του Καφαντάρη Βαλέριου
Στις αρχές Νοεμβρίου οι κυβερνήσεις της Ρωσίας και της
Ιαπωνίας έκαναν βήματα προσέγγισης στα πλαίσια των εμπορικών σχέσεων του. Στην πραγματικότητα αυτά
τα βήματα αποτελούν μια μεγάλη πρόοδο μεταξύ των δύο χωρών που δεν έχουν
καταφέρει ακόμη να υπογράψουν συνθήκη ειρήνης από τον Β' ΠΠ και όμως αμφότερες παίζουν σημαντικό ρόλο
στη παγκόσμια πολιτική. Σε αυτό το κείμενο θα επιχειρηθεί να παρουσιαστούν
συνοπτικά οι σύγχρονες σχέσεις των δύο χωρών καθώς και οι προοπτικές που
ανοίγονται μέσα από την ενεργειακή τους συνεργασία.
Στις 3 Νοεμβρίου, το ρωσικό Υπουργείο
Ενέργειας ανακοίνωσε ότι ο Ρώσος Υπουργός Ενέργειας Aleksander Novak και ο Υπουργός Οικονομίας,
Εμπορίου και Βιομηχανίας της Ιαπωνίας Hiroshige
Seko
πραγματοποίησαν την πρώτη συνεδρίαση του Συμβουλίου Ενέργειας Ρωσίας-Ιαπωνίας.
Ένα
από τα βασικά θέματα της συνεδρίασης του Συμβουλίου ήταν η συνεργασία στον
τομέα της παραγωγής, μεταφοράς και επεξεργασίας των υδρογονανθράκων. Ιδιαίτερη
προσοχή δόθηκε στον ενεργειακό εφοδιασμό από τη Ρωσία στην Ιαπωνία. Επιπλέον,
οι συμμετέχοντες στη σύσκεψη συζήτησαν θέματα συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών
στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας, της ενεργειακής απόδοσης και των
ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.[1]
Οι διμερείς σχέσεις των κρατών
Η Ρωσία δεν έχει καταφέρει να αναπτύξει
τις σχέσεις τις με την Ιαπωνία σε αντίστοιχο βαθμό με την Κίνα για αρκετούς
λόγους, όπως το ότι η Ιαπωνία είναι εξαρτώμενη από τις ΗΠΑ σε πολλά ζητήματα
της εξωτερικής της πολιτικής, κυρίως όμως, οι δύο χώρες δεν έχουν καταφέρει να
υπογράψουν συνθήκη ειρήνης για την λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Αυτό δημιουργεί ένα παράδοξο, αν και οι
χώρες έχουν σταματήσει να πολεμάνε για πάνω από 70 χρόνια, δεν βρίσκονται σε
ειρήνη λόγω έλλειψης συνθήκης. Ο βασικός λόγος που δεν έχουν καταφέρει και
σήμερα να επιτύχουν την συνθήκη είναι λόγω της διαμάχης τους για τα νησιά Kuril.
Τα νησιά αυτά σήμερα ανήκουν στην
Περιφέρεια του Σαχαλίν της Ρωσίας, σχηματίζουν ένα ηφαιστειακό αρχιπέλαγος που
εκτείνεται περίπου 1300 χιλιόμετρα βορειοανατολικά από το Hokaido της Ιαπωνίας, μέχρι
την Kamtsatka
της Ρωσίας, χωρίζοντας την θάλασσα του Okhotsk από τον Βόρειο Ειρηνικό Ωκεανό.
Η συνολική έκταση είναι περίπου 10 χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα και ο
συνολικός πληθυσμός κοντά στις 20 χιλιάδες κατοίκους.[2]
Όλα τα νησιά είναι επί του παρόντος υπό
ρωσική δικαιοδοσία. Η Ιαπωνία αμφισβητεί αυτήν την δικαιοδοσία χαρακτηρίζοντας
τα νησιά ως μέρος της επικράτειάς της, κάτι που έχει οδηγήσει στη συνεχιζόμενη
διαμάχη για τα Kuril.
Τα επίμαχα νησιά είναι γνωστά στην Ιαπωνία ως "Βόρεια Εδάφη".
