Η στρατιωτική ισχύς ως παράγοντας της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής

  του Κέντσου-Δρακάκη Καριοφύλλη

Η στρατιωτική ισχύς αποτελεί ένα από τα κύρια στοιχεία που καθορίζουν σημαντικά την εξωτερική πολιτική μιας χώρας. Είναι το στοιχείο που αν εκφραστεί σωστά μπορεί να δώσει μια ώθηση στη χάραξη της εξωτερικής πολιτικής, ενώ αντίστοιχα η περιορισμένη δυναμική θα την επηρεάσει αρνητικά.

Προκειμένου να αναλυθεί το πώς η στρατιωτική ισχύς καθορίζει ποιοτικά και ποσοτικά την εξωτερική πολιτική της Ρωσίας, πρέπει να γίνει μια σύντομη αναφορά στο θεωρητικό πλαίσιο από το οποίο αναπαράγεται η όλη δραστηριότητα της. Αυτό το θεωρητικό υπόβαθρο, που μετουσιώνει το πώς η κυβέρνηση χαράζει την εξωτερική και αμυντική πολιτική της, πηγάζει από το στρατιωτικό δόγμα.

Το ισχύον στρατιωτικό δόγμα της Ρωσίας έχει επικυρωθεί από το Δεκέμβριο του 2015,ως μια ανανεωμένη εκδοχή του αντίστοιχου δόγματος του 2014. Το στρατιωτικό δόγμα του 2014 αντικατόπτριζε την πραγματικότητα και τις ανάγκες της Ρωσικής Ομοσπονδίας που δημιουργήθηκε μετά τα γεγονότα στην πλατεία Maidan της Ουκρανίας και την προσάρτηση της Κριμαίας. Σε σχέση με το δόγμα του 2010, το δόγμα του 2014 εκφράζει μια περισσότερο επιθετική διάθεση παρότι αναφέρεται σε αμυντική πρόθεση.

Ένας από τους κύριους πυλώνες αυτού το δόγματος  είναι η επίσημη τοποθέτηση πως το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο και οι δραστηριότητες του (ανάπτυξη συμμαχικών δυνάμεων στα σύνορα με Ρωσία), αποτελούν απειλή για τα εθνικά συμφέροντα της χώρας[1]. Η τοποθέτηση αυτή εκφράζει μια ρητορική που ξεκίνησε από την απόφαση της κυβέρνησης B.Clinton στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής να επεκταθεί προς ανατολάς[2]. Ήταν τότε που ξεκίνησε η αντιπαράθεση μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ για το λόγο για τον οποίο το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο χρειάζεται να επεκταθεί, εφόσον η Ρωσία δεν αποτελεί πλέον απειλή και εφόσον υπάρχει συνεργασία μεταξύ των δύο.

Οι σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Βορειοατλαντικού Συμφώνου συνέχισαν να οδεύουν προς χάσμα με τη δημιουργία της ανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ), αλλά και μετά τις επαφές του Συμφώνου με τη Γεωργία(μετά τον πόλεμο Ρωσίας-Γεωργίας το 2008) και το Μαυροβούνιο(όμορο κράτος με τη Σερβία, η οποία ανήκει σε μεγάλο βαθμό στη ρωσική σφαίρα επιρροής) με την προοπτική της ένταξης τους στον Οργανισμό[3].  Η σχέση μεταξύ Δύσης και Ρωσίας έφτασαν σε τέλμα με τις «χρωματιστές επαναστάσεις» στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες με ισχυρές ενδείξεις για δυτική υποκίνηση, αλλά και τα γεγονότα στην Ουκρανία.

Το νέο σημείο που αποτυπώνεται στο στρατιωτικό δόγμα του 2014 είναι η δυνατότητα της Ρωσίας να χρησιμοποιήσει πυρηνικά σε περίπτωση επιθετικής προσέγγισης κατά αυτής, που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με συμβατικά μέσα.

