Οι προοπτικές των σχέσεων Ελλάδας - Ρωσίας με αφορμή το ελληνορωσικό Ενεργειακό Συνέδριο

του Φούκα Βασιλείου

Με αφορμή την επίσκεψη του Ρώσου Υπουργού Εξωτερικών Sergey Lavrov στην Αθήνα στις αρχές του Νοεμβρίου και την παρουσία του στο ελληνορωσικό Ενεργειακό Συνέδριο, το παρόν άρθρο επιχειρεί να εξετάσει τις προοπτικές των σχέσεων Ελλάδας-Ρωσίας. Η αναθέρμανση τους, που ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2015 με την αλλαγή κυβερνήσεως στη χώρα μας και είχε ως κορύφωση την κοινή διακήρυξη του τρέχοντος έτους ως «έτους Ελλάδας-Ρωσίας», δε μπορεί παρά να οριοθετείται τόσο από το ευρωπαϊκό περιβάλλον όσο και από το σαφέστατο προβάδισμα που κατέχει η ευρωπαϊκή συμμαχία στην ατζέντα της Ελλάδας σε σχέση με μία στενότερη συμμαχία με τη Ρωσία.  

 

Το Συνέδριο

Στις 2 Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκε στο Ζάππειο Μέγαρο το Ελληνο-Ρωσικό Ενεργειακό Συνέδριο με τίτλο: «Ενεργειακή συνεργασία: Βάση Μακροχρόνιας και Αμοιβαία Επωφελούς Σχέσης». Το εν λόγω συνέδριο συνδιοργανώθηκε στο πλαίσιο του 4ου Ελληνo-Ρωσικού Κοινωνικού Φόρουμ από την Ελληνική Εταιρεία Ενεργειακής Οικονομίας (ΗΑΕE.gr) και τον οργανισμό Pommel Holdings Inc., υπό την αιγίδα του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας και της Ρωσικής Πρεσβείας στην Ελλάδα. Επιπλέον, το συνέδριο εντάσσεται στο επίσημο πρόγραμμα του «Έτους Φιλίας Ελλάδας-Ρωσίας 2016».[1]

Στο παραπάνω συνέδριο παρευρέθησαν ο Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσικής Ομοσπονδίας Sergey Lavrov, στα πλαίσια επίσημης επίσκεψης του στην Ελλάδα, ο Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας της Ελλάδας Παναγιώτης Σκουρλέτης, καθώς και ελληνικοί ενεργειακοί φορείς και ρωσικές ιδιωτικές και κρατικές εταιρείες που δείχνουν ενδιαφέρον για επενδύσεις στην Ελλάδα. Επισημαίνεται ότι στο πλαίσιο του συνεδρίου πραγματοποιήθηκαν κατ’ ιδίαν εμπιστευτικές επαφές μεταξύ σημαντικών στελεχών των ενεργειακών εταιρειών των δύο χωρών.[2]

Ο S. Lavrov, έχοντας ήδη συναντηθεί με τον Πρωθυπουργό της Ελλάδας Αλέξη Τσίπρα, κατά τον χαιρετισμό του στο συνέδριο, αναφέρθηκε γενικά στις ρωσο-ελληνικές σχέσεις, οι οποίες αναπτύσσονται παρά την κατάσταση που επικρατεί στην ευρωπαϊκή ήπειρο, υπογραμμίζοντας τον ρόλο που παίζει η Ελλάδα στις διεθνείς ταλαντώσεις στην ευρύτερη περιοχή. Ωστόσο, δεν προέβη σε οποιαδήποτε αναφορά στην ενεργειακή συνεργασία των δύο χωρών.[3] Μόνο στην ομιλία του κατά την αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου Πειραιώς μίλησε γενικότερα για αυτήν, τονίζοντας ότι για πάνω από 20 χρόνια η Ρωσία προμηθεύει την ελληνική αγορά με φυσικό αέριο και πετρέλαιο που καλύπτουν το 60%[4] και περισσότερο από το 15% αντίστοιχα των ετησίων αναγκών της. Αναφέρθηκε επιπλέον στην υπογραφή της διακυβερνητικής συμφωνίας για τον Τουρκικό Αγωγό (Turkish Stream), η οποία προβλέπει την κατασκευή ενός αγωγού φυσικού αερίου στην Ελλάδα, εκφράζοντας τις επιφυλάξεις του, λόγω της εμπειρίας με τον South Stream[5], ζητώντας παράλληλα εγγυήσεις από την ΕΕ για την υλοποίηση του έργου.[6]