Ενεργειακές σχέσεις των δύο χωρών μετά
τη Φουκουσίμα
Η ανάγκη της Μόσχας για
την ανάπτυξη της ενεργειακής συνεργασίας έχει αποκτήσει κρίσιμη σημασία μετά
την παγκόσμια οικονομική κρίση. Το εμπόριο ενέργειας, είναι ζωτικής σημασίας,
εφόσον αποτελεί σχεδόν τα μισά έσοδα του κράτους, καθώς και ενισχύει την
πολιτική επιρροή. Η Ρωσία γνωρίζει ότι είναι ένας πολύ ανταγωνιστικός
ενεργειακός πάροχος στην Ανατολική Ασία και έχει επωφεληθεί από διάφορες
ευκαιρίες για να παρέμβει και να εντείνει την ενεργειακή συνεργασία με κράτη
της περιοχής. Ενδεικτικά τον Μάιο του 2014, Ρωσία και Κίνα, υπέγραψαν συμφωνία
αξίας $400 δισεκατομμυρίων, για παροχή φυσικού αερίου 33 ετών.[3]
Η διοίκηση της χώρας
αναγνωρίζει την παγκόσμια μετατόπιση ισχύος προς την περιοχή Ασίας-Ειρηνικού
και έχει ορίσει ως κορυφαία πολιτική προτεραιότητα την ανάπτυξη της ρωσικής Άπω
Ανατολής. Ένα σημαντικό κομμάτι αυτής της στροφής της Ρωσίας προς την Ασία
περιλαμβάνει την ανάπτυξη της ενεργειακής αγοράς της και την οικοδόμηση του
ρόλου του πρώτου προμηθευτή ενέργειας για τις αγορές της Ανατολικής Ασίας.
Η ρωσική Άπω Ανατολή παίζει μεγάλο ρόλο
σε αυτή την προσπάθεια δεδομένου το συγκριτικό πλεονέκτημα στην παραγωγή
ενέργειας και την εγγύτητα στην Ανατολική Ασία. Η ενεργειακή στρατηγική της
Ρωσίας για το 2030 προβλέπει ότι η αγορά της Ασίας-Ειρηνικού θα καταναλώνει το
22-25% των ρωσικών εξαγωγών πετρελαίου και το 19-20% των ρωσικών εξαγωγών
φυσικού αερίου.[4] Συνεπώς,
η Ρωσία έχει εργαστεί για να διευρύνει την ενεργειακή δράση της σε διάφορους
εταίρους της Ασίας, όπως το Βιετνάμ, το Λάος, τη Νότια Κορέα, την Κίνα και την
Ιαπωνία.
Παρά το γεγονός ότι η
Ιαπωνία είναι ηγέτης, στην ενεργειακή απόδοση και τεχνολογία, η γεωγραφική θέση
και η σύσταση της χώρας κάνουν αδύνατη την αυτάρκη κάλυψη
των μεγάλων ενεργειακών αναγκών της, ειδικά όταν πρόκειται για ορυκτά καύσιμα.
Πάνω από το 80% της συνολικής ενέργειας εισάγεται και η Ιαπωνία κατατάσσεται ως
ο μεγαλύτερος καταναλωτής στον κόσμο του υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), ο
δεύτερος μεγαλύτερη εισαγωγέας άνθρακα και ο τρίτος μεγαλύτερος αγοραστής
πετρελαίου[5].
Οι ενεργειακές ανάγκες της Ιαπωνίας
έχουν υποστεί σημαντικές αλλαγές από την τριπλή καταστροφή που περιλάμβανε τον
μεγέθους 9,0 Ρίχτερ σεισμό, το τσουνάμι και την πυρηνική καταστροφή τον Μάρτιο
του 2011. Η κρίση στο πυρηνικό εργοστάσιο Fukushima Daiichi οδήγησαν στη
διακοπή λειτουργίας όλων των εγχώριων εργοστασίων πυρηνικής ενέργειας και μια
σημαντική επανεκτίμηση της ενεργειακής ασφάλειας της Ιαπωνίας.