Το ισχύον στρατιωτικό δόγμα λοιπόν εκφράζει τις ενδογενείς και εξωγενείς προοπτικές που καθορίζουν την εξωτερική πολιτική της Ρωσίας. Το ζητούμενο είναι όμως το πώς το νέο δόγμα αποτυπώνεται σε στρατιωτική ισχύ.

Η προβολή στρατιωτικής ισχύος χρήζει ιδιαίτερης ανάλυσης στο ερευνητικό ερώτημα που τίθεται. Στην παρούσα φάση, η προβολή της ρωσικής στρατιωτικής ισχύος στηρίζεται σε τρία επίπεδα: παραγωγή στρατιωτικών εξοπλισμών για ιδία χρήση ή για εξαγωγή, δραστηριότητα των ενόπλων δυνάμεων, και δημιουργία αμυντικής συμμαχίας.

Οι στρατιωτικοί εξοπλισμοί είναι ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία που καθορίζουν τη ρωσική στρατιωτική ισχύ.  Το γεγονός πως η ρωσική οικονομία παραμένει ακόμα και σήμερα στρατιωτικοποιημένη καθώς και η δυνατότητα παραγωγής όλων των απαραίτητων εξοπλισμών που στελεχώνουν τις ένοπλες δυνάμεις, βοηθά τα μέγιστα στη χάραξη εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής[4].

Από την άλλη πλευρά όμως, η Ρωσία εμφανίζεται να αντιμετωπίζει διάφορες προκλήσεις σε σχέση με άλλες περιφερειακές δυνάμεις. Ενώ λοιπόν υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός που στελεχώνει τα ρωσικά στρατεύματα, ο αντίστοιχος στρατιωτικός εξοπλισμός δεν αποτυπώνει την ίδια δυναμική. Επί παραδείγματι, τα ρωσικά στρατιωτικά οχήματα πάσης φύσεως, εν συγκρίσει με τα αντίστοιχα αμερικανικά, δείχνουν να υπολείπονται ποιοτικά. Ένας από τους λόγους που υπάρχει τόση μεγάλη κάλυψη των στρατιωτικών επιχειρήσεων της Ρωσίας στη Συρία, είναι η προσπάθεια να παρουσιαστούν οι ρωσικοί εξοπλισμοί και να προωθηθούν οι επιχειρησιακές τους ικανότητες.

Το δεύτερο επίπεδο της ρωσικής στρατιωτικής ισχύος είναι οι επιχειρησιακές δραστηριότητες των ενόπλων δυνάμεων, εντός και εκτός της επικράτειας της. Πέρα από τον μεγάλο αριθμό του ανθρώπινου δυναμικού που στελεχώνει τις ένοπλες δυνάμεις της Ρωσίας, είναι σημαντική και η συμβολή των ειδικών δυνάμεων της χώρας. Εν προκειμένω, οι δύο γνωστές μονάδες ειδικών δυνάμεων που δραστηριοποιούνται σε όλο το φάσμα της ρωσικής δραστηριότητα είναι η μονάδα Spetsnaz και η Εθνική Φρουρά.

Οι ειδικές δυνάμεις Spetsnaz ανήκουν στην ελίτ του ρωσικού πεζικού, αποτελώντας ουσιαστικά τον «άσσο» στις ένοπλες δυνάμεις της Ρωσίας. Το ισχυρό αυτό σώμα ανήκει στην Υπηρεσία Στρατιωτικών Πληροφοριών (γνωστή ως GRU). Το σώμα αυτό διατηρεί μεγάλη αποτελεσματικότητα, όντας μία από τις καλύτερες επίλεκτες ομάδες παγκοσμίως. Επί του παρόντος, μονάδες Spetsnaz δραστηριοποιούνται στη Συρία. Η εμπλοκή τους εκεί φαίνεται πως ξεκίνησε ουσιαστικά πολύ πριν από την επίσημη εμπλοκή της Ρωσίας τον Σεπτέμβριο του 2015[5].