Ο Π. Σκουρλέτης, με τη σειρά του, τόνισε πως οι ελληνο-ρωσικές σχέσεις στον ενεργειακό τομέα έχουν παρελθόν, παρόν και μέλλον στον οποίο πρωτεύοντα ρόλο μπορεί να διαδραματίσει η επέκταση του αγωγού Turkish Stream προς την Ελλάδα και την Ιταλία. Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση αγωγού μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου μέσω Ελλάδας και Ιταλίας, συνέχισε, εξυπηρετεί τη στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ενίσχυση της ασφάλειας εφοδιασμού και τη διαφοροποίηση των πηγών, χαρακτηρίζοντας θετικό το γεγονός ότι η Ρωσία σέβεται τους κοινοτικούς κανόνες. Συμπλήρωσε ότι μετά την υπογραφή σχετικού μνημονίου μεταξύ της ΔΕΠΑ, της ιταλικής Edison και της ρωσικής Gazprom για τον αγωγό, τον Φεβρουάριο του 2015, πρέπει να επεκταθεί η συζήτηση για την αναζήτηση πηγών και οδεύσεων και σε άλλα κράτη.[7] Τέλος, σημείωσε ότι η Ρωσία αποτελεί το μεγαλύτερο προμηθευτή φυσικού αερίου για την Ελλάδα, αναφέροντας ακόμη την πρόσφατη επέκταση της ενεργειακής συνεργασίας στον τομέα του πετρελαίου, με τη συμφωνία μεταξύ των ΕΛΠΕ και της ROSNEFT για προμήθεια αργού πετρελαίου αλλά και την συνεργασία στους τομείς της εξοικονόμησης και των ανανεώσιμων πηγών.[8]

Οι σχέσεις των δύο χωρών

Οι σχέσεις Ελλάδας - Ρωσίας ήταν πάντοτε μία υπόθεση αρκετά σύνθετη παρά τις κοινές θρησκευτικές παραδόσεις, τα γεγονότα της ελληνικής ανεξαρτησίας και τον αντιναζιστικό ηρωισμό, στοιχεία τα οποία διαμόρφωσαν την ιστορική αυτοτέλεια της επικοινωνίας μεταξύ των δύο λαών. Ωστόσο, οι εν λόγω σχέσεις δεν υπήρξαν ποτέ αυτόνομες από το ευρωπαϊκό περιβάλλον, το οποίο έθετε όρους και όρια στην προαγωγή τους.[9] Κάθε φορά που τα τελευταία παραβλέπονταν (κατά την περίοδο διακυβέρνησης του Κώστα Καραμανλή (του νεότερου) και το διάστημα Ιανουαρίου - Ιουνίου 2015) αποτέλεσμα ήταν ο κλονισμός της εμπιστοσύνης των δυτικών εταίρων προς τη χώρα μας, καθώς και η απογοήτευση του ρωσικού παράγοντα λόγω αδυναμίας πλήρους υλοποίησης των εκατέρωθεν προσδοκιών, με αρνητικές επιπτώσεις για τη διεθνή θέση της χώρας μας.[10]

Η επίσκεψη του Έλληνα Πρωθυπουργού στη Μόσχα το 2015[11] και η αντίστοιχη του Ρώσου Προέδρου Vladimir Putin στην Αθήνα συνιστούν σημαντικά βήματα για την εξέλιξη των σχέσεων Αθήνας-Μόσχας, μετά από περίοδο στασιμότητας ή ακόμη και επιδείνωσής τους (έγκριση των κυρώσεων της Ρωσίας για την Κριμαία). Κατά την επίσημη επίσκεψη μάλιστα του Ρώσου Προέδρου στη χώρα μας το Μάιο του τρέχοντος έτους υπεγράφησαν ορισμένες σημαντικές διακηρύξεις και συμφωνίες.

Ειδικότερα, υπεγράφησαν συμφωνίες συνεργασίας που αφορούν τον αγροτικό τομέα (με μεικτές κοινές επιχειρήσεις και συμπράξεις που θα «κάμψουν» το ευρωπαϊκό εμπάργκο), τις υποδομές, την μετεωρολογία, τον τουρισμό, την επιστήμη και την τεχνολογία.[12] Επιπλέον, και σημαντικότερον, υπεγράφησαν τέσσερις συμφωνίες συνεργασίας μεταξύ ελληνικών και ρωσικών φορέων: (α) Enterprise Greece - Invest in Russia, β) ΕΛΠΕ - Rosneft, γ) Πανεπιστήμιο Πειραιά - Πανεπιστήμιο Ουραλίων και δ) Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ) - Ρωσικό Ινστιτούτο Ενέργειας).[13] Οι εν λόγω συμφωνίες θα συμβάλλουν στην περαιτέρω βελτίωση των εμπορικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, στις οποίες ήδη από τα μέσα της πρώτης δεκαετίας του 21^ου αιώνα παρατηρείται ανοδική πορεία.[14]