Στους επόμενους μήνες, τα ιαπωνικά
υπουργεία ανέπτυξαν σχέδια για την αναδιάρθρωση του ενεργειακού μείγματος της
Ιαπωνίας για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών χωρίς πυρηνικά. Το αρχικό
σχέδιο να είναι απαλλαγμένη από πυρηνική ενέργεια έως το 2040 αναθεωρήθηκε για
να συμπεριλάβει τα ορυκτά καύσιμα και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.[6]
Η Μέση Ανατολή προμηθεύει το 90% των
ενεργειακών εισαγωγών της Ιαπωνίας, αλλά η Ιαπωνία έχει βασιστεί λιγότερο σε
αυτή την πηγή και περισσότερο στην Ρωσία και άλλες εναλλακτικές πηγές κατά την
τελευταία δεκαετία.
Ενώ η κρίση Ουκρανία,
και οι επακόλουθες κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία από την Ιαπωνία, δεν
οδήγησαν σε οποιεσδήποτε διακοπές στο ρωσικό ενεργειακό εφοδιασμό στην Ιαπωνία,
η κατάσταση έφερε καθυστερήσεις στο διάλογο για την περαιτέρω ανάπτυξη των
διμερών ενεργειακών σχέσεων και πάγωσε μερικά έργα που ήταν σε εξέλιξη.
Τον Σεπτέμβριο του 2014, η Ρωσία φέρεται
να πρότεινε την κατασκευή ενός υποθαλάσσιου αγωγού μεταφοράς υγροποιημένου
φυσικού αερίου από το Σαχαλίν στο βόρειο ιαπωνικό νησί Hokaido. Ο αγωγός θα ήταν ο
πρώτος του είδους του για την Ιαπωνία, η οποία δεν έχει αγωγούς LNG με οποιαδήποτε
άλλη χώρα. Η Ιαπωνική κυβέρνηση, τότε, σχολίασε πως η πρόοδος του έργου αυτού
θα κρινόταν από την κρίση στην Ουκρανία και την επίλυση του ζητήματος των
νησιών Kuril.
Σήμερα
Δύο χρόνια αργότερα, τον Νοέμβριο που
μας πέρασε ο Υπουργός Οικονομίας, Εμπορίου και Βιομηχανίας της Ιαπωνίας Hiroshige
Seko,
συναντήθηκε με τον Υπουργό Ενέργειας της Ρωσίας, Aleksander Novak, και συζήτησαν την κατασκευή
καλωδίου παροχής ηλεκτρισμού από τα εδάφη της Ρωσίας στην Ιαπωνία, καθώς επίσης
και την αναβίωση του αγωγού φυσικού αερίου.
Οι Ιάπωνες αξιωματούχοι
βλέπουν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον το έργο για το υποθαλάσσιο ηλεκτρικό καλώδιο με
την ελπίδα ότι θα βοηθήσει στην επίλυση του ζητήματος των νησιών, τα οποία θα
συζητηθούν κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής Ρωσίας-Ιαπωνίας τον Δεκέμβριο.
Το καλώδιο θα συνδέει το Σαχαλίν με τη βόρεια ιαπωνική πόλη Wakkanai. Παρά το
γεγονός ότι το εκτιμώμενο κόστος του έργου εκτιμάται στα 6 δισεκατομμύρια
δολάρια, είναι οικονομικά αποδοτικό, η ενέργεια από το Σαχαλίν είναι τρεις
φορές φθηνότερη από ότι στην Ιαπωνία, η οποία επιδιώκει σθεναρά φθηνότερες
πηγές ενέργειας. Το έργο, βέβαια, είναι ευεργετικό και για τη Ρωσία, η οποία
επίσης, προσπαθεί να διαφοροποιήσει τους πελάτες ηλεκτρικής ενέργειας.
Παράλληλα έγινε συζήτηση για την
δυνατότητα δημιουργίας ενός περιφερειακού δικτύου ενέργειας, του "Ασιατικού
Υπερδικτύου", το οποίο, εκτός από τη Ρωσία και την Ιαπωνία, θα
περιλαμβάνει επίσης την Κίνα και τη Νότια Κορέα. Αυτή η ιδέα προτάθηκε το 2011
από τον πρόεδρο της ιαπωνικής εταιρείας τεχνολογίας SoftBank Group Masayoshi San. Η Ρωσία
ενδιαφέρεται για το έργο από το 2013, αλλά το Τόκιο, μέχρι πρόσφατα, παρέμενε
αδιάφορο σε αυτό. Οι λόγοι συνοψίζονται πρώτον στο γεγονός ότι οι Ιάπωνες
φοβούνται το υψηλό κόστος του, και, δεύτερον στο ότι φοβούνται να περιέλθουν σε
ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία.