Η δεύτερη σημαντική μονάδα είναι η νεοσυσταθείσα Εθνική Φρουρά. Η μονάδα αυτή δημιουργήθηκε τον Απρίλιο του 2016 με απόφαση του Ρώσου προέδρου[6]. Ουσιαστικά πρόκειται για συγχώνευση διάφορων τμημάτων του Υπουργείου Εσωτερικών (προσωπικό ασφαλείας, αστυνομίας ή μονάδων αποκατάστασης τάξης),με εκτιμώμενο αριθμό προσωπικού στα 350,000 με 450,000[7]. Η δράση της μονάδας αυτής παρουσιάζει μεγάλο εύρος, καθώς μπορεί να δρα εντός και εκτός επικράτειας, να πραγματοποιεί ελέγχους, να λαμβάνει μέρος σε επιχειρήσεις καταστολής και να συμμετέχει κατά της τρομοκρατίας και της κατασκοπείας[8]

Τα δύο αυτά σώματα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο να προωθήσει η Ρωσία μια εικόνα διεθνούς παίχτη με γρήγορα επιχειρησιακά αντανακλαστικά σε στρατιωτικό επίπεδο. Για τη μονάδα Spetsnaz ήδη είναι γνωστό ο τρόπος λειτουργίας της και ο βαθμός αποτελεσματικότητας της, παρά τα προβλήματα που είχαν δημιουργηθεί παλαιότερα από τη διαδικασία αναμόρφωσης της[9]. Για την Εθνική Φρουρά ακόμα δεν υπάρχουν απτές αποδείξεις αποτελεσματικότητας, αλλά σίγουρα η μεγάλη ελευθερία αρμοδιοτήτων που απολαμβάνει της δίνει περιθώρια να δράσει αποτελεσματικά.

Προκειμένου να αυξήσει την ικανότητα προβολής της στρατιωτικής της ισχύος, η Ρωσία επιδίδεται επίσης σε μια σειρά από στρατιωτικές ασκήσεις, κυρίως με άλλες χώρες. Εντός του 2016,  η Ρωσία έχει πραγματοποιήσει κοινές ασκήσεις με την Αίγυπτο για πρώτη φορά[10]. Επίσης, στο ίδιο διάστημα η Ρωσία διεξήγαγε κοινές ασκήσεις με το Πακιστάν[11], παρά τη στήριξη της Μόσχας προς την Ινδία και τη διαμάχη Ινδίας-Πακιστάν για την περιοχή του Κασμίρ.

 Οι δύο μεγάλες όμως ασκήσεις αφορούν παράλληλα και τα ζητήματα ζωτικής σημασίας για τη Ρωσία. Η πρώτη μεγάλη άσκηση για φέτος αφορούσε τις κοινές στρατιωτικές ασκήσεις μεταξύ Ρωσίας, Σερβίας και Λευκορωσίας με την ονομασία «Slavic Brotherhood»[12]. Η δεύτερη αφορά την άσκηση που πραγματοποίησε η Ρωσία στα σύνορα με την Ουκρανία, παρά την ένταση που ήδη επικρατεί στην περιοχή[13].

Το τρίτο επίπεδο είναι η προσπάθεια επανεκκίνησης μια αμυντικής συμμαχίας με περιφερειακά χαρακτηριστικά. Ήδη υφίσταται μία τέτοια συμμαχία, ο Οργανισμός για τη Συνθήκη Συλλογικής Ασφάλειας[14]. Βέβαια, παρά τις μέχρι τώρα προσπάθειες, ο Οργανισμός δεν λειτουργεί όπως θα όφειλε και δεν μπορεί να συγκριθεί με την αντίστοιχη δυτική συμμαχία[15].

Αναλύοντας λοιπόν όλα τα διαθέσιμα δεδομένα, είναι δυνατόν να διεξαχθούν τα εξής συμπεράσματα. Πρώτα από όλα, είναι φανερό πως η Ρωσία στην παρούσα φάση βρίσκεται ακόμα σε διαδικασία μετάβασης και αναμόρφωσης τόσο της αμυντικής πολιτικής, όσο και της εξωτερικής πολιτικής. Αυτό γίνεται εμφανές από το πώς η Ρωσία αφενός αναδιαμορφώνει τις προτεραιότητες της εξωτερικής της πολιτικής και αφετέρου το πώς προσπαθεί να ενισχύσει την αμυντική της πολιτική για να διαφυλάξει τα ζωτικά της συμφέροντα.