Σε κάθε περίπτωση, η βελτίωση των ελληνορωσικών σχέσεων που επιχειρείται τα τελευταία δύο χρόνια από την ελληνική κυβέρνηση, δε φαίνεται να έχει ως στόχο να προκαλέσει προβλήματα στη θέση της Ελλάδας τόσο εντός της ΕΕ όσο και του ΝΑΤΟ. Υπάρχουν, ωστόσο, προοπτικές περαιτέρω βελτίωσης τους σε ζητήματα οικονομικών σχέσεων και επενδύσεων, πολιτισμού, εξοπλισμών (καθώς στις ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις υπάρχουν αρκετά οπλικά συστήματα ρωσικής προέλευσης), ενέργειας, αλλά και ευρωπαϊκής και περιφερειακής ασφάλειας, όπου διαπιστώνεται συχνή εγγύτητα απόψεων[15].

Εντούτοις, δεν πρέπει να λησμονείται ότι σε κάθε προσπάθεια της Ελλάδας για στενότερη συνεργασία με τη Ρωσία σε τομείς χαμηλής πολιτικής, τίθενται ορισμένα όρια, μιας και η χώρα μας ιεραρχεί ως σημαντικότερη τη διασφάλιση των στρατηγικών σχέσεων με τους ευρωπαίους και ατλαντικούς συμμάχους και όχι με τη Ρωσική Ομοσπονδία. Επιπλέον, η ελληνορωσική προσέγγιση συνιστά, σύμφωνα με το Ζιώγα, εξαρτημένη μεταβλητή των σχέσεων Δύσης-Ρωσίας.[16] Τα δύο αυτά στοιχεία όμως, δε σημαίνουν ότι δεν πρέπει να επιδιωχθεί από πλευράς της Ελλάδας μια πιο πολυσχιδής εξωτερική πολιτική όσον αφορά στις σχέσεις της με άλλες σημαντικές δυνάμεις, πέραν της Ε.Ε. και εν προκειμένω με τη Ρωσία. Ανάλογες επιλογές, ωστόσο, θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως συμπληρωματικές και όχι ως εναλλακτικές.

Συμπερασματικά, η πιθανή στενότερη συνεργασία των δύο χωρών στον ενεργειακό τομέα θα προκαλέσει αναμενόμενες αντιδράσεις και πιέσεις, ηπιότερες μεν, σε σχέση με το παρελθόν, συνεχιζόμενες δε, κυρίως από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, για τις οποίες επιβάλλεται η κατάλληλη προετοιμασία με πειστικά επιχειρήματα και κινήσεις εξισορρόπησης. Πρέπει, ωστόσο, να ξεκαθαριστεί ότι η θέση της Ελλάδος βρίσκεται εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του δυτικού κόσμου και ζήτημα «αντικατάστασης» των στρατηγικών συμμαχιών της χώρας μας δεν τίθεται. Αυτό που προσφέρεται, και η χώρα μας οφείλει να εκμεταλλευθεί, είναι η δυνατότητα μίας πιο πολυδιάστατης αλλά σαφώς ιεραρχημένης εξωτερικής πολιτικής.

---

[1] Ελληνο-Ρωσικό Ενεργειακό Συνέδριο, http://1sthaeeru-gr.eventsadmin.com/Home/Welcome ημ. ανάκτησης 10/11/2016

[2] "Επιχειρηματικές επαφές στο ελληνορωσικό συνέδριο που οργάνωσε η Ελληνική Εταιρεία Ενεργειακής Οικονομίας",Energy Press,  03/11/2016, http://energypress.gr/news/epiheirimatikes-epafes-sto-ellinorosiko-synedrio-poy-organose-i-elliniki-etaireia-energeiakis , ημ. ανάκτησης 10/11/2016.  Επίσης, βλέπε:  Υπουργείο Εξωτερικών, Ρωσία, http://www.mfa.gr/blog/dimereis-sheseis-tis-ellados/rosia/