Ωστόσο η στάση του κράτους του
Ανατέλλοντος Ηλίου έχει αλλάξει από τον Μάιο μετά από μια συνάντηση μεταξύ
του Putin και του Abe στο Σότσι. Ο Ιάπωνας πρωθυπουργός άφησε
να εννοηθεί ότι η πρόοδος στα νησιά Kuril, θα μπορούσε να οδηγήσει σε
οικονομική συνεργασία μεγάλης κλίμακας μεταξύ των δύο χωρών.
Το έργο
προϋποθέτει κάποιες αλλαγές στο νομικό σύστημα στην Ιαπωνία, επειδή έχει να
κάνει με σύνδεση των ενεργειακών δικτύων της Ιαπωνίας με άλλες χώρες. Παρόλο
που στο Τόκιο εξακολουθούν να ανησυχούν για την ενεργειακή εξάρτησή από τη
Μόσχα, ο επίσημος εκπρόσωπος του ιαπωνικού υπουργείου Εξωτερικών πιστεύει ότι
τα οφέλη υπερτερούν οποιεσδήποτε ανησυχίες.
Οι αναλυτές οι οποίοι είναι
εξοικειωμένοι με την λειτουργία της ιαπωνικής κυβέρνησης, πιστεύουν ότι το έργο
για το υποβρύχιο ηλεκτρικό καλώδιο έχει καλές προοπτικές, αν οι ηγέτες της
Ιαπωνίας και της Ρωσίας θα είναι σε θέση το Δεκέμβριο να ξεπεράσουν το αδιέξοδο
στις διαπραγματεύσεις για μια συνθήκη ειρήνης μεταξύ των δύο χωρών.
Ειρήνη;
Την στιγμή που γράφονται αυτές οι
γραμμές δεν είναι γνωστό το αποτέλεσμα της συνάντησης. Ο
Ιάπωνας υπουργός Εξωτερικών Fumio
Kishida
σχεδιάζει να ταξιδέψει στη Ρωσική Ομοσπονδία και να συναντηθεί με τον Ρώσο
υπουργό Εξωτερικών Sergey
Lavrov στις
3 Δεκεμβρίου. Εκτιμάται ότι οι δύο υπουργοί θα συζητήσουν τις λεπτομέρειες της
προετοιμασίας της επίσκεψης του Ρώσου Προέδρου Putin στην Ιαπωνία στις 15-16
Δεκεμβρίου. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή η επίσκεψη σχεδιάζεται από το 2014
αλλά λόγω της Ουκρανικής κρίσης καθώς και άλλων ζητημάτων το ταξίδι αυτό
καθυστέρησε.[7]
Στα ΜΜΕ των δύο χωρών κυκλοφορούν
αρκετές εικασίες για τις επερχόμενες διαπραγματεύσεις, οι περισσότερες έχουν ως
βάση την από κοινού διακήρυξη του 1956, της Ιαπωνίας και της ΕΣΣΔ, στην οποία ο
τότε γ.γ. Nikita Khrushchev προσέφερε τα δύο νοτιότερα νησιά προκειμένου να
υπογραφεί η συνθήκη. Η διακήρυξη επικυρώθηκε από τις δύο χώρες όμως ποτέ δεν
υλοποιήθηκε, κυρίως επειδή η Ιαπωνία άλλαξε στάση και απαιτούσε και τα τέσσερα
νησιά.
Στον 21ο αιώνα, πολλά έχουν αλλάξει από
την εποχή της διακήρυξης, εκτός των διπλωματικών συνθηκών έχουν γίνει αλλαγές
και σε διεθνή επίπεδα, όπως η δημιουργία Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης. Πέραν
αυτού η ΕΣΣΔ δεν υπάρχει πια, και ο σημερινός ρωσικός λαός δεν είναι καθόλου
πρόθυμος να παραχωρήσει οποιαδήποτε εδάφη προκειμένου να υπογραφεί μια συνθήκη
ειρήνης με καθυστέρηση 70 ετών. Από την άλλη, υπάρχουν και στρατηγικές
ανησυχίες για την Ρωσία, όπως το γεγονός ότι αν τα νησιά αυτά περιέλθουν στην
κυριαρχία της Ιαπωνίας, λόγω του υπάρχοντος νομοθετικού συστήματος, οι ΗΠΑ θα
μπορούν να χτίσουν στρατιωτικές βάσεις στα νησιά αυτά, γεγονός που δεν αρέσει
καθόλου στην ρωσική κυβέρνηση.