Επίσης σημαντικό σημείο που πρέπει να τονιστεί είναι πως η Ρωσία σήμερα κατατάσσεται περισσότερο ως περιφερειακός παίχτης. Παρά την αίγλη που απολαμβάνει λόγω της πρότερης ιστορίας της, η σύγχρονη Ρωσία αντιμετωπίζει σήμερα διάφορες προκλήσεις, όπως είναι ο επανακαθορισμός τόσο της ταυτότητας της ως κράτος, όσο και την αναδιαμόρφωση των προτεραιοτήτων της σε τοπικό και διεθνές επίπεδο.

Αυτό πρακτικά σημαίνει πως οι δυνατότητες της είναι περιορισμένες σε σχέση με το πρότερο καθεστώς της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά και σε σχέση με τις άλλες περιφερειακές δυνάμεις. Παρότι είθισται να παρουσιάζεται ως ανορθόδοξος παίχτης του διεθνούς συστήματος από τα δυτικά μέσα, η πολιτική ηγεσία στη Ρωσία φαίνεται πως γνωρίζει τις προοπτικές και περισσότερο τους περιορισμούς που υφίστανται.

Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ρωσική ηγεσία αφορούν κυρίως την οικονομική κρίση που βιώνει η χώρα, καθώς και το status που κατέχουν αυτή τη στιγμή οι στρατιωτικοί εξοπλισμοί της. Αφενός, η οικονομική κρίση που υφίσταται ουσιαστικά μετά τις κυρώσεις από τη Δύση έχει δημιουργήσει λιγότερα περιθώρια επιλογών για την ανάπτυξη και αξιοποίηση της στρατιωτικής ισχύος. Αφετέρου, η οικονομική κρίση επήλθε σε μια περίοδο που η ρωσική στρατιωτική δομή χρειαζόταν αναδιαμόρφωση σε επίπεδο εξοπλισμού. Χαρακτηριστικά, η ρωσική αμυντική βιομηχανία συνεχίζει να παράγει εξοπλισμούς για ιδία χρήση, προκείμενου να αναβαθμιστούν τα πεπαλαιωμένα συστήματα οχημάτων και οπλισμού.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που γίνεται εμφανές είναι πως, παρά τη μεγάλη προβολή στρατιωτικής ισχύος που υφίσταται στη Συρία και σε άλλες περιοχές ζωτικού ενδιαφέροντος, η ρωσική στρατιωτική ισχύς δεν μπορεί να απειλήσει στην πράξη τα δυτικά συμφέροντα. Παρά τους φόβους που εκφράζουν κατά καιρούς τα κράτη που συνορεύουν με τη Ρωσία, φαίνεται πως δεν υπάρχει η πρόθεση αλλά και η ικανότητα να πραγματοποιηθεί μια προσέγγιση επεκτατικής φύσεως.

Η άλλη όψη του παραπάνω επιχειρήματος είναι πως ο ρεαλισμός που διακατέχει τη ρωσική ηγεσία την ωθεί ακριβώς στο να αναγνωρίζει τα ζωτικά συμφέροντα της και να τα προστατεύει με αξιοπιστία. Είναι αυτό που θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως μια ικανότητα να διαφυλάξει τις «κόκκινες γραμμές» που θέτει. Εφόσον οι διάφορες πολιτικές της ρωσικής ηγεσίας κατευθύνονται κατά κύριο λόγο στη μετασοβιετική- περιοχή, οποιεσδήποτε κινήσεις που γίνονται εκεί από τη Δύση λαμβάνουν την αντίστοιχη αντίδραση. Χαρακτηριστικό αυτού είναι τα γεγονότα στην Ουκρανία, ως παράδειγμα «κόκκινης γραμμής».