[3]Χρύσα Λιαγγου, "Καμία αναφορά Λαβρόφ στην ελληνορωσική ενεργειακή συνεργασία", Καθημερινή, 3/11/2016, http://www.kathimerini.gr/881881/article/oikonomia/epixeirhseis/kamia-anafora-lavrof-sthn-ellhnorwsikh-energeiakh-synergasia  ημ. ανάκτησης 13/11/2016

[4] Το 2010, σύμφωνα με το Θάνο Ντόκο, ανερχόταν στο 77%.  Θάνος Ντόκος, "Η «αναγέννηση» της Ρωσίας και οι προοπτικές για τις Ελληνο-Ρωσικές σχέσεις", ΕΛΙΑΜΕΠ, Σεπτέμβριος 2010, http://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2010/09/ELIAMEP-Thesis-3-2010_Thanos-Dokos.pdf, ημ. ανάκτησης 13/11/2016

[5]Θρασύβουλος Ν. Μαρκέτος, "Ανακατατάξεις στον χάρτη ενεργειακής ασφάλειας της Ανατολικής Ευρώπης",Foreign Affairs.gr. 03/04/2015, http://www.foreignaffairs.gr/articles/70262/dr-thrasyboylos-n-marketos/anakatatakseis-ston-xarti-energeiakis-asfaleias-tis-anatolikis-e, ημ. ανάκτησης 15/11/2016

[6]"Foreign Minister Sergey Lavrov’s remarks at the University of Piraeus, Athens, November 2, 2016",The Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation, 02-11-2016 http://www.mid.ru/en/maps/gr/-/asset_publisher/D4tBbKa1q61C/content/id/2512386 ημ. ανάκτησης 15/11/2016

[7]"Ψηλά στην ελληνορωσική ατζέντα ο αγωγός Turkish Stream", Το ΒΗΜΑ, 02/11/2016,  http://www.tovima.gr/finance/article/?aid=841396, ημ. ανάκτησης 15/11/2016

[8] Ibid.

[9]Θοδωρής Ψαλιδόπουλος, "Ελληνορωσικές σχέσεις, μια σύνθετη υπόθεση" Καθημερινή, 17/04/2015, http://www.kathimerini.gr/811650/opinion/epikairothta/politikh/ellhnorwsikes-sxeseis-mia-syn8eth-ypo8esh, , ημ. ανάκτησης 15/11/2016 

[10] Κώστας Μαυραγάνης, "Τι θέλει η Ρωσία από την Ελλάδα, σε τι μπορεί να προσβλέπει η Ελλάδα από τη Ρωσία: Μύθοι και πραγματικότητες για τις ελληνορωσικές σχέσεις", Huffingtonpost, 27/05/2016 http://www.huffingtonpost.gr/2016/05/27/ellada-rwsia_n_10154760.html, ημ. ανάκτησης 18/11/2016 

[11] "Nέα εποχή στις σχέσεις Ελλάδος-Ρωσίας με τρεις συμφωνίες - Α.Τσίπρας: "Δεν είμαστε επαίτες" - Β.Πούτιν: «Η Ελλάδα δεν ζήτησε τίποτα»", pronews.gr,  08/04/2015, http://www.pronews.gr/portal/item/%CE%B4%CE%B5%CE%AF%CF%84%CE%B5-%CE%B6%CF%89%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%BD%CE%AC-%CF%84%CE%B9%CF%82-%CE%B4%CE%B7%CE%BB%CF%8E%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82-%CE%B2%CF%80%CE%BF%CF%8D%CF%84%CE%B9%CE%BD-%CE%B1%CF%84%CF%83%CE%AF%CF%80%CF%81%CE%B1,  ημ. ανάκτησης 18/11/2016 

[12] Oι συμφωνίες Ελλάδας – Ρωσίας, DefenceNews.gr, 28/05/2016, http://www.defencenews.gr/diafora/energeiaka/3842-oi-symfonies-elladas-rosias, ,  ημ. ανάκτησης 18/11/2016 

[13] Ibid.

[14]Ανδρέας Υφαντίδης, "Αλήθειες και Μύθοι για τις Ελληνορωσικές σχέσεις: Μια ιστορική και θεωρητική προσέγγιση-Μέρος 2ο", KEDISA, 18/4/2016, http://kedisa.gr/%CE%B1%CE%BB%CE%AE%CE%B8%CE%B5%CE%B9%CE%B5%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BC%CF%8D%CE%B8%CE%BF%CE%B9-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B9%CF%82-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%BF%CF%81%CF%89%CF%83%CE%B9-2/ , ημ. ανάκτησης 20/11/2016 

[15] Supra note 10.

[16] Supra note 10.