Επίλογος
Αυτό που θα πρέπει να αναμένει ο κόσμος
από την επερχόμενη συνάντηση και τις διαπραγματεύσεις είναι καταρχάς μία
προσπάθεια διαχωρισμού των νησιών Kuril από τα οικονομικά συμφέροντα των δύο
χωρών. Με άλλα λόγια οι δύο χώρες, το λογικό είναι, να επιλέξουν να παραβλέψουν
την διπλωματική κατάσταση, εν όψη των κοινών οικονομικών συμφερόντων,
βραχυπρόθεσμα.
Στο μεσοπρόθεσμο διάστημα, θα ήταν πιο
συνετό να γίνει η υπογραφή της συνθήκης ειρήνης δίχως τα νησιά αυτά για την
Ιαπωνία, και αφού οι δύο χώρες βρεθούν και επίσημα σε καθεστώς ειρήνης και
εμπορίου, να ξεκινήσουν τις διαπραγματεύσεις για την υλοποίηση της διακήρυξης
του 1956.
Το μόνο βέβαιο, είναι ότι οι δύο χώρες
χαρακτηρίζονται από κυβερνήσεις που δεν δρουν βιαστικά, αλλά υπολογίζουν την
κάθε κίνηση που κάνουν. Ίσως για αυτό, πρόσφατα, η κυβέρνηση του Τόκιο έδωσε το
πράσινο φως στις επιχειρήσεις να πραγματοποιήσουν εμπορικές δραστηριότητες στην
ανατολική Ρωσία συμπεριλαμβάνοντας τα νησιά Kuril. Μία πράξη που δεν έχει
ξαναγίνει στα 70 χρόνια από την λήξη του Β΄ ΠΠ. Το Τόκιο
αρνούνταν οποιαδήποτε εμπορική δραστηριότητα με τις νήσους, δείχνοντας με αυτόν
τον τρόπο την μη αναγνώριση του status
quo.
Ένα status
που
φαίνεται πως έχει αρχίσει να αλλάζει.
[1]
Υπουργείο Ενέργειας Ρωσικής Ομοσπονδίας, Состоялось первое заседание Российско-Японского Консультационного энергетического совета,
3-11-2016, http://minenergo.gov.ru/node/6396, ημ.
ανάκτησης 12-11-2016
[2]Сахалин
и курилы, География, http://www.sakhalin.ru/Region/geography.html, ημ.
ανάκτησης 13-11-2016
[3]James Paton and Aibing
Guo, Russia, "China Add to $400 Billion Gas Deal With Accord", Bloomberg,
November 10 2014, http://www.bloomberg.com/news/articles/2014-11-10/russia-china-add-to-400-billion-gas-deal-with-accord, ημ.
ανάκτησης 13-11-2016
[4]Ministry
of Energy of the Russian Federation, "Energy Strategy of Russia for the
Period up to 2030", Institute of Energy Strategy, Moscow 2010, http://www.energystrategy.ru/projects/docs/ES-2030_(Eng).pdf,
ημ. ανάκτησης 13-11-2016
[5]World
Bank, Energy Imports net by Country, 2016, http://data.worldbank.org/indicator/EG.IMP.CONS.ZS?end=2015&start=1960,
ημ. ανάκτησης 13-11-2016
[6] Martin
LaMonica, "Japan approves nuclear phase-out by 2040", MIT Technology Review, September 14, 2012, https://www.technologyreview.com/s/429227/japan-approves-nuclear-phase-out-by-2040/, ημ.
ανάκτησης 13-11-2016
[7]Regnum, "СМИ:
глава МИД Японии 3 декабря посетит Россию", 19-11-2016, https://regnum.ru/news/polit/2207353.html, ημ.
ανάκτησης 19-11-2016