Ένα τελευταίο συμπέρασμα που εξάγεται είναι πως η οποιαδήποτε αδυναμία που μπορεί να παρουσιαστεί στο κομμάτι της αμυντικής πολιτικής, φαίνεται πως ισορροπείται με καλή και σταθερή εξωτερική πολιτική. Αυτό αποδεικνύεται μάλιστα από το γεγονός πως, ενώ τονίζεται συνεχώς η περιορισμένη στρατιωτική ικανότητα της Ρωσίας, είναι η ίδια ικανότητα που έχει οδηγήσει σε «πάγωμα» των εξελίξεων κυρίως στην Ουκρανία αλλά και τη Συρία.

 

---

[1]                        Jeremy Bender, “Russia's New Military Doctrine Shows Putin's Geopolitical Ambitions”, Business Insider, 12 January 2015, [Online at: http://www.businessinsider.com/russia-has-a-new-military-doctrine-2015-1]

[2]                      Ted Galen Carpenter, “The Folly of NATO Enlargement”, Cato Institute [Online at: https://www.cato.org/publications/commentary/folly-nato-enlargement]

[3]                         EurActiv.com with agencies, “Montenegro becomes NATO’s 29th member”, Euractiv.com,  May 19, 2016, [Online at:https://www.euractiv.com/section/global-europe/news/montenegro-becomes-natos-29th-member/ ]

[4]                      “Russian Military Industry Set to Become Driver of Civilian Economy”, Sputnik News, 28 June 2016 [Online at: https://sputniknews.com/business/201606281042103974-russian-military-industrial-complex-conversion-analysis/]

[5]                      Mark Galeotti, “The Three Faces of Russian Spetsnaz in Syria”, War on the Rocks, 21 March 2016, [Online at: http://warontherocks.com/2016/03/the-three-faces-of-russian-spetsnaz-in-syria/]

[6]                      “Putin creates new National Guard in Russia 'to fight terrorism'”, BBC News, 6 April 2016, [Online at:http://www.bbc.com/news/world-europe-35975840 ]

[7]                      “Russia's National Guard to engage in information warfare”, Meduza, 4 October 2016, [Online at:https://meduza.io/en/news/2016/10/04/russia-s-national-guard-to-engage-in-information-warfare ]

[8]                      “Russian Federation Council Approves New National Guard”, The Moscow Times, 11 December 2016 [Online at: https://themoscowtimes.com/articles/russian-federation-council-approves-new-national-guard-53479 ]

[9]                      Roger McDermott, “Bat or Mouse? The Strange Case of Reforming Spetsnaz”, Jamestown Foundation, 2 November 2016, [Online at: https://jamestown.org/program/bat-or-mouse-the-strange-case-of-reforming-spetsnaz/#sthash.dhwEpWNV.dpuf]

[10]                    “Egypt, Russia to hold joint military exercises in mid-October”, Reuters, 2 October 2016, [Online at: http://www.reuters.com/article/us-egypt-russia-military-idUSKCN12C2E0]

[11]           “Russia, Pakistan conduct first-ever joint military drills”, Russia Today, 27 September, 2016 [Online at: https://www.rt.com/news/360873-russia-pakistan-military-drills/]

[12]           “Slavic Brotherhood 2016: Russian, Serbian & Belarusian troops hold anti-terrorist drills “, Russia Today, 5 November 2016 , [Online at:https://www.rt.com/news/365480-russia-serbia-belarus-drills/ ]

[13]                    Stepan Kravchenko  and Arne Delfs, “Putin Orders Army Drills as Merkel Accuses Russia on Ukraine”, Bloomberg, 25 August 2016, [Online at: https://www.bloomberg.com/news/articles/2016-08-25/putin-orders-military-drills-as-merkel-accuses-russia-on-ukraine]

[14]                    “Collective Security Treaty Organization (CSTO)”, Global Security, [Online at: http://www.globalsecurity.org/military/world/int/csto.htm ]

[15]                    Albert Hayrapetyan, “Why the Collective Security Treaty Organization is a pale replica of NATO”, Russia Direct, 8 September 2016, [Online at: http://www.russia-direct.org/opinion/why-collective-security-treaty-organization-just-pale-replica-nato]