίου 2016
[Online at:https://eadaily.com/ru/news/2016/09/22/rossiya-mozhet-usilit-pozicii-v-uzbekistane-intervyu-s-ekspertom]

[12] «Doing Business Economy Rankings», The World Bank, 2016 [Online at: http://www.doingbusiness.org/rankings]

[13] Баранова, Μ. & Братерский, Α. «Премьер назначен президентом», 8 Σεπτεμβρίου 2016 [Online at: https://www.gazeta.ru/politics/2016/09/08_a_10183475.shtml]

[14] Ищенко, Ρ. «Выгодны ли России итоги президентских выборов в Узбекистане», 5 Δεκεμβρίου 2016, [Online at: https://ria.ru/analytics/20161205/1482863117.html]

 

[15] «Косачев считает возможным сближение с Узбекистаном в сфере безопасности», 5 Δεκεμβρίου 2016, [Online at: https://ria.ru/politics/20161205/1482885861.html]

[16] Баранова, Μ. & Братерский, Α. «Премьер назначен президентом», 8 Σεπτεμβρίου 2016 [Online at: https://www.gazeta.ru/politics/2016/09/08_a_10183475.shtml]